Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 9 (всего у книги 22 страниц)

– Я яшчэ не зусім акрыяў, дзеткі. Я пасьля пераезду дужа хварэў, а цяпер вось крыху ачуняў, падымаюся на ногі. Такое прыемнае акрыяньне...

Як жа мы зьдзівіліся, калі выйшаўшы на вуліцу ноччу – а мы заўсёды выходзілі ноччу, каб пераканацца ў тым ці ў іншым – мы ўбачылі суседа, які ляжаў на гурбе, у адной толькі сподняй кашулі.

– Хутка цёпла стане, дзеткі, трэба лавіць момант. Я знарок захворваю, каб потым папраўляцца – дзіўнае адчуваньне...

Ён прабавіў у ложку яшчэ некалькі дзён, і хутка ізноў смакаваў асалоду акрыяньня, седзячы ў імлявасьці ля сьцірты і назіраючы за павольнымі аблокамі ў вышыні. Увогуле прастуджвацца я ня вельмі люблю, казаў ён, аддаю перавагу атручваньням: пасьля атруты асаблівая пяшчота і ўмытасьць сьвету, чароўная стомленасьць. Мы прынесьлі яму абутковага клею і адбельвальніку, і ён неахвотна паеў, дзеля ветлівасьці. Да хіміі ён быў абыякавы, яму больш падабаліся расьлінныя атручваньні – густыя настоі з разнастайных багуноў і баршчэўнікаў, на галодны страўнік. Часам для разнастайнасьці ён рэзаўся ножыкам, каб потым летуценна чухацца і зьдзіраць корачкі, часам націраў мазалі ці да салодкага болю перанапружваў цягліцы. Дома ён хадзіў у цяльняшцы і трыко, і ў яго было нечакана звычайна – рэпрадукцыі, радыё, газавая пліта. Звычайную ежу ён таксама еў, напрыклад макароны, але са стрыманасьцю і зьнежывеласьцю ў вачох, зрэдку паводзячы брывом. Спачатку мы турбаваліся, што сусед можа не разьлічыць сілы і дачасна паляцець у вырай, але паступова супакоіліся – натхненьне ні разу не падвяло яго, і ён, па чуткам, бесклапотна цешыў сябе да глыбокае старасьці.

67. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра каханьне

Калі мы з брацікамі перайшлі ў наступную клясу, дырэктар сабраў нас каля аранжарэі і ўрачыста абвясьціў пра пачатак новага курсу батанікі. Узьвесяліўшыся, мы загаманілі, заштурхаліся локцямі – бо вельмі любілі розныя расьліны, асабліва брокалі – але Хуліё нахмурыўся і, узвысіўшы голас, заявіў прама ў твар дырэктару:

– Чаму вы вучыце нас нязначнаму, а значнаму ня вучыце?

– Што ж па-твойму значна, дзіця?

– Каханьне! – адказваў Хуліё зь вялікай упэўненасьцю.

Мы былі ўражаныя братам і ўзрадаваліся. Дырэктар таксама ўзрадаваўся: ён абняў Хуліё, усхваліў яго і падарыў касьцяны грабеньчык з тонкімі разьбянымі сузор'ямі. Не сыходзячы зь месца, дырэктар адмяніў усякую батаніку і паслаў запыт у міністэрства на годнага настаўніка каханьня.

У міністэрстве нас зразумелі спачатку занадта прамалінейна і даслалі гарачага брунэта з затуманеным позіркам, у беласьнежнай кашулі, расшпіленай да самага жывата. Ён пагладжваў сябе па загарэлых грудзях, гуляў колцам у правым смочку, і раз-пораз нахіляўся да нашых вушэй, нібы жадаючы нешта шапнуць, але не шаптаў, а лізаўся, зьвіліста і казытліва. Менавіта ў лізаньні і заключалася асноўная ягоная ідэя: толькі з асалодай аблізаўшы, можна сапраўды пакахаць. Успомніце пацалункі, успомніце самыя патаемныя пяшчоты? Хіба ж не? Мы ахвотна лізаліся на занятках, але ўвогуле паставіліся да брунэта скептычна, і неўзабаве яму ў дапамогу зьявіўся другі настаўнік.

Гэты быў таксама затуманены, але бледны і імпэтны; ён вучыў, што разьвіваць каханьне трэба нястомнымі разважаньнямі аб аб'екце, а самыя лепшыя разважаньні – гэта складаньне вершаў. Падбіраючы рытм і рыфмы, мы падступаем да аб'екта з розных бакоў, разглядаем яго адначасова адусюль, і ў кожнай словаформе адшукваем ягоную дасканаласьць. Трэці настаўнік, у тоўстым вязаным швэдры, дапаўняў і часткова абвяргаў другога: пры разважаньнях пра каханьне, дзеткі, належыць апэраваць ня словамі, але паняцьцямі, і перш за ўсё варта выразна вызначыць тэрміналёгію і пабудаваць сэмантыка-статыстычны граф-вэктар. Чацьвёрты настаўнік прыкаціў на ровары і, прыгладзіўшы далоньню чубок, завёў размову пра сямейны уклад, пра здаровую спадчыну, пра моцную дзяржаву, пра мудрасьць продкаў. Матэматыка – добра, казаў ён, але векавыя традыцыі прашчураў – куды як лепей.

