Текст книги "Нічые"

Автор книги: Андрэй Федарэнка

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 34 страниц)

ХІ

Васкевіч ужо вешаў замок на знадворныя дзверы, як падышлі яшчэ чытачы, двое хлопцаў. Давялося вяртацца.

Аднога, большага, Васкевіч трохі ведаў са школы, помніў нават, як зваць – Пеця. Пеця гэты, калі закрылі іхнюю васьмігодку, давучваўся ў мястэчку. Васкевіч помніў яго, як нешта малое, галаватае, што вечна лазіла ва ўсіх пад нагамі на школьным двары і ў калідоры; помніў, што, бадай, не было такога перапынку, на якім Пеця не роў бы ўзахлёб – бо і пападала яму, вядома, як паганаму кату... Цяпер гэта быў мацачок гадоў семнаццаці, з вусікамі на шырокім квадратным твары, з пытлівымі разумнымі чорнымі вачыма. Відаць, ён вучыўся цяпер у горадзе і прыехаў на выхадныя, бо быў без шапкі – каб паказаць прычоску, – у харошай куртцы, у красоўках, хоць трэба было яшчэ ўмудрыцца прайсці ў іх сюды расталым снегам. Яго таварыш – тут, у памяшканні на святле, Васкевіч разгледзеў, што гэта не хлопчык, як падалося яму ў цемры на ганку, а нізкарослы мужчынка гадоў за трыццаць – быў у старой, заляпанай кухвайцы (ах, нязменны сімвал савецкай вёскі!), у гумовіках з адкочанымі да нізу халявамі, ад чаго быў падобны на маленькага кінакамедыйнага каўбоя. У бібліятэку ён прынёс пах сіласу і таго, што вясною на палі вывозяць. Спартыўная шапачка-грабеньчык збітая набок, твар маленькі, увесь пашчапаны маршчынамі, парослы пухам – быццам гэта дзіця гадоў сямі не паспела вырасці і пастарэла... Зрэшты, глядзець ён стараўся смела і па-п'янаму нахабна – маўляў, бачылі мы і не такіх, і не думай у чужым манастыры заводзіць свае законы.

Пеця яшчэ на ганку павітаўся з Васкевічам за руку, назваў па імені, спытаў, ці надоўга сюды. Мужчынка не павітаўся, а ў бібліятэцы, не паспеўшы стаць на парог, плюнуў пад ногі. Пеця крыкнуў:

– Ручка! – і збянтэжана, бы просячы прабачэння, патлумачыў Васкевічу: – П'яны, не звяртай увагі...

«Ручка», як зразумеў Васкевіч, была мянушка, якія заўсёды ёсць у такіх непрыкаяных.

Ручка скоса зіркнуў на Пецю, але паслухаўся, нехаця расцёр плявок ботам і толькі больш размазаў гразі з падэшвы.

– У цябе «Яма» Купрына ёсць? – сказаў ён грубым нізкім голасам, нечаканым для сваёй камплекцыі.

– «Яма»! – Пеця засмяяўся, ківаючы галавою, запрашаючы і Васкевіча смяяцца і нічога ўсур'ёз не прымаць. – Ляпне ж такое!.. Ды ты чытаць ужо не ўмееш, як той Пульс іхні!

Зарагатаў і Ручка, узрадваўшыся:

– Пульс?! Калека тая дваццатага века?! «Бабу, бабу мне знайдзіце», – перадражніў ён, выскаляючы счарнелыя зубы.

Васкевічу аж брыдка стала, неяк дзікавата ад гэтага рогату: адзін такі нягеглы, недапечаны, смяецца з другога такога ж... «Ды Пульс цябе б пстрычкаю забіў бы», – падумаў ён, яшчэ раз аглядаючы шчуплую дзіцячую фігурку.

