355 500 произведений, 25 200 авторов.

Электронная библиотека книг » Піліп Ліпень » Гісторыя Ролянда » Текст книги (страница 13)
Гісторыя Ролянда
  • Текст добавлен: 11 апреля 2017, 07:00

Текст книги "Гісторыя Ролянда"


Автор книги: Піліп Ліпень


Жанр:

   

Разное


сообщить о нарушении

Текущая страница: 13 (всего у книги 22 страниц)

А дзіўная жанчына больш не зьяўлялася, і неўзабаве ў паўночны дом уехаў новы сусед.

9B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра цёмную вуліцу

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы рэдка нудзіліся. А калі ўсё ж такі нудзіліся, дык клаліся раней спаць. Але часам здаралася нам праспаць усю ноч, усю раніцу і ўвесь дзень да вечара, а нуда не праходзіла – і тады мы злаваліся. Тады мы ішлі на край гораду, на цёмную вуліцу за піянінавай фабрыкай, і шукалі сабе ахвяру. Нам падабаліся дужыя мужчыны сярэдняга ўзросту, асабліва былыя пяхотнікі ці дэсантнікі – плячыстыя, з раненьнямі, зь сівізной у жорсткіх вусах.

– Гэй, дзядзечка! – пiшчаў яму Толік.

– Што табе, хлопча? – адказваў ён з дабрынёй.

– Дзядзечка, патрасі губой! – прасіў Толік і сьмяяўся.

«Што?!» – вэтэран хмурыў бровы і рабіў крок да Толіка, а той уцякаў і рагатаў: «пасасі вусы!» Гэтая нявінная дражнілка быццам апякала вэтэрана – нязьменна – і ён зь лютым ровам кідаўся за Толікам. І тут выскоквалі мы:

– Стой! Ты, брудны мярзотнік, мы запісалі цябе на камэру!

– Што?!

– Усё запісана: як ты гонісься за маленькім хлопчыкам, за нашым пяшчотным брацікам! – крычаў Колік.

– Юрлівая пачвара! Гвалтуюць! Людзі! – крычаў Валік.

– Ролю, тэлефануй жандарам! – крычаў Хуліё.

І я спакойна пачынаў тэлефанаваць у жандарню.

– Дзеці, ды вы што, звар'яцелі?!

– Маўчы, падлюга!

– Згніеш за кратамі!

– Такіх стэрылізаваць трэба!

Тады ён пачынаў разумець – і змрочна выцягваў свой ​​сумленны кашалёк. «Ха-ха! Засунь яго назадкі! Навошта нам твае грошы!» «Што ж вам трэба?!» «На калені станавіся!» Гнеў шыбаў яму ў твар, і ён непакорліва ўздымаў галаву – але мы нагадвалі яму, што чакае яго ў казематах, і ён адразу ламаўся. Зважна, з годнасьцю ўставаў на калені, паводзячы магутнымі плячыма. Сьпявай песьню! Якую песьню? Рымскага-Корсакава! Залаты пеўнік! І ён, скаланаючыся з прыніжэньня, сьпяваў. І скуль толькі словы ведаў? Але нам гэтага было мала: мы прагнулі ягоных сьлёз. Павольна, павольна, з цынічнай ухмылкай, Колік агаляў цырульную брытву, і працягваў.

– Што?! Навошта?!

– Брый вусы.

І тады, бачачы ў нашых вачах няўмольную жорсткасьць, ён пачынаў плакаць. «Толькі ня гэта, толькі ня гэта, толькі ня гэта...» – мармытаў ён, хрыпла усхліпваючы. «Добра, утрыся! Ты прабачаны», – і мы адварочваліся й моўчкі сыходзілі ў ноч, пакідаючы яго рыдаць на асфальце. Пляскалі адзін аднаго па плячах, падміргвалі. Файная субота!

9C. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра кропнага пракуратара

У адзін з чэрвеняў, калі зацьвілі першыя настуркі, у суседні дом, паўднёва-ўсходні, уехала новая жанчына. Тата з мамай сказалі, што гэта ўдава нейкага ці то пракурора, ці то куратара, якая перабралася да нас з роднага горада дзеля зьмены навакольля й забыцьця. Мы з брацікамі, па сваёй традыцыі, прыняліся за ёй назіраць. На звычайную ўдаву яна была падобная мала: замест чорнае сукенкі насіла каляровыя халацікі і кожную раніцу, калі сьвяціла сонейка, ляжала ў шэзьлёнгу з тамком Бадлера й келіхам. Увесь ейны сад зарос высокім дзікім кропам, але ўдава нават ня думала яго выскубаць і разьбіваць градкі, як гэта зрабіла б любая дабрачынная гаспадыня. Зрэшты, нам гэта было дарэчы, бо кроп – выдатная маскіроўка.

А аднойчы, калі мы абмяркоўвалі чарговае суседзкае бікіні, Толік войкнуў: «нехта кінуў у мяне каменьчыкам!» Наступны каменьчык патрапіў у Коліка. А потым кроп ля плота заварушыўся, і зь яго высунулася кудлатая й вясёлая галава незнаёмага дзядзькі.

– Ты хто? – спыталі мы.

– Я пракуратар, – адказаў ён.