Дырэктар ледзь пасьпяваў мяняць расклад заняткаў, мы зьнемагалі пад практыкаваньнямі, а настаўнікі ўсё прыбывалі і прыбывалі: ускудлачаныя мастацтвазнаўцы, напамаджаныя псыхіятры, тэлеёлягі, кібэрнэтыкі, адэпты духоўных практык, хімікі, артысты кіно і нават эканамістыя. У канцы вучэбнай чвэрці яны паспрабавалі зладзіць нам іспыт, але праз выкладчыцкую цісканіну мы з брацікамі так і ня здолелі прабіцца ў актавую залю.

Мы пайшлі да возера і нерухома сядзелі на зрыве да самага абеду. Мы былі да такой ступені перапоўненыя каханьнем, што баяліся паварушыцца – пры неасьцярожным руху каханьне лопнула б знутры нашыя тонкія абалонкі. Мы патроху выпускалі яго – на шырокую ваду, на павольныя аблокі, на травяныя мятлічкі, адзін на аднаго – і яно сачылася з нас мядовымі бруямі, амаль дотыкавымі. А я выявіў – хоць схаваў гэта ад брацікаў у той дзень – што пакахаў свой ​​мезенчык. Трохі скрыўлены, з кранальнымі зморшчынкамі, ён здаваўся мне маленькай вясновай кветкай у сваёй чароўнай безабароннасьці. Апусьціўшы руку ў кішэню, я непрыкметна лашчыў яго, і ён адказваў мне ледзь прыкметным, але адданым дрыжаньнем.

68. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра пазыкі

Больш за ўсё на сьвеце наш тата любіў пазычаць грошы. Ані дня не праходзіла, каб ён не прыносіў дадому новы пульхны канвэрт з асыгнацыямі – то ад суседзяў, то ад калегаў, то ад аднаклясьнікаў, то ад бакалейнікаў, то ад стаматолягаў. Кожнага разу, здымаючы капялюш, ён патрасаў канвэртам і гукаў у наш бок: пазычайце сьмела, дзеткі! пазычайце памногу! пазычайце з ахвотай! Мы звычайна не згаджаліся і наўмысна пярэчылі яму – каб ізноў паслухаць павучальную казку пра добрасьць пазыкаў. Нам падабалася, што ў галоўнага героя з аповеду ў аповед непрадказальна зьмяняюцца рысы, кшталту прычоскі, даўжыні носу або прыхільнасьці да пэўнага гатунку зубнога парашку, і мы ўгаворвалі тату маляваць яго як мага больш падрабязна. Тата моршчыўся і нецярпліва апісваў зьнешнасьць, біяграфію, жыцьцёвы ўклад, звычкі, а потым, са значнасьцю зірнуўшы на нас, пераходзіў да бессэнсоўнай існасьці. Нібыта той чалавек пражываў у некаторым царстве і да сутаргаў не любіў пазыкаў, і нават ня толькі грашовых, а ў любых відах і формах. І нібыта аднойчы, чысьціўшы зубы, ён памеркаваў, што шчасьлівая і поўная асалодаў маладосьць – гэта таксама ня што іншае, як пазыка, узятая ў старасьці, які неўзабаве прыйдзецца зь лішкам вяртаць хваробамі, беднасьцю і адзінотай. Зрабіўшы гэтую выснову, ён зразумеў, што праз сваю бестурботнасьць ужо пасьпеў багата пазычыць, і пачаў пасьпешліва выпраўляць становішча. Ён спусьціўся па вуліцах уніз, да занядбаных докаў, і, абраўшы самае вільготнае і цёмнае сутарэньне, пасяліўся там пустэльнікам. Сілкаваўся ён сьлімакамі і вустрыцамі, пітную ваду браў са зьліўной трубы запалкавае фабрыкі, а зубы чысьціў пяском і піўнымі вечкамі. Неўзабаве ў яго разьвіўся кашаль і каленныя дрыжыкі – добрыя знакі, што пацьвярджалі слушнасьць шляху – і ён бавіў вечары, падсумоўваючы колькасьць часу, што засталася для выплаты пазыкі і аканчальнага выкупу. Атрымлівалася гадоў пяць ці дзесяць, у залежнасьці ад спосабу вылічэньня, але дзеля пэўнасьці ён пражыў у сутарэньні спачатку пятнаццаць, потым яшчэ тры, а потым нечакана здырдзіўся. «Што значыць здырдзіўся, татухна?» – пыталіся мы. «Гэта значыць паляцеў у вырай, дзеткі! Гэта значыць дарма выплачваў, гэта значыць дарма пазыкай грэбаваў!» Мы расчынялі ружовыя раткі, жадаючы спрачацца, але тут ўваходзіла мама, і тата, ужо ня слухаючы нас, тэлефанаваў у рэстарацыю, заказваў шампанскае, вячэру і торт.

69. Змрочныя засьценкі. Ролтан-бой

– Што, паскуда? – казаў мне мой праграмар. – Дастукалася?

