Текст книги "Над Бугам: выбранае"
Автор книги: Міхась Лынькоў
Жанр:
Современная проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 29 (всего у книги 32 страниц)
Сядзеў за сталом прыстаў, і твар яго на кукіш падобны, з сінцамі пад вузкімі шчэлкамі воч, азызлы, з калючаю шчэццю невыразных шчок, кідаў рыўкамі словы. Нібы папярхнуўся прыстаў чым, падавіўся...
– Дык ты, цецярук стары, кажаш, што ніякіх тых лістоў у цябе не было?
– Чаму... Уга, колькі шчэ атрымліваў... Не было таго месяца, каб гэта ліст не атрымаць. Сямён, можна сказаць, акуратны чалавек... Шчэ на рабоце, бывала...
– Гэта нам не цікава. Дык і аб зямлі, кажаш, пісаў?
– А чаму не. Пісаў і пра зямлю. Вот у апошнім яшчэ пісаў, каб я ўжо жонцы яго, братавай маёй, зямлю б як дапамог абсеяць...
Жаўцее за сталом кукіш той, усхадзілася шчэць пад жалвакамі, тапырыцца, нібы вот шчотка тая ваўначосная, калі ды спадзе часам з барабана, выгінацца пачне.
– Ану, Грымдаль, усып яму раз, каб на лад настроіць, каб ведаў, адказваць як...
Грымдаль – стражнік – нізкі, тоўсценькі, як гарбузік той з ножкамі, з адвіслымі пухнатымі мяшкамі шчок, на якіх прытулілася глыбока кірпаціна носа, – аж слінай запырскаў, усхадзіўся:
– Ану, станавіся ва фрунт, стары...
І ўсё падскакваў, выцягваўся на насках ботаў і ад напружвання таго пачырванеў, засопся. Ніяк не мог дапяць да твару і біў пад грудзі, пад дыхавіцу, каб печані прамацаць, як казаў ён.
– Так што ўжо, ваша благароддзе, як след...
Але колькі ні білі, нічога не сказаў Напрэй, бо і сам добра не ведаў, за што ж білі, за што яму так дапякалі. І калі запытаўся апошнім разам прыстаў, а што там брат пісаў пра рабочых, як яны там, адказаў:
– А гэта ўжо вам, пане прыстаў, ведаць, што там дзеецца. А ў мяне – дзень прайшоў, і слава табе Богу. Толькі ж мястэчкам і жыву. А каб у нас дзеелася што асаблівае, дык яно ж усё на віду, і без мяне людзі бачаць. А вот што праўды на зямлі няма, дык гэта як Бог даў. Ты двух сыноў на вайну паслаў, а цябе ўсякі тут грымдаль, які і бабскага андарака выцертага не варты, будзе яшчэ біць цябе... Няхай жа й так... Напішу вот сынам, як яго паважаюць тут ды ўсякія грымдалі тылавыя над імі пацяшаюцца. Мо яно і павінна так быць... Няхай жа...
– Ты, стары, паменей гэта... Як пакорміш клапоў, дык даведаешся, дзе тылы тыя...
– А няхай сабе й пакармлю. Мне клоп не вораг, абы другія клапы не кусаліся, каторыя двухногія...
Начаваў Напрэй у халоднай... Разам з Хведарам, якога асабліва і не білі, так хіба толькі, для прыліку. Толькі ў прыстава й даведаўся Хведар, чаго яго сюды пасадзілі.
– І ў думках не было ў мяне, каб гэта хто на мяне ды такую бяду ўсклаў. Хто яго ведае, што сталася з Лявонам, а цяпер яго мне і прышылі. «Ты яго забіў, – кажуць. – І жонка бачыла, як ты таго вечара ішоў з ім». Ну што ж, ішоў... Дык вот табе...
Раніцой Напрэй насіў ваду на кухню прыстава. Дровы калоў – бадай паўсажня таго ўпарадачыў... І калі вот дужа ўжо захацелася есці, прыйшоў ад прыстава стражнік, загадаў:
– Ідзі ты, стары чорт, ды, глядзі, у нашы лапы не пападайся больш. Усе рэбры павыбіваем, калі што...
