355 500 произведений, 25 200 авторов.

Электронная библиотека книг » Піліп Ліпень » Гісторыя Ролянда » Текст книги (страница 20)
Гісторыя Ролянда
  • Текст добавлен: 11 апреля 2017, 07:00

Текст книги "Гісторыя Ролянда"


Автор книги: Піліп Ліпень


Жанр:

   

Разное


сообщить о нарушении

Текущая страница: 20 (всего у книги 22 страниц)

Мама потым больш ня крыўдзілася, толькі часам ласкава называла нас «мае канібалікі».

100. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра пахі

Аднойчы за вячэрай, калі чайнік бадзёра шумеў, а з тостара пругка выскоквалі падрумяненыя лустачкі хлеба, Хуліё нечакана паскардзіўся, што ад жанчын стала дрэнна пахнуць.

– Сьмярдзяць усе, адна ў адну, проста невыносна.

– А памыць? – прапанаваў Валік, нашмароўваючы булку варэньнем. – Гані іх у ванну.

– Дык мыў.

Хуліё ня еў і бязмэтна калыхаў лыжачкай у кубку. Ён выглядаў кепска: нячэсаныя сівыя пасмы падалі на пакамечаны каўнер, бязвыйсьцева апушчаныя куткі вуснаў пераходзілі ў млявыя маршчыны.

– Гэй, – паклікаў Хуліё, – хадзі сюды.

Увайшла мілавідная дзяўчына ў прасторнай байкавай кашулі.

– Сядай. Вось панюхайце яе.

– Яна ж без трусоў! – абурыўся Толік, мачаючы бісквіт ў какаву. – У мяне жонка й дачкі, я не зьбіраюся нюхаць тваіх дзевак!

– Я ня дзеўка, – сказала яна.

– Ты толькі зьверху панюхай, – сказаў Хуліё.

Мы падышлі й пачалі яе нюхаць.

– Трохі шыпрам пахне, але гэта ад тваёй кашулі, – сказаў Колік.

– Шампунем нейкім, – сказаў Валік.

– Яна сьнедала? Ану дыхні, – сказаў Толік. – Зубной пастай можа, ці гумкай.

– Агуркамі, – сказаў я, бо мне сапраўды так здалося.

– Усё, ідзі, – загадаў Хуліё, і яна пайшла, на імгненьне павярнуўшыся ў дзьвярох і прашаптаўшы «кахаю цябе».

Мы селі й працягнулі вячэру. Колік падклаў сабе тварагу, пасыпаў яго роўным пластом цукру і ўпрыгожыў канцэнтрычнымі коламі карыцы. Я наліў яшчэ кавы і ўзяў пасьцілу.

– Няўжо вы не адчуваеце? Зямлёй пахне, мне нават адсюль чутна. Пасьля яе быццам воблака засталося, шэрае, вільготнае. Тленам. І ўсе яны так. Колькі ні мый.

Сумна было чуць ад Хуліё такое. Усё жыцьцё ён пражыў безжурботным аптымістам, а цяпер сядзеў прыгорблены, прыжмурана глядзеў у адну кропку бляклымі сьлязьлівымі вачыма. Мы моўчкі елі. Ён трохі памаўчаў з намі, паківаў галавой, а потым разьвітаўся, вярнуўся да сабе і больш не выходзіў.

101. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра соннага дзядулю

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы былі вельмі тактоўныя. Мы ніколі не пыталіся ані ў таты, ані ў мамы пра складаныя рэчы, а калі й пыталіся, дык адразу ж адчувалі, што зрабілі бестактоўнасьць. У нас пачыналі гарэць сьпярша вушы, потым твар, а потым па ўсім целе разьліваўся жар – вельмі прыемна! Галоўнае было не пусьціць струменьчык, і дзеля гэтага мы перад пытаньнямі абавязкова наведвалі прыбіральню. Нашай улюбёнай бестактоўнасьцю было пытаньне пра дзядулю – празь яго мама кожны раз уздрыгвала і прыгожа бялела, нібы сапраўдная герцагіня.

– Ваш дзядуля, – мама хутка брала сябе ў рукі, і як нічога ніякага расказвала, – ваш дзядуля быў выдатны чалавек. У маладосьці ён працаваў брыгадзірам на гармалзаводзе – надзвычай сумленным, працавітым і змыслым – а калі мы зь сястрычкамі нарадзіліся і трохі падрасьлі, ён кінуў гармалзавод, кінуў брыгадзірства і аддаўся сну.

– Аддаўся сну? Як гэта? – мы абдымалі маму мацней, каб не прапусьціць ані слова.

– Гэта значыць, палюбіў сны й пачаў увесь час спаць. Нам гэта так падабалася! Прыходзіш дадому, а ён чысты, задаволены, у прыбранай піжаме – у ложку ляжыць, сьпіць і ўсьміхаецца. Зрэдку прачнецца ненадоўга, перакусіць бульбачкі са сьмятанкай, расцалуе нас – і зноў спаць сьпяшаецца. А ўжо бабуля ваша – а наша, значыцца, матуля – тая й зусім на яго нарадавацца не магла! Вышывала яму без канца прасьціны, навалачкі ды падкоўдранікі, каб саладзейшы быў сон. І чубчык яму падраўняе, і вусы шчотачкай распушыць, і валасінкі ў ноздрах зрэжа. А дзядуля, бывала, нібы адчувае ў сьне ейную ласку: сапе ўдзячна, уздыхае і прыцмоквае, быццам цалуе мілую жоначку сваю.