– Хлусьня валасьня, – сказалі мы. – Пракуратар памёр.

– А вось і не! – падміргнуў ён. – Усё гэта лухта!

Пачатак нам спадабаўся, і мы ссунулі дошку ў плоце, каб дзядзька залез на нашу тэрыторыю. Ён сеў на траву, пачаставаў нас мятным дражэ і расказаў, што пракуруе кроп, мёртвым толькі прыкідваецца, а больш за ўсё на сьвеце любіць рабіць глупствы.

– Бо раз на дзень я зьдзяйсьняю незвычайна разумны ўчынак, і мне больш няма пра што турбавацца! Хочаце падрабязнасьці?

– Ну?

– Слухайце: усё сваё жыцьцё, да самых сарака двух гадоў, я рабіў спрэс адныя толькі абуральныя глупствы, адно за другое бессэнсоўнейшыя. Але потым сказаў сабе: годзе! Я пайшоў да знаёмага акадэміка і спытаў: што ён ведае самае разумнае? Ён памеркаваў-памеркаваў, і кажа: гіпотэза Пуанкарэ! Я спытаў: і пра што яна? Ён памеркаваў-памеркаваў і кажа: калі ты закрыеш рот, зацісьнеш нос і заткнеш вушы, дык адразу ж зробісься гамэаморфавым трохвымернай сфэры! Я яму падзякаваў, пайшоў у пашпартны стол і ўзяў сабе прозьвішча Сфэра. Цяпер я Канстанцін Дзьмітрыевіч Сфэра, цёзка Бальмонта. А раз на дзень я заплюшчваю рот, заціскаю нос, затыкаю вушы і раблюся гамэаморфавым трохвымернай сфэры! Зразумелі? Га? Як вам?

– Мы здамо цябе ў жандармэрыю. Нельга ганьбіць паэтаў! – паабяцалі мы.

– Ды хто вам паверыць, дзеткі! Жуйце катлеткі! – зарагатаў ён і палез назад да сябе. Мы пахмурна назіралі, як гутаюцца суквецьці кропу, выдаючы траекторыю ягонага руху. Калі яна дасягнула шэзьлёнгу, пачуўся віск і шчасьлівы сьмех.

9D. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра грыбы

Часам, бліжэй да восені, нешта шчоўкала, і нам з брацікамі раптам пачынала неадольна хацецца грыбоў, і ніякай моцы не было трываць. Мы ведалі загадзя, што ня вытрываем, і ня стрымлівалі жаданьне. Мы апраналі зялёныя брызэнтавыя курткі, ўстыкалі гумовыя боты, бралі крэпкі кій, парасон, кошык і выпраўляліся ў лес. Лес ляжаў блізка, адразу за маргарынавай фабрыкай, густы й ігласты, з травяністымі прасекамі і глыбокімі ярамі. Хадзілі чуткі, што ў любым яры, калі добра пакапаць, можна знайсьці напалеонаўскі скарб, але мы ні разу не спускаліся ўніз, баючыся зьмей. Дый нашто нам скарб – медныя манэткі, гнутыя гільзы, глупства. Агінаючы яры, мы прабіраліся ўглыб лесу, тыкаючы перад сабой кіям. Мы асьцерагаліся ваўчыных ям, выкапаных вяскоўцамі нам на злосьць, але ўсё роўна даволі часта ў іх падалі. Згледзеўшы падзеньне, вяскоўцы саскоквалі з дрэваў і зьедліва кпілі з нашай бездапаможнай валтузьні ў гліністым брудзе. Тупыя гарадзкія пераросткі! – лаялі яны нас. Тлустыя пачвары! Самі яны былі маленькія й худзенькія, як верабейкі, і мы б лёгка пераламалі іхныя кволыя шыйкі, калі б дацягнуліся. Але мы павінныя былі аддыхацца, перш чым выбрацца зь ямы. Карыстаючыся гэтым, яны прымаліся зьдзеквацца з нашага невуцтва і прапаноўвалі ў абмен на вызваленьне невыканальныя ўрокі: гэй ты, цытуй, сука, Сэнэку! гэй ты, перакладай, падла, Плятона! Яны больш за ўсё шанавалі старажытную філязофію. Вядома, ім было лёгка – штодзённае сьвежае паветра, сырадой, стрыжы і жаўрукі. А нашыя чэрапы, мы аж адчувалі гэта, пакрывала знутры кароста фабрычнага ўгару. Нарагатаўшыся, яны спускалі порткі й лілі гарачыя бруі, жоўтыя й аранжавыя, нам на галовы, а мы, як маглі, засланяліся парасонам. Вычарпаўшыся, вяскоўцы вярталіся на пашы, і тады мы караскаліся адзін аднаму на плечы й вылазілі. Перад усімі грыбамі мы аддавалі перавагу рыжыкам і ваўнянкам – за іхную мілую круглую форму й вясёлы колер. Мы набіралі поўныя кошыкі, а калі кашоў не хапала, напаўнялі грыбамі пазухі, башлыкі й падбрушыны. Вяртаючыся дадому, мы сьпявалі песьні, звычайна расейскіх ці нямецкіх кампазытараў, зрэдку ангельцаў. Мама ўжо чакала нас: усаджвала за гарбату зь печывам, а пакуль мы пілі, пякла велізарны грыбны пірог. Тыя грыбы, якія не зьмяшчаліся ў пірог, яна саліла на зіму, і тата з самага верасьня да самага красавіка закусваў імі гарэлку, нахвальваючы добрых дзетак і гаспадарлівую жоначку.