– Ды на гэта вы майстры... На што другое зломкі...
– Айда, айда, пагавары болей.
Хведара пакінулі ў халоднай. На яго вялося следства па забойству Лявона Ражка.
Прыхадзіў па начах. Азіраючыся па баках, расплятаў касу, песціў, лашчыўся, цалаваў украдкі. Прачыналася.
– Гэта ты зноў?
– Таццяначка, ну чаго б табе сердаваць, калі ж дужа я цябе кахаю...
– Як сабака палку.
– Табе жарты ўсё. Як перад Богам кажу. Не верыш ты мне, а запытаць бы чаму? Ці я, сказаў бы, кепскае што зрабіў. Я ж ад усёй душы. І як казаў, так і зробім...
– І бацькі не папытаеш? Так ён табе гэта хутар і адрэжа. Чакай вот...
– Бацька? Што ён? Ці з ім век векаваць? Мала там, што ён скажа... – Схамянуўшыся: – Ды ён жа і не супроць... Мне, кажа, усё роўна... Што мне бацька?
– І праўду гэта ты?
– Ну, кажу ж табе, што праўду...
«Брэша, дальбог жа, брэша...» – у думках было... Але такі сукрысты чуб казыча шчаку, шыю... Ад рук яго разліваецца млявасць, набрыняе цела ёй – паварушыцца лень, вот ляжала б ноч так ды прыслухоўвалася б, як сэрца тахкае і яго вот: блізка так, блізка. Спала потым глыбокім сном, прачыналася, калі ўжо кароў выганялі. І ў думках тады злосць на сябе напускала.
«Ізноў... Сілы тае няма, каб пагнаць яго, ад сябе адштурхнуць... Бо чуе сэрца, не кампанія ён, не мая кампанія... Дзе б то гэта відана, ды каб за такога багацея выйсці... А мо што й выйдзе? Чаго не бывае тым часам...»
Але не верылася. І днём унікала, каб спаткацца з ім дзе. Ды й ён, відаць, не шукаў гэтых стрэч, каб днём, на людзях. Калі ж спатыкаліся часам – нібыта й не было нічога, нібыта й незнаёмыя зусім. Прывітаюцца як суседзі, ды і годзе.
Толькі бабы перашэптваліся:
– Глядзі ты іх, і знаку не падаюць...
Ды матка раніцою часам зірне так, аглядзіць падазрона:
– Нешта, мая ты Таццяна, сінцы ў цябе пад вачмі...
– А ты ў сябе пашукай дзе...
– Гля-я-дзі... Язык караслівы... І так вэрхалу ў хаце, што на базары тым... Дык ты ўжо хаця б, як людзі...
– Ды ўжо ж так, а не іначай...
Снедала моўчкі і ішла на работу: ці то бульбу капаць, ці парадкаваць капусту куды, яблычкі абіраць... А следам думка заўсёды: «Няўжо то будзе? Не дай жа, Божа...» І калі купалася на рэчцы, бялізну перучы, пазірала на сябе, пазірала нібы ўпотайкі, сарамяжліва, каб жа то ды не ўбачыць чаго. І нічога не бачыла: той жа стан, тая ж пруткая каса і ногі тыя ж самыя, пругкія ногі – не адчуваеш іх пад сабой. Пругкія ногі, не ўшчыкнуць іх хлапцам, калі бязуляць часам. Толькі хада стала другой, няйначай, асцярожная, не такая таропкая. І адтаго, мусіць, што да сябе прыслухалася, бачыць сябе захацела. Дзіва-то, сябе ўбачыць.
І ўбачыла потым. Спахмурнела адразу, звузіліся на шчэлкі гарэзныя вочы. І зразумела, што ад долі тае не адкараскаешся, звязала яна ланцугамі цябе, не выкруцішся.
