Текст книги "Ад сяўбы да жніва"
Автор книги: Янка Брыль
сообщить о нарушении
Текущая страница: 24 (всего у книги 43 страниц)
ШЧОДРАЯ ЯСЕЛЬДА
Мясціна гэтая была заўважана яшчэ з акна аўтобуса.
Бясконцыя палескія лугі; шырокая, спакойная рака, аблямаваная алешнікам і лазняком; высокі, доўгі, няскончаны мост; хата дарожнага майстра, да якое з насыпу за мостам сыходзіць трэба па крутой сцяжыне, потырч, весела.
Была субота, вечарэла, рабочыя пайшлі ўжо з моста, – нікога нідзе ні душы. Толькі над хатай дарожніка, яшчэ больш падкрэсліваючы гаючую цішыню і пустыннасць, сціпла дыміўся комін.
Аднак тады спыніцца тут мы не маглі. Вогнішча наша загаманіла над велічна ціхай Ясельдай толькі на трэці дзень.
З зялёнага ляснога гарадка сюды прыехалі з намі два маладыя настаўнікі, Генадзь і Мікола.
Планавалася рыба і юшка. На рыбу была ў нас надзея, зранку – нават упэўненасць, два спінінгі і чатыры вуды. На юшку хлопцы ўзялі сваю халасцяцкую каструлю, скавараду і некалькі бульбін. Соль, цыбуля, перац і ліст ляжалі ў адным з нашых рукзакоў. Ну, а вада, вядома, там, дзе і рыба.
Чуў я аднойчы на Сажы, як пасажыры параходзіка, мінаючы плыты, гукалі плытнікам: «Дзядзь-ка-а, можа, вады даць?!» А тыя нават галавы не паварочвалі – такая сумота была, здаецца, на доўгіх, павольных «лавах» бярвенняў…
Нам таксама хапала вады. Вады, зеляніны і сонца. Спёка стаяла ўвесь дзень на саменькай мяжы вялікай навальніцы. Навокал, нізка над даляглядам, як быццам хмурылася, пагруквала, таямніча і насця-рожана, а дождж усё не ішоў. I рыба не хацела брацца ні на блёсны, ні на нажыўку. Упэўненасць наша была растрачана хутчэй, надзея – больш павольна. I не было каму гукнуць з другога берага ці з лодкі:
– Дзядзька-а, а можа, рыбы даць?!
А юшка была нам вельмі патрэбна. Бо не маглі ж мы так сабе адправіць гэтых мілых, дружных юнакоў, што аддалі нам столькі ўвагі дома, правялі нас сёння ажно сюды… I вядома ж, як толькі з-за сітняку да нас падсунуліся на чоўне два мясцовыя рыбакі, што правяралі гэты бераг трыгубіцай, мы, амаль не змаўляючыся, дружна пайшлі на ганьбу… Словам, абед быў рыбацкі.
Тады ўжо, добра-такі пад вечар, з адносна лёгкім сэрцам адпусцілі мы з Андрэем нашых гасцей на аўтобус, а самі заселі ў завоіне з вудамі.
I іменна тады, як на злосць, пачала брацца рыба. Плоткі. На хлеб.
Блаславёнае люстра спакойнай, глыбокай вады. Самаробны, з гусінага пяра, або блакітна-белы куплены паплавок. Яго трывожнае, хвалюючае торканне. Рашучы момант падсечкі і – вяршыня рыбацкай радасці – жывое супраціўленне!.. Як добра, што ўсё гэта так свежа і здорава хвалюе цябе ад самага пастушынага маленства, дае так многа ціхай радасці, нават і не пытаючы: сапраўдны ты рыбак ці проста пэцкаль?! I рэчка, і неба, і гуллівы, несціханы шчэбет птушак ці самавіты, высокі гул самалёта, ідылічны покліч пастушынай трубы ці голас заўсёды чамусьці няўпэўненага і хрыпатага піянерскага горна – усё цяпер наноўнена вялікім і глыбокім сэнсам, радасным рытмам вечна маладой бадзёрасці, зноў і бясконца свежай прыгажосцю.
Час ад часу з кручкоў у глыбокую траву лажыліся шалпатлівыя шюткі.
