Текст книги "Трывожнае шчасце"
Автор книги: Иван Шамякин
сообщить о нарушении
Текущая страница: 25 (всего у книги 43 страниц)
Які радасны дзень! Радасны ўдвая. Учора Тамара Раманаўна дазволіла мне выходзіць гуляць. Але ўчора ішоў дождж. А сёння ўсё заліта сонцам, дыхае напоеная жыццятворнай вясновай вільгаццю зямля. I такая цеплыня! Для мяне – казачная, неверагодная, бо здаецца, што я адразу, у адзін дзень, перакінуўся са снежнай пустыні, дзе гуляла марозная пазёмка, у квітнеючую падмаскоўную вясну. Падмаскоўную! Ад таго, што я пад Масквой, таксама радасна.
Усю раніцу я гуляў па лесе навокал шпіталя. Стромкія, гаманлівыя меднастволыя сосны – такія ж i ў нас, над Сожам i Дняпром. Часам у забыцці мне здавалася, што гэта той лес, каля якога я вырас, нават асобныя дрэвы знаёмыя, мае дзіцячыя сябры! I мне хацелася размаўляць з імі гэтак жа, як у маленстве.
А перад прыгожым белым фасадам галоўнага корпуса (да вайны тут быў санаторый) цвіце бэз, быццам шызым дымам апавіла зялёныя кусты. Найлепшы ў свеце водар напауняе наваколле – водар бэзу i сасны. Дыхаеш i адчуваеш, як прыбываюць сілы. За адзін дзень я намнога паздаравеў. Цудоўная рэч – жыццё!
Гуляючы, я ўбачыў, што аднаму з байцоў, якога выпісалі са шпіталя, аддалі яго франтавы рэчавы мяшок. Значыцца, у асобных выпадках рэчы раненых вязуць разам з імі ў тыл.
Я кінуўся да сваёй сястры.
– Жэня, мілая, там сяму-таму аддаюць ix рэчы. Можа, i маё што ёсць? Ці нельга даведацца?
Яна ўсміхнулася цёпла, ласкава, у яе заўсёды кожнаму раненаму такая ўсмешка – як сённяшні майскі дзень.
– А што ў вас, скарб там, што вы так хвалюецеся?
Я на момант сумеўся, але тут жа вырашыў прызнацца шчыра, яна разумная i чулая дзяўчына, масквічка, дачка прафесара.
– Дзённік у мяне.
– Дзённік?
– З пачатку вайны я вёў дзённік.
Я не памыліўся, яна зразумела.
I вось – якое шчасце! – ён зноў у маіх руках, знаёмы, родны, зашмальцаваны агульны сшытак, дробненька спісаны ў кожкую клетачку – трэба было эканоміць паперу.
Я сяджу адзінока ў дальняй альтанцы пад соснамі i размаўляю з ім, як з самым верным другам. Перагартаў, перачытаў, успомніў… Апошні запіс, які абрываецца словам «сказалі». Я не мог дапісаць, што сказалі маёру Жураўлёву…
Пісаў я позна ўначы пры святле газнічкі, зробленай з гільзы буйнакалібернага кулямёта. Побач бестурботна спалі Чуб i Самародаў. Чуб смешна хроп, з подсвістам. А за дзвярамі тонка свістаў вецер, той своеасаблівы вецер, які здзірае самы верхні пласт снегу, узнімае тонкія снежныя пылінкі i нясе ix бясконца ў адным напрамку. Такая пазёмка засыпае след за пяць мінут.
Раптам адчыніліся дзверы, вецер калыхнуў полымя газнічкі. Сушылаў, які стаяў на варце, прашаптаў трывожна i таямніча:
– Камандзір! Сюды!
Я накінуў кажух, выскачыў. Вартавы хутка падымаўся на скалу, я за ім. Ён не стаў там у поўны рост, як звычайна, а лёг за камень, прашаптаўшы мне:
– Лажыся!