Пеця папрасіў ключ ад пакоя-«клуба», сказаў, што Ліда (бібліятэкарка, што была да Васкевіча) заўсёды давала. Сёння пятніца, і сабярэцца «маладзёж», у карты пагуляюць, магнітафон паслухаюць. Ручка тым часам, хістаючыся, пасунуўся ўглыб стэлажоў. Не паспеў Васкевіч адчапіць з кальца ключ, як за стэлажамі пасыпаліся на падлогу кнігі, бухнула нешта цяжкае... Васкевіч з Пецем кінуліся туды і ўбачылі, што Ручка сядзіць на падлозе і запіхвае пад кухвайку таўсценную кнігу. Пеця вылаяўся, даў яму ў патыліцу, кнігу адабраў і, памагаючы тумакамі, павёў яго да дзвярэй.

– А ты не думай... – стараўся павярнуцца да Васкевіча няўдалы злодзей. – Паняў?

Пеця выпхнуў яго ў калідор, вярнуўся і зноў папрасіў не звяртаць увагі:

– Ён толькі калі п'яны – дурны... Хочаш, і ты аставайся? У карты пагуляем...

Васкевіч адмовіўся. Яны выйшлі разам, было ўжо зусім цёмна. Ручка сядзеў на ганку і курыў. Ад Бокаўкі, з лесу, наплывала светлая пляма – вячэрні аўтобус вяртаўся ў горад. Васкевіч ледзь паспеў дабегчы да прыпынку і ўскочыць у заднія дзверы. У аўтобусе, і калі ішоў цёмнай вуліцай дахаты, успамінаў сваіх чытачоў, і зноў на душы было сумна – сяброў яму тут не будзе, гэта ясна, як дзень белы... Трэба звыкацца з адзінотаю, а на які час – хто ведае?..

Пасля выхадных, у панядзелак, аўтобуса не было, і Васкевіч прыйшоў у Двароўку пешкі, ступіў на бібліятэчны двор, падняў галаву – і сэрца абарвалася. Акно, што насупраць яго «кафедры», каля якога ён любіў курыць і думаць, чарнела пустатою: дзве шыбкі былі разнесены ўшчэнт. Калі выбілі? У пятніцу? Няўжо два выхадных так і прастаяла?! Агледзеў снег, рамы, зазірнуў у сярэдзіну – не, не падобна, каб лазілі. Тады чаму разбілі? Ключоў няма – дамаўляліся, што Пеця пакіне бабцы... Тут з-за вугла, ад пошты выскачыла бабка, завойкала, аддала ключы:

– Вызывайце міліцыю! Яго ўжэ хацелі забіраць лячыцца, ужэ ўчастковы казаў – хай толькі шчэ раз!..

– Каго?

– Ручку тую малахольную! Як вуп'е, такая гадасць несусветная! Не давайце ім больш ключы!..

Васкевіч зайшоў у бібліятэку, прабег вачыма па стэлажах – як стаяла ўсё, так і стаіць, нічога не ўкрадзена. Каля акна валяецца пабітае шкло, пасярэдзіне на падлозе яшчэ невысахлая вада... Снежкамі разбілі. Проста так, ні за што, на злосць – бо ён не такі, як яны... І Пеця гэты не мог умяшацца!.. Што за людзі, што ў іх у галовах, чым яны жывуць?..

Бабка кінулася прыбіраць.

– Сцякла ж няма, мо б Іван паставіў, – казала яна, – дык і Йвана няма, паплёўся ў лясніцтва, зноў нап'ецца, бо ў тых палучка...

– А калі да гэтага схадзіць, Ручкі, – хай ставіць, раз выбіў.

– А Божа! – пляснула бабка ў далоні. – Ён паставіць! Ён не здолее дошкі ў плот прыбіць.

– А што ён робіць, працуе дзе?

– На трахтары, жыжку возіць на поле. Жыве адзін з маткаю, п'е, як дурны які...