– Што ж яму сьнілася, матухна?

– Гэтага ён не казаў, сыночкі. Аднымі намёкамі абыходзіўся – маўляў, нешта і чароўна прыемнае, і казачна пяшчотнае адначасова. І ўважлівы вельмі быў: калі дзень нараджэньня набліжаецца ці яшчэ якая ўрачыстасьць – абавязкова прачнецца ды павіншуе сардэчна, і мудрае пажаданьне скажа. Як зараз памятаю, стаім зь сястрычкамі каля яго на каленках і гладзім па руцэ, а ён такі моцны й прыгожы, уздымаецца магутна пад шаўковай коўдрай, і пахне пралескавым адэкалёнам, сапраўдны сонны рыцар зь Нібелунгаў.

Нам вельмі падабаўся аповед пра дзядулю, і мы ніяк не маглі зразумець – чаму мама ўздрыгвае і бялее? Што такое страшнае зьдзейсьніў дзядуля на гармалзаводзе? Мы былі ўпэўненыя: ён зьдзейсьніў нешта жудаснае. Уяўляючы сябе таямнічымі і злавеснымі брыгадзірамі, мы апраналіся ў піжамы, затыкалі вушы тугімі ваткамі і засыпалі, не дачакаўшыся вячэры.

102. Трывожны сон. Пра позьнюю восень

Позьняй восеньню, калі робіцца зусім холадна й пачынае рана цямнець, можна здабыць сабе сабаку. Вуліцы вакол мэтро пустэльныя, дзьме вецер, гойдаюцца дрэвы, сеецца сухі сьняжок. Выхад з мэтро абнесены бэтонным бортам вышынёй па пояс, за ім можна зручна схавацца й чакаць. Калі сесьці на кукішкі, дык зь лесьвіцы цябе заўважыць немагчыма. Пад нагамі халодны асфальт, высахлыя лісьцікі, недакуркі, каменьчыкі. Кожны дробны прадмет акуратна заносіцца сьнегам. Чакаць каля паўгадзіны. Сьнег у складках высахлага лісьціка. Раз на паўгадзіны зьнізу чуецца шоргат, шум, і па лесьвіцы ўверх бягуць сабакі. Буйныя касматыя дварнякі, рудыя, шэрыя, палавые, яны накіроўваюцца кудысьці наперад па вуліцы. Калі плынь вычэрпваецца, трэба вызірнуць праз борт, хутка схапіць аднаго з апошніх, зацягнуць да сябе. Правай рукой заціснуць яму пысу, каб ня гаўкнуў, наваліцца ўсім целам. Шалёныя, спалоханыя вочы. Як ён ірвецца! Наваліцца. Скрабе кіпцюрамі, выгінаецца, рыкае. Добра, што куртка з тоўстага брызэнту. Паказаць яму нож. Рык зьмяняецца на ціхі енк. Біць зьнізу каленам небясьпечна, можна штосьці паламаць. Ціха. Сабачая зграя ўжо расьсеялася. Зьвязаць яго. У мех.

Дома цябе ўжо чакаюць: дзьверы адчыненыя, водар печаных яблыкаў. Жонка не глядзіць, але ганарыцца мужам-храбрацом. Дзеці паважліва тоўпяцца. Браты паціскаюць руку, пляскаюць па плячы, цокаюць языкамі. Сёстры вышываюць узоры. Дзядуля сьпіць.

103. Злавесны сон. Пра соннага дзядулю

«Дзядуля! Дзядуля! Дзядуля! Толькі не засынай зараз! Прашу цябе! Дзядуля! Калі ласка! Вось ужо й мэтро блізка! Толькі не засынай, толькі не засынай!» Хіліцца, хіліцца сівая галава. «Охохо, унучак...» Сьнег у складках пледу. «Дзядуля!» Вось ужо й галасы гандлярак чуваць. Відаць, як гандлярка нахіляецца й лашчыць сонную сабаку.

104. Уцёкі ды туляньні. У палаце

За акном ляцелі пералескі, плылі аблокі. Дрыжала фіранка, пазьвяквала лыжачка ў шклянцы. Белы Паляўнік маўчаў, сашчапіўшы пальцы на каленях, а я плакаў, маліў яго, церабіў ільняную калашыну:

– Спыніся! Адпусьці! Пашкадуй мяне! Мне страшна – нейкія сабакі, нейкі дзядуля... Навошта ты служыш гэтым пачварам?.. Гэтым злачынным праграмарам? Бо ты ж такі моцны! А моцны мусіць быць добры!

– Рудольф, паслухай мяне: ты сам праграмар. Ты проста захварэў і зьлёгку трызьніш. Падтрызьніваеш, я б сказаў.

– Я не Рудольф! – віскнуў я. – Што за брыдота!

– Рудольф. Ты добры сумленны праграмар, ты проста падхварнуў і зьлёгку тэмпэратурыш. Глядзі: у цябе нават нумарацыя па шаснаццатковай сыстэме ідзе. Глядзі: кожная шаснаццатая – як ты ў нас у шпіталі, а кожная дзесятая – як ты ўцякаеш. Стаў бы я табе хлусіць! Бо я – твой лекар. Я цябе вылечу, абяцаю.

