Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 19 (всего у книги 22 страниц)

F4. Зь ліста Толіка. Пра тэатар

<...> і я паляцеў. Цалкам самадастатковая краіна, але часам ім патрэбныя тэхнічныя спэцыялісты кшталту мяне. Людзі тамака – усе творчыя, ну дашчэнту ўсё, уявіце. Вам бы спадабалася. Хто пісьменьнік, хто музыкант, хто скульптар, хто дызайнэр, а хто й філёзаф нават. Прычым ня вытычкі нейкія, а спадчынныя, дынастычныя, у доўгіх пакаленьнях. Вось толькі невясёлыя ўсё, панурыя. Я спачатку не разумеў, чаму, а потым перакладніца мне патлумачыла: ім няма каму паказаць свае працы. Па-першае, кожны заняты сваімі, а па-другое, у іх назьбіралася столькі заведама выдатнае клясыкі, што марнаваць час на сумніўных сучасьнікаў – проста глупства. Я быў дужа зьдзіўлены і зь цяжкасьцю паверыў, але ў той жа вечар пераканаўся, што яна ані не забольшыла. Гуляючы па набярэжнай, я натрапіў на невялікі тэатар, было якраз сем, і я наважыўся зайсьці. Квіткоў не спыталі, заля была пустая. Калі празь некалькі хвілін заслона рассунулася, дык акторы, убачыўшы мяне, расчынілі раты са зьдзіўленьня. Яны закрычалі, заклікаючы кагосьці, і з глыбіняў выскачыў напалоханы пастаноўца – ён падбег да мяне і стаў паціскаць руку, выбачацца за штосьці й жаласна зазіраць ў вочы. Нарэшце ён махнуў хустачкай і спэктакаль пачаўся. Я не разумеў ані слова, але глядзеў уважліва, усьведамляючы ўласную адказнасьць, і нават баяўся паварушыцца. Здаецца, гэта была гістарычная п'еса. Акторы сьпявалі, скакалі й рухалі дэкарацыі. Калі ўсё скончылася, я падняўся і стаў пляскаць, а яны кланяліся. Пастаноўца ўсхліпнуў, закрыў твар далонямі, і я, паддаўшыся імпэту, абняў яго за плечы і прыцягнуў да сябе. Ён плакаў у мяне на грудзях, мармытаў расчуленыя падзякі, а акторы спусьціліся і таксама плакалі. Я гладзіў іх па валасах, суцяшаў, цалаваў у мокрыя твары, і яны цалавалі мяне ў адказ, а потым <...>

