Текст книги "Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)"

Ибанатты – күйме етіп,

Жүрші балам, жамандықты күйретіп» – деп, өз болашағынан

тілеген.

Осындай қазақ халқының қанатты сөздерін оқи қалсақ, біреудің

сөйлеу барысында аузынан есіте қойсаң, өнбойың жадырап,

масайрап қаласың.

Тіпті кешегі советтік кезеңге дейін әр ауылда ауыл ақсақалдары

деген болатын. Әйелдер арасында да ерекше қадыр тұтатын аналар

болатын. Ол ауылдың азаматтары ол кісілерді сыйлайтын, өрескел

іске бармайтын – ұялатын, қаймығатын. Осындай әдептіліктерді

ойлап, армандайсың. Қазіргі кейбір жастарға осыны айтсаң, ертегі,

аңыз сияқты көреді.

Неге осындай халық сол салт-сана, әдет-ғұрып, дәстүрінде

жүре бермей, өзгеріске ұшыраған деген ой келеді. Оған да өзіңше

жауап бергің келеді.

Арғысын былай қойғанда күні кешеге сияқтанатын Шыңғыс

ханның бүліншілігі, қала берді Жоңғар басқыншыларының ойраны –

«Ақ табан шұбырынды, алқа көл сұлама» уақиғасы үлкен әсер еткен.

Бері келе қазақ халқын Ресейге өз еркімен қосылды деу, 70 жылдан

астам қазақ халқына жүргізген қызыл империяның саясаты халыққа

оңай тиген жоқ. Тағы бір сұрақ иығын тығып, кимелеп тұр:

– Қазақ халқы қалайша бүкіл дүние жүзіне ыдырап, босқын

болып

кеткен?

– Дүние жүзінде қазақстанның жер аймағындай бір халықтың

меншігінде жер жоқ. Сол жер үшін талай айқастар болған. Сол

ыдыраудың басты бір себебі сол болар. Бір қуанатыны – осы

қазақ жерінен, ата-бабасының кіндік қаны тамған жерден қанша

қашықта болмасын сондағы қазақтардың тілінің, дінінің, әдет-ғұрып,

салт-санасының сақталуы. Осыған орай, айтуға да ұялатын осы

қазақ жерінде тұрып, осында туып, өсіп, тілін, ділін, тіпті кейбіреулері

дінін де керексінбеуі ұшырасады. Бұған бір сөзбен ғана жауап бару

269

қиын, жоғарыдағы қазақ халқының басынан өткен жағдайлар дейміз

де, солай деп тұрып, бір сөзге тұжырымдаймыз. Ол-рухани тәрбие.

Ата-бабамыз көптен армандаған арманымыз орындалды-

егеменді ел болдық.

“Мың қосшыға бір басшы” деген ұлағатты сөзге мән

берейік.“Тарихты халық жасайды” деп те келген кезіміз болды.

Ойлап қарасаң, тарихты жеке кісі де жасайтынға ауысқан

сияқты.Халық сол бір басшының соңынан ереді. Соған сол қоғам заң

да шығарып береді. Жандай шаптар дінімізді де соған ықшамдайды.

Алланың айтқаны – парыз да, елбасының айтқаны – уәжіп,

орындауға тиістісің. Арғы дүниеге бармай-ақ, орындамаса, осы

дүниеде-ақ жазаланасың.

Қызыл империя құлады. Жаңа қоғам – қайта құру қоғамы

орнады. Бұл соңғы қоғамды да бұрынғы қоғамдағы басшы

басқарады. Саясатты бетіміз шіміркенбестен өзгерте салдық: бұрын

тапсыз қоғам құру үшін күрессек, ендігі мақсатымыз тек баю-баю.

Саясат басындағылар қайта құру қоғамында бай болып шыға келді,

яғни бұрынғы қоғам ханталапайға айналды, айналуда. Қолы

жетпеген кедей болып шыға келді. Оның барар жері – базар.

Базарда өндірушілер аз да, керек десең, жоқ. Алып сатушылар,

алып сатушылар. Заттың нарқы күн санап ұлғаюда. Базардың ұраны

– «Алдамасаң, сата алмайсың!».