– Які ж ты лекар! Лекары ходзяць у халатах, а ты – у гарнітуры!

– У касьцюме мне зручней. Дый табе ня так перад людзьмі сорамна. Бо як ганебна – зь лячэбніцы зьбегчы! З санаторыя!

– Хлусьня! Хлусьня! Я не хачу назад! Выпусьці мяне зь цягніка! Я скокну, зьнікну, і ніхто ніколі не пачуе пра мяне! Я пакачуся па насыпу!

– Які яшчэ цягнік? – ён моршчыўся і чухаў пахвіну. – Мы ў палаце, у лязарэце, стаім грунтоўна, нікуды ня едзем.

– Зьлітуйся! Пашкадуй! Ёсьць жа ў табе хоць кропля? Усё разбураецца! Усё на мяжы сьмерці! Яшчэ трохі, і я страчу усіх да адзінага, нават матухну! – рыдаў я.

– Затое мы знойдзем тваю сапраўдную маці, – і ён зь бязьлітаснай усьмешкай працягнуў мне фотакартку: крывыя чорныя крэслы, пажылая пара з хваравіта худымі тварамі, з вачыма ў рэзкай рэтушы.

– Не! Не!

Але правадыры ўжо ўносілі падносы: тлусты боршч з ватрушкамі, гарлачык сьмятаны, пругкія пельмені, барановая нага ў карычневых грыбах. Усе не мясьціліся, тоўпіліся ў калідоры. Ану адчыняй раток! Ням-ням! Як смачна будзе нашаму Рудольфіку! Скажы доктару АА! Ня хочаш? Чакай жа, непакора! І ён выхапіў з сакваяжа сталёвую лінейку, і ўціснуў мне яе між зубоў.

105. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра надмагільлі

Калі мы былі маленькія, мы аднойчы паспрачаліся – ці ахоўвае могілкі патруль? Колік сьцьвярджаў, што без патруля шукальнікі скарбаў распатрашылі б усе магілы; Толік сьмяяўся і заяўляў, што ніякага могілкавага патруля не існуе; Валік даводзіў, што патруль існуе, але ахоўвае ня могілкі, а горад, на выпадак паўстаньня мерцьвякоў; мы ж з Хуліё спрачаліся пра іншае – ці на самой справе на могілках растуць суніцы, ці паэткі выдумляюць?

Пасьля абеду мы пачалі зьбірацца, але адцягваліся то на зэфір, то на кацянятак, то на мультфільмы і ў выніку выправіліся а палове на сёмую, а дабраліся да могілак у пачатку дзевятай, ужо ў лёгкім прыцемку. Ні хвацкіх марпехаў, ні спэцназаўцаў, як спадзяваўся Валік, мы ня ўбачылі, але вакол паласатай каравульнай будкі сапраўды шпацыраваў патруль – састарэлы вусаты грэнадзёр, у фуражцы й доўгім шэрым дажджавіку з шырокім каўняром, са штыкавой стрэльбай за сьпіной. Мы запыталіся ў яго, ці не было здарэньняў, і ён лагодна запэўніў, што сёньня ўсё спакойна. На пытаньне пра суніцы ён разьвёў рукамі – ня ведаю дзей, не цікавіўся. Мы падзякавалі яму за службу й рушылі ўглыб кладоў, узіраючыся ў траву вакол магілаў.  Нам трапляліся кветкі, завялыя і штучныя, вянкі, лямпадкі, сьвечкі, цукеркі, чарачкі, але ніякіх суніцаў не было, ні буйных, ні дробных. Хутка нават Хуліё кінуў шукаць, выказаўшы здагадку, што ў змроку яна хаваецца, а ўраніцу на сьвятле зноў выглядае. Гэта называецца геліятрапізм. А яшчэ бывае геліямарфізм, дадаў Толік. Мы папляліся назад, разглядаючы надмагільлі, і ўжо амаль дайшлі да брамы, як раптам на адным з помнікаў я заўважыў знаёмыя твары. У адну сэкунду я кінуўся туды, схіліўся і ў жаху закрычаў. Брацікі падбеглі да мяне і таксама закрычалі: на надмагільлях былі высечаныя партрэты нашых таты й мамы! Конікі змоўклі, з капліцы ўзьляцела зграя крумкачоў, а грэнадзёр засьвістаў і затупаў да нас, набіваючы на хаду стрэльбу. Пераканаўшыся, што нам ніхто не пагражае, ён з палёгкай крэкнуў, высьветліў адрас і бязь лішніх размоў адправіў нас дадому на таксі.

Даведаўшыся, што мы пабывалі на могілках і ўсё бачылі, мама з татам абдымалі нас, гладзілі, суцяшалі, казалі, што жывыя й здаровыя й пражывуць яшчэ сто гадоў, і што надмагільлі стаяць на будучыню, каб нам потым ня трэба было займацца й заказваць. Як фараоны будавалі сабе піраміды, ведаеце? Але мы ім не паверылі – мы адчувалі, што гэта зусім нездарма, і цяпер усё будзе дрэнна, вельмі хутка.

106. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра свабоду

– У старасьці, дзеткі, ёсьць адна запэўная перавага, – тата казаў павольна і так ціха, што мы мусілі напружана ўслухоўвацца. – У старасьці больш ня трэба нікому саступаць месца.