9E. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра люты

У нашай сям'і люты ненавідзелі ўсё: мама за свой дзень нараджэньня, які штогод старыў яе, а тата за тое, што занадта кароткі; Толік за холад, а Хуліё за безвыходнасьць; Колік за тое, што памёр Летаў, а Валік за тое, што Пастэрнак плакаў. Мы прыдумалі, як пазбавіцца ад лютага: вырваць яго з календара спрэс, а кожную дату студзеня расьцягнуць на два дні. Студзень атрымаўся задоўгі, але затое пасьля яго адразу надыходзіў сакавік! Так мы жылі доўга й шчасна, пакуль аднойчы люты не заявіўся да нас асабіста. Ён аказаўся даволі прыемным чалавекам з бародкай і ў карычневым швэдары, з пахам адэкалёна. Люты прынёс зялёнага чаю й завёў ветлівую гутарку пра кінэматограф, але мы насьцярожана маўчалі. Нарэшце змоўк і ён, а потым папрасіў тату на пару слоў. Потым дзьверы бразнулі, і тата вярнуўся зь цёмным тварам. Што, што, татухна? Ён сказаў, што раз мы такія паскуды, ён вымушаны зрабіць ультыматум, – сказаў тата. Ён сказаў, што бярэ жнівень у закладнікі, і што заўтра пачне адрэзаць у яго па дню ў дзень, пакуль зусім нічога не застанецца. Ліпень, а потым адразу верасень. Блеф, блеф! Не, ня блеф, ён пакінуў фотаздымкі. Каламутныя, мабільныя, але ўсё было відаць: заплаканыя вочы, разьбітыя вусны жніўня. Толік усхліпнуў і пабег тэлефанаваць у жандармэрыю, але там яго абсьмяялі й кінулі слухаўку. Дык што ж, паддавацца на шантаж? Ні ў якім разе! – і Колік агаліў нож. Спыніся, ён мацнейшы за нас, – і тата затрымаў ягоную руку. І ўсё паніклі, зьвялі. Давайце, нясіце каляндар, што рабіць... І пакуль несьлі каляндар, я памеркаваў і наважыўся. Што мне? Давайце я буду ўвесь час жыць у лютым, за вас! Яны, вядома, не хацелі мне даваць, але я настаяў, што мне, на самой справе, ну? Ён мне нават чымсьці падабаецца, ага. Буду часам да вас у госьці заходзіць, у красавіку там ці ў траўні! Гэта нічога страшнага, нават весела. Чаму б і не? Хаця б часова? І яны пагадзіліся.

І з таго часу я заўсёды жыву ў лютым.

9F. Зь ліста Толіка. Пра маленькае сьвята

<...> Сёньня наогул нейкі дзіўны выдарыўся дзень, зламаліся тры лінейкі запар, а потым верабей заляцеў у фортку, ледзь выгнаў на вуліцу, але гэта ўсё драбяза. Пасьля абеду прыйшоў хлапец з суседняга дэпартамэнту, мы зь ім ня вельмі знаёмыя, так, здароў-здароў, і прынёс канвэрт.

Гэта вам, кажа. Мне? А што там? А тамака грошы, бярыце. Грошы? Якія грошы? Ну, там ня вельмі шмат, паўтары тысячы даляраў, для вас. Паўтары тысячы? Гэта такая прэмія, ці што? Ды не, ня прэмія, гэта я сам сабраў, адмыслова для вас, зрабіць прыемнае. Прыемнае?? Ну, купіце сабе штосьці, я ад чыстага сэрца.

Я падумаў быў вясёлкава, можа ён закахаўся? Але не ж, у яго жонка й дзетачкі быццам, і каляндар зь дзяўчынаю ў бікіні над сталом, дый я прыгажун сумніўны, не, тут нешта іншае. Можа, я выглядаю, як жабрак, і ён хоча дапамагчы? Ці мо ён гангстэр які ці наркадылер, і думае, што я яго недзе бачыў, і за маўчаньне плаціць? Але ён кажа – не, не, што вы! Гэта проста падарунак, ад душы, зарабіў, адкладваў патроху і вам дару. Ну дык купіў бы мне скрыню гінэса, быў бы нармалёвы падарунак? Не, гінэс – гэта занадта просты падарунак, а мне хочацца нешта ярчэйшае, нібы маленькае сьвята. Сьвята??

Карацей, я яго выставіў і грошы браць ня стаў, бо раптам заўтра ягоная жонка заявіцца з паліцыяй, ці яшчэ якая-небудзь засада? Хіба можа чалавек узяць і грошы проста так падарыць? Лухта.