Яму было даспадобы зьвяртацца да мяне ў жаночым родзе. Ён штурхаў мяне каленкай пад рэбры, і мае далікатныя вантробы адгукаліся глухім вохам. Што значыць паскуда? Да чаго я дастукаўся? Ён прыносіў мне кардонавую скрыню з абутковымі прыладамі – рознымі шчоткамі, слоічкамі, цюбікамі, аксамітнымі анучкамі – і піхаў у яе тварам.

– Бачыш? Бачыш?

Спачатку я ня бачыў розьніцы паміж ваксай і гуталінам, і за гэта ён «рабіў мне сьліву», заціскаючы між двума пальцамі нос і неміласэрна выкручваючы. Схіліўшы галаву, я старанна начышчаў і паліраваў ягоныя лакавыя вастраносыя туфлі, дамагаючыся чорна-вясёлкавага пераліву на выгібах, але ён ані разу мяне не пахваліў, і толькі зьдзекаваўся, рэзка выторгваючы нагу, каб я паваліўся.

– Курвяня бязглуздая!

Час ад часу ён страшыў, што перапіша мяне зь пі-эйч-пі на джава-скрыпт, але я не палохаўся, бо не разумеў. У яго былі шырокія лілова-сінія вусны, быццам зьмёрзлыя, і маленькі трохкутны носік з кранальнымі шэрымі валасінкамі ўсярэдзіне, на якіх падчас сядзелі кропелькі. Пальцы ў яго былі маршчыністыя, пляскатыя, з лускавінкамі сухое скуркі вакол пазногцяў.

– Пачакай жа! Я цябе правучу!

Ён пазяхаў. Ён даваў мне тупы кансэрвавы нож і прымушаў адчыняць яму бляшанкі са згушчаным малаком і заплюшчваць зубчыкі, каб ён не параніўся. Пакуль я хадзіў па сайтах, рэклямуючы рашчынную локшыну, ён ласаваўся згушчонкай, чэрпаючы яе адмысловай кававай лыжачкай, зусім маленькай, каб доўжыць асалоду. Даеўшы згушчонку, ён вадзіў пальцам па сьценках бляшанкі, зьбіраючы рэшткі, і мне не заставалася зусім нічога.

– З гэтага часу цябе клічуць Ролтан-бой! Зразумела?

Дрыжучы з голаду, я наліваў у апусьцелую бляшанку цёплае вады, і яна ледзь бялела. Вагаючы нагой, ён назіраў, як я п'ю. Адрабляючы падачку, я цыраваў ягоныя сырыя шкарпэткі – ён сьцьвярджаў, што трэба спачатку цыраваць, а потым мыць, так крапчэй – і да крыві калоўся крывой іголкай. Убачыўшы кроў, ён ажыўляўся, хапаў мяне за руку, выцягваў і з запалам чакаў, пакуль крывінка капне.

– Нягеглік нікчэмны! Нават крыві ў табе няма. Ідзі!

Лежучы на халодным кафлі, побач зь венікам і шуфлікам, я з сумам успамінаў уцехі бацькавай хаты. Каб адпомсьціць майму праграмару, я адкалупваў кавалачкі чорнае фарбы з шуфліка, агаляючы шэры мэтал – хай заржавее! Венік мне падабаўся, і я прысоўваўся да яго бліжэй: ён пахнуў травой і дрэвам, садам і домам, татавым пінжаком, мамінай кофтай.

6A. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра сумневы

Калі я быў зусім маленькі, я марыў вырасьці і зрабіцца паэтам. Я пісаў вершы і ўпотай ад брацікаў прыносіў іх маме, а яна чытала і хваліла: вельмі добра! Але аднойчы я раптам засумняваўся – ці можа яна сказаць, што верш дрэнны? Яна ж мама! На гэтае меркаваньне яна засьмяялася, падліла сабе трохі марціні і пасадзіла мяне побач на ложак.