Я ўпаў побач з ім.
– Бачыш? – паказаў ён на возера.
Я пільна ўгледзеўся, але нічога не ўбачыў.
– Лыжнікі. Многа лыжнікаў. Ідуць ланцугом. У маскхалатах. Ты ix так не ўбачыш. Цені. Звярні ўвагу на цені. Ах, чортава свяціла!
Была поўня. Але па небе вецер гнаў пашматаныя хмары, i месячык то хаваўся за ix, то зноў выныраў; па азёрнай раўніне плылі цені ад хмар. Такі цень закрыў бліжэйшую да нас частку возера. Але патроху ён адступаў да левага лясістага берага, i на залітай месячыкавым святлом гладзі вырысаваліся іншыя цені – ад нябачных людзей, што кіраваліся ў наш бок.
– Чалавек сорак, калі не больш, – прашаптаў Сушылаў.– Я бачу не толькі цені, але тое, што не закрыта маскхалатамі… Да ix прыкладна кіламетр. Як думаеш, свае, чужыя?
– Фіны, Фядос Яфрэмавіч.
Я не сумняваўся – так маглі ісці толькі ворагі. Яны ведаюць, што тут пакаты бераг i лёгка выбрацца з возера. Пост наш новы, пра яго яны маглі не ведаць ці, можа, маюць намер захапіць знянацку i знішчыць.
– Будзем біцца? – спакойна спытаў Сушылаў.
– Будзем! Яны не павінны прайсці!
Я спусціўся ўніз, ускочыў у хаціну.
– Трывога, таварышы! – тузануў за нагу Чуба, больш моцнага на сон. – На возеры фіны. Ідуць сюды, прарываюцца ў тыл. Але не павінны прарвацца! Будзем біцца, таварышы, да апошняга патрона, да апошняй кроплі крыві. Як нашы браты там, на фронце…
– Дзеткі мае, – прашаптаў Самародаў.
Мне не спадабаўся гэты стогн старэчай душы, i я злосна кінуў:
– Хто збаіцца – застрэлю!
Сам я таксама дрыжаў увесь, але не ад страху, а ад напружання, ад прагі бою, пометы.
– Мы не баязліўцы, – бадзёра сказаў Чуб, хапаючы вінтоўку. – Паміраць, дык з музыкай! – I моцна вылаяўся.
– Кожны на сваё месца! Як вучыў маёр. Узяць усе патроны, усе гранаты! Кулямёт вазьму я. Мы ўдарым па ix са скалы.
Камбат, калі наведаў пост, правёў з намі вучэнне па абароне ад нападзення з зямлі i з паветра. Тады я глядзеў на вучэнне крыху скептычна, а цяпер зразумеў, як яно было дарэчц: кожны ведаў, дзе яму залегчы, што рабіць.
Умомант даўшы патрэбныя ўказанні, я кінуўся да тэлефона. Мы былі звязаны з паўстанкам, дзе на камутатары дзяжурылі дзяўчаты. Па першаму слову «паветра» яны давал! нам «Елку» – штаб батальёна, i мы перадавалі даныя аб палёце варожых самалётаў. У непагадзь Чуб любіў «пакалякаць» з тэлефаністкамі, «адвесці душу», як ён казаў. У апошнія дні i я часам «адводзіў душу» – прыемна сярод сонечнай пустэчы i цішыні пачуць жаночы голас, пажартаваць. Але была сярод тэлефаністак адна вельмі злосная, «баба-яга», як ахрысціў яе Чуб; яна не любіла гэтых пустых размоў, часам пагражала, што даложыць нашаму начальству, чым мы займаемся.
– Дзяўчына! Дарагая, – паклікаў я, пачуўшы ў трубцы адказ на званок.
– Якая я вам дзяўчына? Пустабрэхі. Спакою ад вас няма…
– Маці! Таварыш дарагі!.. Перадайце на «Елку», на «Калугу» (штаб тылавой часці, якая размяшчалася каля паўстанка)… На возеры вораг, лыжнікі. Уступаем у бой. Просім дапамогі! Дапамогі!..