«Егемендік» қолға тиген кезде, қайта құруды бастауда,

шаруашылықтарды жекелендірмейік, бөлінбейік деушілер болды,

оған біз әлі дайын емеспіз десе, бірақ есіл-дерті ханталапайлар оған

мән бермейді, өзінің ойын іске асырады. Қайта құру кезеңінде

ғылымға да ой бөлу ұмытылды: ғылыми мекемелер де ыдирады,

тоқтап қалды. Ғылымға да жеке меншік келді: Университеттер

саңырау құлақтардай көрінген жерден ашылды. Оның сапалық

жағын дәріптеуге келе бермес: соның кейбір студенттері төлем

ақшасын берсе болды, өздері саудада жүр. Емтихан кезінде

экзаменін тапсыруда, бір күндері дипломды болып шыға келеді.

Сонымен, «егемендікті» қолға алдық деп, шіркін, көп уақыт

бұғауда болған қазағымыз, енді кім қалай өмір сүрсе, солай дегенді

қағидаға айналдырып алды. Демек, ойына не келсе, соны істеуге

ауысуға ыңғайланды. Ойға келгенді істей беру деген ақылға сыя

бермесе керек.

Адамгершілік, рухани тәрбие деушілер баспасөз бетінде ғана

көрініс береді де қояды. «Ханның айтқанын Қара да айтады,

Қараның аузының дуасы жоқ» дегендей, жай ғана уағыз, тыңдаушы

да, іске асырушы да табыла бермейді. Адамгершілік, рухани тәрбие

деген сөзді азын-аулақ бас қосқан жерде бірең-сараң қарттар ғана

әңгіме етеді. Олардың қолынан келері жоқ; қартайған, қауын сияқты

пісіп жетілген, ешкім тимей-ақ, сабағынан бөлініп қалуда. Соның бірі

осы менмін. Бірақ қағаз бетіне түсіріп арманымды арттағыларға

қалдырып барамын.

270

– Сонда, сол қарттың бірі екенсіз, не айтпақшысыз? Сіздің

ойыңыз

не? Қайтсек рухани тәрбиені бойға сіңіреміз?

– Е, осы уақытқа дейін айтылып қойғандарымыз,

жоғалтқандарымыз жетерлік. Одан айрылуымыз бір күнде ғана

болған емес: әр кезең (қоғам) өз саясатын жасап, бойымызды

уландырып та кетті, тіпті қанымызға сіңіріп жібергендері де бар.

– Қалпына келтіруге 1986 жылғыдай жастар көтерілуі керек пе?

– Жоқ ә! Ол егемендік үшін күрес еді ғой. Ендігі мәселе – рухани

тәрбие. Тәнімізді жайлаған адам деген атқа сыйыспайтын іс-

әрекеттерден тазару.

– Оған қалай жетуге болар еді дейсіз?

– «Көңілдің құлпын тіл ашады» дей келіп, «Тілмен сойған, қан

шығармай сояды» депті де, былай етіп тілмен сойып та жіберіпті:

«Озатын елдің дұрысы билейді,

Азатын елдің ұрысы билейді!»

– Елді кім басқарып отыр?

– Елді президент, қала берді заң шығарушы халық қалаулылары

деп жүрген парламент мүшелері.

Ең алдымен, осыған көңіл бөлу керек. Екінші, жастарға рухани

тәрбие беру. Осы рухани тәрбие беруде Құран Кәрімде

адамгершілікке байланысты айтылған уағыздар да насихатталса.

Ел баскару мәселесі – ең бастысы. Қазақ халқында «Аяз би» деп

аталатын ертегі бар. Бұл – халықтың арманы. Басқаруға қолы

жеткенше, үйіп-төгіп бар жақсылықты халыққа жасаймын деп уәде

етеді де, сайланып алған соң, бірден өз мүддесіне ыңғайланып

жүргендер аз емес. Тіпті осы біздің қазақстанда да кездесті: премьер

министрлікке шейін көтеріліп, қазір АҚШ-та бой тасалап жүрген жоқ

па! Халықты бір мезгіл есінен таса жасаған ел басшысы оңды іс

жасай алмайды. Парламентке мүшелікке жету деген ақыл – ой

парасаттылығына қарай емес, кімнің ақшасы көп болса, сол жетіп

жүрген де жағдай бар. Ол не оңдырады? Соның бай болу жолында

да күдік бар: адал еңбек пе, басқа жол ма? Басқа жолмен барған

адам сол шығарған шығынын қайтаруды ғана ойлайды, оның үстіне

халықты емес, баюдың жолын қарастырады, онда парасаттылық

атымен жоқ.

