Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 11 (всего у книги 22 страниц)

Мы ў адказе за тых, каго прыручылі! Антуан дэ Сэнт-Экзюпэры, авіятар

Мы ў адказе за тых, каго навучылі! Вера Мікалаеўна Конанава, пэдагог

Мы ў адказе за тых, каго палячылі! Марцін Крыстафэр, хірург

Мы ў адказе за тых, каго накармілі! Сурэн Авакян, кухар

Мы ў адказе за тых, каго пасадзілі! Гюнтэр Вайнкопф, судзьдзя

Мы ў адказе за тых, каго замачылі! Паола Веранэзэ, мафіёзі

Мы ў адказе за тых, каго заразілі! Ван дэр Маален, носьбіт ВІЧ

Мы ў адказе за тых, каго ўкусілі! Андраш Мікеш, вампір

Мы ў адказе за тых, каго апрамянілі! Пі Пі, іншаплянетнік

Мы ў адказе за тое, што пілі! Алесь Буховіч, алькаголік

Мы ў адказе за соус чылі! Усе разам, стройным і мужным голасам

Гэтая пастаноўка ня вельмі спадабалася маме – яна палічыла, што мы незаслужана кпім зь ейнага ўлюбёнага Экзюпэры, і ў пакараньне прымусіла нас ускапаць і ўгнаіць усе прызначаныя пад радыску градкі, нягледзячы на сьвята.

80. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра сьметанковае масла

Больш за ўсё на сьвеце наш тата пагарджаў сьметанковым маслам. Калі тата ўспамінаў пра сьметанковае масла, бровы ягоныя панура хмурыліся, а куткі вуснаў апускаліся, быццам ён з усіх сілаў стрымліваў праклёны, што падступалі зь нетраў душы. Затое перад маргарынам тата млеў. За сьняданкам, гледзячы, як мы ўмінаем тоўстыя, шчодрыя маргарынавыя бутэрброды, ён упадаў у сэнтымэнтальны настрой і сардэчна ўздыхаў:

– Ешце, ешце, дзетухны мае. Карова – дурніца, маргарын – маладзец!

Вочы ягоныя набрыньвалі вільгацьцю, і ён, ня ў сілах падолець замілаваньне, уставаў і хадзіў укруг стала, ласкава гладзячы нас па галовах. Але часам, не ўтрымаўшы абурэньня, ён спыняўся, гнеўна тупаў нагамі і люта грымеў:

– Ну а калі я хоць раз – паўтараю, хоць адзін толькі раз! – заўважу, што хтосьці з вас!.. Еў сьметанковае масла!.. Я!.. – і, абводзячы нас пагрозьлівым позіркам, тата загадваў: – За мной!

Мы, пасьпешліва глытаючы рэшткі бутэрбродаў, паслухмяна беглі за ім. Тата спускаўся па гулкай лесьвіцы ў гараж, запальваў сьвятло і расхінаў дзьверцы варштата. Мацаў унутры, абіраючы велізарны цьвік, і моцнымі рухамі выцягнутых рук згінаў і разгінаў яго. Раз, раз, раз! Цьвік пакорліва ламаўся, і тата працягваў нам ягоныя астанкі, няроўныя й гарачыя на зломе.

– Вось так будзе з кожным! Уразумелі?

– Так, татухна.

Мы вельмі любілі й паважалі тату, але з пачуцьця пратэсту й цікаўнасьці нам нястрымна карцела паспрабаваць сьметанковага масла, хоць бы маленечкі кавалачак. І вось аднойчы, выбраўшы пахмурную бязьмесячную ноч, мы разьбілі вакно ў гастраноме нумар тры і забраліся ўсярэдзіну, сьвецячы ліхтарыкамі. Мы знайшлі малочны аддзел і, дрыжучы з узбуджэньня, пачалі перабіраць халодныя брыкецікі масла – якога пакаштаваць? Першы адважыўся Валік – ён адгарнуў фальгу, зажмурыўся і лізнуў. Як гідка, прашаптаў ён. Усьлед за ім асьмеліліся й мы – разгортвалі, нюхалі, кусалі. Я да цяперашняга часу памятаю гэты невыносна агідны смак сьметанковага масла! Мы доўга пляваліся, выціралі языкі сурвэткамі, запівалі масла дзюшэсам – але ўсё дарма, ягоны брыдкі смак крэпка прыклеіўся да нашых гартаняў. І толькі дзякуючы Хуліё, які сьцяміў закусіць маргарынам, мы здолелі ад яго адкараскацца.

З тае пары мы заўсёды верылі таце і ніколі не сумняваліся.

81. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра ракавыя шыйкі

Па серадах а трэцяй, калі не было дажджу, мы ўсёй сям'ёй выпраўляліся на абед да бургамістра, што месьціўся з жонкай, дачкамі і шматлікай чэлядзьдзю ў двухпавярховай сядзібе за млынкамбінатам. Здалёк углядзеўшы нас у бінокаль, бургамістар выходзіў за браму, расстаўляў ногі мацней і сьпяваў невялікую прывітальную арыю, часам з Караля Артура, часам з Маўра. Ён быў неверагодна тоўсты і дзеля свабоды рухаў насіў найшырэйшыя шэвіётавыя бэрмуды і прасторнае гішпанскае понча. Яму падабаліся пярсьцёнкі з рубінамі, паясовыя кінжалы й адмысловыя пірсынгі, якія ён зрэшты сабе не дазваляў. Жонка ягоная, Мар'я Сьцяпанаўна, да рэвалюцыі валодала рачным портам, была жанчынай спаважнаю, нешматслоўнай, і любіла прыгаворваць: у добры час сказаць, а ў благі памаўчаць. Мы з брацікамі падазравалі, што яна хоча выдаць за нас сваіх дачок, і загадзя дамовіліся наадрэз адрынуцца, калі зойдзе гаворка. Але дзяўчаты былі такія далікатныя й вытанчана-бледныя, што мы не адводзілі ад іх погляд ні на хвіліну. Яны таксама калі-нікалі паглядалі цераз стол у наш бок, часам нават гульліва, скрозь куфлі альбо скрозь цукровыя крэндзелі. Кожнага разу, як падавалі суп, прыгажуні заміралі, быццам зь нечаканасьці, і кранальна міргалі – яны не пераносілі бульбяны суп, але пры гасьцях саромеліся адмовіцца. Аднойчы паміж стравамі яны павялі нас у сваю сьвятліцу, упрыгожаную партрэтамі Сьвіфта й Дэфо. Мы сядзелі на ложку зусім побач, амаль удотык, і ўпершыню разглядалі іхныя твары ва ўсіх падрабязнасьцях: прыпухлыя з гарачага супу вусны, зялёныя з крапінкамі вочы, насы з высакароднымі гарбінкамі, якія крышачку нацягвалі скуру знутры. Вейкі ў іх былі сьветлыя, амаль непрыкметныя, і павекі праз гэта здаваліся асабліва цялеснымі й адкрытымі, а вочы – яркімі, зіхатлівымі й прыцягальнымі. Ні мы, ні яны ня ў сілах былі стрымліваць пачуцьці: мы схапіліся за рукі й пакляліся адно аднаму не разлучацца больш ні на імгненьне, што б ні здарылася. Мы замкнулі дзьверы і пацягнулі да іх трумо й піяніна, але бургамістар ужо адчуў нядобрае і загрукатаў уверх па лесьвіцы. Ён мог бы разбурыць нашу барыкаду адным толькі рухам, але палічыў за лепшае дзейнічаць лісьліва: паабяцаў нам вандроўку на катамаранах, паветранага зьмея і экскурсію ў забаронены для дзяцей музэй катаваньняў. Мы з сумневам пераглядваліся й маўчалі, а ён, ня ведаючы, што ў нас адбываецца, абяцаў усё больш, усё шчадрэй: і новыя сукенкі, і хакейныя клюшкі, і кацянятаў, і заняткі па танцам, і ракавыя шыйкі. На ракавых шыйках мы запляскалі ў ладкі й гучна пракрычалі пра нашую згоду. Мы хутка рассунулі трумо й піяніна, адамкнулі дзьверы і напрыканцы лёгка пацалаваліся ў шчокі – адклаўшы клятву альбо зусім адмяніўшы яе, мы скакалі ўніз праз тры прыступкі, а жонка бургамістра ўсьміхалася й зноў і зноў паўтарала сваю прыказку.

82. Уцёкі ды туляньні. У антыкварнай краме

Аўтобус высадзіў мяне на ўскраіне вялікага горада, з шэрым небам і вільготным ветрам, з гарызонтам спрэс у фабрычных трубах. Таксістыя ў расхінутых дублёнках прапаноўваліся й бессаромна зазіралі ў вочы, але я хаваў твар і адварочваўся. Я нават ня ведаў, як называецца горад – зажмурыўся, калі праяжджалі паказальнік, каб ня ведаць. Знайсьці таго, хто сам ня ведае, дзе ён, удвая складаней – так я разважыў. Асвойваючыся, я цягнуўся па пярэстым гандлёвым галерэям, стаяў ля вітрын, разглядаў манэкены. У антыкварнай краме сівы спадар энэргічна паліраваў аксаміткаю медны імбрык, і я зайшоў паглядзець.

– Гэта што ў вас? – ён кіўнуў на карціну ў мяне пад пахай.

Я паказаў. Сапраўды, чаму б і не прадаць.

– Гэта ён?! – антыквар выпуліў на мяне вялізныя вочы.

Я паціснуў плячыма. Нейкая хатка.

– Гэта ж Вэляскес! – ён падбег да вымыкальніка, запаліў усе лямпы і ўтаропіўся акулярамі ў карціну. – Вэляскес!

– Ня думаю, – паспрабаваў я астудзіць ягоны запал, але ён толькі раўніва тузануў плячом.

– Гэта Вэляскес!

– Але дазвольце, Вэляскес маляваў вяльможаў, а тут вясковая хатка і яблыні... Куры нейкія...

– Малады чалавек! Вы будзеце мяне вучыць? Што вы хочаце за вашага Вэляскеса?