Голас-шолах, як паперка на ветры. Сівая галава на белай пухоўцы.

Мы асьцярожна паднялі яго з ложка і маленькімі крокамі павялі да трамваю. Кандуктар цярпліва чакаў. Пасадзілі на лаву. Тата дыхаў глыбока, няроўна і трымаў мяне за руку нягнуткай пэргамэнтнай далоньню. Пот слабасьці выступіў на ягоным жаўтлявым ілбе. Рушылі са званочкам. Падыходзілі бабулькі, інваліды, цяжарныя дзяўчыны, і тата бессаромна разглядаў іхныя мыліцы, пратэзы, жываты, ясным позіркам свабоднага чалавека.

107. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сьмерць Толіка

Больш за ўсіх сьмерцю таты быў узрушаны Толік. Ён падоўгу сядзеў на матрацы, калупаючы пальцам пыл у лагчынках шыўкоў, атупела блукаў позіркам па кніжных паліцах, маўчаў, а калі зьяўляўся хтосьці з нас, хапаў за руку і адчайна ўзіраўся ў вочы. Вусны ягоныя ўздрыгвалі, бровы падымаліся жаласнай хаткай. «Уявіць не магу», – шапнуў ён нам, кіўнуўшы на двор, на дачок. Мы зразумелі: ён падумаў пра іхнае пахаваньне. Мы стаялі ля вакна і назіралі, як ягоныя бялюткія дзяўчынкі з рогатам ганяліся за сабачкамі. Сукеначкі, сандалікі, блакітныя банты. Як мы маглі яго суцешыць? Як угаворваць, як пераконваць?

Мы паспрабавалі захапіць Толіка ягонай даўняй марай, сядзібай на ўзьбярэжжы. Узяўшы калькулятар, мы доказна падлічылі, што да пяцідзесяці пяці можна пабудаваць невялікую вілу, вырасьціць ружовы сад і жыць бяз клопатаў да самага канца, яшчэ гадоў дваццаць. Ці дзесяць, ці трыццаць, тут ужо як пашанцуе, пераконвалі мы Толіка, ад спадчыннасьці залежыць; уяві – дваццаць гадоў на віле, на беразе мора! Толік быццам зацікавіўся, і нават пачаў выпытваць пра мэтры квадратныя і пра гатункі, але мы адчувалі, што гэта павярхоўна.

Празь некалькі дзён мы знайшлі Толіка ў садзе пад яблыняй. Ён выглядаў вінаватым, але адначасна радасным, нібы вызваліўся ад цяжару. На ягоным твары зыбаліся шэрыя цені лісьця, па рукаве поўз жук. Мы ня выпусьцілі ні сьлязінкі: гэта была здрада. Ягоная ўдава, станістая румяная філялягіня, нават не пажадала наблізіцца – паглядзела здалёку, сабрала дачок, сабакаў і зьехала, і мы былі зь ёй згодныя. Мы прыбралі Толіка ў ягоны ўлюбёны ільняны гарнітур і ўсунулі ў нагрудную кішэню ягоны ўлюбёны цыркуль. Завялі касэту зь Ніньзя цьюн, паставілі вазы зь вяргінямі, прычасалі. Мама сьпякла піражкі з тварагом. Мы сядзелі ўкруг на табурэтках, елі піражкі і пачуваліся атупела. Ня тое каб мы злаваліся на яго, але было прыкра. Толькі й добра, што тата не даведаецца.

108. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сьмерць Коліка

Перад самай сьмерцю Колік зрабіўся прыбіты і нізашта не хацеў выходзіць з турмы, хоць ягоны апошні невялікі тэрмін зусім скончыўся. Мы прыйшлі за ім у астрог і сьпярша ўгаворвалі, потым паспрабавалі цягнуць, але ён моцна ўшчаперыўся за ножкі ляжанкі, умураваныя ў падлогу. Рослыя гвардзейцы ў выходных гімнасьцёрках назіралі з калідора ды пасьмейваліся, а праз пару хвілінаў, стаміўшыся чаканьнем, адштурхнулі нас і сталі ціснуць каленямі Коліку на пальцы. Яны згрэблі яго, як старую коўдру, правалаклі па лесьвіцы і выштурхнулі за браму. «Ідзі дахаты, дзед». Раней бы Колік не пацярпеў, думалі мы, ведучы яго пад рукі па цёмнай алеі, ну дый добра. Цьвілі ліпы, сьпелі сьлівы, але наш брат нічога не заўважаў. Дома ён забіўся пад пісьмовы стол і моўчкі сядзеў там, адмовіўшыся нават ад бутэрбродаў з шакалядным маслам. Ні разгаварыць, ні пакласьці яго ў ложак не атрымалася, а ўраніцу мы ўбачылі, што ён забарыкадаваўся пад сталом, пабудаваўшы сьцяну зь цёмна-сініх політэхнічных слоўнікаў. Наш Колік уявіў, што ён ізноў у турме, і мы – ягоныя вартаўнікі. Ён люта глядзеў на нас у шчыліну паміж слоўнікамі, лаяўся, пляваўся, патрабаваў на змрочным жаргоне то баланду, то сухары і пагражаў чымсьці незразумелым і жахлівым. Коленьку, Коленьку, плакалі мы, ты дома, ты сярод брацікаў, але ён толькі пагардліва шыпеў. Мы ведалі, што яму засталіся лічаныя гадзіны, і пыталіся празь сьлёзы, якую ён хоча труну, але ён толькі шаптаў: сукі, сукі. Шаптаў усё цішэй і цішэй, усё больш павольна, і мы нічога не маглі зрабіць.