Як вы там, братачкі? <...>

A0. Уцёкі ды туляньні. У шахматы

Па вечарах я сядзеў дома й паліў сьвятло, апусьціўшы хвалістыя жалюзі. Мне падабалася ўмыкаць і вымыкаць лямпачкі, разглядаючы іхны адбітак у прыжмураных вачах: жоўты, які хутка згасае да чырвонага, барвовага. Ці падоўгу ляжаць у ваньне, раз-пораз апускаючыся пад ваду і ўяўляючы сябе чалавекам-амфібіяй з жабрамі маладое акулы. Не выцірацца ручніком; сушыцца голай сьпіной да батарэі, рэбры да рэбраў, мокрыя да гарачых. Паліць запалкі, прымушаючы згараць кожную да самага кончыка, у апошні момант перахапляючы іх за астылую галоўку. Пагасіўшы сьвятло, паліць блакітны газ, назіраючы, як напякаюцца да бардовага краты. Гуляць у плястмасавыя шахматы з адламатымі шышачкамі ў каралёў.

Гуляючы з сабой у шахматы, добра паставіць з процілеглага боку дошкі чый-небудзь фотаздымак. Толькі ўявіце сьпіс магчымых спаборнікаў: зь ягонага багацьця займае дух! Алёхін і Бацьвіньнік, Чачот і Чарот, Холмс і Ўотсан. Зь літаратурнымі героямі лёгка дазволіць сабе любыя вольнасьці, уключаючы дзіцячы мат і фук, бо часьцяком няма ніякіх дадзеных пра іхны ўзровень падрыхтоўкі. Для забаўкі можна сабраць цэлую кампанію супраціўнікаў, прыкладам доктара Жывага, прынца Гамлета, камісара Мэгрэ й дзядзьку Антося, напышліва даць фэрзя ў якасьці форы, прымусіць іх бялець, спалохана раіцца, сьціскаць адзін аднаму локці. Некалькі бліскучых хадоў – і яны зьняважана капітулююць. Зрэшты, удосталь нацешыўшы ўласнае самалюбства, пачынаеш шукаць больш цікавых партнэраў. Кшталту слоіку фасолі ў таматавым соўсе. Нечалавечыя павароты ейнае шахматнае думкі зачароўваюць, падахвочваюць задумацца пра глыбінныя пытаньні жыцьця, сьмерці, сьвядомасьці. Аднаго разу я нават ледзь не прайграў.

Пасьля перамогі добра павячэраць зрынутым спаборнікам. Ён маўчыць і згодны насычыць трыюмфатара сваім кансэрваваным целам, ці відэльцам, ці лыжкай. З кожным слоікам мая магутнасьць узрастае.

A1. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра фарбоўку платоў

Калі мой брат Валік, мастак, быў малады, ён раз на год увясну кідаў маляваць партрэты і наймаўся да кагосьці з гараджан маляром. Сапраўдны мастак, заяўляў Валік, павінен умець фарбаваць. Мастак, які ня ўмее пафарбаваць плот, падобны да шэф-кухара, які ня здольны пасмажыць яечню. Ганьба гэткаму мастаку! Нацягваючы камбінэзон, ён абводзіў нас пільным поглядам, быццам мы таксама мелі дачыненьне да мастацтваў. За дзень, асабліва калі фарба была жоўтая, Валік мог пафарбаваць па пэрымэтры двароў пяць, а гэта ж цэлы кілямэтар платоў. Прафарбаваўшы тыдзень-другі, ён задавальняўся, здымаў камбінэзон і вяртаўся да мальбэрта.

Але прыходзіла лета, фарба на платах трэскалася са сьпёкі, і на дошках праступалі выявы, якія складаліся ў партрэты: нейкія незнаёмыя постаці, няясныя, туманныя, то дарослыя, то дзеці, то старыя. Гараджане ня скардзіліся на Валіка, ім гэта нават падабалася – яны разглядалі ўзьніклыя твары, абмяркоўвалі, пасьмейваліся, а часам і хваліліся адзін перад адным, у каго больш артыстычна. Валік жа, які не вяртаўся на адно месца двойчы, доўга ні пра што не падазраваў, а калі яму нарэшце расказалі пра нечаканы эфэкт, быў вельмі раззлаваны – бо ён, атрымліваецца, ня ўмеў як сьлед пафарбаваць плот.

У чарговую вясну ён пачаў фарбаваць больш павольна і дбайна, наносіў два пласта з інтэрвалам, каб не засталося ні найменшае прагаліны. Пасьля кожнага плота ён запрашаў нас ацаніць ягоную працу; мы ўважліва ўглядаліся, не знаходзілі ані заганаў, ані неаднароднасьцяў, і супакойвалі Валіка. Новыя платы пасьпяхова вытрымалі лета, але восеньню, нажаль, вятры і дажджы прымусілі фарбу пажухнуць, набухнуць, выцьвісьці плямамі – і партрэты праявіліся з новай сілай. Рысы твараў набылі выразнасьць, настроі – глыбіню, і цяпер яны глядзелі прама ў вочы, іншыя сур'ёзна, іншыя з усьмешкай, а іншыя з пагардай. Валік злаваўся, хадзіў змрочны, а гараджане радаваліся.