Я падняў далоні і падняў бровы, імкнучыся надаць жэсту найбольшую нявызначанасьць. Ён коратка застагнаў і пабег у бакоўку. Бываюць жа такія энэргічныя сівыя спадары! Я зазірнуў за ім: ён прысеў каля сэйфа і пікаў кодавым замком. Павярнуўся: «Сакваяж ёсьць?» Сакваяжа ў мяне не было, і ён схапіў свой ​​партфэль, вытанчана-кракадзілавы, карычнева-каньячны, вытрас зь яго паперы і пачаў набіваць пачкамі банкнотаў. Даляры, дойчмаркі, фунты стэрлінгаў, японскія ены, нейкія незразумелыя аблігацыі, даверху, з горкай. Я прыняў партфэль, зьлёгку адхінаючы руку й малюючы на ​​твары агіду напалову з пагардай, і мовіў:

– І імбрык.

– Які імбрык?

– Медны.

Ён войкнуў, на сэкунду зажмурыўся, нібы разьвітваючыся зь імбрыкам, а потым кінуўся, сунуў яго ў пакунак з нахільнымі надпісамі «дзякуй» і падштурхнуў мяне да дзьвярэй. Не сьпяшаючыся, я выйшаў і рушыў далей, у адной крамцы прыцаніўся да паласатых шалікаў, у другой спытаў папяросы, у трэцяй даведаўся, дзе тут бліжэйшае агенцтва нерухомасьці.

83. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра заняткі сьпеваў

Наш школьны настаўнік сьпеваў, сэньёр Рунас, былы абат, народжаны пуэртарыканец, быў чалавек бяскрыўдны, але крыху шалёны, і мы доўга не маглі да яго прызвычаіцца. Прыкладам, у яго на стале стаяў партрэт Моны Лізы ў плястыкавай рамцы з сэрцайкам, быццам яна была ягонай дзяўчынай. І ён круглы год насіў паласатую вязаную шапачку, нават у сьпякоту. Сьпяваць ён не сьпяваў, толькі сіпеў на губным гармоніку, і чаму дырэктар наогул яго прыняў настаўнікам – гэта таямніца. Сэньёр Рунас часьцяком прапускаў заняткі толькі дзеля таго, каб паслухаць музыку ва ўласную асалоду, сам-на-сам, можна падумаць, іншага часу яму не хапала. Спачатку нам гэта падабалася, а потым стала злаваць, і мы ўсё выведалі. У ягоным кабінэце на падваконьні стаяў пляскаты чорны прайгравальнік, а са стала выцягвалася вялікая шуфляда, у якой ён захоўваў свае ўлюбёныя сто дыскаў, роўна сто. Ён рэгулярна выпісваў па каталёгах новыя дыскі – ён сам нам пра гэта распавёў – і абнаўляў калекцыю, аддаючы былых фаварытаў на пагарду й ганьбу. І калі шляхам ў школу мы знаходзілі ў памыйнай яме Кіта Джарэта альбо «Палаючыя вусны», змаляваныя зьдзеклівымі флямастарнымі рэмаркамі, то было зразумела, што ён зьмяніў іх на якіх-небудзь Маркуса Попа альбо «Сьмерць у чэрвені». Дзікая безгустоўшчына! Аднойчы мы ня вытрымалі і на вялікім перапынку залілі яму шуфляду з дыскамі расплаўленым плястылінам. Мы чакалі гішпанскае апантанасьці, але ён толькі пасьмяяўся: туды ім і дарога, дзеткі! І калі б толькі гэта. Бывала, глядзіць у кляснае вакно і ўздыхае: пасьля такой прыгажосьці, дзеткі, і памерці не шкада! Мы таксама глядзім туды, але нічога асаблівага ня бачым – бярозкі, птушкі. А падаконьнік вам таксама прыгожы? – пытаемся. І ён урачыста пацьвярджае, і пачынае апісваць годнасьці падаконьніка: і гладкі, і шырокі, і тоўсты. І так з усім. Аднойчы мы прынесьлі яму птушыны памёт у поліэтыленавым пакуначку і працягнулі. Але й тут ён застаўся задаволены – пачаў нахвальваць чалавечы нюх, наколькі ён, маўляў, моцны й чуйны, якія тонкія адценьні здольны адрозьніваць. Колік нават прапаноўваў замкнуць яго ў каморы на пару дзён – як ён тады засьпявае? Але мы памеркавалі й рассудзілі, что лепш не чапаць. Кім зрабіўся бы сэньёр Рунас без сваіх ружовых акуляраў – невядома. А раптам увёў бы розгі? І мы зусім пакінулі яго ў спакоі, а на занятках сьпеваў гулялі ў дурачка альбо палілі вогнішча за школьнай аранжарэяй.

84. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра станаўленьне

Калі мы з брацікамі былі маленькія, кожны бацька, кожны знаёмы дый кожны проста цікаўны ёлупень важыўся запытацца: кім вы хочаце стаць, дзеткі, калі пасталееце? Быццам гэта мае хоць нейкае значэньне! Кім, кім, кім? І паступова думка пра станаўленьне ўбілася ў нашыя ілбы, і мы патроху сапраўды пачалі хацець кімсьці стаць. Толькі Колік не паддаваўся на ціск. Спачатку ён папросту ігнараваў пытаньні, адмоўчваўся, а потым, калі дарослыя раз за разам ухвалялі нас, а на яго глядзелі паблажліва, як на малога, раззлаваўся. Ён пачаў дражніць і выкпіваць нас, і асабліва чамусьці нападаў на Валіка, які захацеў стаць мастаком.