– Паслухай казку, Ролю, – яна лашчыла мяне па валасах. – Жыў-быў адзін хлопчык, які марыў вырасьці і зрабіцца кампазытарам. Ён пісаў песьні і прыносіў іх маме, а мама слухала і хваліла: вельмі добра! Але аднойчы ён раптам засумняваўся – ці можа мама сказаць, што песьня дрэнная? Пайшоў ён да сяброў, прасьпяваў ім песьню, і сябры таксама ўхвалілі: вельмі добра! І нават пачалі напяваць яе й падыгрываць на гітары. Але хлопчык яшчэ горай засумняваўся – а раптам яны толькі дзеля ветлівасьці ўхвалілі? Сапсаваўся ягоны настрой, і праляжаў ён цэлы тыдзень на канапе. І раптам чуе – па радыё гучыць ягоная песьня, і дыктар з павагаю называе ягонае імя. Хлопчык зь нечаканасьці так і сеў на канапе! Але потым ізноў лёг – падумаеш, эстрадную песеньку напоркаў, па радыё круцяць пад саксафонік, ці вялікае гэта дасягненьне... Вось калі б прыкладам я сур'ёзную п'есу для вялікага акадэмічнага сымфанічнага аркестру склаў – тады б запраўды... Месяц ляжаў хлопчык, два ляжаў, а потым бачыць па тэлевізары: абвяшчаюць са сцэны канцэртнае залі ягонае імя, і аркестар іграе ягоную песьню. Хлопчык нават пакрывіўся з прыкрасьці – да чаго ж дакаціліся гэтыя аркестры! І Аббу, і Куін, і хутка ўвогуле гоп-стоп пачнуць іграць. Зрабіў хлопчык выснову, што важны ня факт выкананьня аркестрам, а культуралягічнае прызнаньне... а песьня мая ўсё ж дрэнь. І працягнуў ляжаць, варочацца й хмурыцца. Тым часам яму пачалі прыходзіць пасылкі: і манаграфіі ад вядучых мастацтвазнаўцаў пра ягонае глыбокае майстэрства, і калекцыі дыскаў ад знакамітых дырыжораў з запісамі ягонае песьні, і артыкулы з сур'ёзных часопісаў – і ўсюль ягоную песьню мянуюць ня йначай як пранізьліва геніяльнай. Але хлопчык толькі моршчыўся ды коўдру нацягваў – уся гэтая слава пустая й часовая... у стагодзьдзях застануцца Бах і Глінка, а мяне праз год забудуць... песенька благенькая. Пакутаваў-пакутаваў хлопчык, дый так усё жыцьцё й прапакутаваў, так і памёр на канапе. І пацяклі гады ды стагодзьдзі, эпохі ды эоны... Але на гэтым гісторыя ня скончылася! Аднойчы шум! крэк! бляск яскравы! Разлупіў хлопчык вочы і бачыць: Страшэнны Суд пачаўся і Другое Прышэсьце. Дрыжыць зямля, вывяргаюцца вулканы, паўстаюць мерцьвякі з долаў, і неба зьзяе асьляпляльна! І ляцяць зь неба Архангелы ды ў трубы трубяць, але ня проста дудзяць, а тую самую ягоную песьню граюць з асаблівай урачыстасьцю. Ня Бахаву й ня Глінкаву, на дзіва. Вось тады нарэшце хлопчык крыху падбадзёрыўся, пацёр далонькі і мовіў: хай яго... нядрэнную песьню я ўсё ж такі склаў!

Мама пасьміхнулася, перахрысьціла мяне і адправіла спаць, а я тым жа вечарам вырашыў, што болей не хачу быць паэтам.

6B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра матэматыку

Калі мы з брацікамі былі маленькія і хадзілі ў сярэднюю школу, усе прадметы ў нас вялі два пэдагога: сам дырэктар, манумэнтальна велічны паўночнік, знаўца працоўнага навучаньня і паэзіі, і сэньёр Рунас, былы абат, народжаны пуэртарыканец, аскет і містык. Яны нядрэнна ладзілі, часта вячэралі разам, і абодва пагарджалі матэматыкай, проста не выносілі яе – і таму матэматыкі ў нас не было. Са сталіцы да нас пэрыядычна накіроўвалі матэматыкаў, але ўсе яны аказваліся хлюпікі і не вытрымлівалі нават найменшага выпрабаваньня. І дырэктар, і сэньёр Рунас любілі зьдзекавацца над імі, вынаходзячы тысячы спосабаў. Напрыклад, калі хтосьці з гэтых няшчасных, у зашпіленай даверху кашульцы, у сінім пінжачку і з партфэлікам, грукаўся, нясьмела ўваходзіў у клясу і выцягваў шыю, жадаючы назвацца, дырэктар рабіў выгляд, што не заўважае яго і ўрачыста абвяшчаў:

– А цяпер, дзеткі, казка!

Матэматык муляўся ў кутку, зьнемагаючы з сарамлівасьці, а дырэктар грымеў:

– Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, па прафэсіі лямошнік, які вельмі дрэнна ведаў матэматыку. На базары яго аблічвалі і абважвалі што ні дзень, падатковыя інспэктары і страхавыя агенты дралі патройныя стаўкі, і нават начальнік абчмурываў па зарплаце. Але лямошніку было на ўсё гэта напляваць, бо яго хвалявалі толькі запраўды сур'ёзныя пытаньні: жыцьцё і сьмерць. Чытаў ён шмат газэтаў і часопісаў на гэтую тэму, і аднойчы вычытаў статыстыку, што верагоднасьць памерці да шасьцідзесяці гадоў складае пяцьдзесят адсоткаў. У той жа дзень кінуў лямошнік піць, курыць, смажыць сала і бегаць за кабетамі, і купіў сабе ровар. Пачаў ён аблівацца халоднай вадой, іспаць на цьвёрдым, харчавацца гароднінай і садавіной, адціскацца на костачках і скакаць са скакалкай. А калі сэрца пабольвала, выконваў падвойную нагрузку. Гады беглі, а ён усё здаравеў, гартаваўся, і нават не адразу заўважыў, як шэсьцьдзесят прамільгнула. А калі заўважыў, ізноў пачытаў статыстыку і даведаўся, што верагоднасьць памерці з шасьцідзесяці да сямідзесяці складае трыццаць адсоткаў. Парадаваўся лямошнік, і трохі даў сабе волю, купіў мяккую пярыну і па выходных дазваляў сабе папесьціцца. Але ў астатнім быў крэпкі і цьвёрды яшчэ дзесяць гадоў! Тым часам верагоднасьць паміраньня ўсё зьніжалася і паміж сямюдзесяцьцю і васьмюдзесяцьцю гадамі складала ўсяго толькі дзесяць адсоткаў. Вы, дзеткі, ужо зразумелі, у чым была ягоная матэматычная памылка? Вось і дарма! А лямошнік той не зразумеў, і разумець не хацеў, і пляваць яму было на матэматыку. Стаў ён паменш бегаць, паменш скакаць, ды пабольш увечар есьці, каб існы цікавыя сьніліся. Так дацягнуў ён да васьмідзесяці гадоў, а на наступны дзясятак верагоднасьць была нікчэмных пяць адсоткаў. Тут лямошнік зусім паслабіўся – пачаў пакурываць, заказваў за вячэрай бутэлечку бардо і заляцаўся да афіцыянтаў. І начальнік ягоны, і агенты, і інспэктары ўжо даўно дуба далі, а лямошнік, можна сказаць, толькі жыць пачынаў – і гарызонты былі бясхмарныя! Да ста гадоў, пакуль верагоднасьць вагалася каля двух адсоткаў, ён яшчэ стрымліваў сябе, а потым... Эх, дзеткі! Не жыцьцё зрабілася ў лямошніка, а суцэльны ўгар і бразыльскі карнавал. Днём спаў і піў шампанскае, а ўначы з клюба ў бар, з бара ў дансынг, з дансынга ў бардэль – і віскі ракой, і дым слупом, і аджыка бочкамі. Так і жыве дагэтуль, і ў вус ня дзьме. А ўсё чаму?..

Тут дырэктар нарэшце зыркаў у куток, але матэматыка ўжо не было ў клясе. Яго яшчэ можна было ўбачыць у вакно – ён атупела ішоў да трамвайнага прыпынку, прыгорблены і уздрыгваючы, аканчальна ўсьвядоміўшы ўласную недарэчнасьць.

6C. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра гіпэркантроль

Калі мы з брацікамі пачалі падрастаць і пайшлі ў школу, нашым таце з мамай больш ня трэба было няспынна даглядаць нас, і яны заахвоціліся наведваць разнастайныя курсы і сэмінары. Яны нават наводзілі будзільнік на зарана, каб перахапіць газэты і рэклямныя ўлёткі наўпрост з пальцаў паштальёна, а потым, прыціскаючыся плячыма, прагна і падрабязна прачытвалі. «Невэрбальныя камунікацыі», «Эфэктыўны мэнэджмэнт», «Трэнінг памяці», «Ёга і сучасны бізнэс», «Разьвіцьцё артыстызму» – яны не прапільноўвалі нічога, і бедавалі на перакрыжаваньні лекцыйных раскладаў. Калі трэба было выбіраць нешта адно, дык перад простымі тэмамі яны аддавалі перавагу дзіўным і містычным, кшталту «Дыягностыкі кармы» ці «Гаючых дотыкаў», а яшчэ лепш – псыхалягічныя або псыхіятрычныя, гэтыя наогул нібы мёдам вабілі іх. А аднойчы яны патрапілі на загадкавую лекцыю «Пра наступствы гіпэркантроля», пасьля якой вярнуліся прыціхлыя і пасаромленыя. Яны ўвесь вечар вінавата паглядалі на нас, а ўраніцу спакаваліся і зьехалі ў акіянічны круіз, на цэлых два тыдні – наўмысна каб пакінуць нас зусім без нагляду.

Застаўшыся адны, мы адразу ж кінулі чысьціць зубы, мыцца і праць шкарпэткі. Мы валяліся ў ложку да вечара, а потым ўскочылі, запалілі ўсё сьвятло, пусьцілі ўсю ваду, расхінулі ўсе вокны. Мы ўсьміхнуліся адзін аднаму і пачалі мэтадычна парушаць забароны, адну за адной, усё, якія здолелі ўспомніць. Мы пускалі газы, плявалі на падлогу, брудна лаяліся, лашчылі забароненыя месцы, цалаваліся, асемянялі аднаклясьніцаў, кралі, сядзелі ў калёніі, пілі мэтыл, нюхалі клей, курылі карычневы цукар, рэзалі вены, гандлявалі ворганамі і зброяй, і чаго толькі не рабілі! Грунтоўна стаміўшыся і згаладнеўшы, мы раз-пораз падыходзілі да вакна і глядзелі на рог, з-за якога павінен быў зьявіцца татаў уазік, але бачылі толькі курэй, якія капаліся ў дарожным пылу, у ружовых променях захаду. У нас заставалася трохі печыва і мочанага гарошку, і мы расьцягнулі іх да серады, а потым яшчэ і да пятніцы.