F5. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра школьныя дні

Калі мы з брацікамі ўзгадаваліся ды сталі аканчальна дарослыя, на нас часам па-ранейшаму навальвалася непераадольнае жаданьне пайсьці ў школу. У такія дні мы клаліся спаць крыху раней, а раніцай, пасьнедаўшы крэпкім індыйскім чаем з кексамі і курагой, начэплівалі ранцы і йшлі цугам па школьнай сьцежцы, па росных пустках, па імглістых ярах. Наша школа, цяпер дзіўна маленькая, ужо не вырастала шэрым гмахам здалёк, як раней, а нечакана выяўлялася ў зарасьніках зьдзічэлых сьліў: карычневая, у нарастах вапняку і ракавінак, з крывымі шчарбінамі паміж рагавых цаглінаў. Мы агіналі агароджу з поўначы, каб не глядзець на магілы дырэктара і настаўніка фізкультуры, і ўваходзілі праз заднія весьніцы, нагінаючыся і прытрымліваючы адзін перад адным тугія сьлівавыя галіны. Бэтонная лесьвіца даўно раскрышылася, і мы, ускараскаўшыся па гурбе пазасьмяглых глёбусаў, залазілі ў школу цераз акно сталовай. У сталовай яшчэ лунаў слабы водар кіслае капусты і печанае бульбы, у высокіх сэрвантах яшчэ можна было адшукаць пакунак-другі фруктовых вафляў, але цішыня й белы пыл тленьня, што выслаў пустыя паверхні, прымушалі нас захоўваць стрыманасьць і сур'ёзнасьць. Мы пераабуваліся ў лямцавыя тэпцікі і мякка рухаліся па калідорах, зазіраючы ў аўдыторыі. Дошкі аблезьлі зь зялёных у шэрыя, крэйда ссыпалася, табліцы Мендзялеева пацямнелі й набраклі халоднай восеньскай расой. Кожны крок узбуджаў гул у доўгіх масьніцах, сыпаўся пясок, трэскалі шкляныя аскепкі. Стаміўшыся, мы збочвалі ў клясу, прысаджваліся за фанэрныя парты. Калені й жываты не зьмяшчаліся ў вузкіх праёмах, і мы мусілі стрымліваць подых і з высілкам усоўваць іх сантымэтар за сантымэтрам. Уладкаваўшыся і прадыхаўшыся, мы ўяўлялі, што пачаліся заняткі геамэтрыі, і цяпер нас чакаюць пабудовы бісэктрысаў і мэдыянаў. Пэналы з алоўкамі і цыркулямі нам цяпер заменьвалі шчыльныя поліэтыленавыя пакеты з хлебам, аранжавыя тэрмасы з настоем цыкорыя і шырокія нажы для шынкоўкі капусты. Толік хутка-хутка круціў ручку генэратара на паходнай электраплітцы, Валік чысьціў часнык, Колік цёр сыр, а мы з Хуліё алеілі патэльню па акружнасьці і наразалі хлеб роўнабаковымі трыкутнікамі. Грэнкі смажыліся, паветра ў клясе дрыжала і сагравалася, з акна праглядвала сонца, лашчачы залысіны. Мы хрумсьцелі грэнкамі, маўчалі, а часам задавалі адзін аднаму розныя пазнавальныя задачы: пра цягнікі ды адлегласьці, пра колькасьць яблыкаў, пра малако ў бітонах. На салодкае быў джэм і бісквіты, а потым мы трохі драмалі, крадком, пакуль не здавалася, што зьвініць званок. Нам было пара вяртацца, але парты моцна трымалі нас пасьля насычэньня: мы мусілі з усіх сілаў напружваць ногі й рукі, каб вызваліцца. З трэскам кашуляў і скрыпам рамянёў мы выдзіраліся ў праходы, адсопваліся, зьбіралі ранцы. Мы спрабавалі жартаваць, але выходзіла паныла, і мы тапталіся, азіраліся, адкідвалі вечкі ў надзеі знайсьці штосьці забытае, і нарэшце марудна сыходзілі, ужо плянуючы і прадчуваючы наступнае вяртаньне.

F6. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра ляжаньне

Самы цяжкі час для нас з брацікамі надышоў, калі мы ўдосталь насамарэалізоўваліся. Сьпярша здавалася, што гэта вельмі патрэбна і вельмі няпроста – самарэалізавацца – але потым... Можа, камусьці гэта і сьмешна, хто ўжо ўсё ведае, але нам тады было зусім не да сьмеху. Мы ляжалі на канапах і марудліва пілі віно, літры віна, то кіслага, то салодкага, усё адно якога – а што яшчэ было рабіць? Толік спарадзіў дзьвюх дачок, купіў ім кватэры, машыны, выдаў замуж, Валік атрымаў чын тройчы заслужанага мастака, Хуліё пакахаў усіх дзяўчын у межах кальцавое дарогі, Колік прымусіў выдыгаць перад сабой самых закаранелых злачынцаў. І нават я навучыўся дакранацца пальцамі да падлогі, не згінаючыся ў каленках. Што далей? З нуды мы разжыліся шэрым лямцом і шылі тапкі, нейкія бязглуздыя, нікому не цікавыя тапкі. Калі шыеш тапку, добра ўкалоць шылам палец: выступае шарык крыві, забаўна надзімаецца і сасьлізгвае кропляй на споднікі. Размазваеш кроплю і разглядаеш – на што падобна? Шкада, гэты чырвоны хутка жухне і ператвараецца ў карычневы, чорны. Адварочваесься, шукаеш хоць макулінку новага, хоць бы ў прытхлых складках прасьцінаў. Быццам доўгая хвароба, без акрыяньня, бяз гуку, бяз звону ў вушох – але ж рана паміраць? І ляжыш у піжаме, у нейкім бессэнсоўным швэдры, у вязаным пуловэры, глытаеш гарачы кампот. Хіба так павінна быць? Адзінай нашай надзеяй заставалася будучыня – раптам у будучыні штосьці здарыцца, звонку альбо ўнутры, і нам ізноў захочацца ўстаць?