– Уяві, Валю, у сьвеце зараз мільён мастакоў! І ўвесь гэты мільён сядзіць ля мальбэртаў і пэцкаюць пэндзьлікамі! І ты, як дурніла, будзеш сядзець і пэцкаць? Левай-правай, левай-правай! Я – адзін зь мільёна, гэта гучыць горда! Ха-ха!

Але Валік стрымана й лягічна адказваў:

– Ну добра, Колю, а ты што будзеш рабіць?

– Я нічога ня буду рабіць!

– У такім выпадку ты будзеш адным са ста мільёнаў гультаёў! Ха-ха! Валяюся на канапе й ганаруся!

Тады Колік абвясьціў, што ён будзе сядзець у куце й трымацца правай рукой за левае вуха! Такога ніхто ў сьвеце ня робіць, ну хіба што пару чалавек! І праўда, цэлы тыдзень ён не гуляў, ня песьціўся, не хадзіў на вуліцу і марнаваў увесь свой вольны час на сядзеньне ў куце й трыманьне правай рукой за левае вуха. Нам было шкада Коліка, і мы стараліся не зьвяртаць на яго ўвагу, каб не правакаваць упартасьць. Але праз тыдзень ён сам кінуў – бо зразумеў, што рызыкуе патрапіць у лік дзесяці мільёнаў вар'ятаў. «Людзей замнога, ўжо вельмі замнога», – палюбіў ён з тых часоў прымаўляць з крывой усьмешкай. З Валіка ён больш ня кпіў, цікаўных ёлупаў абыходзіў бокам і паціху ўліваўся ў лік ста мільёнаў крымінальнікаў.

85. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра майстэрства выставаў

Мой брат Валік, мастак, вельмі доўга не мог дамагчыся прызнаньня. Людзі ў нашым горадзе былі перанасычаныя мастацтвамі, яны толькі й ведалі, што абурацца й высьмяхацца. Сьпярша Валік вельмі балюча перажываў свае выставы, на кожнай зь якіх яго нязьменна прыніжалі і аб'яўлялі нікчэмным эпігонам, але потым прызвычаіўся, асвоіўся і адбрэхваўся спраўна. Бывала, падыдзе да яго якая эрудыяваная кабета з мастацтвазнавак і скажа:

– І навошта было маляваць гэтыя марыны? Усё роўна да Айвазоўскага не дацягнеце.

– А ў вас дзеці ёсьць? – пытаўся Валік, нават не задумваючыся.

– Вядома! – напышліва адказвала кабета.

– І навошта было нараджаць? Хіба яны стануць Македонскімі?

– Хам!

– Манюка! – рагаталі мы з брацікамі. – Няма ў цябе ніякіх дзяцей, мы ж ведаем!

Ці, бывала, падыдзе які часапісец з фотаапаратам і прагундосіць:

– Вам не здаецца, што ваш пэйзажны стыль занадта нагадвае Шышкіна?

– Сапраўды? – хмыкаў Валік, – а вам не здаецца, што ваш нос занадта нагадвае нос Рэпіна?

– Дазвольце, але ж я не абіраў свой ​​нос!

– А чаму чаравікі як у сутэнёра? Ці таксама не абіралі?

– Што?.. Ды я зараз!..

Але мы з брацікамі ўжо абсядалі яго, разьмінаючы адзін аднаму трыцэпсы. Шышкіна, кажаш, нагадвае? Пойдзем-ка з намі ў прыбіральню, сябрук.

Пакрысе выставы зрабіліся нашай улюбёнай забаўкай. Бывала, мы стаялі у Валіка за сьпіной і падганялі: малюй, малюй! А калі ён не пасьпяваў, дык несьлі выстаўляць ягоныя старыя карціны, усё роўна ўсім было ўсё роўна.

86. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сканчэньне сусьветнага цыклу

Хуліё прыйшоў дадому рана, змрочны як хмара. «Што здарылася?» – запыталіся мы. «Яна мне адмовіла!» – адказваў Хуліё з сумам і безвыходнасьцю. Ён закрыў твар далонямі й горка заплакаў. Мы пляскалі яго па плячох і суцяшалі як маглі.

– Ну й добра, што адмовіла, яшчэ лепей знойдзеш! – сказаў Колік.

– Ну й добра, што адмовіла, ня будзеш час марнаваць на глупства! – сказаў Валік.

– Трэ было ажаніцца з той, сама першай! – сказаў Толік.

А я пабег у краму па шакалядны торт.

За тортам тата ўзяў слова і прапанаваў нам паслухаць суцяшальную казку. Мы моўчкі, з поўнымі ратамі, заківалі.