Голас тэлефаністкі адразу змяніўся:
– Перадам! У сё перадам… Трымайцеся, родныя мае!..
На размовы не было часу. Кінуўшы трубку, я схапіў ручны кулямёт, банку з дыскамі i палез на скалу.
Сушылаў ляжаў на самым краі абрыву. Я прымасціўся побач, падсунуўшы кулямёт яму – ён лепшы стралок. Ад яго ўзяў вінтоўку.
– Вось яны ўжо дзе… Бачыш? – прашаптаў ён.
Так, цяпер на фоне снегу вырысоўваліся рухомыя цёмныя плямы – твары, рукі, часткі непрыкрытай зброі. Вецер данёс нават голас, але пакуль што невыразны, нельга было зразумець, на якой мове. Размаўляюць, значыцца, не ведаюць пра нас. А можа?..
Сумненне, якое ўзнікла ў мяне, выказаў Сушылаў:
– Камандзір, а раптам – свае?
Падумалася аб тым, што ў батальёне засмяюць, калі трывога, якую я ўзняў, акажацца дарэмнай. A галоўнае – сапраўды не ўдарыць бы па сваіх.
– Пачакаем. Яны ідуць да нас, – прашаптаў я. – Будзем трымаць на мушках.
Я лічыў плямы, налічыў больш за пяцьдзесят. Вось яны зусім блізка, метраў за сто ўнізе, ужо i постаці добра відаць, нягледзячы на маскхалаты.
– Можа, аклікнуць? – прашаптаў Сушылаў. I ў бясстрашнага паляўнічага пачыналі здаваць нервы.
– Пачакаем.
I раптам выразная каманда на чужой мове.
Не, не маглі пасярод ночы, у такое надвор'е ісці з захаду на ўсход свае!
– Агонь!
Кулямёт паласнуў доўгай чаргой. Крык, стогн, гучная чужая каманда – i ўсё сціхла. Я прытрымаў Сушылава за локаць. Прыслухаліся, угледзеліся. Постаці як пад лёд праваліліся – нідзе ніводнай плямы. Пракляты месячык! Як на злосць, нырнуў за самую цёмную хмару! Мацней засвістаў каля вушэй вецер. На возеры мяце пазёмка, рухомы снег схаваў ворагаў, якія заляглі, накрыліся халатамі і, безумоўна, некуды паўзуць. Але куды? Адступаюць назад ці падпаўзаюць да берага, да нас? Хаця б зрабілі адзін стрэл. Яны не маглі не засекчы ўспышак кулямёта. Якая чартоўская вытрымка! Мне здалося, што нехта застагнаў пад самай скалой. Я дастаў з кішэні гранату, шпурнуў уніз. Глуха грымнуў выбух. I зноў ніякага адказу.
– Страшны звер залёг, – сказаў Сушылаў.– Майстры!
– Калі яны надумалі атакаваць нас, то зробяць гэта адтуль, з сушы. Пільнуйце тут, Яфрэмавіч, а я з кулямётам да Чуба.
Я падняўся – i адразу над галавой у мяне ціўкнула куля. Стрэл прагучаў не з возера, а з берага бухты, куды спускалася наша цясніна. Вунь яны дзе! Значыцца, блакіруюць, абкружаюць.
Я скаціўся са скалы на дах хаціны. У думках вылаяў сваіх забеспячэнцаў, якія выдалі на чатыры чалавекі толькі адзін маскхалат; нашы зашмальцаваныя кажухі i цёмныя шапкі дэмаскіравалі нас. Яшчэ падумаў, калі ворагі зразумеюць, што нас нямнога, то могуць атакаваць па найкарацейшай адлегласці – па цясніне, якую абараняе адзін Самародаў, стары i баязлівы чалавек. Тады я паклікаў Сушылава i загадаў яму падняцца да Чуба з кулямётам.