– Ал жастарға рухани тәрбие қалай жасалғаны дұрыс болар еді?

– Бұл мәселе сәби дүниеге келген кезден-ақ басталғаны әбзел.

Баланы дүниеге әкелген-ана. Сол сәби ананың жұмсақ жылы

алақанындағы кезінен дұрыс тәрбиеге дағдылануы керек. Бұл үшін

сол сәбиді әкелуші ананың парасаттылығы керек. Мен мұсылманға

жататын халықтың діни кітабы деп есептеп жүрген Құран Кәрімді осы

халықтың негізгі заңы-конституциясы дер едім. Мұнда дүниеге

келгеннен, топыраққа қайта қосылғанға шейінгі өмір заңы қамтылған.

Әдепсіздікке жол жоқ. Сонымен қатар, діни деп жүр ғой, үкіметке

зияны келетін де ешнәрсе жоқ. Қайта тәртіптілік, парасаттылық,

271

бейбітшілік, достық, адам баласына қиянатқа бармау жолдары

уағыздалады. Бала тілі шыға бастағаннан ана әдептілікті үйретсе.

Бала бақшаға барғанда да жүріп – тұру, бір-бірімен сөйлесуінде де

(амандасу, кешірім сұрай білу, қоштасу т.б.) парасаттылық жолы

дағдыға келтірілсе.

Мектепке келгеннен кейінгі кезде де пән есебінде сабақ

өткізілсе, ол кем дегенде аптасына 1-2 сағат болса. Сонымен қатар,

біздің ескі мәдени мұраларымыз араб алфавитімен архивтерде

жатыр. Келешекте соны зерттеушілер де осы жастар. Қазірден

бастап сол алфавитті меңгере бастаған жөн. Мамандар табылып

жатса, араб тілін де, оқуын да жастар тез-ақ меңгеріп кете алады.

Жоғары оқу орындарында араб тілі факультеттері бар. Соған түсіп

оқимын деушілер осы бастап бейімделсе, нұр үстіне нұр болар еді-

ау!

Жоғарғы оқу орындарында эстетика, педагогика, психология

деген сабақтар жүргізіледі. Осыған арнайы пән ретінде

парасаттылық келіп қосылса.

Сана, саналылық деген сөз бар. Бұл адамға тән

адамгершіліктің басты мәселесі. Біз осыны жоғалтып барамыз,

айрылып барамыз. Бұны жоғалту деген адамға өте ауыр нәрсе, яғни

хайуанға айналу болып шығады.

Ойланатын уақыт жетті. Бұл мәселені созбалаңға, сөз

бұйдалыққа салуға болмайды. Егеменді ел болдың. Халқыңдағы

қазақ деген атыңды сақтағың елсе, жастарды парасаттылыққа

тәрбиеле. Тағы бір ойым – ертеректе түрлі өмір тәлкегіне түсіп, бүкіл

жер шарына ата-бабалары ауып кетіп, сол елдерде дүниеге келген

қандас бауырларымыз ата-баба жеріне келгісі келіп тұрғанда,

соларға бар жағдайды жасап, келтіру, орналастыруды ойластыру

керек. Олар біздің қандастарымыз, бауырларымыз. «Отанына

оралған-гүлге, оралмаған-күлге айналады» деген сөз бар. Елімізде

толып жатқан келімсектерден бұлар көп артық, бұлар – өзіміз. Бұлар

ата жұрттың қадірін алыста жүріп аңсауда, сағынуда. Олар өз

ішімізде жүріп, ана тілін білмейтіндердеп, басқа дінге ауушылардан

артық.

Келгендерін баурымызға тартайық, жатсынбалық, икемдейік.

Оларға сол тәрбие қажет-ақ. Қазақ деген атымызға таңба болып

басылатындай қазақ қыздарын көшеге шығып, ар-намысып саудаға

салды. Бұл не деген Масқара! Аштан өліп жатқап адам жоқ. Бұған

тез тыйылым салу керек!