– Жыла-была юная дзяўчына. Была яна разумная, далікатная, і на выгляд прыгожая. І, як належала, марыла пра каханьне. Хлопцы на яе таксама заглядаліся, а адзін суседзкі малец нават быў у яе закаханы, але ён ёй зусім не падабаўся. Дзяўчына не сьпяшалася й чакала свайго шчасьця. Аднойчы, калі яна купляла ў шапіку цыгарэты, падышоў да яе спрытны пралаза, агледзеў з галавы да ног і прапанаваў: паляжым, цукерка? Праз такое нахабства ў яе нават дух захапіла – сышла хуткім крокам, ані слова не адказаўшы, а потым успамінала з абурэньнем і шкадавала, што не абсякла прайдзісьвета. Мінула з таго выпадку трохі часу, і аднойчы ўвечары пастукаўся да яе той суседзкі малец, вушасты і кволы. Паваліўся на калені, палка прызнаўся дый пачаў прасіць стаць ягонаю жонкай. Нядоўга думаючы, яна адмовіла й выправадзіла. І адчула прыемнасьць унутры. Яшчэ празь некалькі дзён спынілася побач зь ёй на вуліцы машына, выйшаў адтуль пажылы паскуднік і пачаў абяцаць шчадроты. Пайшоў на хрэн, старэча! – працадзіла яна й зрабіла выразны жэст. Адвярнулася й выдалілася незалежна, вялікае задавальненьне праз гэту адмову атрымаўшы. Далей – болей. Ані дня не праходзіла, каб хтосьці чагосьці гэтай дзяўчыне не прапаноўваў. То ў начны клюб, то ў летні адпачынак, то замуж, то піва выпіць, то брыльянт за пацалунак, то вечнае каханьне. А яна з асалодай адмаўляла, усё дасканалей і напышлівей. Ужо ня марыла яна ні пра што, шчасьлівая аднымі адмовамі. З кожным годам яна ўсё харашэла, усё налівалася сокамі, усё афармлялася ды фармавалася. Кавалеры таксама ўсё багацелі ды прыгажэлі. Сваталіся да яе модныя дыджэі, вытанчаныя тэнары, ляўрэаты Букераўскіх прэмій, адважныя генэралы, мажныя бізнэсмэны, насьледныя арыстакраты, акторы й алімпійскія чэмпіёны. І ўсё атрымлівалі пагардную адмову. А адзін раз пад Новы год падышоў да яе ў гастраноме вельмі сур'ёзны спадар зь вельмі знаёмым тварам. Вой! Гэта ж прэзыдэнт! Дый ня просты, а амэрыканскі! Таксама руку й сэрца прапануе. З адмысловай халоднасьцю адмовіла яму дзяўчына. Зарыдаў прэзыдэнт у голас, не хаваючыся, а неўзабаве з засмучэньня падаў у адстаўку. Як жа гэта прыемна, сястрыцы! Пасьля тога выпадку ўсквітнела дзяўчына да такой асьляпляльнай прыгажосьці, што нават сонца й месяц свой ​​ход запавольвалі, калі яна на прамэнад выходзіла. І вось ішла яна аднаго разу па бульвары, а насустрач ёй – малады, статны, прыгожы, у ізьзяньні індыгавам – сам Гасподзь Крышна. Устаў ён перад ёю, і кажа: ці станцуеш Раса-Лілу са мною? А яна яму напышліва так, з вартасьцю: прыбяры лапы!

Тут тата, як належала, узяў паўзу й пачаў нетаропка адразаць сабе трэці кавалак.

– І што ж потым, татухна? – як належала, нецярпліва спыталі мы.

– Потым, зразумела, зьявіўся Гасподзь Шыва й спапяліў сусьвет, – адказаў тата. – Пасунь мне імбрычак, Ролю.

87. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра кіно

Калі мы былі маленькія, у нас дома быў толькі адзін тэлевізар, і па ім лавіўся толькі адзін канал, і ўвечары па ім круцілі заўсёды адзін і той жа сэрыял. Сэрыял быў нямецкі, невыносна нудны, але мама яго любіла й глядзела кожны дзень. Каб мы не журыліся, мама частавала нас пудынгам з разынкамі і падрабязна тлумачыла незразумеласьці.

– Мама, а чаму ўсе цёці аддаюцца гэтаму дзядзе? Ён жа састарэлы, пузаты й няспынна п'е піва?

– Ах, дзеткі! Ну, па-першае, цёці самі немаладыя й любяць піва. А на тоўстых тады была мода. Калі ты худы – значыць хворы. Цёці самі тоўстыя, бачыце? А яшчэ незадоўга да таго была вайна і мужчынаў зусім мала засталося. А яшчэ ён задуменны, як ваш тата.

Даеўшы пудынгі, мы ішлі да таты. Тата, паводле сваёй звычкі, нерухома сядзеў у фатэле й пазіраў у вакно. Ён мог так вельмі доўга пазіраць – мы нават некалькі разоў засякалі сэкундамерам, і рэкорд быў 28 хвілін 32 сэкунды, а потым у яго зачасаліся нага.

– Тата, а чаму ты не глядзіш з намі Фасбіндэра?

– Ах, дзеткі... – тата паднімаў позірк, пасьміхаўся і на некаторы час зноў вяртаўся да роздумаў, але пра нас не забываў і неўзабаве адказваў, як бы вынырваючы: – Навошта патрэбнае кіно, калі ёсьць акно? Глядзіце, як калыхаюцца бярозкі, як плывуць аблокі, заўсёды непаўторна. Вось калі б вакон не было, тады б сапраўды. Але ж яно ёсьць?

88. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра ціхмянага пустэльніка

Аднойчы, бадзяючыся па гаях і пералесках уздоўж закінутае шашы, мы з брацікамі натрапілі на невялічкую хатку з высокім флюгерам у выглядзе савы, якая ляжала на баку. Мы адразу ўспомнілі, што якраз недзе тут мусіў жыць вядомы пустэльнік, што выдаліўся з гораду каб дзеяць добрыя справы – так расказвалі. Мы абышлі хатку вакол і сапраўды ўбачылі пустэльніка: ён сядзеў на зэдліку ля клубнічнае градкі. Ён мацаў пад лісьцем, зрываў ягаду, аглядаў яе з усіх бакоў, паласкаў у рондальчыку з вадой і адпраўляў у рот. Ён быў апрануты ў цыраваны пінжак, выцьвілыя галіфэ і шлёпанцы на босую нагу; на твар выглядаў зусім старэнькім, але цалкам бесклапотным і задаволеным.

– Ваша сава павалілася! – зазначылі мы.

– Гэта вецер яе нахіліў, а паправіць я не магу, занадта высока, – адгукнуўся пустэльнік. – Затое цяпер яна азначае ня проста мудрасьць, а ціхмяную.

Ён распавёў, што клубніцы ў гэтым годзе кіслыя, але затое радыска смачная. «Хочаце рыдысачкі?» Мы не хацелі. Ён падаўся нам дзіўным, і, каб яго выкрыць, мы разьвіталіся, адышлі й схаваліся ў маліньніку. Пустэльнік яшчэ крыху паласаваўся кіслай трускаўкай, падняўся й пайшоў у хату – дзіўна лёгкай хадой, ледзь кранаючыся зямлі, як юны гімнаст, а над ягонай галавой вагалася паветра – ці то зь цеплыні й волкасьці, ці то са сьвятасьці. Мы троху счакалі, потым наблізіліся й сталі глядзець праз акно, што ён робіць. Ён пахадзіў па пакоі, пачухаў бараду, сеў за кампутар і пачаў чытаць. Раз-пораз ён ківаў, усьміхаўся, круціў галавой і прымаўся нешта пісаць, потым ізноў чытаў. Прайшла гадзіна, прайшлі дзьве, мы ўжо пасмакавалі і клубніцу, і радыску, а ён усё чытаў і пісаў.

– Во нахабнікі! – за нашымі сьпінамі раптам паўстала суровая баба зь бітонам, і мы спалохана адскочылі ад акна. Мы сталі апраўдвацца і патлумачылі, што проста хацелі праверыць. – Чаго там правяраць? Ня ведаеце быццам? Ён чытае дзёньнікі ў інтэрнэце! Усе запар! Дзе вершы пахваліць, дзе апавяданьні, дзе разважаньні, і так кожны дзень, год за годам! На каго людзям спадзявацца яшчэ, як не на яго? Хто яшчэ імі зацікавіцца, хто супакоіць, хто абнадзеіць? Ведалі б вы, якою я была, пакуль ён мае сьмятаньнічкі не заўважыў! Гістэрычкай, ветрагонкай, гарпіяй на ўвесь сьвет узлаванай! А цяпер бачыце? Нейкія няшчасныя сьмятаньнічкі, падзялілася рэцэптам, а ён знайшоў, прачытаў, і так ухваліў пранікнёна, што я нібы перарадзілася й сэнс здабыла! Цяпер малачко яму нашу. Ён сьвяты, кажу вам! Вось вы самі паспрабуйце – ці атрымаецца ў вас? Не. Самі ведаеце, што не! Плюнеце празь дзесяць хвілін і ня вытрымаеце. Вось як.

89. Змрочныя засьценкі. Гэта мора

Праз паўгода ці год майго замыканьня ў Вучылішчы наступіў нядоўгі шчасны пэрыяд – я скарыўся лёсу, звыкся, і нават агідныя шакалядныя батончыкі ўжо здаваліся мне зноснымі. Мы з таварышамі, выканаўшы ўсе даручэньні праграмароў і жвава прарэклямаваўшы заданьні, пасьля падвячорку былі аддадзеныя самі сабе. Калі ў першыя месяцы мае аднакурсьнікі, былыя інваліды, сьпяшаліся пацешыцца даступнасьцю дзіцячых мараў і гарэзілі ў целах мускулістых супэрмэнаў і сустаўных фотамадэляк, дык потым гэта надакучыла, і ў моду ўвайшлі матэматычныя забаўкі: імчацца зь віскам ідэальнымі кропкамі па гіпэрбалах, нападаць зьнянацку й ​​браць адно з аднаго вытворную, аб'ядноўвацца ў шматмерныя масівы й матрыцы, а потым бурна перамнажацца. Адзін я захоўваў хваравітую прыхільнасьць да свайго былога аблічча і падоўгу ўзіраўся ў люстэрка, намагаючыся ўспомніць, ці такі быў у мяне нос, колькі павінна быць рэбраў і так выглядаюць сапраўдныя ключыцы. А яшчэ Лена, якая жыла музыкай нават па-за заняткамі, і вольны ад рэклямы поп-зорак час праводзіла ў выяве ліловага праменьчыка, бесьперапынна прапускаючы скрозь сябе насычаныя пост-сымфанічныя, пост-джазавыя і пост-эстрадныя плыні. Лена толькі зрэдку набывала цялеснасьць, выяўляючыся на сваім ложку з задуменным і крыху ашалелым выглядам. Радуючыся кампаніі, я запрашаў яе пагуляць, і яна паслухмяна рушыла за мной. Лена, у мінулым сьляпая, уяўляла ўласнае цела толькі па ўнутраных адчуваньнях, без візуальных, і часам, павярнуўшыся да яе, я палохаўся зь яе міжвольна ўзбуйнелай галавы ці паўмэтровых далоняў. Пад маім позіркам яна засяроджвалася й вярталася ў прыдатны дзяўчыне стан, а я браў яе за руку, каб не забывалася. Прамінуўшы плятанавую алею і доўгі каменны спуск да набярэжнай, мы заходзілі ў кавярню «Бакен» і заказвалі па маленькаму кубачку шакаляду. Яна ўвесь час прыслухоўвалася – да чужых размоў, да шыпеньня кавамашыны, да званкоў, да гудкоў – і раптам пачынала калыхаць галавой, быццам лавіла рытм. Потым я браў човен і, агінаючы катэры й яхты, кіраваў да выгібу зарослага хвоямі мысу. Лена вярцела кончык каўняра, пастуквала сандаляй па борціку, вывуджвала з вады шышкі й выкладвала зь іх Л. Стаміўшыся веславаць, я выпускаў вёслы і падсаджваўся да яе на карму. Хвоі ледзь чутна шумелі, хвалі блішчалі, на гарызонце разгараліся жоўтыя й ружовыя палосы захаду. «Гэта мора. Табе падабаецца?» «Так». Я асьцярожна цалаваў яе ў шчаку і, каб ня даць ёй засумаваць, даставаў шакалядны батончык. Яна безуважна зьядала кавалачак і, схіліўшыся набок, апускала руку да вады, вадзіла пальцамі. «Назад?» «Я лепш сама». І зьнікала. Так здаралася заўсёды, і я прызвычаіўся. Я падграбаў да берага, выцягваў лодку на пясок і вяртаўся лесам.