А штосыіі ўсё нам замінала… Пад вялікім лазовым кустам, справа ад нашай завоіны, штосьці ўсё плюхацела, булькала, фыркала… Што за чорт?! Андрэй асцярожна палез у куст, моўчкі панароў у той шолам сухой галінай, паціснуў плячыма, плюнуў. Тут пад узгоркам, на якім я сядзеў, пачулася шорганне. Нехта ноўз пада мною, шалпочучы нечым сухім. Потым той нехта аціх. I я чакаў яго амаль з кашэчай насцярожанасцю. Зноў шалпочацца!.. Ціха. Андрэй сядзіць зноў ля вуды. I вось пад кустам той самы нехта зноў пачынае сваю работу – нібы пялёнкі палошча, а нотым нібы купаецца, плавае ціха і весела, лішне не плёхаючы, намагаючыся не засмя-яцца з недаўмення насцярожаных рыбакоў.
– Выдра, – сказаў нарэшце Андрэй.
Не лічачы заапаркавых клетак, мне толькі раз давялося бачыць яе жывую і амаль што зблізку. Я ляжаў у траве, задумана гледзячы на раку; каля аеру стаяла на прывязі лодка; і вось на лодку яна выбегла, відаць, упэўненая, што нікога няма. Прабегла краем борта да самага носа і ціха, не па-бабрынаму ціха нырнула.
Ёсць нешта незвычайна прыемнае ў такім вось маўклівым сузіранні. Так падкрадаўся я калісьці, юнаком, да кулікоў на бродзе. Нават апавяданне пра гэтае шчасце пачаў. Яно прапала ў вайну, і я ўспамінаю яго, міжвольна і даволі часта, з нейкім салодкім сумам, нібыта штосьці беззваротна дарагое…
Паказацца – ну, гэтай раскошы выдра нам не дала. Дый нас яна, відаць, не бачыла. Бо не сціхла пад кустам да самай ночы. I здорава абрыдла нам, нягледзячы на ўсю яе экзотыку.
А плоткі браліся, не зважаючы на выдрынае плюханне. Да самага змяркання браліся, пакуль і гэтае шчасце нас не здаволіла. Выпатрашыўшы свой сёнпя зусім нечакана багаты ўлоў, мы разлалсылі яго на роснай траве і накрылі мокрым аерам – да раніцы.
З начлегам таксама пашанцавала. Недалёка ад нашай багатай завоіны мы яшчэ днём заўважылі месца нядаўняй, хутчэй за ўсё піянерскай, стаянкі – два логавішчы з сухога ўжо аеру ды галля і цэлая горба алешніку, не спаленая добрымі людзьмі за ноч. Адно логавішча мы пакінулі, а другое, расцерабіўшы, падцягнулі да горбы ламачча. Зашугала вясёлае, фантастычна прыгожае вогнішча.
Зноў была добрая гутарка. Зноў было непустое маўчанне. I радасць пазнавання – свету і людзей.
Амаль на кожным двары сохне бясконцае павуцінне рыбацкіх сетак. Амаль на кожным хляве ці на хаце – буслянка. Бусляняты, раскрыўшы яшчэ не чырвоныя дзюбы, разморана, бездапаможна хекаюць ад спёкі, а бусла, здаецца, можна, прыўстаўшы на пальчыкі, пагладзіць рукою: і гнёзды нізка, і бусел тут – ледзь не хатняя птушка.
У гэтай лясной, лугавой, балотна-пясчанай, як можна падумаць, патрыярхальшчыне радасным дзівам выглядае звычайнае: новая школа-адзінаццаці-годка.
Малады энергічны дырэктар паказвае нам класы, кабінеты і майстэрні. I мне здаецца, што яму і нялёгка і радасна змагацца з жаданнем хоць намякнуць як-небудзь, што ён не прыйшоў сюды з інстытута на гатовенькае… Але ён і намёку не робіць.
Выходзім на двор. Загарэлы, у блакітнай тэнісцы і ў саламяна-залатым капелюшы гаспадар адчыняе гараж, з немалою затратай свае зайздроснай энергіі заводзіць стары грузавік, бярэ ў кабіну Андрэя, і вось – па шырокай пясчанай вясковай вуліцы – мы ўлятаем у лес.