Наступнай вясной да Валіка выстраілася цэлая чарга ахвотнікаў да мастацтва, але ён прыняў толькі адзін заказ, у пажылой выхавальніцы. Ён купіў самыя трывалыя фінскія фарбы, купіў замест валіка нямецкі фарбапульт, і працаваў з гэтым плотам цэлы месяц: зачышчаў наждачкай кожную дошку, грунтаваў і паліраваў паверхню да поўнае гладкасьці, пакрываў італьянскім пакостам, фарбаваў у тры пласта, а зьверху наносіў ахоўны вадастойкі лак. Мінула лета, мінула восень, а узімку, у самыя маразы, з плотам здарылася такое... Пажылая выхавальніца прыбегла да Валіка праз завіруху, у тапках – яна стаяла й глядзела на яго застыглымі вачыма, і ў іх яшчэ можна было ўбачыць водбліск асьляпляльнай прыгажосьці, што засьвяцілася з плота.

У наступны ж дзень плот раскупілі па дошках бліжэйшыя галерэі, музэі й калекцыянты, а Валік нават не пайшоў глядзець. З тых часоў ён больш аніколі не фарбаваў платы, больш анічога не заяўляў, і ў ягоных бакенбардах завялася першая сівізна. А аднойчы мы засьпелі яго на выхадзе з будаўнічага рынка, з шырокай дошкай у руках. Памуляўшыся, ён патлумачыў нам, што мае намер шліфаваць, апрацоўваць і фарбаваць гэтую дошку незьлічонымі пластамі доўга-доўга, шмат гадоў, можа нават да самае сьмерці – каб потым, рана ці позна, на ёй успыхнуў і зазьзяў Абсалют.

A2. На адвароце партрэта. Пра Сонца

«Больш за ўсё на сьвеце я люблю сьвятло. Сьвятло Сонца. Сонца.

Калі я палюбіў Сонца, я палюбіў электрычныя лямпачкі. Я запальваю лямпачку й ведаю – мірыяды драбнюткіх істотаў, што насяляюць мой пакой, радуюцца ёй. Для іх мая лямпачка – Сонца. Я ніколі не гашу лямпачку.»

A3. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра тагасьветнае вітаньне

Аднойчы ўдосьвітку нас абудзілі хроп і ржаньне. Спачатку мы падумалі, што нам прысьніўся сон, і працягвалі ляжаць, заспана пераглядваючыся. Але зыкі паўтарыліся, зараз ужо ў зваротным парадку: спачатку іржаньне, а потым хроп. Мы выйшлі на балькон, і на сапраўды ўбачылі ўнізе каня, карычневага з чорнай грывай. Мы накінулі махрыстыя турэцкія халаты і спусьціліся да яго. Ён стаяў рахмана, зрэдку ўздрыгваючы скурай. На конях мы зусім ня зналіся й нікроплі не разумелі, якой ён пароды і скуль узяўся. «Магчыма, гэта конь Пржэвальскага, – зьмеркаваў Толік, – ён адбіўся ад табуна й забрыў да нас». «Болей падобны да траянскага каня, – западозрыў Колік, – ад ворагаў». Мы з апаскаю агледзелі каня, але нічога пагрозьлівага не знайшлі. «Можа, ён уцёк з цырка альбо зь мясакамбіната?» – паспачуваў Хуліё. Але сьлядоў зьдзекаў, катаваньняў ці спробаў забойства таксама не было; конь нават дазволіў сябе пагладзіць, не брыкаючыся й не шарахаючыся. «Давайце лічыць, што гэта нам тагасьветнае вітаньне ад Пятрова-Водкіна», – прапанаваў Валік. Мы прыжмурыліся: водбліскі ранішняга сонца на ягонай гладкай шэрстцы папраўдзе былі чырвоныя. Мы паспрабавалі пагаварыць з канём і патлумачыцца: «Мы, конь, зусім ня знаўцы, каб ты разумеў. Скакаць мы ня ўмеем, а араць нам няма патрэбы». Конь ніяк не рэагаваў, і мы пайшлі расказаць пра яго маме з татам. Але яны й чуць нічога не захацелі пра каня – падумалі, што гэта чарговы наш жарт. «Разьбірайцеся самі», – сказалі яны. Што ж, мы адвялі каня ў хлеў, далі ўдосталь аўса й сена, налілі сьвежай калодзежнай вадзіцы й расчасалі грыву. Да вечара ён аддзячыў нас добрай порцыяй гною для мамчыных гартэнзіяў і лёг спаць. Мы з брацікамі павячэралі спаржай і бульбяным пюрэ, абмяркоўваючы, як у суботу павядзем каня купаць, потым паглядзелі жахі пра зомбі і таксама заснулі. А ўраніцу нас чакаў нябачаны дагэтуль фэномэн: замест вялікага жывога каня мы знайшлі ў стойле невялікую цацку, з чырвонага плюшу зь белай тканкавай мордай. Мы былі дужа зьбянтэжаныя і, хоць мяккі конік нам спадабаўся, рассудзілі яго не чапаць і пачакаць далейшых мэтамарфозаў. Сапраўды, праз тры ночы адбылася яшчэ адна трансфармацыя: гэтым разам у буйнога чорнага шахматнага каня, са злосна зьведзенымі бровамі й ашчэранымі зубамі. Мы ня вытрымалі й аднесьлі яго таце, вялікаму аматару шахматаў. Пра тагасьветнае мы палічылі за лепшае змоўчаць. На дошцы конь не зьмясьціўся, але тата ўсё роўна быў рады і ўдзячны нам, ён паставіў каня на сэрвант, на прыгожую робленую сурвэтку. Потым мы час ад часу заходзілі праверыць яго, але ён ужо канчальна застыў і больш не зьмяняўся.