8A. Аповед Коліка. Пра аднаго індыйца

Мой брат Колік расказваў, што аднойчы зь ім у вязьніцы сядзеў індыец. Ён сядзеў на нарах у паставе лётасу, прыжмурыўшы вочы, і ледзь усьміхаўся. Колік спытаў індыйца, за што ён трапіў у турму, і той засьмяяўся: гэта ня я ў яе трапіў, а яе вакол мяне пабудавалі. Я тут даўно сяджу, спакон веку. Як жа цябе не прыбілі, пакуль будавалі? – зьдзівіўся Колік. Гэта таму, што я толькі часам выяўляўся, адказваў індыец; як убачу добрага чалавека, дык сілаю волі прабадаю матэрыяльнасьць. Каб Колік паверыў, ён узьняўся над нарамі і трохі павісеў. Ён сказаў, што ўцячы зь вязьніцы можна трыма спосабамі: засяроджваньнем, канцэнтрацыяй і факусаваньнем. Колік абраў факусаваньне, і індыец патлумачыў: падобна таму, як расплываюцца абрысы прадметаў, калі выдаляеш позірк да гарызонту, так расплываюцца й самі прадметы – калі выдаляеш сьвядомасьць да ісьціны. Коліку гэта спадабалася, і ён пачаў трэніравацца кожны дзень, спачатку па гадзіне, потым па дзьве, потым дні напралёт. І так натрэніраваўся, што аднойчы, як толькі ён сфакусаваўся, хоп – і скончыўся ягоны тэрмін. З тых часоў Колік вельмі паважаў усё індыйскае, але далей трэніравацца баяўся, бо аднойчы так сфакусуесься, і раптам хоп – і скончыцца твой зямны тэрмін.

8B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра манэткі

У дзяцінстве, калі нам ня спалася, мы прыдумлялі сабе ўсялякія вясёлыя гульні. Аднойчы Колік прапанаваў распляскаць манэтку, каб яна зрабілася гладзенькая. Мы паклалі манэтку на малаток, а другім малатком пачалі лупіць па ёй. Яна плюшчылася, але лічбы ўсё роўна заставаліся бачныя. На грук і ляск прыйшла мама ў піжаме – што адбываецца? І загадала нам ня крыўдзіць манэтку.