109. Змрочныя засьценкі. Гэта магілы

Часам, каб ня страціць звычку да жывое гаворкі, я сядаў да Лены на сяньнік і пачынаў гаварыць. Але, нажаль, усе мае аповеды, і пра мараходку, і пра кругасьветныя плаваньні, і пра далёкія краіны, поўныя асалодамі і збытныя сьпелымі фруктамі, Лена слухала з абыякавасьцю. «Усё роўна гэта ўсё несапраўднае. Ці варта марнаваць запал на ўяўнае? На пустое, бессэнсоўнае паветра?» Мяне абражала гэтая горкая, няветлівая праўда, і я гарачыўся: «Нічога, вось пабачыш, хутка я ўцяку па-сапраўднаму! У рэальны сьвет! Там мяне шукаюць браты, вось толькі падаць бы вестку!» Яна глядзела адхілена, а аднойчы сказала: «Ты спазьніўся, ты ўжо не ўцячэш». Я пахаладзеў, прадчуваючы непапраўнае: «Скуль ты ведаеш?» «Нашыя целы ўжо забілі й закапалі. Я бачыла труны, іх несьлі наверх». «Даўно?» «Учора ноччу». Я войкнуў: «Пабеглі, Лена, пабеглі хутчэй!» Яна хмурылася й не хацела, але я цягнуў яе за вязаны рукаў, і яна паддалася, баючыся расьцяжак. Мы беглі па каменных лесьвіцах, уздоўж узрушаных факельных агнёў; па кедравых галерэях, уздоўж занавешаных вокнаў, падпаленых золатам знутры; па хваёвых тэрасах, уздоўж накрытых да вячэры сталоў са стройнымі кандэлябрамі; па росных ходніках, уздоўж паркавых ліхтароў з шарамі туманнага сьвету; па імшыстых могілкавых сьцежках у поўнай цемры. «Чуеш? Гэта магілы», – шаптала Лена. Я чуў: пахла прэлым лісьцем, зямлёй, елі гойдаліся й ледзь чутна шумелі, удалечыні ўскрыквалі драчы, шчоўкалі й шыпелі глушцы. Зь дзесятка сьвежых магілаў сваю я пазнаў адразу: сама маленькая, сама крывенькая, яна нясьмела тулілася да зарасьнікаў бружмелі. Адпусьціўшы вязаны рукаў, я схапіў рыдлёўку і пачаў капаць. Вядома, праграмары паленаваліся капаць глыбока, і зусім хутка лязо грукнула аб дошку. Без аніякага жалю да пазалоты я выдраў абцугамі цьвікі й выцягнуў накрыўку наверх. Маё крохкае цела пяшчотна бялела ўнізе, у простай падлеткавай матросцы і сьціплых шальварах. Як мне вярнуцца ў яго, як злучыць выгнаную манаду з плоцьцю? Я лёг на край магілы і працягнуў руку, крануў чало: безнадзейны холад, лёд. Што было рабіць? Я схапіў сябе за каўнер і, напружыўшы мускулы, ірвануў. Каўнер гучна трэснуў, распужаўшы цецерукоў, але вытрымаў. Цела аказалася па-птушынаму лёгкае, быццам анучнае, і я адным рухам падняў сябе зь ямы, паставіў на ногі й прываліў да сасны. Здранцьвелая галава глядзела па-над маім плячом на чорны гарызонт. Лена безуважна назірала. «Пойдзем шукаць тваё?» «Не». Як хочаш. Я абняў сябе, прыціснуўся шчакою да шчакі і ўціскаўся з усіх сілаў да таго часу, пакуль не адчуў спачатку цьмяную, а потым выразна нарастальную дрыготу пранікненьня.

10A. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра дасягненьні

З пошты мы з Валікам ішлі праз парк. Селі адпачыць на лаўцы. Апошні сонечны дзянёк! Вакол прыгожа. Залатое лісьце, блакітнае неба, белыя аблокі. Залаты канвэрт у Валіка ў руцэ. Валік жмурыцца насустрач сонцу. Ветрык варушыць сівы завіток з-пад бярэтцы.

– Ведаеш... Ролю, – Валік казаў вельмі павольна, з доўгімі паўзамі, – Як дзіўна... Я дасягнуў усяго... пра што марыў... Але цяпер аказалася... што мне гэта не патрэбнае... Таму што... няма з кім падзяліцца... Усе даўно памерлі... Мама... тата... Як я жадаў стаць... годным... Каб яны... мною ганарыліся... І... вось я стаў... Але мной... ужо няма каму ганарыцца... Памерлі брацікі... Глядзі... Луўр... Напісана на канвэрце – Луўр?.. Хочуць купіць... мае карціны... Нобэлеўская прэмія... па жывапісу... Хто парадуецца са мной?.. Памерлі сябры... Памятаеш... я закрываўся ад усіх... злаваўся... што перашкаджаюць... Ні з кім не размаўляў... Ад знаёмых... пераходзіў на другі бок... Зьехаў у іншы горад... Каб пісаць... пазьбягаў жанчын... А цяпер... Бачыш як... Ролю... Навошта гэта ўсё... Каму гэта ўсё...