– Займіце такую пазіцыю, каб маглі, калі трэба, страляць i сюды, у цясніну.
Я скочыў з даху, зазірнуў у хаціну, каб яшчэ раз пазваніць, паведаміць абстаноўку. Тэлефон быў мёртвы: яны паспелі перарэзаць провад. Трэба чакаць самага горшага.
Я здзівіўся свайму спакою: па-ранейшаму не было ні страху, ні панікі, толькі нецярплівасць: хутчэй бы яны пачыналі.
Калі выходзіў з хаціны, у твар ударыла яркае святло. Я ўпаў за шурку дроў, якая была складзена каля самых дзвярэй. Святло спалохала, бо не адразу я зразумеў, адкуль яно. Потым убачыў – ракета. Ворагі аглядалі нашы пазіцыі. Ракета зашыпела ў снезе недзе за хатай. Аслеплены, я кінуўся да Самародава. Ён ляжаў за адным з каменняў, якія мы, па загаду маёра (эканаміст Жураўлёў усё бачыў наперад), скінулі з гары, каб было за што схавацца тут, у цясніне, калі прыйдзецца адбіваць атаку. Я лёг за другі камень. Шэптам падбадзёрыў старога:
– Трымайцеся, дзядзька Алампі!
Ён цяжка ўздыхнуў (ён увесь час уздыхаў i вохкаў – «ох-вох!»):
– Будзем паміраць, значыцца, таварыш камандзір?
Я ўспомніў, што Сушылаў спытаўся зусім іначай, i адказаў яго словамі:
– Будзем біцца! Біцца да апошняга… Да нас ідзе дапа…
Слова я не скончыў, бо ў гэты момант убачыў ix; мабыць, яны не ўлічылі, што за ix спінамі чорны фон, сасняк, унізе, на беразе бухты, ці проста хацелі хутчэй кончыць з нечаканай перашкодай… Схіленыя белыя постаці беглі да нас.
– Страляй, – крыкнуў я Самародаву i стрэліў сам з вінтоўкі – раз, другі…
У адказ затрашчалі аўтаматы. Многа аўтаматаў. Кулі заспявалі над галавой, са свістам рыкашэцілі ад скалы, ад каменняў, за якімі мы хаваліся, шлёпаліся ў снег. Успышкі стрэлаў набліжаліся.
Я ўзняўся на калена i кінуў гранату. Следам за мной шыбануў гранату Самародаў. А зверху ўдарыў з кулямёта Сушылаў.
Фашысты заляглі i пакінулі страляць, каб не дэмаскаваць сябе.
Я быў упэўнены, што цяпер яны паспрабуюць атакаваць з другога боку – з таго, які прыкрывалі Сушылаў i Чуб: там былі самыя зручныя подступы, i дыверсанты, безумоўна, разведалі ix. Я крыкнуў Сушылаву, каб яны з Чубам глядзелі больш пільна.
Сапраўды, праз некалькі хвілін угары загаварыў наш кулямёт i затрашчалі аўтаматы. Атака там з'явілася сігналам для тых, што заляглі недалёка ад нас. Яны таксама пачалі страчыць з аўтаматаў i зноў кінуліся наперад. Якая ўстарэлая зброя вінтоўка! Прыйшлося зноў выкарыстаць гранату. Яна, мабыць, добра пацэліла, бо пачуліся стогны i крыкі. Але я з жудасцю ўспомніў, што кінуў апошнюю гранату, ix нямнога ў нас было – усяго дзесятак. У каго астатнія?
– Самародаў! Гранаты ёсць?
У адказ пачуўся стогн.
Я кінуўся да старога. Ён ляжаў, уткнуўшыся тварам у снег. Я павярнуў яго. Зноў выглянуў месячык, i я ўбачыў замест твару чорную пляму. Цяпер я разумею: куля трапіла яму ў галаву, магчыма, у лоб, i твар быў заліты крывёю.