«Ладна, – падумаў Васкевіч, – шуму не падымаць, сабе ж даражэй...» Наказаў бабцы пабыць тут, блізка дзе, зняў шнурком размеры, схадзіў назад, дамоў, забраў з гарышча два кавалкі шкла, што маці хавала на чорны дзень, пацёгся назад у Двароўку, у магазіне купіў шкларэз. Адрэзалася роўна, у акурат, нідзе не трэснула, – і пакрысе супакоіўся – правільна, так і трэба, сам, маўчком. Са сваімі законамі ў чужы манастыр не суйся. Калі прыбіваў штапікі, упаўзла ў двор бабка нейкая на двух кіёчках, яшчэ здалёк загаласіла:

– А мой ты сынку, прасьці яго!..

Плакала, «бо Валера мой не жэніцца», і не йдзе за яго ніхто, што яго хочуць выганяць з работы, а так ён, калі цвярозы, «дабрачы», «што і ў мяне ж сэрца, як і ў каждай маткі, за яго баліць»...

Найбольш уразіла Васкевіча, ледзь не да саромных слёз давяло, што гэтая бабка з кіёчкамі марыць пра ўнукаў, і што паганенькі Ручка для яе ніякі не Ручка, а родны сын, у якога, як і ў кожнага чалавека, ёсць імя – Валера; яна так і заве яго, і, відаць, ёй крыўдна, што людзі дражняць яго нейкай сабачай мянушкай; сын, якога яна песціла малога, любавалася ім і спадзявалася, верыла, што калі ён вырасце, будзе ёй помач і абарона.

ХІІ

Скончыўся люты, і адразу ж, за якіх пару дзён скончылася і тая слотная, адліжная зіма 91-га года. Толькі дзе-нідзе ў полі, у лесе, каля платоў і ў ямках паўз дарогу пааставаліся латкі старога снегу. Замаразкі прапалі, і ўночы было цёпла, як і днём. Другія суткі амаль без перапынку церушыўся нудны дожджык.

Увесь час цягнула ў сон, а выспацца не можна было. Васкевіч прачынаўся раніцаю і не мог дапяць, што цяпер – вечар ці ранак? Усё тая ж цемрадзь за акном, капае, ціхенька шоргае аб рамы дождж, запацелыя шыбы...

З гэтай вясной, з гэтым дажджом прыпоўз такі сум, што выць хацелася. Адзінота, такая доўгая, і якія ўсе аднастайныя дні!

Увойдзеш з двара ў хату, як ні абцірай ногі, сляды астаюцца. І ад гэтага брыдка, сумна, адзінока. Лямпачка, такая няўтульная раніцаю, слаба свеціць жоўтым святлом (яркую матка шкадуе ўкручваць – шмат энергіі бярэ); сядзеш есці, падзёўбаеш відэльцам учарашнюю падагрэтую бульбу, нясмачную, цвёрдую, напішаш пальцам на запацелай шыбе «Лена» ці «Жыве Беларусь» – і вытраш адразу ж, з нейкай злосцю... Нашто ўсё, каму ты трэба, якой Лене, якой Беларусі?!.

Паеў, у Двароўку заехаў, на пошту забег, па бібліятэчныя газеты і часопісы – цэлы пак, і ніводнага пісьма... З Мінска ні слуху ні духу! І ўжо не хацелася думаць так, быццам расказваеш Лене ці Рамановічу. Гартаў часопісы, упіваўся вачыма ў газетныя рубрыкі, загалоўкі – і не мог чытаць, звыклая злосць запаўняла ўсяго, не верыў ніводнаму слову. Нашто гэта пішуць, для каго?.. Няўжо яшчэ нехта можа верыць у гэта?!. Уключаў свой маленькі галасісты «Сокал», які прынёс з дому, – тое ж самае: палітыка, рэферэндум, «паўлаўскі» грашовы абмен... Курыў, хадзіў па бібліятэцы з кутка ў куток, чытаў кнігі; калі была ахвота, калупаўся ў каталозе, прыводзіў да ладу алфавітныя карткі. Абедаў хлебам з салам, салёным гурком. Пёрад вячэрнім аўтобусам, калі трэба было ўжо зачыняцца, наўзгад даставаў пяць-шэсць фармуляраў (столькі чытачоў па планах павінна было ў дзень прыходзіць, але, вядома, не прыходзіла), запаўняў, у дзённік запісваў: школьнікаў – 2, пенсіянераў – 2, служачых – 1, калгаснік – 1; кніг узялі: мастацкіх – 10 (з іх на беларускай мове – 5), грамадска-палітычных – 3... Цёмна вяртаўся дадому, глядзеў тэлевізар, спаць лягаў.