F7. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра вытанчэньне

Калі мы з брацікамі былі маленькія й хадзілі ў школу, быў у нас адзін цьвердалобы настаўнік, сэньёр Рунас, у мінулым ці тое абат, ці тое ксёндз. Ён займаўся з намі фізкультурай і працай, і твар ягоны быў безпачуцьцёвы, як у тыбэцкага аскета. Мы ўсё чакалі – калі ж ён заплача? Але ён ня плакаў і ня плакаў, ён быў зусім бяздушны і ўчарсьцьвелы. Аднойчы Колік знарок ушчаміў сабе палец вечкам парты, да крыві, і паказаў яму, але той нават брывом не паварухнуў, паглыблены ў сваё. Аднак цярплівы заўсёды застаецца ў выйгрышы, і мы з брацікамі выйгралі: калі надышла пара сэньёру Рунасу паміраць – заплакаў ён, як дзіця. Пажаліўся ён нам, што шкада яму расставацца з кветачкамі лугавымі, зь сінім небам, з сонейкам, шкада невыразна. Што ж ты ня плакаў, дзядзька, калі да месцу было, калі да часу? – злараднічалі мы. Хоць зрэшты злараднасьць наша была напалову са спачуваньнем – быццам мы самі паміралі разам з сэньёрам Рунасам – з такім незвычайным для нашых гадоў спачуваньнем. Мы сабралі яму палявых кветачак, галінак папараці, травяных мяцёлачак і ўсякіх дароў агарода: агрэсту, яблыкаў, рознай радыскі. Ён быў расчулены і не засмуціўся, што нясьпелае й нямытае, якая яму ўжо была розьніца, недарэчна мерцьвяку турбавацца пра страўнасьць. Мы сядзелі ля магілы й раіліся, як жа мы цяпер будзем вывучаць фізкультуру ды працу? Мы дамовіліся нічога не казаць дырэктару пра сьмерць сэньёра Рунаса, інакш бы ён знайшоў нам новага настаўніка, зноў якога таўстаскурага мужыка, і чакай потым чакай, пакуль ён вытанчыцца. Мы самі бегалі, скакалі, пілавалі лобзікам і ставілі сабе адзнакі ў клясны журнал – і дырэктар так нічога і не заўважыў. Мы былі такія тонкія, што ледзьве не ўзьляталі, лягчэйшыя за паветра, сьветлыя, прыгожыя, кучаравыя. Мы марылі, што калі вырасьцем, станем настаўнікамі.