Тағы бір сұмдықтың басы-жер жеке меншікке сатылуы. Атам

заманнан жерді екінші анамыз санадық. Сол жердің топырағынан

жаралып, соған қайта қосыламыз. Адам баласы тарихындағы

соғыстың, қан төгістің бәрі сол жер үшін болған. Енді жерді жеке

меншікке сатуымызға жол болсын!!! Сатылған нәрсені кім алса, иесі

сол болып шығады. Сатыла-сатыла келіп, жер ақшасы мол, алтыны,

қазынасы бардың иелігіне айналады. Саудада оның қай халық екені

272

ескерілмейді. Қазақстанда қазақстанның азаматтығын алып жүрген

басқа ұлт өкілдері кем бе?! Ал, солардың дені жеріңді, қазақ жерін

алды делік. Енді сенің отаның қайда?! Осыған ар-ожданың жете ме?!

Әлде алғашқы космодром бізде, космосты игерудеміз. Космостан

қолайлы жай таптық. Көшпелі қазақ емес пе едік деп, космосқа

ұшпақшысың ба?! Байып алып, Ресей президенті Горбачев

сияқтанын, шет елден дайындап қойған жайлы жайың бар ма?!

Ойлан! Сондай елге барсаң да, бүкіл қалған өмірің жалтақтау да

болар.

Тоғысқан ойлар.

«Әкенің ең үлкен

сыйлығы – әдепті

тәрбиесі»

«Ата – ана қадірін

білмеген

Халық қадірін біле алмас»

(мақал)

«.....Ислам діні кез – келген ата – анаға мынандай үш міндет

жүктейді. Біріншісі – балаға жақсы ат қою. Екіншісі – діннің әдепті

тәрбиесән сіңіру. Үшіншісі – тәрбиелі отбасымен құда болып, баланы

айттырып үйлендіру.»

«....Балаңды 5 – 7 жасқа дейін патшадай сыйла, 10 – 15 ке

дейін құлша жұмса да, 15 – 17 жасынан ақылыңа ақыл қосар дос,

жолдасыңдай сыйла» деген ғибратты сөздеріндегі ұрпағына

қалдырған аманаты, өсиеті тегін емес.

...«Тәрбиені қайтіп жақсартамыз дегенде, әулие Л.Толстой

былай деген екен: әлемде болып жатқан зұлымдықтардың себебін

іздеумен күннен күнге тереңдеген үстіне тереңдей беремін. Әуелдегі

бұған кінәлі – залым адамдар деп ойладым. Сосын қате қалыптасқан

қоғамдық құрылым, сосын қисық құрылған қоғам, қолдау көрсетіп

отырған зорлық – зомбылықтар, сосын сол зорлық зомбылықтарға

қатысып, қырылып жатқан адамдар, сосын сол адамдардың

дінсіздігінен деп есептедім».

(Аманбек Нұрғабылов, Шымкент агратехник. Колледж жоғары

категориялы ұстазы).

Осы мазмұндас әңгімелерді мен мұны оқымас бұрын

жазғанмын. Мынау да сондай екен, бірақ мен газеттен үзіндісін сөзбе

– сөз аударып отырмын.

Айтарым – абайла, балам, абайла! Алдыңда талай асу қырлар

бар. Сол қырларда сенен де бұрын өмір сүргендердің іздері жатыр,

соны ой тоқтатып, санаңа сіңіре біл!

273

Отанға ұят – стыдно Родине.

Міне, Ұлы Отан соғысының аяқталғанына 58 жыл да толды. Ал

Ұлы Отанды жаудан қорғауға алғаш үн тастағанына 62 жылдың

толуына да көп қалған жоқ. Сол отанды қорғауға шақырған, сол

Отанның басшысы болған И.В. Сталиннің даусын радиодан алғаш

есіткеннің бірі едім. 19 жастың алғаш сатысына аяқ басқан мендегі

Отан үшін деген намыс әлі күнге дейін басылмаған сияқты.

Отан деп қанша жан жер жастанды – қаза болды, қаншасы

мүгедек болды, мүгедектік дәрежеге жасы жетті.