Ну, працуе. Ну, месяц прайшоў. Ну і што? Для чаго ўсё?

Васкевічу думалася, што ён проста яшчэ ніколі не жыў самастойна, як дарослыя людзі жывуць. Возьмем школу – усё ясна, настаўнікі над душою, ведаеш, што гэта ім трэба, каб ты давучыўся да канца і атрымаў атэстат. Армія – яшчэ ясней, кожны яфрэйтар – начальства, ведаеш, што гэтаму начальству патрэбна, каб ты адбарабаніў сваё і вярнуўся дамоў. Інстытут – выкладчыкам трэба, каб ты вывучыўся і адпрацаваў за тыя грошы, што дзяржава ў цябе ўбухала... Заўсёды некаму трэба было, каб Васкевіч рабіў тое й тое. А цяпер каму ён трэба? Нікому. Аддадзены сам сабе. Хочаш – сядзі хоць да пенсіі ў бібліятэцы, не хочаш – кідай, шукай што другое.

Проста нічога не аставалася, як верыць, што недзе нехта ўсё ж помніць пра яго і, магчыма, у гэтую вось хвіліну нехта ў некага пытае: «Ну, як там наш выгнаннік?» – «Прыцішэў, гібее ў сваёй бібліятэцы!» – «Вось і добра, нагляду за ім не здымаць!..»

Увечары можна прайсціся па вёсцы: у адзін канец, дзе дарога на станцыю, у другі – дзе шаша з горада на Двароўку... Ціха, цёмна, глуха, нават тэлевізары мала ў якіх вокнах свецяцца, сабакі маўчаць, толькі гразь пад гумовікамі піскае, ды дождж ледзь чутна стракоча аб брызентавую накідку... Калі хто сустрэнецца, буркне нешта на твой «добры вечар» і доўга яшчэ будзе стаяць і глядзець табе ў спіну – быццам ты з турмы збег... Можна да Пульса зайсці, пасмяяцца, як ён чытае – ён ведае амаль усе літары, але не ўмее зліваць іх у склады і выдумляе абы-якія словы: замест «Гомельскія навіны» чытае «голыя ногі», замест «мастацкі фільм» – «майсцер Хведзя» (дзядзька Хведзя – яго сусед)... Пасядзіш, пасмяешся, але праз міг так абрыдне, што захочацца хоць зноў у цемру, пад дождж...