– А калі б табе вярнулі маладосьць, Валю? Як бы ты жыў? Іначай?

Для яго мая гаворка была занадта хуткая, і ён не разабраў ні слова. Павярнуў да мяне галаву. Сівыя пучкі з вушэй.

– Ты штосьці сказаў... Ролю?..

10B. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра канец жыцьця

Тым летам ўсё памірала. Людзі, прадметы, паняцьці. Нават не памірала, а дакладней губляла сувязь з жыцьцём, высыхала й рассыпалася. Даходзіла да сьмешнага: аднойчы я прачнуўся, паставіў ногі на падлогу, але замест тапкаў намацаў толькі два пыльныя пагорачкі. З таго дня я хадзіў па хаце басанож, балазе восень выдарылася цёплая й сонечная. Спускаючыся ранкам у апусьцелую гасьцёўню, я падоўгу ўспамінаў, што цяпер належыць зрабіць – бо меюцца ж розныя ранішнія справы, цэлыя пасьлядоўнасьці непарушных рытуалаў – але мая галава была лёгкая й пустая, як кветка фізалісу. Накінуўшы прасторны татаў плашч, я зьбягаў у двор і марудзіў ля ўваходу ў сямейную крыпту, ужо зацягнутую да сярэдзіны вінаграднымі парасткамі. Мне падабалася трымаць далонь на шурпатым шэрым камні, з імшыстай прозеленьню ў расколінах. Я ведаў, што зусім хутка таксама лягу пад гэты камень, да дзядоў, таты й брацікаў, і ў чаканьні апошняга дня з разьвітальнай урачыстасьцю прагульваўся па горадзе. Мая труна была заказаная на пятніцу, і я, баючыся прапусьціць яе, перш за ўсё накіроўваўся да газэтнага латка, каб зьверыць дату. Калі ж латочнік памёр, я мусіў хадзіць далей, да ратушы. Па вуліцах чародамі плылі пахавальныя падводы, каціліся клубкі сухіх водарасьцяў і бярозавых коцікаў, у вышыні ляцелі гракі й чорныя крэчаты. Прамінуўшы тры кварталы, я збочваў направа, зноў праходзіў тры кварталы і зноў збочваў, спраўляючы замкнёны шпацыр.  Многага ўжо не было: ні запалкавае фабрыкі, ні возера, ні трамвайных рэйкаў; на іхным месцы застаўся шэры пясок і кароткая жорсткая траўка. Я намагаўся зазнаць засмучэньне, спусташэньне, роспач, але ня мог. Каб зрабіць хоць штосьці, я чмыхаў альбо пырхаў, разганяючы цішыню вакол галавы, а вярнуўшыся дадому, дапамагаў сьвету паміраць – раскладваў у двары вогнішча са старых часопісаў, выцьвілых джэмпэраў, зламаных аконных рамаў.

У пятніцу, як і было дамоўлена, я выправіўся ў атэлье насупраць ДК Прафсаюзаў. Шлях быў няблізкі, і я выйшаў загадзя, зацемна. На бульвары было ажыўлена: цягнуліся сяляне, беглі сабакі, па лагчынкам віліся вужы. У шэрай вадзе канала адбіваліся запозьненыя ліхтары, здалёку даносіліся гукі струннага квартэта. Велізарны шпіль ДК Прафсаюзаў, які нагадваў ці то Астанкінскую, ці то Эйфэлеву вежу, мерна выяўляўся і раставаў між таполяў, а я лічыў крокі й загадваў жаданьні. Сто крокаў – хачу юнага Хуліё, сто крокаў – хачу маладую маму, калі зьбіўся – трэба лічыць нанова. Атэлье аказалася зачыненае, і мінакі патлумачылі мне, што мой трунар памёр. Некаторыя мінакі, яшчэ не дайшоўшы да рогу, садзіліся на лавачкі ды паміралі са старасьці, некаторыя рашчыняліся ў паветры, кіўнуўшы галавой на разьвітаньне. «Не, – думаў я, – гэтак таксама нельга, без труны. Не».

10C. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра паступленьне ў інстытут