Пасля ўчарашняга дажджу, прыгрэты руплівым з самага ранку сонцам, лес хмельна пахне прэласцю і жывіцай. Голле гарэзліва намагаецца сцябаць нас па тварах, але мы нагінаемся ў час і ахвотна – Генадзь, Мікола і я.
Цёплы духмяны вецер фурчыць у вушах, малодзіць шчокі і весела плюшчыць вочы.
Лес пераходзіць у поле, лясная духмянасць змяняецца хлебнай. Якое добрае жыта! Як роўна падняліся на тарфяніках каноплі! Пахадзіць бы ў іх гушчары так праз месяц, калі яны ўзнімуцца казачным лесам, падыхаць бы тады іх водарам… За тарфянікамі – лугі, перасечаныя ўпоперак нашай грэблі вадзяною стралой канала. Што тут за прагля была калісьці? Зноў пачынаецца лес. А вунь і вёска, таксама з бусламі ды сеткамі.
Тут мы спыняемся каля святочнай чарады мужчын, дырэктар наш па-свойму хутка дамаўляецца з матарыстам, той забягае ў хату, пасля лезе да нас у кузаў, і вось мы едзем зноў, да возера.
Бывалы грузавік сціпла становіцца ў цяньку – як быццам гэта не ён так хвацка прымчаў нас сюды. На беразе, каля доўгіх падмосткаў, прывязаны чатыры вялікія лодкі.
Матарыста завуць Раман. Гэта маладжавы, азёмкаватай дужасці мужчына ў гумавых ботах і ў скураной шапцы. Ён адмыкае свой «склад», проста будку з аполкаў, удвух з дырэктарам яны выносяць і прыладжваюць матор. Адпіхаем лодку на глыбейшае, сядаем. Капітан наш гаворыць нешта, узмахваючы рукой, але мы ўжо не чуем яго з-за грукату…
Маторы добра слухаюць палешукоў!.. Гэтая думка весела прыходзіць да мяне ўжо на поўным хаду, на люстраным і цёплым, здаецца, бязмежным прасторы.
Вогнішча наша раскошна гамоніць на лузе над ціхай і шчодрай Ясельдай. Не ціхнуць птушкі ў зарасніку. Настойліва лютуюць камары. У паднябесеі час ад часу прамармыча самалёт.
Холадна было б нам тут, у зялёнай і мокрай пустыні, пад касмічным бяздоннем, – холадна і журботна!.. Ды ў нас ёсць вогнішча, і мы – у гутарцы – не здзіўляемся, чаму гэта наш далёкі, ахутаны ў злубянелыя скуры продак мог пакланяцца, як першаму богу, агню. У нас ёсць дружба, і мы то грэемся словам, то дружна маўчым, кожны па-свойму, але не самотна. У нас ёсць родная зямля і роднае жыццё, і мы то гаворым пра гэта, то думаем, кожны сабе і канкрэтна, – успамінаючы новую, свежую прыгажосць і мясцін, і людзей.
Я ўспамінаю возера. Больш – вячэрняе і начное.
Раман вярнуўся па нас на востраў вечарам, калі ўжо заходзіла сонца і залацістая дарожка здавалася на даляглядзе выпуклай, нібы барвяны шар дацягнуў яе да сябе, як магнітам. Падбадзёраны чаркай і юшкай, не вельмі гаваркі дагэтуль матарыст ажыў. Павесялеў нават яго стары матор. А ўсё ж да статка на супрацьлеглым беразе, па даярак і малако, мы дабіраліся доўга.
Сонца зайшло, і дарожка на вадзе, як палатно на поплаве ў руках румянай дзяўчыны, згарнулася, сабралася ў зару. Зрэшты, ужо і чырвань зары пачала набірацца блакіту і блекнуць. А ўсё ж на фоне яе чым бліжэй мы падплывалі, тым выразней вырысоўваўся лагодны ўзгорак палявога берага, дрэвы, кусты, адзінокая хата з трыма агеньчыкамі-вокнамі і сілуэты кароў.