Перад мінулымі выхаднымі ўсё ж астаўся паглядзець, што за двароўская «маладзёж». У такім жа вялікім, як і біблятэка, памяшканні з двух ранейшых класаў, у адным кутку, абсеўшы лаўку, гулялі ў «храпа» – Пеця, Ручка, нейкія малыя, нейкі чорны, калматы, як цыган, з доўгімі бруднымі пазногцямі, якому ішла карта і ён увесь час крычаў: «Са мной!», «Верталёт!», «Тры ўзяткі!»; побач, проста на падлозе, – літровы слоік самагонкі – хто хоча падыходзь, налівай, пі... Усе, у тым ліку і малыя, курылі бесперапынна. У другім кутку, дзе таксама стаялі лаўкі, дзявочая кампанія слухала магнітафон. Была там маленькая, худая і гадкая дзяўчынка, якая пстрыкала клавішам, пераганяючы касету, і лаялася матам. Была баба гадоў пад трыццаць з грудным дзіцём, танцавала, прыціскаючы гэтае дзіцё да сябе. Час ад часу дзіцё заходзілася плакаць, тады з кутка карцёжнікаў крычалі: «Глушы байстручаня!», а баба спакойна адказвала: «Уйди, скройся!». Была нейкая Люда, даволі мілавідная, сядзела сабе ціхенька на лаўцы. Васкевічу, што стаяў слупам каля карцёжнікаў і, як і ўсе, курыў, убачылася ў ёй нейкая блізкасць, роднасць душаў, падумалася, што яна, мабыць, задыхаецца тут, у гэтым балоце, рвецца да жыцця, і проста няма каму ўзяць яе за руку і вывесці «на сонца», і што гэтым чалавекам можа стацца ён, Васкевіч... Ён быў ужо наважыўся астацца тут, выпіць; магчыма, пагуляць у таго ж «храпа» – каб «зліцца з масамі» і каб потым было лягчэй з ёю пазнаёміцца. Але Люда, пасядзеўшы ў рамантычным задуменні, пазяхнула, падышла да карцёжнікаў, стала ззаду, абняла цыгана, пачала падказваць, чым хадзіць... Той адмахваўся, смыкаў плячыма – перашкаджала трымаць карты; Люда яшчэ мацней ашчаперыла. На Васкевіча ніхто не звяртаў увагі. Ён сабраўся і пайшоў, і ніхто яго не пазваў, не папрасіў астацца.

У горадзе, калі ездзіў атрымліваць першую палучку, заскочыў да брата Сцяпана. Той якраз збіраўся на працу ў другую змену, і не пагаварылі добра – так, перакінуліся парай слоў, пакуль Антон праводзіў яго да прыпынку і пакуль чакалі рабочы аўтобус. Сцяпан быў не ў гуморы. Такім Антон яго рэдка бачыў і не любіў такога. На пытанне, што новага, крутнуў галавою – нічога.

Антон загаварыў пра блізкі рэферэндум, сказаў, што апошнім часам раптоўна перастаў усяму верыць і, відаць, зусім не пойдзе галасаваць.

– А я пайду, – сказаў Сцяпан. – За саюз. Дастаў бардак гэты за шэсць гадоў... Шэсць гадоў бардаку, а дабіліся таго, што гарэлка была па пяць, а стала па дзесяць. І тую купі паспрабуй!..

– Ну чаму – у нацыянальным плане... – пачаў быў Антон – трэба ж было яму нешта гаварыць.

– Што ў нацыянальным? Зараз, глядзі, я табе пакажу ўсе перамены...

Ён выцягнуў з торбачкі газетны скрутак («А там сала, хлеб, салёны агурок...» – падумаў Антон, адгарнуў край газеціны:

– Вось, наша «брахалаўка», – помніш, была ўся па-беларуску? А цяпер, глядзі – уся, акрамя «шапкі», па-руску... Вось гэта адзіныя перамены ў нацыянальным плане!..

Прыязджаў у бібліятэку старшыня сельсавета Лобан, на «Масквічы» з будачкай, наказаў нікому больш не даваць ключы ад «клуба», бо тут будзе ўчастак для галасавання, а ён, Васкевіч, прызначаецца сакратаром гэтай «галасавальнай» камісіі. Усе бібліятэкары ў час выбараў заўсёды былі сакратарамі. Васкевіч вымушаны быў прымацаваць на дзвярах бібліятэкі і магазіна плакаты такога зместу:

БЮЛЛЕТЕНЬ

для голосования на референдуме СССР 17 марта 1991 года

Считаете ли Вы необходимым сохранить Союз?

ДА НЕТ

Если Вы за мир и согласие, зачеркните НЕТ!

І сорамна, прыкра было чапляць гэтыя хітрыя і разам з тым падлізлівыя да людзей плакаты; Васкевіч разумеў, што лепшай, большай прапаганды і не трэба, і дзе-дзе, а тут, на яго радзіме, пагалоўна будуць крэсліць «НЕТ» (напісалі б закрэсліць «ДА» – было б закрэслена «ДА»), а ён, «шчыры незалежнік», беларус Антон Васкевіч, сваімі ўласнымі рукамі памагае праводзіць гэтую агітацыю...