У суботу мы адправілі таце з мамай тэлеграму, што ўсьведамляем усе наступствы і згодныя на гіпэркантроль. Але яны ўсё ня ехалі, і мы ціхутка плакалі: як гэта несправядліва, бо мы ж ня мелі нічога супраць, ані слоўка ня мовілі! Мы ня ведалі, што рабіць, у роспачы рассоўвалі па пакоі мікрафоны, камэры і самапісцы, ляжалі на ложках бяз коўдраў і галасілі. Але, нягледзячы ні на што, тата з мамай прыехалі толькі праз два тыдні. Яны паправіліся і паружавелі, і спачатку ні за што не жадалі кантраляваць нас. Ай ну вас, адмахваліся яны, колькі можна ўжо! Неверагодных высілкаў каштавала нам упрасіць іх узяцца за нас ізноў. Зь неахвоткай, з натугай, са скрыпам прывіваўся новы гіпэркантроль. Але паступова ён мацнеў, шырыўся, і абяцаў быць нечуваным, небывалым! Якія ж мы былі шчасьлівыя! Цэлы дзень мы кружыліся па пакоях, па паркетах у радасных вальсах, у сьвяточных палянэзах!

6D. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра цытаты з клясыкаў

Калі мы з брацікамі пачалі падрастаць, тата стаў часьцей распавядаць дарослыя казкі, з усялякімі ўхіламі і намінкамі, каб мы не адставалі ў разьвіцьці і мелі дакладнае разуменьне пра жанчын.

– Жыў-быў у нашым горадзе, на вуліцы Багдановіча, адзін непрывабны юнак, па прафэсіі рознарабочы. Тварам ён быў грудкаваты, ростам кароткі, розумам бедны, а на жыцьцё ледзь-ледзь зарабляў праз кволасьць у грудзёх. Больш жа за ўсё на сьвеце ён любіў глядзець на жанчын, і сама салодкай ягонай марай было сысьціся з кім-небудзь зь іх пабліжэй. Але жанчыны яго цураліся, і ні водная не жадала дараваць гаротнаму хоць крышачку сваіх любатаў. Толькі і заставалася юнаку, што ўздыхаць і бадзяцца па базару. І вось аднойчы купляў ён у бабулек гарбузовыя семкі і пачуў раптам, як адзін прадавец кавуноў кажа другому: «Чым меней мы жанчыну любім, тым болей ёй падабаемся! Вось як клясык сказаў! Дакладна так!» І юнак, які цалкам істраціў быў надзею, праз такую непарушную цытату моцна акрыяў і пастанавіў сабе – спадабаюся жанчынам што бы там ні было! Прыйшоў ён дадому, сеў на зэдлік, заплюшчыў вочы і прыступіўся да трэніроўкі. Аніякае канкрэтнай жанчыны ён не ўяўляў і стараўся любіць як мага менш адразу ўсіх. Спачатку было няпроста, аднак неўзабаве ён спрактыкаваўся і здолеў ня толькі не любіць, але й адкрыта ненавідзець усіх разам і кожную паасобку. А клясык гэны і сапраўды меў рацыю: не мінула й месяца, як даведаліся пра тога юнака жанчыны, і пачалі да ягонай хаты прыходзіць і шпацыраваць, на вокны паглядаць. Як высунецца ён у фортку – дык адразу войкаюць і ружавеюць з сарамлівасьці. Юнак жа быў цьвёрды: плюне і назад схаваецца. Усё мацней і мацней падабаўся ён жанчынам, і неўзабаве яны нават сыходзіць адтуль кінулі, начавалі ўжо наўпрост пад ягоным бальконам, і ўсё болей і болей іх рабілася. Пачаў тады юнак запускаць іх да сябе па адной, каб кожнай асабістую пагарду выказаць і насьмяяцца бязьлітасна. Стагналі жанчыны, галасілі, але з цытатай нічога зрабіць не маглі, толькі мацней юнака кахалі, з усяго горада сьцякаліся і нават прыяжджалі з вобласьці на цягніках. А ён, бывала, выйдзе на балькон, дый вачыма бліскане, дый рукою гнеўна патрасе, дый аблае іх зьверху брыдкімі праклёнамі. Тым часам сабралася іх некалькі тысячаў, і праз такую шматлікасьць істрацілі яны ўсякую надзею хоць імгненьне правесьці сам-насам з улюбёным. Хутка і разьвязка надышла, жахлівая і жудасная! Аднойчы ўноч падняліся ў натоўпе нараканьні, узьнялося хваляваньне, не стрывалі жанчыны свайго пякучага каханьня бязвыйсьцевага, запалілі паходні, дый рынуліся да юнака – кожная жадала першая абажаньне выказаць – і зруйнавалі на сваім шляху і сад, і хату, і бліжэйшы гастраном, і самога юнака затапталі... Вось як, дзеткі. Вось як здараецца. Таму будзьце асьцярожныя з цытатамі з клясыкаў – бо яны занадта маюць рацыю, празьмерна нават, для нас, людзей простых і немудрагелістых.