A4. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сястрычку

Калі мы з брацікамі крыху пабольшалі, мы зьмеркавалі, што было б цудоўна мець малодшую сястрычку, летуценную й вясёлую, абараняць яе й песьціць, і ганарыцца, што яна самая прыгожая. Але рэакцыя мамы нас зьдзівіла: «Ай не, – сказала яна, – спачатку можа й так, а потым не. Мы б зь ёй увесь час спрачаліся, сварыліся, вы ж ведаеце, я люблю, каб усё было па-мойму, ай не, я б не хацела. І потым, яна б нагадвала мне пра маладосьць». «А мы? Мы не нагадваем табе пра маладосьць?» «Вы – не». Рэакцыя таты зьдзівіла нас яшчэ больш: ён і чуць анічога не хацеў пра дачок, і нават самое пытаньне засмуціла яго – ён закрыў твар рукой і маўчаў, пагойдваючы галавой. «Я б ня вытрымаў, – нарэшце сказаў ён, – я б ня вытрымаў, што яна, далікатная й родная істота, вырасьце й пачне здымацца ў порна». «Але чаму, – усклікнулі мы – чаму абавязкова ў порна? Хіба ўсе дзяўчаты здымаюцца ў порна?» «Усё роўна гэта жудасна, – сказаў тата. – Яна б кахалася з нэграмі, з жандарамі, са скінхэдамі, гэта быў бы бесьперапынны кашмар, я б не перажыў яго». Мы пераглянуліся і разьвялі рукамі. «А калі мы будзем здымацца ў порна?» «А вы рабіце што хочаце».

A5. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра мірыяды часьцінак

Калі мой брат Хуліё адчуваў, што закахаўся, ён у той жа дзень ішоў на пошту і набываў новы тэлефон. Распараны са сьпёкі, ён уваходзіў, пасылаў нам лагодны погляд і, не здымаючы сандаляў, сядаў да стала. Мы абставалі яго, прасілі паказаць мэлёдыі, але ён адганяў нас, і не даваў нават нумару. Шорхаючы пэргамэнтам, ён разгортваў тэлефон, калыхаў яго на руках, увільгатняў подыхам і праціраў гузікі шматком аксаміту. Мы назіралі з кутоў. Ён усоўваў батарэйку, уводзіў у памяць нумар каханай і пяшчотна гладзіў экранчык. «Кахаю, кахаю цябе!» – выдыхаў Хуліё. Ён хаваў тэлефон на грудзях, пакідаў нам для забавак кардонку, а сам сыходзіў у аранжарэю, аддавацца мроям. Мы назіралі звонку, скрозь ішкло ды апэльсінавае лісьце, як ён, закінуўшы галаву, шэпча вершы, як праводзіць пальцамі па вуснах, як павольна разгойдваецца. Часам ён ускідаўся і пачынаў складаць каханай прызнаньне, гадзінамі падбіраў словы, мучыўся, а потым выдаляў усё, бо словы слабыя, і надоўга прыпадаў да экранчыка пацалункам. Мы плямкалі па шкле панамай ці плаўкамі, і Хуліё ўздрыгваў, але не зьвяртаў на нас увагі. Мы хадзілі вакол, назіралі і ўсё чакалі званка, каб пачуць, якая зайграе мэлёдыя, і ўбачыць, як Хуліё будзе прызнавацца. Але ягоны тэлефон не званіў ніколі. Бывала, да самага вечара ён праходжваўся між пульхнымі ялінкамі морквы, мучыўся, таміўся, нібы тлеў; але потым раптам успыхваў, хапаў люстэрка, шчотачку, папраўляў прычоску і, раскінуўшы рукі ды зачыніўшы вочы, усклікаў ва ўсе грудзі кудысьці ўверх: кахаю, кахаю!

– Ах, братцы! – нарэшце Хуліё выходзіў, і ягоныя вочы гарэлі, шчокі палалі, – я перапоўнены каханьнем! Знутры бурліць, булькоча, уздымаецца! Тугі ток крыві! Калі я бачу жанчыну, я адчуваю – я магу зрабіць яе шчасьлівай! Любую! Нават кульгавую п'янічку! Калі б я быў зь ёй, яна б не была такая! Оо, якая б яна была! Сьвет пасьмешкі, чырвань радасьці, вочы-зоры! Я б напоўніў яе жыцьцём – паўнаважкім, паўнавартасным! Усіх, усіх жанчын! Кожная бясконца цудоўная! Я хачу разарвацца на мірыяды часьцінак – і не магу! Я хачу зрабіць шчасьлівымі ўсіх!

Мы хмыкалі.

– Ты хоць бы адну зрабі шчасьлівай, вось тады й паглядзім, – значна казаў Толік.

– Эх! Пра што мне з вамі! Мужыкі! – ён махаў рукой і сыходзіў марыць у ноч, у зоры.