Каб трымацца далей ад сьмерцяў, мы зь юным Хуліё набылі квіткі й паехалі паступаць у інстытут, уяўляючы сябе юнакамі Баккачча, якія бягуць з зачумленага горада. Мы забаўлялі адзін аднаго флярэнтыйскімі плёткамі й песенькамі пра каханьне, елі вафлі й пілі салодкую каву зь вяршкамі. Хуліё хацеў паступіць на энэргетычны факультэт, а я – на гістарычны. Мы ўяўлялі, як будзем хадзіць адзін да аднаго ў госьці праз шмат гадоў: барадатыя, мажныя, у акулярах і тоўстых белых швэдрах, мы будзем дарыць адзін аднаму рэдкія мінэралы ды калекцыйныя тытуні. З вакзала мы ўзялі таксі да заапарка, каб паглядзець, як гарыла корміць дзіцяня – Хуліё даўно пра гэта марыў. Аднак ніякага заапарку мы не знайшлі, хоць таксісты спраўджваў па мапе й прысягаў, што бачыў яго тутака не раней чым у сераду. Затое мы выявілі непадалёк прыстойны гатэль: са швэйцарам, глыбокімі мяккімі канапамі й пальмамі ў каменных кадках. Мы зьнялі прасторны двухпакаёвы нумар, змылі пад душам чыгуначны пыл і адкаркавалі бутэльку кьяньці. Зь віна ў нас разыграўся апэтыт, але мы зьмеркавалі не губляць часу на абед і ехаць на іспыты. Інстытут знаходзіўся паблізу, у вялікім старадаўнім будынку з калёнамі і бальконамі. Швэйцар быў той самы, што і ў гатэлі: згледзеўшы, куды мы накіраваліся, ён абагнаў нас зухаватым трушком і ветліва ўсьміхаўся каля параднага. Паводле ягоных слоў, многія прафэсары ўжо памерлі, але турбавацца ня трэба, бо гэта адбываецца натуральна, адпаведна паставам жыцьця, спадзяюся, вы разумееце. Але ня бойцеся, студэнты паміраюць радзей за пэдагогаў, сьмялей, прашу вас. Мы прайшлі ў высокія дзьверы, абмінулі шэраг карычневых трунаў з кутасікамі і павярнулі направа, да экзамэнацыйнай залі. За катэдрай, убранай белымі й ружовымі глядыёлюсамі, шушукаліся прафэсары, худзенькія, дабратлівыя, са сьветлымі ад старасьці вачыма. Мы цягнулі білеты й адказвалі, а яны пастуквалі алоўкамі па графінам і заахвочвальна пакашлівалі. Пасьля іспытаў, сунуўшы гальштукі ў кішэні, мы з Хуліё сядзелі ў рэстаране і ў задуменьні глядзелі ў вакно, на агні вячэрняга горада. Адпусьціць вёслы і плыць па цячэньню, да ціхага цёмнага мора, ці змагацца?

10D. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра нямаму

У сярэдзіне сэмэстру да нас прыехала мама. Першым чынам яна завохала й пачала нас харчаваць. У нашай мамы залатыя рукі: літаральна за пяць хвілінаў яна заварыла чароўна далікатную локшыну. Пакуль мы елі, яна прабірала нас. Паглядзі на сябе, Хулі, да каго ты падобны! Што сказаў бы тата! Хуліё вінавата глытаў. А ты, Ролю, га? Ты павінен быць яму ўзорам – а сам? Што гэта? А што гэта? Пальцам, поўным дакору, яна паказвала на плямы й прарэхі ў маёй піжаме. Калі мы сыта адклалі лыжкі, яна прымусіла нас памыцца ды прычасацца. Потым мы цырымонна прайшлі ў пакой. У пакоі мама адчыніла фортку і завяла размову пра ўнукаў – яна вельмі хацела ўнукаў. Уяўляючы сябе маладой мамай, яна пачала весела кружыцца, а мы сядзелі на канапе й глядзелі. Ейныя пярэстыя спадніцы ўзьляталі, рукі малявалі ў паветры плыўныя фігуры, а ўсьмешка была летуценная, сямнаццацігадовая. Музыку! Хуліё корпаўся ў кружэлках, абіраючы нашыя ўлюбёныя песьні, я пляскаў у ладкі й прытупваў. Пакружыся, матухна!

Файныя выходныя.

Але ў панядзелак ейнае кружэньне ператварылася ў рэзкі віхор, рукі злымі зьмеямі ўзьвіліся ўкруг набраклага жывата, а замест дзявочага твару выскалілася мёртвая псіная пашча! Салодкая італія Чэлентана зьмянілася на крыважэрны рык і віск Deicide: Crucifixation!!! Uuuuuuuuaaaaaa!!! Пенныя камякі зьляталі з крывых іклоў. Гэта не мая мама, гэта не мая мама, гэта не мая мама! – у жаху ўсхліпваў Хуліё, бездапаможным немаўляткам дрыжучы ў мяне на грудзях. Падхапіўшы яго на рукі, я бег да прайгравальніка. Спыніць! Вырваць шнур, сагнуць іголку, растаптаць кружэлку! Па махрыстых дыванах, па пярэстых палавіках, па сьлізкаму лінолеўму. Патрывай, міленькі Хулі! Мёртвыя маланкі з чорных псіных вачніцаў – усьлед. Выбухі, полымя, скакучыя вогненныя павукі! Але пасьпелі – хруснуў аб паркет нетрывалы корпус, прашыпела іскра па струнах бас-гітары, і ўсё спынілася.

Нас уратавала цішыня.

10E. Уцёкі ды туляньні. У падшклянак

Я ведаў, што гэта апошняя ноч у цягніку, а раніцай мы прыбываем. І я ведаў, што адзіны мой шанец – засьпець Белага Паляўніка зьнянацку. Затаіўшыся, я чакаў, а ён недаверліва паглядаў на мяне, баючыся выбрыкаў. Нарэшце, калі ён устаў, юрліва падміргнуў і выйшаў у прыбіральню, я ўскочыў і прыпаў да дзьвярэй. Зьлічыўшы да трыццаці, я высьлізнуў і прабег па валкім калідоры ў купэ правадніцы. Яна чытала кніжку з шырокай чырвонай закладкай. Падняла на мяне вочы:

– Што?