«Дык жа возьме...» – суцяшала сябе. Суцяшала і не верыла. Думкі-то былі хіба так, для прыліку.
Ваўчыцаю пазірала матка. І рукою – у мякіне і ў шалупіннях – тыкала ў стан:
– Дабегалася-такі, поскудзь...
– Ну, і дабегалася... А табе што, карціць? – агрызалася і выходзіла куды, каб за працаю ўнікнуць думак гэтых, звадыякаў тых чорных.
Ужо восень слалася па зямлі павучыннем срэбным, канала лета днямі цёплымі, на душы адыходлівымі. Абралі слівы ў садах, і толькі яблыкі тыя антонаўкі паварочвалі да сонца свае жоўтыя бакі, сокам наліваныя, ядраныя, пахучыя. Калі выйдзеш вот на рэчку, падыхне вецер з мястэчка, і запахне тады дымам і яблыкамі. Ды яшчэ з гумнаў цеплынёй нясе, жытняю, саламянай – хлебны пах такі, хмялявы. Цеплынёй патыхае, бо раніцы зябкія, трава па сцежках каляная, сцюдзёная, інеем упрыгожаная.
За рэчкаю Банадыся сустрэла, выпадкова – той платы гарадзіў. Азірнуўся палахліва, пад нос мармытнуў:
– Нешта ты за мной занадта ходзіш?
– Як гэта так?
Змоўчаў.
Так і сядзелі моўчкі на жэрдках. Церабіў кутасы свайго пояса Банадысь, паглядаў нецярпліва – калі то пойдзе яна. А Таццяна ўзіралася на дрэвы, на бярозы пры гасцінцы. У ціхай задуме стаялі яны пад сонцам у барвяных вопратках, і дзе-нідзе трапляліся сярод іх дубы зялёныя. Іх-то яшчэ не кранула восень, пашкадавала – а няхай яшчэ вот пакрасуюць, падгадуюць жалуды свае, а тады ўжо і лісце скінуць, счарнелае, пажоўклае. І дзе-нідзе нібы полымем крывавым гарэлі кляны, аж зіхацелі пад сонцам іхнія пышныя кароны. З іх сыпалася залатая луска, церушылі кляны лісты свае, жоўтыя, агнявыя, каб сустрэць голым веццем зіму ды зімовыя вятры, завеі. Рэчка была ціхая, спакойная, нібы чым улагодненая. І такая ж вада празрыстая ў ёй, як сляза, як крышталь, – усе каменьчыкі мітусяцца на дне, ходзяць па іх, свецяцца зайкі сонечныя. Восеньскія. Аж да самага дна дабіраюцца сонечныя праменні, а вада ўсё ж халодная, настыглая.
Устрапянулася.
– Ды як жа, Банадыська?
– Ты гэта аб чым?
– Як жа, кажу, нам быць з табой? Калі мілаваліся, дык горы суліў тады залатыя... А цяпер туляешся, за вярсту ходзіш... Дзе ж вочы твае былі? Хіба шкураю сабачай яны падшыты ў цябе?
Маўчаў Банадысь, толькі носам сапеў. І віхор той раскудлачыўся, прыліп на лбе. Пазірае сабе пад ногі.
– Дык як жа, пытаюся, будзе? Дзіцёнка ж вот чакаю.
– Ды што ты, Таццяна, да мяне чэпішся? Ну, гулялі... Ну, добра... І які там дзіцёнак?
І колькі сілы было, сабрала ў кулак ды наводліў па твару. Аж потырч паляцеў, выцяўшыся аб жэрдкі. Палахліва адтуль, з зямлі:
– Дык чаго ж ты ўсхадзілася так? Я ж казаў табе... Дальбог жа, не маню – вот пагавару ўжо з бацькам, памяркую з ім...
– А тады ты пытаўся бацькі, як да мяне ліпучкай той чапіўся, смалою лез? У-у... слімак ты... Вылівак няшчасны, каму паддалася толькі...