A6. На адвароце партрэта. Пра перамогу над дзікай прыродай

«Працэс эмансыпацыі набраў такую сілу, што ўжо ня можа спыніцца, яго рухае нястрымная інэрцыя. Роўныя з мужчынамі правы даўно абмінутыя, але цяжкі лякаматыў нясецца далей, да незалежнасьці ад прыроды наогул. На вокладцы вядомых часопісаў (а значыць, зь некаторым спазьненьнем, і ў чытацкіх мазгах): "Вібратар з пультам кіраваньня", "Каханьне да сябе", "У пошуках аргазму", "Што рабіць, калі цябе прымушаюць нараджаць". Традыцыйная вокладкавая мадэля па-ранейшаму прывабная й дагледжаная, але гэта – часова. Лёгіка й сумленнасьць патрабуюць адмовіцца ад прыгажосьці й паказаць сваё сапраўднае аблічча – кволае, бруднае й бессэнсоўнае.

Зрэшты, да гэтага яшчэ далёка, пакуль няма ні неабходных сацыяльных магчымасьцяў, ні ўнутранай сьмеласьці. Але ў пэрспэктыве нас чакае поўная перамога над дзікай прыродай – гэта безумоўна.»

A7. Зь ліста Толіка. Пра смутак

<...> Мы сядзелі зь ім у бары, і ён да таго сумны быў, што нават піва гаркавіла, але я ведаў, што ў яго ў жыцьці збольшага ўсё няблага. І раптам ён мне: «За гэтыя паўгадзіны, што мы пражываем зараз, ты калісьці будзеш гатовы аддаць некалькі гадоў – ці нават усё астатняе жыцьцё». «Чаму б гэта?» – кажу. «Таму што мы не адчуваем часу». «І таму ты такі маркотны?» «Так. Хвіліны цякуць, сьцякаюць, і я загадзя смуткую па іх, быццам з будучыні». «Смуткуеш, значыцца?» «Я смуткую па тым, што калі памру, буду смуткаваць па ўсім па гэтым, па піўной пене, па бульбе, па песеньцы з радыё, па плёмбе ў зубе, па табе». І ледзь ня плача. А сам здаравенны, і пры сям'і, і не бядкуе, і не залежны не які, я ж яго ведаю, працуем разам колькі гадоў. «Ну а калі б цябе, – кажу, – араць, лес валіць?» А ён толькі ўздыхае. Вось як людзі з сыці шалеюць!

Як вы там, братцы? <...>

A8. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра старэчую грэблівасьць

Калі мы былі маленькія, сьпякота пачыналася ня як цяпер, бліжэй да абеду, а з самае раніцы, і ўжо пасьля першага сьняданку можна было ісьці на возера купацца. Мы выходзілі праз далёкія весьніцы ў гародзе і йшлі – пустэчай, шэра-зялёным палыновым полем, поплавам. Перад возерам шырокай дугою ляжаў пясчаны пляж, у тыя часы яшчэ малалюдны. Дзяўчыны са швейнае фабрыкі прыгожа гулялі ў мяч, мускулістыя хлопцы слухалі рэйв па радыёпрыёмніку, сямействы зь немаўляткамі бялелі пад парасонамі, бабулі ў старамодных бікіні куналіся й сьціпла сыходзілі загараць ў высокія травы. Мы ныралі, плавалі й куляліся, пакуль у галаве не пачынала зьвінець, а потым выпаўзалі на бераг і заводзілі з кім-небудзь размову.

– Дзядуля, мы табе падабаемся? – сарамліва пыталіся мы, прыкладам, у пэнсіянэра на стракатым ручніку.

Мы прысядалі на кукішкі вакол і разглядалі ягоны загарэлы жывот з тугім пупком.

– Хе-хе-хе, – сьмяяўся ён, прытрымліваючы брылёк кепкі й безь цікавасьці паглядаў на нас. – Гэткія вы хітруны. Вы думалі што ж? Э не! З гадамі, дзеткі, іншымі ўсё больш грэбуеш, затое сам сабе ўсё больш падабаесься. Бач якія, хе-хе. Будзьце самакрытычныя, хлопчыкі: у цябе радзімка вунь дзе выскачыла, у цябе верхняя губа занадта тонкая, а ў цябе каленкі тырчаць. Ідзіце, сонца не заступайце, нічога вам ад мяне не перападзе.

Незвычайна крыўдна! Спадзеючыся ўзбудзіць пэнсіянэраву рэўнасьць, мы перамяшчаліся да дзяўчын з фабрыкі і часам азіраліся. Але ён абыякава накрываў твар газэтай і ані не шкадаваў пра нас.