Перад 8-ым сакавіка стала асабліва адзінока. Каго павіншаваць? Лену? І гэтае віншаванне не дойдзе, як здарылася, хутчэй за ўсё, з тым яго вялікім лістом... Васкевіч плюнуў на ўсё і замест бібліятэкі паехаў ранішнім аўтобусам у горад. Дзень урэшце выпаў сонечны, па-веснавому свежы, малады. Лёгкі ветрык цягнуў з Прыпяці, рабацініў ваду, шоргаў аб бераг слабымі хвалямі. Васкевіч палюбаваўся на раку, пазайздросціў дзядзьку, што з лодкі каля самага берага цягаў адну за адной чырвоных тоўстых плотак... Вось у чалавека выхадны, выбраўся на рыбалку, дома жонка, дзеці, прынясе сетку рыбы, дзеці бегаюць вакол, тармусяць, распытваюць, як клявала гэтая, як сарвалася тая, самая большая, просяць і іх узяць другі раз – хоць з берага паглядзець... Жонка бурчыць, што «зноў усю ванну засмярдзеў сваёй рыбаю!», а сама, нябось, радая, што чалавек дома, а не таўчэцца, як другія, каля магазіна... Вось юшка гатовая, чарку вып'е, тэлевізар паглядзяць ці пойдуць гуляць у гэты ж парк...

Трэба было хоць матку павіншаваць. Нічога не прыдумаў, як купіць ёй новыя галёшы. Заглянуў у кнігарню на плошчы, выбраў святочную адкрытку (?) – самую прыгожую, дарагую, з пазалочаным абадком... Каля кнігарні бабкі продаюць цюльпаны – цэлыя вёдры якіх хочаш: чорныя, чырвоныя, пярэстыя, жоўтыя... «Маладой хлопец, купіце!» – «Няма мне каму дарыць». – «То што ж ву тады за маладой хлопец?»

Да аўтобуса яшчэ было часу, і Васкевіч патуляўся па прывакзальных магазінчыках, купіў яблык, цукерак, у буфеце – пляшку шампанскага з сабою. Вось і цудоўна, што больш трэба? – «паеду зараз у бібліятэку і вып’ю адзін. Шкада, што гарэлкі няма!» У душным аўтобусе прыдрамаў і не заўважыў, як на павароце ад мястэчка да іхніх вёсак села ў аўтобус яго знаёмая. Калі кранулі за плячо, падняў галаву – а, Наташа? Як яе... Данілава.

– Чаму ты не заходзіш? – ён пасунуўся, дзяўчынка прысела побач, абцягнула на каленях пярэднічак сваёй школьнай формы. – Я даўно ўзяў твайго Думбадзе...

– Цяпер магу заехаць.

І зноў, як і тады, у бібліятэцы, на міг у ім адбылося «змяшэнне часоў»; здалося раптам, што і ён школьнік, і вось вяртаецца са сваёй аднакласніцай дамоў... Гэта было здорава, але хутка гэтае адчуванне прайшло.

Трэба было нешта гаварыць. Але пра што? Відаць, пра тое, пра што могуць гаварыць дарослы з дзіцям – паблажліва, паказваючы, што хоць я і даю табе ўвагу, але ў мяне поўна сваіх, дарослых клопатаў.

– Скончыліся ўрокі? – спытаў ён.

– Не, нас адпусцілі – мяне і Наташу – мы лепш за ўсіх дыктант напісалі.

– Дык ты малайчына. На пяцёркі вучышся?

– Не, што вы! Дзве чацвёркі і дзве тройкі...

– А чаму ты так добра дыктанты пішаш? Чытаць любіш?

– Люблю.

– А што больш?

– Беларускае ўсё чытаю... тады «Честь» Мядынскага. Там пра Антона, як і вас звалі, – яна зірнула на Васкевіча сваімі шэрымі спакойнымі вачыма.