Да прычалу, па водмелі, мы ішлі на малых абаротах, а потым з шастом. Перш чым бразгат бітонаў, жаночыя галасы і звон тугіх струменяў у вёдры, пачуўся нам дзявочы смех і плёскат. Дзяўчаты купаліся зусім, здаецца, побач. Змрок, гусцейшы ў засені дрэў, замяняў ім купальнікі, пра што можна было здагадацца па смеху ды какетліваму вохканню над саменькай вадою.
Дырэктар і Андрэй затрымаліся каля хаты з гаспадаром. Генадзь, Мікола і я пайшлі за Раманам у хату, адкуль чуваць былі галасы і музыка.
Гэта маладзейшыя даяркі, хто справіўся раней і не пайшоў купацца, круцілі патэфон. Сустрэлі яны нас прыязна. Паставіўшы ў кут рукзакі і брызентавыя футаралы з вудзільнамі, не толькі без шапак, але і босыя, мы паселі паміж дзяўчат на лаве. Пачалася гутарка.
– Работа, кажытэ, цяжкая? То нам жэ ны прывыкаты. Толькі страшна бывае ўночы, як віцёр завывае, а гозыра – ой, мацёнько! – так разгайдаецца, а Раманаў маторчык, няма на яго лыха, закрэхча, запырхае і заглохнэ… Ну ты, пырыстань, Раман! Бо палучыш па руках. Нешта ты сённі расхрабрыўся… Хлопцаў у нашым сяле нэма. То ў арміі, то ў горад пораз'язжалыся, розумныкы… Там весялей, ого!..
Гаварыла гэта мая суседка па лаве, дзяўчына ўжо, нават па гутарцы пазнаў бы, сталая, якой куды зручней было б не скардзіцца разам з іншымі, а быць спакойнай і шчаслівай маладзіцай. Вось як гэтая, чарнавокая, што мяняе пласцінкі і толькі ціха глядзіць.
Самая маладзенысая з іхняй пяцёркі, Ганначка, днямі закончыла сем ісласаў. Тварык – амаль дзіцячы, а хустка, як у дарослых, завязана «пад бараду». Дый па ўсім повараце гэтага падлетка відаць, што вельмі ж ёй не цярпіцца стаць дзеўкай. Гатовая спяваць, танцаваць ці проста так вось слухаць патэфон і час ад часу самой прыкінуць слова да гутаркі, яна ўрачыста сядзіць на лаве, мілая сваім учарашнім маленствам.
Гаспадынін сынок, распоены сырадоем, мардаты і шчабятлівы Сяромска амаль не сходзіць з дзявочых каленяў. Цёці гэтыя і казычуць яго, і цалуюць, і гушкаюць. З чаргі ён прыйшоўся і Ганначцы. I калі пестунок сеў у яе на каленях, ледзь не роўны з самою «цёцяй», Раману гэта здалося настолькі пацешным, што ён спытаўся, стоячы сярод хаты:
– А шчо, і ты ўжэ, Ганулё, хочыш маты люлі-люлі?
– От вы, дзядзько, якый!.. – засаромелася малая. Яна тузанулася, босы Сярожка, як кот, гупнуў з каленяў на падлогу, а нянька абражана павярнулася бокам, капрызна падцяўшы румяныя губкі. Ды гэтага і не заўважыў, здаецца, ніхто, і сама яна хутка забы-лася і пра сорам, і пра злосць на смешнага сёння дзядзьку Рамана.
Бо ён прычапіўся ўжо да другое.
З цёмнай кухні ў хату ўвайшла высокая, бравая дзеўка гадоў дваццаці, задорна паўнагрудая, з харошай усмешкай на крыху запоўных губах. Мокрыя светлыя валасы пад стракатай хусцінкай; ватоўка расшпілена на сіняй, у белы буйны гарошак сукенцы; моцныя, стройныя ногі ў бліскучых, толькі што з вады, гумавых ботах.
– Купалысь, Наталачка? – пакланіўся наш ма-тарыст.
– А ўжэ ж, Раманачка! – адказала дзяўчына.
– А плэчыкы так без мяне і ны змылы?
– Вой, дывысь!.. Зараз унукы будуць, а він… Ану, куды лезеш з рукамы?
– Колы ж бо я, Наталачка, толькі пабачу вашу чудэсну маладу красу, так бедныя гочы моі…
– Вой, дывысь, якія яны ў цябе пузырыстыі, гочы!