Олардың да қалғандары саусақпен санарлық қана қалды.

Бүгінгі күн сол Отанды жаудан тазартамын деп, бүкіл Россияны жаяу

аралаған мен сияқтылар бүгінгі күні жаяу жүруге жарамай да қалдық,

таяқ сүйеніп, әр жерге бір дем алып, отыра қоятын да ыңғайлы орын

болмай, сол таяққа сүйеніп тұрғанымыз.

Жас кезімізде бізге рухымызды көтеріп, мақтап жібергенде,

өлімді естен шығарып, ұшып тұрып, көкірегімізді оққа төсеп,

шабуылға шықтық та. Майдан кезінде алған наградалар да,

Сталиндік алғыстар да жетерлік. Олар қаттаулы түрінде қағаз

түрінде сақтаулы.

Соғыстан кейін де 58 жыл бойына ебіне лайық сый – сыяпаттар

да болуда ғой. Оған рахмет. Ол бізге істелінбегенде кімге істелінуші

еді.

«Қарнымның ашқанына жыламаймын, қадірімнің қашқанына

жылаймын» депті ғой бір әбіржіген бейбақ.

Ол біз қорғаған Советтік қоғам күйреді, өзінен өзі жоққа

айналды, қолдан жасалынды. Олай болуы мына біздер үшін түсінікті.

Бізге оның құлауын дәлелдеудің керегі жоқ. Ол дәлел біздің

құлағымызға кірмейді.

Сонда дейміз ғой, осы реніш сияқты сөзімізді кімге

айтпақшымыз.

Жүруге жарамай қалғанда, қазіргі әлділерді «Жаңа қазақ» деп

атапты ғой, соларға айтамыз ба?! Қазіргі елдің егесі солар көрінеді

ғой. Олардың балалары, өздері қос – қостап мініп жүрген

машиналар, аренда – жалға беріп қойғандары қаншама десеңізші!

Соғысқа қатысқандарға машина береді деп, күте – күте көзіміз

де көгерді, көрмеуге айналды. Сол жеңістің 58 жылдығын қарсы

алуға көшеге де шыға алмай отырмын. Екі аяғым да, қосымша

қолымдағы таяғым да маған ренжіп: «Қашанға сен шалды тасимын!»

– дегендей шиқылдайды. Тірі кезіміздегі бермеген көлігі кімге керек?!

Аяғым мен қолымдағы таяғым қай жерге жеткізсең де ерік

сенде қалып тұр. Бар сенерім де, серігім де өзіңсің бе деймін.

«Өкпелесең, көшке берген тайлағыңды ала қой!» деген Отанның

жұртында отырғандаймын. Көз көргендер, бізді пайдаланғандар

дүниеден өткен. Олар да асарын асаған, жасарын жасаған.

274

Жұртта қалған деген осы шығар. Тіріңде бейнетті көп шексең,

өлгенде рахатқа бөленесің деген де ұғым бар көрінеді. Алла

бұйырса, содан басқасы таусылғандай.

2003 ж. 9 мамыр, сағат 9:00

«Марапаттау идеясы – Қоғамдық сананың ойлап тапқан

ойыншығы» деген сөзді сол Нобель сыйлығының иегері Альбер

Камюдің өзі айтқан көрінеді. «Ойыншықтармен» ойнау сайқал

саясатпен араласып та кететін кездері аз емес.

«Оңт. Қаз.» 15/XI – 2003

Мұхтар Шахановты білу деген – қазақты білу,

алдыңғы қатарлы ел деп жүрген евро – азия алдыңғы

қатарлыларынан хабардар болу, XX – XXI ғасыр саясатынан,

идеясынан өмір шындығын түсіне білу.

7/VII – 2003 ж. 10 сағат 33 минут Алматыша.

Өз ойым.

«Аллаға өтпей парамыз,

Тамұққа кетіп барамыз.

Парамыз өтсе пейішті

Жекешелендіріп аламыз» Н.Н.

(Нұрмахан Назаров)

«Оңт. Қаз.» №102(17418), 8/VIII – 2002 ж.

«Жамандықтың үстемдік алуы үшін жақсы адамдардың

әрекетсіз отыруының өзі жеткілікті». Эдмунд Берг, ағылшын

философы әрі саясатшысы.