– Усё!

З размаху вымкнуўшы сьвятло, я кінуўся на яе, схапіў за валасы, паваліў на падлогу. Чакаеш яго? Чакаеш? Адказвай! Яна екатала й вырывалася, скрэбла абцасамі аб рундук. Я заштурхаў правадніцу пад сядзеньне і, адной рукой сьціскаючы ейныя космы, уладкаваўся наверсе. Вольнай рукой я сяк-так узьбіў падушку й нацягнуў на сябе прасьціну. Правадніца плакала і спрабавала мяне ўкусіць, але я як сьлед сьціснуў і страсянуў: пісьнеш – пазванкі пераламаю!

Я ўсё пасьпеў своечасова: якраз грук у дзьверы. Увайдзіце! – прасьпяваў я па-жаноцку. Мой голас дрыжаў, але ён не заўважыў. Сапучы й масажуючы пахвіну, Белы Паляўнік увайшоў. Няёмка засунуўшы за сьпіной дзьверы, ён пачаў распранацца, бразгаючы спражкай. Нельга было дапусьціць ані найменшае хібы. Дакладным рухам я сьцягнуў са стала падшклянак са шклянкай, выплюхнуў гарбату пад падушку й сунуў сьледам шклянку. Белы Паляўнік ужо абмацваў мае калені, і я падняў іх, рассунуў як мага шырэй, а паміж ног, на месцы любаты, прыбудаваў цёплы падшклянак. Ён ужо налёг на мяне і спрабаваў пацалаваць у вусны, але я ўварочваў галаву. Мілая, мілая, – шаптаў ён, мацаў мае грудзі і ўсё важдаўся, усё масьціўся ямчэй. Ад яго пахла яечняй і тварагом, і я цягнуўся носам да вакна, да тоненькай нітачцы скразьняку. Нарэшце ён заварушыўся, ўзрыкваючы і топчучы мяне. Я лічыў да трыццаці, лічыў да шасьцідзесяці, лічыў да дзевяноста. Ён усхлюпваў, енчыў, прыцмокваў, пакусваў мяне за шыю, але я трываў і лічыў. І вось, зьлічыўшы да трохсот, калі ён ужо стагнаў, дрыжаў, а зь ягонага носу капалі кропелькі, я адкашляўся і вымавіў сваім звычайным голасам, гучна й выразна:

– У падшклянак?

Так, я засьпеў яго зьнянацку! Ён застыў, потым ускочыў, завыў, садраў зь сябе падшклянак, закруціўся па купэ, зьмятаючы нябачныя ў цемры прадметы і праклінаючы сваю ганьбу. Пацягнуўшыся, я ўмыкнуў сьвятло. Ха-ха-ха! Паглядзіце на яго! У падшклянак! Цяпер, у прыніжэньні, ён зрабіўся слабкі й маленькі, нейкі бледны заморак. Скурчыўшыся, ён забіўся пад стол і прыкрываў галаву мокрай газэтай. Вядома, я мог пашкадаваць яго, але дзеля чаго? Тым болей што правадніца ўжо падавала мне свой чыгуначны ліхтар. Узважыўшы яго ў руцэ – цяжкі, наліты жалезам – я размахнуўся й з усяго пляча прыпячатаў белае цельца.

10F. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра суцяшэньні

Часам наша мама адварочвалася, пачынала плакаць, плакаць, сыходзіла кудысь у кут, у стары фатэль. Гэта было так, быццам усё ў сьвеце хруснула, сапсавалася і спынілася – немагчыма было ні гуляць, ні весяліцца. Мы абступалі яе і хмурна маўчалі, не адважваючыся спытаць. І яна хутка пыталася сама: вы не злуяцеся на мяне?.. За што ж, матухна! – усклікалі мы. За тое, што я вас нарадзіла і вы жывяце?.. Што ты, нам падабаецца! – запэўнівалі мы яе. Проста вы пакуль ня ўсё ведаеце – і яна плакала яшчэ горай – бо вам давядзецца паміраць... Ну дык што ж, дзіва якое, раз і памёр! Жыцьцё доўгае, а паміраць хутка! Не... можна так паміраць, што даўжэй за жыцьцё падасца... Матухна, сьмяяліся мы, і гэта ўсё, што цябе турбуе! Ужо будзь упэўненая, мы да гэтага не дапусьцім! Глядзі, што мы зробім! І Колік пачынаў душыць Валіка, а Валік тэатральна пучыў вочы і трос рукамі. Толік бег у сенцы і цягнуў адтуль велізарную двухручную пілу, а Хуліё ніцма клаўся на лаву і агаляў сваю пакорлівую шыю. Мы абступалі Хуліё, жорстка шчэрылі зубы й рабілі выгляд, што пілуем. Мы апавядалі замагільнымі галасамі, як будзем скакаць з бальконаў, ныраць у віры, пускаць газ, ліць бэнзын і падпальваць. Ня бойся, матухна, ужо гэта мы здужаем! І вось скрозь сьлёзы ўжо блішчала ўсьмешка, і мама сьмяялася разам з намі, і абдымала нас, і пускалася ў скокі. І зноў усё пачынала рухацца – шасьцярэнькі зачэпліваліся, гадзіньнікі цікалі, мы жылі.


    Ваша оценка произведения:

Популярные книги за неделю