A9. Змрочныя засьценкі. Гэта мыла

Пасьля абароны курсавой работы праграмары страцілі да мяне ўсякую цікавасьць. Зь нясьмелым недаверам я назіраў, як іхныя погляды губляюць драпежнасьць і засмужваюцца нудой. Склаўшы рукі на каленях, яны стомлена разглядалі мяне, паварочваючы то бокам, то тылам. Нарэшце, загадаўшы не спыняць рэкляму локшыны ні на імгненьне, яны канчальна забыліся пра мяне й прыступіліся спачатку да піццы, грунтоўна абмяркоўваючы маянэзы й кетчупы, а потым да новых пэрспэктыўных праектаў. Зразумела, я адразу ж спыніў рэкляму і больш да яе не вяртаўся. Дні напралёт я варочаўся на тапчане й блытаўся ў прасьцінах, прыдумляючы пляны помсты і разбурэньня Вучылішча. Я марыў пра дынаміт – пра высокую піраміду з чырвоных выбуховых цыліндраў і чорны бікфордаў шнур, пра аглушальны грукат і клубы белага дыму – але дзе было здабыць дынаміт? Ні дынаміту, ні падводных тарпэдаў, ні запальных бомбаў са сьмелых самалётаў, нічога. Што заставалася рабіць? Павагаўшыся колькі часу, я вырашыў вынішчыць праграмароў па адным – хай не ў адкрытым баі й без урачыстых тратылавых грымотаў, хай подла – але мне было не да высакароднасьці. У прыбіральні я нагледзеў вялікі кавалак гаспадарчага мыла, запасны, і ў адну хмурную раніцу панёс яго за пазухай і схаваў пад тапчаном. Плян ужо нарадзіўся, просты й бязьлітасны: нацерці прыступкі ганка мылам, густа, да сьлізкасьці, каб праграмары, ступіўшы на ганак, зрыналіся й гінулі. Я ведаў, якія падазроныя й асьцярожныя могуць быць гэтыя істоты, і таму прымеркаваў адмысловую тактыку, каб усыпіць іхную пільнасьць: націраць кожны дзень па маленькаму кавалачку прыступкі, нязначнаму й непрыкметнаму паасобку. Я ўставаў рана-ранюсенька і пачынаў мыліць прыступкі ля самых краёў, пад парэнчамі, зганяючы ў траву мурашак і павольную напаўпразрыстую тлю. Мыла клалася ліпкім жаўтлявым пластом, згладжваючы смалістыя хваёвыя валокны, і пахла помстай. А дзясятай зьяўляліся першыя праграмары, яны бадзёра зьбягалі ўніз, на асфальтаваны надворак, і пад акорды Чыка Корыя рытмічна прысядалі й разводзілі ў бакі злачынныя рукі. Жмурачы вочы, я жадаў ім зла. Яны пазіралі на мяне, але я прыгінаўся дадолу і прыкідваўся, што здзьмухваю пыл і таполевы пух. З кожным днём бясьпечная матавая дарожка на ганку звужалася, замяшчаючыся мыльным глянцам, і я лічыў дні й сантымэтры да расплаты. І вось, у адну суботу, падхапіўшыся на досьвітку, я пасьпешліва замыліў апошнюю палоску, самую сярэдзінку. Затаіўшыся за дзьвярыма, я са стукатам сэрца чакаў, і, пачуўшы будзільнік, плюхнуў на ганак вадой з таза. Пацякло, бліснула. Расчыніліся дзьверы: пабеглі. Пабег Галоўны Праграмар, выскаляючыся ваўчынай усьмешкай, пабеглі прыхвасьні. У гумовых красоўках, у нагавіцах зь лямпасамі, яны падскоквалі, распырсквалі мыльную пену і ўпэўнена спружыньвалі на тоўстых порыстых падэшвах. Я ня верыў вачам – чаму яны не сьлізгаюць, не зрынаюцца, ня гінуць? Няўжо фізыка нямоглая, няўжо законы фрыкцыйнага ўзаемадзеяньня нікчэмныя? «Здохніце!» – у нямоглай лютасьці захрыпеў я й закалаціў палкай у таз, але яны нават не пачулі мяне. Усё было дарма.

AA. Уцёкі ды туляньні. У навушніках

Барахло, што засталося на антрэсолях ад старых гаспадароў кватэры, я выкідаць ня стаў, і раз на месяц, зацьвердзіўшы драбіны, падымаўся й паглыбляўся па пояс у прасторнае цёмнае нутро. Працягнуўшы руку наўздагад, я шнарыў, мацаў і цягнуў. Што толькі не знаходзілася! Медныя тазікі, бадмінтонныя ракеткі, храмаваныя зьмяшальнікі, гумовыя купальныя кругі-акулы, флянэлевыя кашулі. Аднаго разу трапіліся вялікія чорныя навушнікі, мяккія, утульныя, з завітой у працяглую сьпіраль провадам. Навушнікі прыйшліся мне па памеру, і я палюбіў насіць іх на вуліцу замест шапкі. Акрамя цяпла навушнікі даюць значную гукаізаляцыю: зьнешні шум заціхае, а замест яго зьяўляюцца таямнічыя прыгукі ад дыханьня, крокаў па сьнезе, трэньня валасоў аб каўнер.

Зрэшты, пахадзіўшы некалькі дзён у цішыні, я занудзіўся і вырашыў паслухаць аўдыёкнігу. Аўдыёкніга добрая, калі яна доўгая, і калі ў актора нізкі, аксамітны й даверны голас – так я разважыў. «Вайна і мір» Л. Н. Талстога – вось што я спытаў у краме. «Вайна і мір» ідэальна падыходзіць для бясконцага лютага – бязьмежны цягучы сэрыял з рэгулярнымі ўкрапінамі каштоўных і паўкаштоўных сцэнаў. Пакрысе я захапіўся: часта здаралася, што дабраўшыся да дому, я не спыняў кнігу, залазіў наўпрост у паліто на канапу і даслухваў чарговую частку да канца.


    Ваша оценка произведения:

Популярные книги за неделю