«А яшчэ той Антон нешта краў, сядзеў у турме, і перавыхаваўся, і пайшоў культурна на заводзік, стаў за станочак... Такі ж фальш, як і ў мяне цяпер на душы! Ды не зможаш ты быць з ёю, як дарослы з дзіцям. Бо ніякі ты не дарослы і ніколі ім сябе не адчуваў, а яна... яна не такое ўжо і дзіця! Вунь пярэднічак вышэй калень, а ногі не горшыя за Леніныя; вунь правая грудка як торгаецца – «сэрцайка б’ецца дзявочае»; вунь пальчыкі сарамліва перабіраюць ніз пярэдніка, а вочы гэтыя шэрыя глядзяць так ласкава, а вусны поўненькія, а шчочкі чырвоныя – усё як у самай звычайнай дарослай дзяўчыны... Яна падабаецца табе, жаданая табе – вось гэта не фальш! І яна бачыць, ведае гэта, ужо адчула, і не памогуць тут ніякія напусканні на сябе дарослай паблажлівасці!»

– Дзе ваша хата? – спытала дзяўчынка, гледзячы ў акно; якраз праязджалі Васкевічаву Сасноўку.

– Там, у другім канцы, каля рэчкі...

«Як нашаптаў мне хто купіць гэтае шампанскае... Калі яна згодзіцца трохі пабыць у бібліятэцы, буду піць, смялець, і як-небудзь змагу яе зацікавіць...»

А пакуль на яго напаў маўчун. Моўчкі даехалі да Двароўкі, зайшлі ў бібліятэку, дзяўчынка прысела за стол, паставіла каля ног партфель. Васкевіч, каб пачаставаць яе яблыкам, палез у сумку і ўбачыў адкрытку.

– Во, тое што трэба... На, віншую цябе з жаночым днём.

Яна аж не паверыла:

– Праўда? – узяла, пакруціла ў пальцах і забылася падзякаваць.

– А вы сваю дзяўчыну павіншавалі? – спытала яна раптам.

Васкевіч хацеў сказаць – як бабкам на плошчы, – што яму няма каго віншаваць, але вядомая ў такіх выпадках хітрасць шапнула яму, што трэба, каб гэтая дзяўчынка ведала пра Лену.

– Не, – адказаў ён.

– Паслязаўтра ж восьмае! А адкуль яна?

– З Менску.

– Адбіце тэлеграму.

«А сапраўды... Сам не мог прыдумаць... Лісты правяраюцца, а віншавальная тэлеграма каму трэба! І аб сабе знак падам, і яна вымушана будзе адказаць, хоць пару слоў...»

– Малайчына ты... Давай тады разам прыдумаем тэкст.

Яна з гатоўнасцю, хітравата і задаволена ўсміхаючыся, удзячная, што ў яе папрасілі такой няцяжкай дапамогі, пачала дэкламаваць:

– Пусть солнце нежных глаз коснется, и счастье...

– Усё гэта, мілая Наташа, банальшчына. Ды яна і чытаць па-руску не стане... Самыя прыемныя словы – простыя, звыклыя, шаблонныя... Давай так: «Лена, віншую цябе са Сьвятам. Жадаю шчасьця». І ўсё.

– Лена, – паўтарыла дзяўчынка.

Васкевіч папрасіў яе пасядзець тут трохі, забег на пошту; думаў, управіцца хутка, але там было поўна людзей – якраз давалі пенсію. Вяртацца не стаў, дачакаўся сваёй чаргі, выцерпеў, калі сярод мёртвай цішыні паштарка, знарок няправільна выгаворваючы словы, перапытваючы яго ўвесь час, па тэлефоне прадыктавала яго тэлеграму ў горад, на паштамт... Яму здалося, што пратырчэў тут мо з гадзіну, і ён упэўнены быў, што дзяўчынка пайшла.

Але яна смірненька сядзела на тым жа месцы, дзе й сядзела.

– Усё; Наташа, – будзеш тут са мной да вячэрняга аўтобуса.