І пайшла, не азіраючыся, на агароды.
Банадысь цёр шчаку, ныў падбіты зуб, сплюнуў пад жэрдкі.
– Ну й рука... Каб цябе перуны спалілі...
Нядзеля была. Толькі-толькі каровы павыганялі на выган. Рыпелі журавы калодзежаў, ды з комінаў хат віліся істужкі празрыстага дыму, купчыліся ўгары, растайвалі там, дзе паблісквалі на сонцы серабрынкі павучыння. Дзень быў цёплы, пагодлівы.
Торапка бег Сяргей, аж засопся. Бег і крычаў:
– Паймаў жа, браткі, дальбог, паймаў...
І твар яго быў радасны, светлы. Нібы іскрылася радасць гэтая з яго, цвіла на ім. Ля Алтэравай хаты прыпыніў крыху бег. На ганках Алтэр стаяў, даставаў папяросу, прыкурыць цэліўся. Пачуўшы голас Сяргея, паклікаў яго:
– Дык нясі хіба да мяне, калі паймаў... Што там, мірона, а мо сома падцэліў?
– Ужо ж паймаў...
З крам каторыя падбеглі: Еўніха, руды Абрум, Чырвонец падышоў, манапольшчык – зацікавіліся, у чым-та чалавеку пашанцавала.
– Лявона паймаў...
– Што ты вярзеш, якога Лявона?
– Ды нашага ж, Ражка... Дзён з дванаццаць, бадай, як загінуў, дык вот пад самай каражынай... Паехаў па шнур я, ставіў там... Гляджу, пад каражынай тапельнік ляжыць, я за яго...
– Слухай ты, Сяргей, табе я гавару... Ідзі ты, чалавеча, ад маёй хаты... Добры ты чалавек, і не скажу худога слова пра цябе, а толькі ідзі, братка, ідзі... не стой... – рукамі замахаў Алтэр, а сам хуценька ў хату, нават папяросу на ганку пакінуў. За Алтэрам і ўсе – ціхенька, ціхенька ды падаліся хто куды, па сваіх справах. Толькі Чырвонец застаўся, запытаў:
– І што ты з ім думаеш рабіць?
– Як што? Начальству ж трэба сказаць, няхай парадак дадуць, да закона чалавека прывядуць. – І сам рукамі разводзіў. – Ну й народ, ну й людзі. Вот табе, беднаму чалавеку, і памры, дык і пабягуць усе, у вочы табе зірнуць пабаяцца, вочы твае прыплюшчыць...
Пайшоў паціху па старасту, па ўрадніка. Хутка ўзялі панятых, паклікалі старога фельшара, на бераг пайшлі. У чоўне, выцягнутым на пясок, ляжаў разбухлы, пачарнелы труп. Ужо нос пачаў аслізацца, зацягнуліся мутнаю тванню вочы, непамерна ўздуўся жывот.
– Уга, раздабрэў як ты, пане Лявон, гэтак жа вады набраўся... – уздумаў пажартаваць Хвядос, але ніхто на яго жарт не адказваў. Скінулі шапкі, стаялі моўчкі. Стары фельшар абышоў разы са два, агледзеў збольшага.
– Патоп, тыдні са два, як патоп. А прычыны якія, дзе ты даведаешся, віду ніякага ў чалавека, калі то пад ваду трапіў. Дзён з дванаццаць...
– Ды гэта мы бачым, што ён патоп, не з неба ўпаў, а з вады выцягнулі...
– А што б вы хацелі больш?
– Ды нічога, – буркнуў ураднік, – трэба вот пратакол скласці.
– А вот і шапка, – заўважыў Сяргей, – там жа з ім разам знайшоў. Ён пад каражынай, а шапка ў руцэ, так і прыбіла яе вадой пад карэнні разам з рукой. Так і трымаў у руцэ шапку Лявон... І калі ўжо даставаў з вады яго, дык шапка з пальцаў выслізнулася, дастаў ледзь...