«Адамдар арасындағы қарым – қатынас жіңішке жіп сияқты.

Жіп үзіліп кетпеуі үшін бір – біріне деген берік сенім мен сыйластық

керек. Өйтпесе жіп үзіліп кетуі мүмкін. Оны қайта жалғауға болады.

Бірақ арасында түйін қалады.» Үнді философиясынан.

(«Оңтүстік Қаз.» №153 – №154(17630) 13.12.2003 ж. 10 – бет.

«Жұлдыз» №9, 2002 ж. Әбубәкір Дастанұлы

«Сегіз сыр» – дан 120 – б.

«Адам мінезігдегі құпия құбылыстың бірі мұң болса керек.»

.....«Адамның ішкі мұңы, сыртқы мұңы болады. Ішкі мұң сыртқы

үнмен үндестік тауып, қыран ой қанатын дүр сілкіп, сыртқа шығуға

талпынады». «Мұңды адам – ақылды адам. Ақылсыз адам мұңды

бола алмайды. Мұң – ақылдың сыңары».

275

.....«Мұңды адам – ішті адам, ішті адам – күшті адам. Ол

ешкімге жарамсақтанбайды, өз күшіне өзі сенеді».

....« Бұл күнде шындықтан жалғанның еңсесі биік. ...Талантты

тәлтіректеп жүр, талантсыз талтаңдап жүр. Әділдікті әділетсіздік

қылқындырып жатыр...Даналар аштықтан қатып жүр. Неге бұлай?

Өткен заманда ғой Сократ, Платон, Аристотель, Сенака, Әл –

Фараби, Спиноза, Кант, Гегель сияқты ұлы ойшылдар дүниеден ішер

ас, киер киімге жарымай өткен. Сол дәстүр күні бүгінге дейін неге

жалғасып келе жатыр?».

....«XXI ғасырға дүние ақыл дағдарысына тап болып келіп отыр.

Олай дейтінім, жаңа ғасырға жаңа идея, адамзат таңдай

қаларлықтай жаңалық ашып келген, қоғамдық құбылыстарды терең

түсінетін, әлемді дүр сілкіндірер даналығымен дараланған ешкім

болған жоқ қой. Оның орнына адамзатты жалпылай қырып – жоятын

сұрапыл қаруымыз бар».

Озамыз ба, Тозамыз ба?

«Ұлың өссе, ұлы өскен ауылмен ауылдас бол, қызың өссе, қызы

өскен ауылмен ауылдас бол» деп жатушы еді. Үлгіні қайдан, кімнен

аламыз деген ойға қалдым. Елбасы, ел басқарушысы деп те

жатамыз. Осы сөздердің бәрі де жақсы жандарға айтылғандай. Сәби

дүниеге келгенде, біздің түсінігімізше періште деуге болады: ол әлі

ешқандай күнәға батқан жоқ; жақсы – жаман дегеннен хабарсыз. Не

үйренсе де өзінен бұрын дүниеге келгендерден үйренеді. Олар

кімдер? Олар – ұстаз, оқытушы, тәрбиеші, ата – ана, ақырыңда,

замандасы әрине, ең әуеді білім керек. Білім аламыз деп жүріп,

қазақ халқының өзіне тән әдет-ғұрып салт – сана, тіл – діліне мән

бермеуден тәрбиеміз бұзылып бара жатыр ғой. Осының көрінісі

«Балық басынан шіриді» деп басталды. Жазушы Дүкенбай

Досжанның «Ине ұшындағы өмір» тақырыбымен берілген «Жұлдыз»

журналы, 2002ж. №8 саныңдағы хиқаятын оқып отырып, қатты

ренішке дұшар болдым. әрине, кейінкерлері өз атымен берілмеген,

бірақ өмірден алынған. Үлгіні жоғарыдан жетілгендерден,

басқарушылардан аламыз деуден ұйыққа батып та бара жатырмыз

ба, ойлайықшы. Саналы дегенмізден санасыздыққа ұрынуға барған.

Европаға еліктейміз деп, жазылмас індетке өтіп барады. Осы

журналдың 28 – бетінде берілгендерді өтірік дей аласың ба, жоқ,

бәрі солай болуда. Хиқаяның эпилогында немен тынғаны беріліпті.