– Ну і што. Што мне там дома рабіць?

– Урокі вучыць.

– У нас чатыры дні канікулы.

– Ну, тэлевізар глядзі.

– У нас няма. Васкевіч уразіўся:

– А радыё?

– Ё. І прыёмнік, «Акеан». Толькі ён адзін «Маяк» ловіць...

– Ты сказала «ё» – вы ж не мясцовыя?

– Не, мы з Магілёўшчыны, з «зоны»... Далі тут хату.

– А якая ў вас сям’я?

– Матка, бацька, брат большы, сястра большая...

– Знайшлі куды высяляць! Быццам у нас тут меншая «зона»... Ды проста па карце глянуць – мы ж у два разы бліжэй да Чарнобыля, чым Магілёўшчына... Точна тыя ж самыя «грабавыя» плоцяць... А дзе было лепш, Наташа? – спытаў Васкевіч. – Ну, прырода там, людзі...

– У нас, вядома! Мы можа, будзем назад вяртацца. Яна ўздыхнула, і Васкевіч раптам адчуў да яе пяшчоту, як да сястры – «Беднае дзіця, любіць сваю Магілёўшчыну, такая вырасце сапраўдная беларусачка...»

Ён убачыў, што адкрытка яго ляжыць перад ёй на стале, акуратна загорнутая ў лісцік са школьнага сшытка.

– Дай, я табе надпішу...

Напісаў – «Мілай Наце на 8-га сакавіка, са шкадаваннем, што яна пазнавата нарадзілася», – падаў. На яго здзіўленне, яна, прачытаўшы, як бы і не ўзрадвалася, спытала:

– А колькі вам гадоў?

– Дваццаць адзін. Яна гмыкнула:

– Мая сястра ў сёмым класе... нарадзіла дзіця, а ён быў старэйшы на дзесяць гадоў. А я за вас усяго на сем.

Не яна засаромелася, а Васкевіч; ён не ведаў, што сказаць, уключыў «Сокал», тады спахапіўся:

– Хочаш, вазьмі гэты прыёмнік? Таксама як падарунак. На!..

– Што вы – ніколі! Вы і так добры.

– Вясковая дурная беларуская сціпласць, – прамармытаў Васкевіч, падумаўшы, колькі ён сам паспеў ужо ў жыцці намучыцца з-за гэтай сціпласці.

– Лепш я да вас буду прыходзіць і слухаць, – і падняла на яго шэрыя вочы і не адводзіла іх.

– Прыходзь, толькі пры ўмове – калі перастанеш выкацца.

– Вы ўсё ж старэйшы...

– Ну, дзякуй, – Васкевіч хоць і жартаваў, але нейкая крыўда варухнулася ў ім. – То расказвала пра сястру, а то я ўжо здаюся табе дзедам у дваццаць адзін год.

– Не, што... ты! Я так сказала. Як хочаш, так і будзе...

– Тады давай вып’ем – на «ты», – сказаў ён, дастаючы шампанскае. – Калі ўжо растлеваць непаўналетніх, дык да канца... («Якая дзікасць, Божа мой, што я вярзу?!»)

Яна сапраўды прасядзела да самага вячэрняга аўтобуса. Чытачоў ніводнага не было. Васкевіч адзін выпіў усю пляшку, але ап’янеў чуць; язык яго мянціў не перастаючы. Пра такога слухача можна было толькі марыць, і Антон у той вечар адвёў душу за ўсе месяцы, дні і гадзіны свайго змушанага маўчання...

Калі яна паехала, Васкевіч, стоячы каля любімага акна, пазіраючы, як хаваюцца ў лесе агні аўтобуса, думаў:

«Дзякуй табе, мілая дзяўчынка!..» Потым спахапіўся, што так і не аддаў кніжку Думбадзе; кніжка ляжала на стале, а на ёй – пластмасавы кубак з недапітым шампанскім...

Абое яны проста забыліся пра класіка Надара Думбадзе.