– Нешта ж не яго быццам і шапка, штосьці не бачылі такой... У яго ж была салдацкая, звычайная лапавушка, зімоўка... Дзе ён дастаць мог такую, бачыш, з зайца...
– Ану, давай шапку сюды, мне яе, брат, да дакументаў. Разам і здамо, з пратаколам разам.
Мірон, якому выпала быць за панятога сягоння, прыгледзеўшыся пільна да шапкі, аж войкнуў быў нешта, але схамянуўся.
– Чаго гэта ты?
– Ікаўка, бачыце, напала... – а пра сябе: «Дальбог жа, Сідара-лесніка шапка, шчэ залетась зайца забіў і пашыў потым. Адылі ліха яго ведае, чаго б гэта яна да Лявона патрапіла. Дый ці мала шапак тых. А ты патрапіся языком – да чалавека чапіцца будуць, трывожыць дарэмна: што ды як... Ліха яго ведае, чыя гэта шапка...»
Паказалася шапка падазронай і старасту, ды прамаўчаў – вялікі-то клопат.
А сам ураднік, калі адвезлі Лявона ў капліцу на клодаўі, каб пахаваць раніцой, сеў на буланага свайго ды падаўся ў фальварак, да самога Мацвея Юльевіча. Запрогшы каня ў лінейку для ўпраўляючага, ездзілі абодва на кардон да Сідара. І ў выніку паездкі той трапілі ў кішэню ўраднікаву аж цэлых дзве пяцёркі залатыя. Гэта ад упраўляючага. Але сякія-такія гаспадарчыя разлікі меў ураднік і ў дачыненні да Сідара.
– Што-што, а пара подсвінкаў будзе, даўно ўжо баба назаляе: набудзь ды набудзь ёй подсвінкаў добрых, каб курносыя былі... А подсвінкі ў яго важнецкія. І пасека нішто ў яго, у халеры. Паспрабуй-ка адмоўся цяпер начальства пачаставаць мёдам тым лесавым. Уга!..
І ў вясёлым настроі ўраднік доўга карпеў над пратаколам. Каб сказаць, дужа тая грамата ў яго ўелася, не сказаў бы. Але і не ў грамаце справа была – трэба было як найлепей, ямчэй дакумент гэты скласці. І ўрэшце склаў-такі, падпісаўся, прачытаў:
«Сяго чысла мела месца здарэнне ў мястэчку. Сяргей, ён жа рыбалка, ад'ехаўшы раніцой на воды, заўважыў на водах гэтых нейкае іншароднае цела, онае ў сапраўднасці аказалася целам, прыналежным селяніну гэтага ж мястэчка Лявону Ражку, трыццаці шасці год ад роду, які дванаццаць дзён назад патоп ноччу ў вышэйпаказаных водах, не меўшы магчымасці адтуль выбрацца. Панятыя, оных стараста паклікаў на прадмет сведак і навучна-медыцынскага агляду, устанавілі, што оны труп – цела памянёнага Ражка – сапраўды патоп без усякіх адзнак жыцця, гэта значыцца на трупе. А як ён патоп: ці шляхам самавольнага пагружэння ў ваду і немагчымасці адтуль выбрацца на сухі бераг, альбо ўпаў па неасцярожнасці ў памянёныя воды і зноў-такі не мог адтуль выбрацца, ці трапіў туды па чыёй-небудзь злой волі – гэтага ўжо ні панятыя, ні я – ураднік – устанавіць дасканала не змаглі. А таму і дадзены мной загад, каб адвезці на клодаўе ў капліцу і каб пахаваць яго зараз жа па прычынах няўхільных клапот нашых па абароне здароўя ўверанага мне насельніцтва. Аб чым і складзены гэты пратакол».
Прачытаўшы, доўга думаў, які загаловак паставіць на такім важным пратаколе. Поркаўся ў справах свайго папярэдніка, але нічога агульнага не знайшоў у старых пратаколах. «Пратакол аб пабіцці морды», «Рапарт аб хуле на Госпада Бога», «Пратакол аб дзякавай курыцы, якую зверскім чынам забіла пападдзя», цэлая процьма нядоімачных спраў, а тапельнікі не траплялі ў рукі.