– Паміраю, камандзір, – прашаптаў ён. – Дзеці… Сыночкі мае… Дзе-еці!.. Перадай…
Што перадаць, я не даслухаў, бо зноў заціўкалі кулі. Я ўбачыў побач з вінтоўкай Самародава гранату i з радасцю схапіў яе. Але не кінуў. Месяц засвяціў так ярка, што я выразна ўбачыў постаці на снезе – відаць, забітыя. Адзін варушыўся i стагнаў. Крыху ніжэй чыркнула кароткая чарга.
«Трэба біць з вінтоўкі па ўспышках, – вырашыў я. – Гранату трэба прыберагчы». Я прыцэліўся i раптам адчуў, што нешта гарачае i ліпучае залівае вочы. Правёў рукой па твары, па валасах (шапкі не было, я не пачуў, калі яе сарвала) – усюды мокра i горача. Кроў! Ранены. Трэба перавязаць. Не, трэба перавязаць таварыша.
– Дзядзька Алампі!
– Камандзір? Жывы? – пачуўся збоку голас Чуба, дзіўны голас, здалося мне, вясёлы.
– Платон? – здзівіўся я. – Чаго ты тут?
– Сушылаў сказаў, справіцца адзін. Там ix нямнога. Паслаў падтрымаць вас. Дзядзька Алампі жывы?
Помню, я падумаў: сказаць яму ці не сказаць, што я ранены, a Самародаў забіты? Не сказаў. Спытаў:
– Гранаты ёсць?
– Тры.
– Страляй… Не давай ім падняцца.
Ён стрэліў i злосна вылаяўся пакручастым мацюком, успомніўшы ўсіх святых і грэшных, Бога і чорта, Гітлера і фінаў.
Кроў залівала мне твар. Кал i я адчуў на губах яе салены смак, закружылася галава. Рабілася млосна. У вачах дваілася; постаці, цені, месяц – усё перасеклі чырвона-фіялетавыя лініі, якія трымцелі i калыхаліся.
«Не, трэба сказаць, што я ранены, бо калі страчу прытомнасць…»
Але мяне стрымала… песня. Спяваў Чуб. Ці, можа, мне здалося? Не, ён сапраўды спяваў сваю любімую:
Посею лебеду на берегу,
Посею лебеду на берегу…
Мою крупную рассадушку…
I я заварожана слухаў, забыўшыся, што кроў залівае твар.
Мабыць, песня давяла ворагаў да шаленства. Дагэтуль яны атакавалі моўчкі, наганяючы страх аднымі аўтаматамі. А то раптам закрычалі дзіка, шалёнымі галасамі. Я зноў убачыў ix постаці. На момант ix закрыў выбух гранаты, якую кінуў Чуб. Я ўзняўся, каб таксама кінуць гранату…
Ярка-чырвонае полымя шуганула перад самым маім тварам. Апякло грудзі… Падпаліла снег. Загарэўся снег, заняўся полымем з усіх бакоў. Я пачаў адступаць ад гэтай нясцерпнай гарачыні i сарваўся ў бездань, паляцеў… I месяц чамусьці апынуўся ўнізе, пада мной, i закруціўся хуткахутка, распырскваючы вакол сябе рознакаляровыя іскры… як тое тачыла, што стаяла каля кузні майго дзядзькі, дзе мы, малыя, вастрылі свае «шаблі»…
На апошнім чыстым лісце майго сшытка напісана няцвёрдай рукой хімічным алоўкам:
«Дарагі таварыш камандзір, Пятро Андрэевіч. Ляжаў я тыдзень з вамі побач у шпіталі ў Кандалакшы, ды ты не прыйшоў да прытомнасці, так моцна цябе пасекла праклятая граната. Таварышы нашы Алампі Маркавіч Самародаў i Платон Іванавіч Чуб палеглі смерцю храбрых на полі бітвы, як верныя сыны Айчыны. Вечная памяць ім.