Сонда осыған ұрынамыз ба?

– Жоқ. Бұған жол беру қазақ деген атымызға түсе бастаған

лаң. Дақ түсті деген тесіледі, шіриді, жоқ болады. Намысың бар қазақ

болсаң, халықтығыңды сақтаймын десең, аш көзіңді,қарсы шық!

9/ Ш 2004ж.

276

Інім Нұрғали Сарыпбекұлына арнайы сенім.

Бұл соңғы сөз іспеттес нәрсе кейінірек (қоштасар кезде) жазылу

не айтылуы керек еді, оған мүмкіндік бола ма, болмай ма, алдын ала

жазғанымды артық көрмессің деп санаймын, сондықтан да жызып

отырмын.

Бір – бірімізге алғаш жолыққанда, бірден – ақ аға – іні тапқандай

қуанышпен амандысып едік, солай да болды. менің оңтүстікке көшіп

келуіме Шиелі жақтағы бауырларым: «Қайда, кімге барасың

қартайған шағыңда?» – деген еді. Мен адаспағанымды өзіңе алғаш

жолыққанда – ақ түсіндім: сырттай ғана еміс – еміс есітіп, толық

білмей жатқан бір атадан тараған екі елді екеуіміз таныстырдық,

қостық деп есептеймін. Сонда мен адасып бара жатқан жоқ екенмін;

ағайынымның жартысын іздегендей келген екенмін, таптым да. Ол –

сен.

«Аты жоқ абыржу» деген әңгімемде абыржуым солай созылмай,

ауқымына түсті, яғни «Аты жоқ абыржудан айығу» деген

тақырыпта әңгіме туды.

«Ағасы бардың жағасы бар» болса, «Інісі бардың тынысы бар»

болып шықты. Тынышқандай болдым. Шаршаған шағымда ойлаған

ойымды жалғастырушы, тындырушыны таптым.

Ол – өзіңсің.

Кім бізге тапсырма беріп еді дейікші. Ешкім де тапсырма беріп,

не зорлаған жоқ. Қараңызшы, екі жақтан екі игілікті бір тақырыптағы

мақсаттың түйісуін; бірі бастаушы да, екіншісі қостаушысы. Бұған

қуанбағанда, ырза болмағанда, неге ырза болар едің!

Түсінген ойлы адамға осы ісіміз құптарлық іс қой деп санаймын.

Мен болсам, пәлектегі исі шығып піскен қауындаймын: ұлғайған

адаммын. Сен болсаң,гүлдеп өркендеген өсу сатысындасың.

Жемісің мол, халықаа қалаулы, сүйкімді болуыңды тілеймін.

«Халықпен қоштасу» деген тақырыпта да бірдеңе жазған

болдым: осыдан кейінгі әңгіме сол.

Дүниеден өткен үш адамға қоштасу рәсімінде (намазға

жиналғандарға арнап) сөз де жазғанмын. Оның екеуін өзім

оқығанмын. Ол туралы менің «Көзбен көрген, бастан кешкен» атты

әңгімелер жиналғымда жазғаным да бар.

Маған белгісізі – қандай жағдайда, қай уақытта, қай жерде көз

жұмуым және халық алдында қалай шығарып салатыны. Бұл іс,

әрине, қалғандардың (бауырларымның) ісі. Осындай жағдай бола

қалғанда, хабарлануға тиісті жандардың тізімінде өзіңді де

жазғанмын. Хабарланып, топырақ салуға мүмкіндігің болып жатса,

өзің басқарасың ба деген үміттемін. Шілік жағын жетік білмеймін ғой,

Шиелі жағы саған онша таныс болмағанмен, маған таныс қой.

Сондықтан да бастаған ісімді өз қолыңа тапсырған едім ғой.

Мақтанатындай еңбегім де жоқ, бірақ бүкіл өмірім ой үстінде

өткен адаммын. Маған оқып, білім алғандар теріс пікірде болмас,

барымды аяған жан емеспін. Солай бола тұра, ұмыт болып бара

277

жатқан ата – бабаларымызды зерттеп, онымен бауырларымды