– А напішу вот «Пратакол аб тапельніку», няхай начальства само разбіраецца...
Пра шапку не пісаў.
А на кардоне яшчэ доўга, бадай з паўгадзіны, вучыў Сідара Мацвей Юльевіч. Ушчуваў:
– Ну, і надаўбень жа з цябе, каб гэта ды клопаты лішнія набываць. Дзе ж твае вочы былі? Хіба не мог вот проста з ружжа забіць, тут яму й суд і закон. Бо сказаў бы потым, што напаў на цябе, лес крадучы. І хто на цябе слова сказаў бы. А так і ў Сібір запакаваць могуць, калі, скажам, даведаюцца...
– Ды я ж... Не ведаю, як трапілася яно... Такі ж, даруй Божа, выпадак...
– Глядзі ж, дурань, каб надалей мне такіх жартаў у лесе не вырабляць.
– Слухаю, паніч... Ніколі ўжо такое не трапіцца са мною...
– Глядзі ж.
Прыходзіла ў капліцу Гарпіна, жонка Лявонава. Доўга ўзіралася на твар, на ногі, што тырчэлі з-пад дзіравай дзяругі. Нема білася ў плінтусы дзвярэй і, сеўшы на ганку капліцы, глядзела без усякае мэты на мястэчка, на сінія лясы навакол, на пясчаныя бугры, курганы над Дняпром – вот жа ўлетку сонца на іх пячэ, як зірнеш у дзень ясны – нібы пара над імі светлая, празрыстая, трапяткая. Трымціць, пераліваецца. Намагалася плакаць, але толькі балелі вочы, высахшыя і пачырванелыя за гэтыя дванаццаць дзён. Зайшла ў хату к Мірону па Яўхіма.
– Яўхімка, вазьмі ты, галубок, свечку якую ды йдзі ты хаця Псалтыр пачытай. Няхай жа, як у людзей. А я ўжо табе на сарочку чаго-небудзь адрэжу ці штаны якія там Лявонавы...
– А не зломак, і так пачытае... – мармытнуў з кутка Мірон. – Ідзі ўжо, няхай яго душы лягчэй будзе.
Хацелася Лявончыку не пусціць Яўхіма – дужа там псалтыры чалавеку дапамогуць. І часта папікаў ён Яўхіма за справы боскія: за клірас, за Псалтыр. Але не рашыўся: жывым папрокам думкам яго была постаць Гарпіны: шукалі вочы яе дапамогі ў людзях, падсобку таго, падтрымкі, слова таго суцяшальнага.
А раніцой, калі закапвалі Лявона на клодаўі, курчылася ў сударгах Гарпіна на сваім рыпучым ложку, нема крычала, сцяўшы зубамі дзяругу. У нагах корпалася заклапочаная Агапка – бабка-аднавочка. І вот ужо след блядай усмешкі асвяціў канапаціны змучанага твару, ды засмяглыя вусны прашапталі глуха:
– Ну, як яно, бабка, там... Хлопчык? Дзевачка?
І ўсмешка разгарэлася на твары, шырылася, адпачывала стомленае, спакучанае цела.
Павярнуўшыся ад акна, праказала бабка:
– Нежывенькае, мая ты маладзіца. Не шанцуе, бачыш, табе... Хлопчык, але ж не дыхае...
Усмешка на твары згасла, пашарэлі на ім канапаціны. Ды ўздых глыбокі коўдру прыўзняў, апусціў.
– Што ж, бабка, трэба і за гаспадарку прымацца, трэба ж і мужыка праведаць на клодаўі...
– Ляжы ўжо, дурная, не кратайся. Дзіва-то, столькі папакутвала... А Лявона пахавалі ўжо. Ляжы... Печку сяк-так я выпалю. Аддыхай хаця...