Я адбіваўся адзін. Потым прыляцелі нашы самалёты. Асвяцілі ўсё навокал. Высадзілі дэсант. Кажуць, пералавілі ўсіх, хто ўцалеў ад нашых куль ды гранатаў.
Пятро Андрэевіч, вязуць вас у тыл. Кажа ўрач, будзеш жыць, бо малады арганізм. А я сваё адваяваў, мне дактары адпілілі левую руку. Вылечуся тут i паеду ў свой саўгас. Ачуняеце – напішыце. Перадаю дактарыцы, якая вас суправаджаць будзе, усе дакуменцікі вашы i сшытак, які так i ляжаў на стале раскрыты, нешта вы пісалі, ды не дапісалі.
Абнімаю цябе на развітанне, сынок. Сустрэцца наўрад ці давядзецца.
Фядос Яфрэмавіч Сушылаў”.
Я не адразу знайшоў гэты запіс. Цяпер перачытваю скупыя словы незвычайнага пісьма i праз слёзы, як праз туман, бачу вясёлага кубанскага калгасніка Платона Чуба, які памёр з песняй. Яна гучыць у мяне ў вушах, гэта вясёлая песня:
Посею лебеду на берегу,
Посею лебеду на берегу…
У мелодыю песні ўрываецца роспачлівы стогн:
– Дзеткі мае… Сыночкі…
27 маяЁн прыйшоў у нашу палату ў той дзень, калі да мяне наведаўся маёр са штаба ПВО, каб павіншаваць з узнагародай – ордэнам Чырвонага Сцяга. Маёр прынёс два экзэмпляры газеты, дзе вельмі недакладна i залішне ўзнёсла апісваўся наш бой. Адна газета пайшла па шпіталі. I вось ён зазірнуў таксама, каб павіншаваць. Дагэтуль я не бачыў яго. Ён прыйшоў на мыліцах, ледзь кранаючыся падлогі забінтаванымі ступнямі. Сеў на ложак, горача, па-сяброўску загаварыў, працягваючы мне руку:
– Давай, зямляк, пацісну тваю мужную руку. Малайчына! Так i трэба нішчыць ix, погань фашысцкую.
Тут, у шпіталі, часам «земляком» называв разанец – астраханца, адэсіт – растаўчаніна, чэлябінец – хабараўца. Але па гаворцы я зразумеў, што перада мной сапраўдны зямляк, беларус, i ўзрадаваўся. Для пэўнасці спытаў:
– Вы беларус?
– Калі там, – паказаў ён на газету, – правільна пішуць, што ты гамяльчанін, дык я з Хойнік. Ведаеш? З Палесся.
– Дык гэта ж побач! У мяне жонка ў Рэчыцкім раёне. Я пехатою хадзіў да Хойнік, – яшчэ больш узрадаваўся я. – А з якога вы фронту? Дзе вас параніла?
– Я? – Ён неяк дзіўна ўсміхнуўся. – Я адтуль.
– Адкуль?
– З Палесся.
– Ды не, дзівак, я пытаюся, дзе ваяваў?
– Там i ваяваў.
– Там? Як гэта зразумець?
– Так i разумей…
Мабыць, у мяне ў тую хвіліну быў такі выраз твару, што ён не мог стрымаць вясёлага смеху.
– Але, браце, там, у партызанах. А потым накіравалі мяне для сувязі ў Маскву. Ішоў цераз лінію фронту, праваліўся ў нейкім гнілым балоце. Ногі абмарозіў. I вось качаюся два месяцы. Проста злосць бярэ. Плакаць хочацца. Там у нас, я ведаю, з вясной хлопцы так разгарнуліся… што горача гітлераўцам… А я вось тут…
Я глядзеў на яго… Немагчыма выказаць словамі, як я глядзеў на яго. Як на прышэльца з іншага свету. Не, глядзеў з радасцю, гонарам, захапленнем, бо ён прыйшоў адтуль, дзе асталося мае шчасце, з той зямлі, за якую я паміраў i гатовы паміраць зноў… Ён жывы сведка ўсяго, што робіцца ў родным краі, захопленым ворагам. Быццам баючыся, што ён пойдзе, знікне, нічога не расказаўшы, я схапіў яго за руку, хоць тады, туга перавязанаму бінтамі, мне нялёгка было зрабіць гэта – кожны рух прычыняў боль.