6E. Уцёкі ды туляньні. У лес

Не пасьпеў я акрыяць пасьля распаду вочапкі і хаця б колькі дзён пацешыцца дачнай бяздумнасьцю, як зазваніў тэлефон. Абліўшыся халодным потам, я пакляўся сабе ні за што на сьвеце ня браць слухаўку. Але ён назойліва званіў і званіў, змаўкаў і зноў званіў, і я ня вытрымаў, узяў – толькі паслухаць краёчкам вуха, ані гуку. «Алё, гэта ты? Чакаеш мяне, коцік?» Гэта была яна, тая, мая выратавальніца. Я асьцярожна павітаўся, і яна, працягваючы клікаць мяне коцікам, літаральна за некалькі фразаў павярнула справу да жаніцьбы. «Ты ж кахаеш мяне, ну скажы?» З наіўнасьці я распачаў палеміку, каб давесьці, што ёй лепей выйсьці за Белага Паляўніка – нашмат лепей, непараўнальна лепей! Яна засьмяялася: ах, ён не пасуе, ну які зь яго муж. «Ты ня бойся, ад цябе нічога не спатрэбіцца, я ведаю, мужчыны ня любяць клапаціцца, толькі апраніся там неяк прыстойна. Я хутка буду». Апусьціўшыся на канапу, я атупела цёр лоб і разважаў, колькі часу ў мяне засталося – паўдня? Дзьве гадзіны? Калі нават яна не прадалася Беламу Паляўніку і не плянуе мяне выдаць, дык ён напэўна пойдзе за ёю ўпотай. Ці часу не засталося зусім?

Скінуўшы нязмогу, я сеў да паўночнага вакна, прыціснуўся рукамі і ротам да замёрзлага шкла і адагрэў, адлізаў круглую празрыстую пляму, якраз па памеру маёй падзорнае трубы. І ўмлеў. Едуць! Ужо адарваўшыся ад засьнежанага гарызонту, наўпрост на мяне ляцелі на тройцы з бразготкамі! Размаляваныя сані! Дзяцюк у расхінутым кажусе, у вышыванцы, падпяразанай саматканым поясам, ліха кіраваў, стоячы на паўсагнутых, і ягоны зубаты рот ці то сьпяваў, ці то крычаў; за ім праглядаліся шматлікія сваты ў шапках з лакавымі брылямі, свацьці ў сукенках, вусаты гарманісты і сама нявеста – пульхная, барвяная, з таўкачом і ступай, сымбалямі таўчэньня і зьліяньня. Шкадуючы пра немагчымасьць жаніцьбы, я замітусіўся па хаце, зьбіраючы рэчы, зрэшты рэчаў у мяне не было, але трэба ж было нешта зьбіраць, хоць бы якія слоікі, тазікі, прышчэпкі, потым шпурнуў іх, схапіў са сьцяны тую карцінку зь вёскай, яблынямі і хаткай, сунуў за пазуху. Сьлізгаючы і блытаючыся ў палавіках – у задні пакой, з трэскам зімовае заклейкі – у вакно, у падваконную гурбу, у лес!

6F. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра мізэрнасьць

У гады майго дзяцінства жыхары нашага мястэчка былі ўсе як адзін вельмі пабожныя і мкнуліся да рэлігіі ў любых формах і праявах. Царквы, касьцёлы, мячэці, сынагогі, пагады дзесяткамі мясьціліся ў цэнтры, працавалі кругласутачна і ні гадзіны не пуставалі, ня кажучы ўжо пра выходныя і сьвяты, калі да іх з усіх закуткаў цягнуліся прыбраныя чаргі. У нашай сям'і таксама аддавалі належнае рэлігіі – два-тры разы на тыдзень мама апранала хустачку і хадзіла ў праваслаўную царкву, а тата па аўторках і чацьвяргах ваксаваў да бляску пантоплі і ехаў да саентолягаў. Нас з брацікамі бацькі выпраўлялі на службы па раніцах ў нядзелю, але дакладных канфэсіяў не навязвалі і рабілі толькі адну ўмову: вярнуцца не раней абеду.

Пхацца і нудзіцца ў чэргах мы не любілі, і таму агіналі цэнтар і выходзілі на вуліцу Талстога, прамую, даўгую, усю ў старых таполях і двухпавярховых купецкіх будынках. На гэтай старадаўняй вуліцы сяліліся тыя, хто не здавольваўся афіцыйнымі плынямі і бажаў прапаведаваць сам. У кожных дзьвярэй стаялі адэпты новых вучэньняў і запрашалі да сябе гараджан, якія павольна шпацырылі міма ў пошуках ісьціны. Гэта нагадвала вуліцу Дастаеўскага, вядомы раён бардэляў, але калі там цябе цягнулі за руку вульгарныя хрыплыя цёткі, дык тут пераважалі ціхія і чысьценькія дзядзі, у сьветлых штанах са стрэлачкамі. Мы абіралі якога аднаго і заходзілі на гарбату зь печывам.

Самы просты і зразумелы быў прапаведнік мізэрнасьці, дзядзя Коля, сівенькі, худзенькі, зь зіхатлівымі вочкамі. Ён усаджваў нас на канапу, частаваў фіялетавымі сьлівамі з трэснутым бачком і вучыў:

  – Шчасьце ў мізэрнасьці, дзеткі. Скіньце гонар, утапчыце яго ў бруд і пасыпце зьверху сьмецьцем. Усе беды чалавека і чалавецтва – праз гонар. Хочаце быць свабоднымі? Будзьце мізэрнымі. Вам больш ня трэба ні намагацца зрабіцца лепш за іншых, ні саромецца недахопаў. Вось у мяне пытаюцца: кім ты працуеш? А я пасьміхаюся ім у твар і кажу: я не працую, бо нічога ня ўмею... А дзе ты вучыўся? Я вучыўся на памыйніцы... Якое ў цябе аўто? Я да таго ўбогі, што ў мяне няма нават ровара... Ты чытаў Юнга? Не, я да таго тупы, што наогул зь цяжкасьцю чытаю... Табе падабаецца фрыкасэ і кюрасао? Не, я ем ролтан і запіваю вадой з крана... Ты быў у Амстэрдаме? Не, я далей гастранома зроду не выбіраўся... І тады яны губляюць цікавасьць і сыходзяць, а я яшчэ на адзін крок набліжаюся да канчальнага шчасьця і да Творцы. Вы думаеце, Творца вялікі і бліскучы? Не, дзеткі, Творца мізэрны.