– То, можа, хоць полячку? Посля купання вам…
– А вы, дідусю, нэ ўпадэтэ?.. Падражніўшыся трохі, Раман і Наталка ўзяліся за рукі, далоньмі пад локці, і, як толькі з пласцінкі пачулася полька, пайшлі.
Наш ахмялелы капітан тоўкся медзведзявата, хоць і відаць было, што калісьці, у свой час, ён мог. А Наталчыны светлыя вочы і поўныя губы ўсміхаліся так, нібы яна вось-вось і скажа: «Булы б кавалеры – сыдзіў бы ты, дзядычку, тыхо ў кутку дай ны рыпаўся б!..» Ні ватоўка, ні боты – нішто не магло перашкодзіць ёй быць маладой і прыгожаіі. Румянец выступіў на шчоках, вочы загарэліся. Яны, дзяўчына і дзядзька, не кружыліся ў польцы, а на мясцовы лад то наступалі адзін на аднаго, то адступалі, на змену выбіваючы зусім, на жаль, не гулкімі абцасамі чачотку, манерна, з выклікам ківаліся ў бакі, ускідвалі галовамі, пасля кружыліся, а тады наступалі зноў. Раман, як мага стараючыся не адставаць ад свае былое танцорскае славы, усё ж такі сутуліўся. Затое Наталка хадзіла – адна любата!.. У іхнім тупаце ды гомане мне зноў пачуўся ціхі плёскат вады на азёрнай водмелі, гарэзлівы – цяпер я ведаю – яе смяшок у вячэрнім сутонні… Уяўляліся нават ласкавыя, з хададочкам, дотыкі кужэльнага ручніка да гарачых, апешчаных цёплымі хвалямі сарамлівых і гордых дзявочых грудзей…
– Вой, ныхай на цябе!.. Більш нэ можу… – нарэшце засмяялася Наталка. I так, здаецца, у час. Бо ўжо не толькі задыхаўся храбры на слове Раман, але і сам гаротнік патэфон стаміўся.
Полымя наша вурчыць на пэўнай, супрацьпажар най, адлегласці ад нас і грэе найбольш само сябе. Нават і на сухім аеры ды хлудзе, нават і ў ботах, адзе-таму ды пад плашчом – даволі-такі холадна. Ад камароў ты накрываешся з галавою, зларадна слухаючы ў цёмнай духаце, як яны ваяўніча гудуць, таўку-чыся над недаступнай спажывай.
А думкі, як растрывожаны рой, ніяк не хочуць угаманіцца…
Было бяскрайняе зорнае неба, а пад ім – спакойная і цёплая вада, таксама без канца і краю. Дзве вялікія лодкі, звязаныя насамі, цяжка нагружаныя людзьмі і бітонамі малака, ішлі, здавалася, проста кудысьці, у нейкі да лёгкай жудасці радасны, ахутаны сардэчнай журбою свет. Глухавата, але бадзёра тахкаў стары рабацяга-матор.
I песня была пад высокімі зорамі – песня таксама бяскрайняя!..
Была яна таму, пгіо без яе нам не хапала б чагосьці вялікага, вельмі істотнага ў нашым жыцці. Яна злівалася з тым, чым мы цяпер жылі, як зліваецца калыханка з гудзеннем малога ці з любым бляскам яго бяссонных вачэй, як зліваецца жніўная песня з гарачым шэптам калосся, а песня кахання – з тамлівай слодыччу і горкім сумам першых пачуццяў…
I словы былі ў гэтай песні, ды можна было і без іх. I не таму, што – невядомыя – іх цяжка лавіць на ляту і вязаць у адно: да гэтай дужай, крылатай, душэўнай мелодыі прасіліся новыя, непаўторна свежыя словы, якія голькі тут ды толькі сёння маглі і з'явіцца.
Генка і я адны сядзелі на карме той лодкі, што з бітонамі. А побач з намі, крыху наўскасяк, плыла, нібы на экране, другая лодка – з песняю. Зачараваныя, мы слухалі, і я, як блізкія, пазнаваў у хоры два галасы: грудное, мяккае кантральта і пяшчотны, нясмелы званочак. Гэта Наталка – і тут без намагання першая – і сумавала, і рада была, што жыве. Гэта Гагшачка з захапленнем у вялікіх дзіцячых вачах вітала радасць нялёгкай, хвалюючай сталасці. Гэта ўсе яны, вольна адчуўшы свае працавітыя рукі, песняй казалі цудоўнаму, роднаму свету, як яшчэ многа патрэбна ім чалавечага шчасця!..