Думка аб жаніцьбе Банадыся не давала спакою Хвядосу. І лепшае пары, як у Цыбала Івана, не знайсці яму. Да работы спрытная, ведае, як гаспадарку весці, а дзе, дык і мужчыне не саступіць. Што касавокая трохі, дык ад таго ж галава балець не будзе. А галоўнае, грунт тады. Ды яшчэ які. І так яно пад нагамі цвёрда, а тады й не падыходзь, калі гэта з Цыбалам у саюзе. Згаварыцца вот хіба, каб з мядзведзем гэтым. Яму – як у пень таўчы – упрэцца, і хоць ты аглоблі ламай. Не чалавек, а шула тое дубовае. Затое ж рукі дасціпныя, нечага сказаць. І нерухавы, здаецца, сам, а як павернецца, так усё да яго і ліпне, да рук да яго.
І кожнага вечара заглядаў да Івана.
– Дык як жа, пане Іване, будзем сватамі ці бо не суджана нам...
– Ды яно, пане Хвядос, і Бог нам судзіў... Ці я супроць? Яно, канечне, нязручна толькі мне. Каб гэта вот у прымні ўзяць, яно б лацвей было, куды лацвей для мяне, бо ці мне ж з гаспадаркай такой управіцца?
– Уга... Даніла вун падрастае.
– А што яму, смаркатаму. Яму абы яшчэ з гаспадаркі цягнуць, капейчыну якую на цукеркі. Ужо гаспадар з яго... Але я ўжо думаў-думаў і сяк і так узважыў... І нічога, браце, не выходзіць, прыйдзецца-такі аддаць гэта дачку маю за твайго Банадыся, хіба ўжо сватоў шлі...
– Вот бы й подаўна так...
Святым адвячоркам Хвядос сядзеў з Цыбалам і строіў яму ўсякія планы.
– Усё сяло так, браце, у рукі возьмем, пішчом пішчэць будуць, аж пацячэ з іх...
І ён сціскаў свой валасаты кулак і распускаў пальцы, паказваючы Цыбалу, як то яно цекчы будзе.
– Ды яно ўжо так...
– Ты, пане Цыбал, ведаю я, – крамень чалавек, не скажаш худога слова і пра мяне. Аднаму мне нязручна трохі, а калі гэта мы, скажам, удвух – тады паспрабуй пад корань нас паддзець, каб з месца зварухнуць.
Удваіх яно лягчэй і зямлі яшчэ прыкупіць ці ў арэнду ўзяць часам, і хлеб той прадаць ямчэй. Ды што хлеб. Можна й млын вун паравы згораць, дужа ж здабытлівая штука гэта, не параўнаеш ні з чым.
– Млын яно, пане Хвядос, як сказаць яшчэ... Як патрапіш. Млын, браце, гэта табе не малатарня, тут і ўскочыць можна, агрэхі зрабіць...
– Не зробім... Удвух, браце, не зробім. А не хопіць грошай, у банку пазычымся, а то куды ні шло, – і ўжо цішэй: – І папа можна да справы прыцягнуць. Ведаю, даўно гэты млынок у яго з галавы не выходзіць, не рашаецца толькі. А ў кампаніі ён нішто будзе, і грошай у яго тым часам хапае...
– З млыном, пане Хвядос, ты ўжо як хочаш. Гэта ж дужа рызыка тут вялікая... Ты ўжо сам як-небудзь. А вось наконт зямлі, дык у мяне згода. Чаму б якога кавалка не прыгарнуць яшчэ да сваіх палос – есці ж прасіць не будуць. А з млыном не таварыш гэта я, не...
– Ну, пажывём, пабачым... Дык прысылаць, кажаш, у сваты?
– Ды ўжо ж... Няхай яно ўжо так... Адным жа разам калі рабіць ды трэба, не абыдзешся ўжо... Хоць то й клопату, і прыбытку таго – не сказаў бы, каб у гаспадарку задужа... Дык жа прысылай ужо...