– Але як жа Ён у такім выпадку стварыў неба і зямлю? – слушна пытаўся Толік.

– Вось так і стварыў, як умеў, і вельмі добра атрымалася, асабіста мне ўсё даспадобы без выключэньняў. І калі вас спытаюць, дзеткі, вы таксама адказвайце: вам нешта не падабаецца? вы чымсьці незадаволеныя? дык у чым жа справа? ідзіце к чорту!

70. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра замежныя мовы

Калі нам з брацікамі надышоў час вывучаць замежныя мовы, дырэктар школы прызначыў настаўнікам сэньёра Рунаса, былога абата, народжанага пуэртарыканца. На першыя заняткі мы надзелі бярэткі і гетры, каб быць падобнымі да замежных дзяцей, і, наперад смакуючы сапраўдных Вэрлена і Фроста, расьселіся за партамі. Сэньёр Рунас, узышоўшы на катэдру, ухваліў нашыя гетры, але абвясьціў, што ніякай лексыкі і граматыкі выкладаць нам ня будзе – гэткія практыкаваньні толькі для мужыкоў.

– Запомніце, дзеткі! – патлумачыў ён. – Галоўнае – успрымаць тэмбры, назіраць твары, адчуваць эмоцыі! Слухайце сэрцам, а не прыземленым мозгам! Каб разумець іншую гаворку, вам патрэбныя не зубрэньне і памяць, але засяроджваньне і чуласьць! Калі сустрэнеце замежніка, дык расчыніцеся яму насустрач, і ўсё адчуеце, што ён мае вам паведаміць!

Мы ня надта ўразумелі спачатку, і дужа засумняваліся – як жа даведацца, напрыклад, пра што сьпяваецца ў замежнай песьні?

– А пра што там, па-вашаму, можа сьпявацца? – чмыхнуў сэньёр Рунас. – Звычайна сьпяваюць пра каханьне, часам, хто дурны – пра сьмерць, часам, хто ўзьнёслы – пра Творцу. Навошта вам дакладнае значэньне словаў? Слухайце музыку!

– Ну а калі кінастужку наважымся паглядзець? Ці зразумеем бяз моваў замежныя сюжэты?

– Дык нашто вам гэныя сюжэты! Няўжо важна, хто менавіта забіў якога-небудзь Біла? Шукайце прыгажосьць, глядзіце на актораў, сачыце кампазыцыю кадру!

– Ну а кнігі, кнігі?

– Цьфу! Лайдакі напісалі, а вы чытаць намерыліся?

– Ну а калі політэхнічны слоўнік?

– Цьфу!

– Ну а калі, – уздыхнуў летуценна Хуліё, – калі я запытаюся ў замежнае, але невымоўна прыгожае дзевы, ці кахае... і яна апусьціць погляд і шапне ціха і горача адно толькі слова... Як тады ўразумець – «так» ці «не»?

Гэтая задача спачатку зьбянтэжыла сэньёра Рунаса, але ён хутка выправіўся і адказваў, што пытацца ў такіх выпадках трэба ня дзеву, а ейнага вартага бацьку, сівога і ўладнага, з моцнымі пальцамі ў персьценях, і ўжо па выразу ягонага твару і грамавому голасу пэўна ніяк не пераблытаеш.

Тэорыя сэньёра Рунаса не зусім нас пераканала, і мы завіталі да дырэктара школы, які, аднак, выслухаўшы, выказаў зь ёю найпаўнейшую згоду. Потым мы пайшлі да мамы з татам, і яны таксама горача пацьвердзілі, а каб мы больш не сумняваліся, напісалі ліст міністру адукацыі. Неўзабаве прыйшоў адказны ліст, з гербавай пячаткай, у якім міністар шматслоўна нахвальваў нашу школу, дырэктара, сэньёра Рунаса, маму і тату, і ў самых ласкавых выказах суцяшаў і супакойваў нас. Тады мы нарэшце з палёгкай уздыхнулі і паверылі.

71. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра нянавісьць

Калі я быў ​​маленькім хлопчыкам і яшчэ не патрапіў у Вучылішча, мне марылася вырасьці і зрабіцца статыстыкам. Статыстык – гэта чалавек, які апытвае людзей і зьбірае статыстыку. Я марыў клясыфікаваць ўвесь сусьвет! На вуліцу мяне праз малалецтва не пушчалі, і я апытваў сваіх, запісваючы адказы ў тоўсты сшытак, у блакітную клетку.