– Што там? Як там у нас? – дрыжучы ад нецярплівасці хутчэй пачуць пра ўсё, шэптам спытаў я.
– У нас? Ваюем. Б'ём паразітаў. Збіраем сілы. Спачатку цяжка было… – Ён расказваў надзіва спакойна, як пра самае звычайнае.
– А яны? Яны што?
– Хто?
– Гітлераўцы.
– Вядома – што… Адбіваюцца. Прабуюць нішчыць нас. Ды нас не знішчыш – з намі ўвесь народ. Каб зброі хапала ды даў кліч – усе ў лес пайшлі б. Ёсць, праўда, асобныя здраднікі, паліцаі розныя. Ды з такімі размова кароткая. Партызанскі прысуд – i гатова! Асабіста я чатыры такія прысуды выканаў…
– А народ… людзей, якія ў вёсках, яны не чапаюць?
– Ого, не чапаюць!.. Лютуюць, як шалёныя звяры… Паляць вёскі… Расстрэльваюць. Не глядзяць, ці старыя, ці дзеці… У мяне дзеда павесілі. Семдзесят восем гадоў. Мы ўсёй сям'ёй у партызаны пайшлі, а ён астаўся. Думаў, старога не зачэпяць.
– У мяне бацькі асталіся… I жонка.
Ён зразумеў маю трывогу, далікатна памаўчаў хвіліну, потым суцешыў:
– Не хвалюйся. Можа, i твае ў партызанах.
– У Сашы дзіця… маленькае… у пачатку вайны нарадзілася.
Ён, відаць, успомніў пра нешта сваё, такое ж дарагое, як для мяне ўспамін пра Сашу, i цень глыбокага смутку затуманіў яго блакітныя вочы, у якіх адбівалася рама шпітальнага акна. У вачах гэтых як бы згаслі радасныя светлячкі, якія бліскалі там праз усю размову. I раптам мой боль за Сашу i дзіця перадаўся яму. Ён скамячыў пальцамі прасціну i сказаў не мне, а некуды ў прастору, туды, дзе быў вораг:
– Усіх не знішчыш. Не! Самі раней лягуць!..
Так пачалася наша дружба. Праўда, у партызана сяброўскія пачуцці да мяне з'явіліся не адразу. Але я прывязауся да яго з той першай размовы. Я палюбіў Кастуся. Тады, калі я не мог яшчэ ўставаць, для мяне быў пакутлівым, нешчаслівым той дзень, калі ён не прыходзіў у нашу палату. Я выдумляў розныя прычыны, каб яго паклікалі. Ён, мабыць, адчуваў гэта i нейкі час ставіўся да мяне, як дарослы да малога. Але я не крыўдзіўся. A калі пачаў падымацца i хадзіць, то не адступаў ад яго ні на крок.
Увесь час – удзень, увечары – мы был i разам, i ён пачаў ставіцца да мяне таксама па-сяброўску. Мы бясконца гаварылі. Пра што мы толькі не размаўлялі! Успаміналі родныя мясціны i дарагіх людзей, марылі, спрачаліся на палітычныя i ваенныя тэмы.