– Пакладзіце яе ў скарбонку, да сястрычак. З манэткамі лепш не жартаваць! Давайце, накрывайцеся коўдрамі, а я вам казку апавяду. Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, які вельмі манэткі не любіў. І партманэт яны тапырылі, і кішэні адцягвалі, і дрынчэлі назойліва, і назапашваліся захутка. Адзін час ён іх жабракам раздаваў, але бывала тыдзень праходзіш, і ніводнага бадзягі не сустрэнеш. Тады стаў ён манэткамі ў краме расплачвацца, стараўся з сабой поўныя кішэні драбніцы насіць, каб любую суму можна было набраць. Але бабкі ў чаргох на яго чмыхалі, прадаўніцы пырхалі, жандары касіліся, дый манэтак ня дужа зьмяншалася. Ужывеш усё да адзінай, а табе ўжо новую рэшту адсыпаюць. Стаў тады той чалавек прыносіць дадому манэткі й пад канапу іх выгружаць. Назапасілася ў яго пад канапай цэлая гара! Пыл, павуціньне, таполевы пух, сухія камарыкі – усякі бруд на іх зьбіраўся, а прыбраць немагчыма, ня мыць жа кожную раз на месяц. І затужыў тады чалавек, і паскардзіўся Ўсеўладнаму: «Зусім замучылі мяне манэткі!» «Не наракай па дробязях! – адказваў Усеўладны. – Зубы чысьціш? Шкарпэткі цыруеш? Лухту з барады вычэсваеш? Вось і манэткамі ня грэбуй». Але не паслухаўся чалавек. Разгулялася ў ім гардыня, і з тае пары ён наогул манэткі браць перастаў. Яму крычаць: рэшту! рэшту вазьміце! А ён каўнер падымае, як шпіён, і сыходзіць хутчэй. А потым і зусім заганарыўся: згарнуў з-пад канапы ўсе манэткі ў вялікую торбу і выкінуў на сьметнік. І падлогу пад канапай вымыў. І ўздыхнуў з палёгкай. Але адну маленькую манэтачку не заўважыў. Схавалася яна пад ліштвай, а ноччу, калі чалавек заснуў, паклікала сяброў на помсту. І накінуліся яны на чалавека! Прачынаецца ён у жаху, а на яго насядаюць: зубная шчотка тыкаецца ў твар – чысьці зубы! шкарпэткі па нагах паўзуць – цыруй нас! кашуля душыць – прасуй мяне! талеркі брынкаюць – мый нас! сьмецьцевае вядро сьмярдзіць – вынось мяне! Чалавек адбіваецца, як можа, ды дзе там! Канапа скача – ляжы на мне! Коўдра ўвінаецца ўдавам – пакрывайся мной! Падлога дрыжыць – хадзі па мне! Зьявіліся й людзі: жанчыны віскочуць – кахай нас! мужчыны равуць – сябруй з намі! дзеці пішчаць – зараджай нас! Нават цела ўласнае ўзбунтавалася: страўнік булькае – кармі мяне! лёгкія сапуць – дыхай намі! мозг хлюпае – думай мной! І нарэшце пачуўся страшэнны шум і грукат: зазірае ў вакно само жыцьцё, велізарнае, моцнае, лютае – жыві мяне! «Не хачу! – крычыць чалавек. – Ня буду! Ідзіце прэч! Прэч адсюль к чорту!» «Ха-ха-ха! – сьмяюцца яны. – А мы самі чэрці й ёсьць!» І пацягнулі яны яго ў пекла. Там ён і згінуў. Вось як, дзеткі.

Мы маўчалі. Хоць нам і здалося, што казка ня вельмі дарэчы, але з тых часоў мы ніколі ня плюшчылі манэткі.

8C. Уцёкі ды туляньні. У новай кватэры

Аддаўшы ўросламу агенту сакваяж з банкнотамі, я ўступіў у кватэру.

Забудова 1960 года, апошнія дваццаць гадоў пад арэндай, санвузел сумешчаны. Вітальня зь ціхамірнымі шпалерамі колеру рачной хвалі, прадоўжная тумбачка на ножках, забытыя вусьцілкі. Пад вымыкальнікам убіты дзюбель, на ім вісіць прыгожы грабянец. Я сеў на тумбачку і прымерыў вусьцілкі: вялікія, але можна абрэзаць.

Пакой з паркетам і кніжнай шафай. Кожны дасьведчаны жыхар пакінуў у шафе літаратурны сьлед: сяброўкі-прадаўніцы складвалі стосікам іранічныя дэтэктывы; інжынэр зь цяжарнай жонкай пэдантычна сартаваў сіненькіх кішэнных Паланіка, Павіча й Муракамі; духоўна сталы маляр паставіў у кут абраз і завёў карычневы агульны сшытак, куды школьным почыркам перапісваў малітоўнік.

Кухня: цэгла, алей. Верхні пласт быў бэжавы, а ў месцах удараў начыньня аб сьцены праглядалася гісторыя рамонтаў: блакітны, зялёны й цёмна-зялёны пэрыяды. Адчуваючы хваляваньне археоляга, я азіраўся. На кожнай са шматлікіх гарызантальных паверхняў грувасьціліся чайныя прылады: чайнікі для кіпячэньня, імбрыкі для заваркі, скрыні для гарбаты, гурткі, сподкі, прыхваткі, падносы. Калі я адчыніў адну з шафак, у мяне заняло дух – ён быў поўны імбрычкаў, кубачкаў, чайных скрыначак, падсітачкаў, падставачак, а ў глыбіні хаваліся яшчэ нейкія малазразумелыя заварныя рэчы. Як істоце ўразьлівай, мне адразу ж захацелася выпіць чаю. Я паставіў грэцца ваду ў чайніку са сьвістком і асьцярожна патрос вялікую чайную скрыню, якая стаяла на палічцы над плітой. Пустая. І другая, меншая, пустая. І ўсё зьмешчаныя ў межах дасяжнасьці скрынкі таксама аказаліся пустыя. Акрамя адной – у ёй, па іроніі гаспадароў, захоўвалася кава ў зернях. Але ж мае нясьмелыя пошукі неўзабаве ўвянчаліся пачатым пакункам «Yoga tea». Выбраўшы кубак з качачкай, я заліў пакецік саламянага колеру кіпенем і счакаў чатыры хвіліны. Водар быў цудоўны, смак быў цудоўны, эфэкт быў супакойлівы і расслаблівы. Узьлезшы на прадоўжную тумбачку і падціснуўшы ногі, я ўявіў сябе шакалядным індыйцам, які плыве па хвалях супакою на белым лётасе, кудысь у глыбіні часоў, да 1960 году да нашай эры.