Хацелася спяваць, і мы падхоплівалі іх запеў; хацелася маўчаць, і я маўчаў пад песню, у задуме…
Пакуль я любаваўся танцамі, гаспадар-хутаранец расказаў на дварэ Андрэю, што тут, дзе цяпер пасецца калгасны статак, на гэтай заазернай паўвыспе стаялі спрадвеку дзве людныя вёскі. Улетку сорак трэцяга года фашысты-карнікі спалілі іх разам з людзьмі.
Газета пісала, расказваў дзядзька, што два галоўныя вылюдкі былі нядаўна апазнаны ажно ў Латвіі і там асуджаны на смерць. I з гэтага калгаса ездзілі пяцёх туды, на суд, за сведак.
«Ды што, таварышу, з тое іх, нелюдзяў, сабачай смэрты!.. Хыба ж тут выйдзе однэ на однэ?..»
Чалавек гэты, япічэ як салдат польскай арміі, увосень трыццаць дзевятага года трапіў у нямецкі налон і толькі ўлетку сорак пятага вярнуўся. Пабудаваўся тут, на родным котлішчы, адзін за дзве вёскі, сям'ю нажыў, а ўсё ж душа крычыць часамі ноччу найбольш, як падбіты журавель, – па бацьку старым, па братах, па суседзях, па родным з маленства свеце…
«Такыі, товарышу, раны не хочуць гаіцца…»
З вяены да восені вы гамоніце тут, дзяўчаты і маладзіцы з трзцяй, без жыхароў калісьці спаленай фашыстамі, партызанскай вёскі. Працуюць нястомныя рукі, гудзе падлога пад гумавымі абцасамі, звініць апоўначы песня пад гул бяссоннага калгаснага матора. I весела вам, і нялёгка, і сумна бывае. На досвітку – ці дождж на возеры, ці вецер – едзеце сюды, днём – яшчэ раз, увечары вяртаецеся дахаты часцей за ўсё добра-такі прыцемкам, а праз дзве-тры гадзіны – ні свет ні зара – зноў у лодку… Калі мы памагалі вам насіць з берага поўныя бітоны малака, я рад быў, праўду кажучы, што гэта – уначы, што не відно было, як нават я, мужчына і няўломак, а хістаўся. А вы ж іх носіце, таксама на плячы, ды тройчы ў дзень, ды штодня!.. За выключэннем хіба толькі Ганначкі, якой вы пакуль што не даяце насіць адной. За партызанскае і франтавое ліхалецце, кры вавую працу і непаказную мужнасць вашых бацькоў, за ваша маленства са слёзным дымам зямлянак і нялюдскім голадам – вы вартыя не толькі таго, што маеце…
I сапраўды – няхай бы ўжо і сёння час не ішоў так хутка, і маладосць няхай бы не ўцякала пад хрыпатас вяканне затузанага патэфона ў самотнай хаце за возерам, з адным «кавалерам», што і сямейны даўно, і вясёлы толькі тады, калі вып'е…
Бачыў я старым вокам, як вы цікавалі на нашых Генадзя і Міколу. Ды адзін з іх тым часам жанаты, а ў другога ўжо ёсць дзяўчына.