ЧАСТКА ПЯТАЯ
Сядзела Агапка ля комінка, пер'е скубла, курынае. І здаецца, яшчэ больш сляпой выглядала яна. Водбліскі лёталі ад коміна і садзіліся на ўпадзіне той, дзе заместа вока рубец чырвоны. Відушчае вока ў цяні хавалася. І страшкі позірк рубца гэтага, нерухомы такі і золкі, да касці працінае. І палавінка твару гэтага не ўздрыгне, не ўзварухнецца асветленая.
І не здзівілася прыходу Таццяны, як бы яно ўжо і трэба. І ведала ж чаго. Якія там сакрэты агульныя паміж старой і дзяўчынай, каб гэта ў госці адна да адной хадзіць, у праведзіны. Не ў праведзінах справа.
– Садзіся вот, рыбачка мая... Дык дождж, кажаш? Пара ўжо... даўно пара. Калі ўжо тое лецечка адышло, а дзівіся – суха было, ні дажджынкі табе, ні хмары. Дык жа на каторым месяцы, мая рыбка? – І чырвоны рубец глядзіць, не міргне, проста ў вочы табе цэліцца.
– Ды ўжо чатыры дні, як на трэці пайшло, – сказала, зніціўшыся і ўздрыгнуўшы...
– Уга... Не бяды... Не бяды... А я меркавала болей... Калі ж гэта так, дык мы гэта вобмегам адным... А ты не хвалюйся, не хва-а-люйся... З кім гэта не трапіцца... Маладосць ты наша, маладосць... А мая вось, рыбачка, даўно прайшла, даўно адляцела... Калі то ўжо мужыка свайго пахавала. Аніс у мяне які ўжо... уга... і шкадаваць каб, дык не... Кожнаму свой час... Аджыў і пяткі складай, як той казаў, хавай душу ў мяшок... А твае гады – вясна красная. Калі сляза якая – як расою абмые, толькі ж ты зеляніся, буцёлкаю распускайся чырвонаю... Але ж давай жа, дзеванька, да справы, праходзь жа ў баковачку тую, а мы і дзверы зашчэпім.
Устала з трыножкі, рэшата сваё з пер'ем адставіла, абцерла аб спадніцу рукі, каб жа пух абіць, што папрыліп да далоняў, да пальцаў. Запаліла газніцу-капцілку і панесла яе ў баковачку.
– Дык на трэці месяц пайшло, кажаш? Так... Ну, дык лажыся, рыбка, на ўслончык гэты... лажыся, лажыся, не бойся, чаго там... Гэта ж плюнуць раз дый расцерці...
Поркалася старая, ля ног завіхалася. Гарэў твар у Таццяны. Касавурыла вочы на сценку, дзе травы віселі, сушаныя краскі. Вот па сцяблу бяссмертніка клоп паўзе, на самы цвет запоўз, далей некуды. Прыюшыўся клоп, нібы думае, ці то скочыць уніз, ці то не: а будзе там толк які, ці не будзе. І павіс, нагамі заварушыў тымі, адарваўся, проста на грудзі ўпаў, аж спужалася:
– Цётачка, клоп...
– А ты не шманай... Чаго ты... Вазьмі і прыдушы, столькі-то клопату... З чаго гэта ты?
– Ды я нічога.
Завіхалася Агапка, бегала на хату, вазілася з нечым. І сказала:
– Вазьмі вот рушнічок, рыбка, ты рот вот так завяжы, добранька завяжы, шчыльна. Ды пакладзі на зуб кончык... Закручвай, ды не жалей, тужэй, галубка, тужэй, бо ад крыку душа заходзіцца, не трэба таго крыку. А завяжаш, яно й добранька будзе... Вот так... А цяпер ужо рукі давай, мая рыбка, каб сама сабе не шкодзіла... Рукі нашы – ворагі нашы... Ляжы, галубка, ляжы... А цяпер вочы прыплюшчы...
Прыплюшчыла Таццяна вочы.