Нарэшце ў нейкі дзень я выказаў яму сваю мару, якая з'явілася, бадай што, адразу ж пасля першай нашай сустрэчы, але я доўга таіў яе не толькі ад яго i ад каго іншага, але нават ад самога сябе. Я гарэў жаданнем, думаў пра гэта бесперапынна, але, разважыўшы, заўсёды са смуткам прыходзіў да вываду, што ажыццявіць гэта дужа цяжка. Аднак калі дружба наша стала такой, што можна было даверыць адзін аднаму самыя патаемныя думкі, я адкрыў сваю мару:
– Кастусь, зрабі так, каб i я паляцеў з табой у тыл.
– Ты? – Ён сур'ёзна задумаўся, а потым, відаць, вырашыў крыху падражніць мяне, памучыць: – А што ты ўмееш рабіць?
– Як што? Страляць…
– Страляць цяпер усе ўмеюць.
– Я артылерыст.
– Артылерыі ў нас пакуль што няма.
Тое, што ён гулліва-спакойна адмаўляў усе мае якасці, давяло мяне да шаленства. Я крыкнуў:
– Дарогі ўмею будаваць, маеты! Мала з цябе?
– Нам будаваць не трэба. Нам ix узрываць трэба…
– A калі я ўмеў збудаваць, то змагу i ўзарваць, будзь спакойны!
Мой «мучыцель» зноў сур'ёзна задумаўся.
– А вось гэта правільна. Будаўнік павінен ведаць, дзе слабое месца… Каб меншым зарадам – больш шкоды. Не, ты сур'ёзна хочаш у партызаны?
– Сур'ёзна! Ды я не ведаю, што зрабіў бы, каб апынуцца там.
– Шкада, што ты не радыст. Нам радысты патрэбны. Але нічога. Калі выпішуся, я пагутару ў партызанскім штабе. Я дакажу, што ты патрэбны чалавек.
Я ледзь не пацалаваў яго за такое абяцанне. А потым усе наступныя дні ў нас была адна гаворка: сотні варыянтаў яго размовы ў штабе, дзесяткі варыянтаў маёй заявы з просьбай накіраваць у тыл, да беларускіх партызан.
I вось сёння камандзіра разведкі партызанскага атрада «За Радзіму» Кастуся Гаманка выпісалі са шпіталя.
Я праводзіў яго да варот. Ён ішоў бадзёры, вясёлы, любаваўся сваім вайсковым абмундзіраваннем, якое яму выдал! – ён фарсісты хлопец. Акрамя мяне яго праводзілі іншыя раненыя, санітаркі, сястра Жэня. Мне – сорамна прызнацца – не падабалася гэта, я як бы раўнаваў яго да ўсіх. Я хацеў бы астацца з ім адзін i яшчэ раз пагутарыць вельмі сур'ёзна. Людзі, якія ішлі, сваёй пустой балбатнёй, жартамі перашкаджалі. Толькі на самым развітанні, калі ён, пацалаваўшыся з санітаркамі, абняў мяне, я здолеў сказаць:
– Косця, ты ж глядзі не забудзь. Прашу цябе.
– Што ты, Пеця! Хіба я магу забыць? Для мяне цяпер гэта таксама галоўнае. Роўна праз тры дні ты атрымаеш адказ. Я прыеду сам.
Ён пайшоў. Я стаяў убаку ад іншых, глядзеў яму ўслед, i незразумелы смутак сціскаў мне сэрца. I цяпер я не знаходжу сабе месца, хоць мінула ўжо шмат гадзін, як ён пайшоў. Ці прыедзе ён? Ці выйдзе што з нашай задумы? Зрабіў запіс у дзённіку. Многа пісаць няма жадання. Перачытваў штонішто з ранейшага. Задумаўся, куды дзець дзённік, калі мара мая збудзецца i я палячу ў тыл. Аддам сястры Жэні, яна сур'ёзная i разумная, папрашу, каб схавала ў сваёй маекоўскай кватэры. Калі пасля вайны я не адгукнуся, няхаи перашле па адрасе, які тут запісаны.
Надзея… I зноў правал у безнадзейнасць: ці не дарэмныя ўсе мае мары?