Хто на каго цікаваў, а бялявая Наталка – на чарнявага Генку. I мне міжвольна, не зусім дарэчы, успаміналася адна някрасаўская песня. Ды ты ж не такая, як тая, што ў песні, і ён – не карнет, гэты сціплы, задумёны прыгажун. Ён – свой, цяперашні, наш вясковы настаўнік, ваенны сірата, якога вывучыла куды больш дзяржава, чым маці, бальнічная санітарка. Ён яшчэ, Генка, і паэт, лепш кажучы – ён хоча і рыхтуецца ім стаць. Вось і цяпер ён думае, як гэта ўсё ахапіць – і гэтую ноч, і песню… А ты спяваеш, ты верхаводзіш, Наталка, і не думаеш нават, тпто твой голас і мілы дзявочы задор пойдуць за ім, што ён не зможа іх насіць адзін…
Зорнае неба плыве ды плыве, а возера наша, на жаль, упіраецца ў бераг. Каля Раманавага «склада» нас чакаюць два грузавікі —школьны воддаль, калгасны бліжэй. З асалодай бродзячы па цёплай вадзе, бадзёра гнучыся пад бітонамі, мы памагаем дзяўчатам перагрузіць удой у кузаў трохтонкі. I яны нам, дзівачкі мілыя, «шчыранька дзякуюць»…
Каб вы падохлі, рыбацкія камары!.. А ноч якая доўгая – нават і ў чэрвені – калі не спіцца!.. Ану, вазьму сябе ў рукі, захрапу, як Андрэй!.. Падцягаю калені ледзь не да самага носа, яшчэ раз папраў-ляю на сабе кітайскі лёгенькі плашч, намагаюся думаць пра штосьці цёплае, санлівае… Але дзе там! Лапаткі ажно ўздрыгваюць ад зябкасці, а зубы вось-вось увойдуць у зусім музычны, у цымбальны, чорт вазьмі, настрой. Цярпі, рыбак, уранні не пакаешся!..
Добрыя хлопцы – Генадзь і Мікола. Асабліва, як мне здаецца, Генка. А дружаць яны, паэт з матэматыкам, так, што, збоку гледзячы, – весела. Калі напрадвесні паэтава Зося нарадзіла першынца і неўзабаве паехала з ім да бабулі,– матэматык узяў свой халасцяцкі чамадан і прыйшоў з Інтэрната да «аўдавелага» Генкі. «Бо сумна…» Зрэшты, і гэтага, магчыма, не сказаў. З маўклівых ён, Мікола, з тых нават, што здаюцца сухаватымі,– хоць зрэдку і замармыча якую-небудзь мелодыю, а то і ўсміхнецца, заўсёды разумна і шчыра.
Зосіна фота Генка нам паказваў. Гляджу, і здаецца, што здымалася яна – ужо мамай. Бачыш, як губы зведзены, колькі рашучасці ў вачах. «Я, сам ведаеш, і кахаю цябе, я і пакорная, але прабач, голубе, – ёсць у мяне ўжо і тое, за што, калі хочаш, мы зможам і пасварыцца, за што я і пабурчу, няхай сабе, па-твойму, і непаэтычна…»
– Маладзец, – кажу я Генку і шкадую, што няма яшчэ здымка сыка, што я іх з мамай на гэты раз не пабачу.
Мне і цяпер вось хочацца ўявіць Генкавага наследніка, параўнаць яго, скажам, з маім… Ты цяпер недзе спіш сабе, залатабровы мой ды чарнавокі!.. А Генку я люблю даўно, хоць ведаю толькі тры дні. Бо я калісьці, пішучы, уяўляў такога вось студэнта і паэта і думаў, баяўся, што ён – маё ўяўленне. А ён вось жывы. Праўда, Генка ўжо стаў са студэнта настаўнікам, але затое ён куды лепшы за тое маё ўяўленне аб ім, хоць вершы яго і «навелы» яшчэ слабаватыя. Пакуль што. Учора ноччу, калі мы, раз-вітаўшыся з даяркамі, Раманам і дырэктарам, селі на калгасны грузавік з бітонамі і патрэсліся лесам ды полем у зялёны гарадок, мы з Генкам гаварылі пра нашу любімую справу. Між іншым, і пра такое:
– Чуў – да дзяўчат гэтых прыязджалі летась «пысьмэнныкы з газэты»? Запісвалі многа, здымалі, абяцалі надрукаваць. Хлопцы, кажуць, яшчэ маладыя. I вось ужо год у газеце нічога няма. Наколькі я памятаю, няма, не было і ў часопісах. Падманулі «пысьмэнныкы». А чаму, як ты думаеш?
– Надой нізкаваты. Хваліць няма за што, біць – пакуль што таксама. От сабе, проста жыццё «без характэрных рысаў сучаснасці». Калі тыя хлопцы і захапіліся чым, дык знайшоўся старэйшы, паправіў.
– Ну, а папраўдзе?
– Вы самі бачылі – людзі цудоўныя. Боязна робіцца: як напісаць пра іх дастойна?..
«Напішаш, Генка, – думаю я цяпер, – напішаш, чыстая душа, толькі самім сабою будзь, не палохайся нізкіх надояў, а заўважай перш за ўсё чалавека. I не вучыся цвёрдай сухасці ды слізкай гнуткасці ў таго, хто доўга лгаў і ўсё аддаў той баязлівай ці карыслівай мане. Усю душу сваю, нібы торбу пустую, дзіравую, выпетрыў, а пісаць яшчэ хоча I сёшгя. Ды не проста пісаць, а па прывычцы – вучыць…»
– Чорт бы вас нечага камарыны пабраў!.. – Думкі мае абрывае Андрэеў рашучы бас. – Ты спіш? Світае. Давай будзем грэцца.
I праўда – днее. Зацягнула, як быццам па дождж. Суцэльная матавасць і халодная, нерухомая ртуць – і хмары, і вада, і раса, якою ўкрыта ўсё, за выключэннем хіба толькі вогнішча. Мы падмацоўваем яго з бясконцага запасу сухога аеру і галля. Агонь – няхай жывуць піянеры! – усцешана бухае ўгару і пачынае з азартнай прагнасцю трушчыць сушняк. А мы стаім і ўдзячна грэемся, як старыя, нямоглыя пілігрымы, працягваючы да полымя ледзь не дрыжачыя рукі.
Ды вось сігнал трывогі – пляхае першы шчупак.
– Але ж, брат, і вялікі! – зусім упэўнена здзіўляецца Андрэй. – Пайшлі.
I я ўжо чую, а потым яшчэ і яшчэ раз – усплёскі зусім незвычайнай, хвалюючай сілы. Бяром… дзе там!.. – хапаем халодныя, росныя спінінгі і, пакінуўшы гаманлівую чырвань, спятпаемся туды, вышэй па плыні, дзе мясціна, як гаварылася ўчора, найлепшая…
Пэўна ж, за нейкім трэцім закідам Андрэй бярэ!.. Сяледчыка, праўда, а ўсё ж… Ну, а ў мяне, трасца ёй, «барада»!.. Белая жылка «нуль і сем» – знарок лса, зараза! – чортведама чаго заблыталася так, што і хочучы не зробіш… Ды, збоку гледзячы, я гарачуся не надта. Я ўспамінаю нават тую хітрую свякроў, якая так вось вывучала маладую нявестку – як яна ніткі разблытвае, што ў яе за натура. Што ж, калі ты ўжо, ціхмана-патайная Ясельда, такая свякроў для мяне… Цьфу! Не свякроў, а цешча… Мачыха нават. Але пачакай. Так. I вось так. Ну і ўсё! А цяпер мы не пойдзем следам за дзедам – няхай сабе ён адзін шаломіць раку ў той бок – мы рушым уніз, дзе таксама мясціна. Ану!..
Хлопчыкі, хто мне паверыць, што, дальбог жа, з першага закіду!.. Спачатку быў штуршок, які ашуквае амаль таксама, як ламачына ці доўгі зялёны хвост багавіння. Але за ім, за няпэўным штуршком, хвалюючым прадвеснікам перамогі, пачулася сунраціўленне!.. Ён – таямнічы і, напэўна ж, агромністы, ён – спачатку туга, упарта паводжваў у бакі, а потым нябось паказаўся. Павярнуўшыся бокам, сагнуўшыся дугой, светла-зялёны ў кропачку, а ўсё ж такі ішоў… I гупнуўся на бераг, у траву, акропленую ртуццю.
…Сустрэчы, уражанні, роздум… Цудоўна ўсё гэта, непараўнана.
Аднак нядрэнна таксама, калі яна, рыба, не толькі «бяроцца»… Сядзіш ты, скажам, каля вогнішча ды грэешся ўжо не адным агнём, але і думкай, што вось і ў цябе тым часам, які ты там ні рыбак, а ўсё ж у беразе, у той вунь, зусім звычайнай дагэтуль завоінцы пад лазовым кусцікам стаіць на прывязі, як жарабец, во такі во шчупак!..