F8. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра пасланьні

Пасьля сьмерці сэньёра Рунаса нам у спадчыну засталося мноства найцікавешых прадметаў. Вярнуўшыся ў школу, мы расьселіся на дыване ў настаўніцкай і высыпалі зьмесьціва шуфлядаў ягонай камоды і пісьмовага стала ў вялікую агульную гурбу. Спачатку мы ня рухаліся і проста разглядалі тое, што апынулася на паверхні: вадзяны компас, чорны паяльнік з загнутым джалам, набор радыёаматарскіх адвёртак, балён з газам для запальніцаў, калода эратычных ігральных картаў, велізарнае павелічальнае шкло, бляшаная скрынка з-пад ледзянцоў з выпуклымі аленямі, аптычны кабель са мноствам дзіўных вузельчыкаў, рознакаляровы веер з узорамі акрылу, добры кавалак гаспадарчага мыла, шпрыц з тэрмапастай і разрозьненыя касэты з польскім джазам. Потым мы пачалі шукаць канцы ды куты, што тырчалі з гурбы, і цягнуць наўздагад: будаўнічая грунтвага з бурбалкамі ў шкляных капсулях, кардонную тубу з доўгай люлькай, зьвязак ключоў зь бірулькай у выглядзе рэвальвэра, пакунак сандалавых араматычных палачак, тонкую жоўтую тэчку на матузках. У тэчцы хавалася нечаканае: аказваецца, сэньёр Рунас на працягу многіх гадоў пісаў пасланьні самому сабе, з тагачаснасьці ў будучыню. Адчуваючы козыт цікаўнасьці ў жываце, мы сталі гартаць і чытаць.

***

Мне ў 15ць гадоў. Раней не адчыняць.

Ну што? Ты ўжо... гэта? Не, сапраўды? Як яно??...

Мы ўзраўнавалі: чаму ён пытаўся пра патаемнае нейкага мітычнага будучага сябе, а ня нас, сваіх верных вучняў? Зрэшты, нягледзячы на інтрыгу першага запісу, далей пайшлі такія маркотныя банальнасьці, што мы хутка кінулі і раўнаваць, і смуткаваць, і гарталі ўжо па дзесяць старонак за раз.

***

Калі ты ўжо забыўся, як гэта пакутліва, дык прачытай і павер: трэба трымацца з усіх сілаў, каб не закахацца.

***

Калі табе яшчэ не 25ць, дык не чытай!

Дык што? Ты ўжо ажаніўся? Не магу ўявіць цябе ў вясельным гарнітуры!

***

Ну, дык што?

***

Такім чынам, ты ўжо абзавёўся джыпам і жыватом, самаздаволены запанелы ханжа? Хацеў бы я паглядзець на цябе, як ты пацееш у фраку ды пэнснэ на сходзе якіх-небудзь заснавальнікаў. Ад душы жадаю, каб у час прамовы твой кляпан ня вытрымаў напору газаў!

***

Добры дзень. Не ўчыняй зь дзецьмі тое, што мой бацька ўчыняў са мной. Ты ж ужо ажаніўся? Не сячы іх, не адбірай юнацкія пяшчоты, не палі вершы, ня бі па вуснах, не прымушай бясконца клянчыць і кланяцца, не высмоктвай сокі, не выплюхвай быдляцтва. Будзь здаровы.

***

Не зазірайся на выпускніцаў, май годнасьць. Май павагу да жонкі. Яна ў цябе ўжо ёсьць? Гэта ганебна, калі станісты пэнсіянэр вядзе пад руку вяртлявую студэнтку. Гэта жудасна! Яна ж на абцасах ледзь трымаецца. Ты пра гэта пашкадуеш! Яна будзе цябе падманваць з інструктарамі ў балёньневых куртках. Посьпехаў.

***

Калі будзеш паміраць, пляшывы старэча, успомні пра мяне. Я – гэта ня ты. Я жывы, а ты выгарэў. Мне цябе зусім не шкада. Бывай.

***

Калі будзеш паміраць, не забудзься падгаліць бровы, каб не выглядаць па-дурному. Бывай.

F9. Змрочныя засьценкі. Гэта чэсны бой

Чарада жорсткіх няўдач і паражэньняў пакінула глыбокі шнар на маёй далікатнай самасьвядомасьці, і без таго пакурчанай, і быццам прыціснула цяжкім матрацам, і быццам высмактала ўвесь мой сок. Ня маючы болей сілаў супрацьстаяць фатуму, я не падымаўся з ложку і бяздумна глядзеў тэлефільмы. Асабліва мне падабаліся гісторыі на тэму каратэ і самба: як зграбныя героі сам-адзін ці зь верным сябрам ішлі насустрач несправядлівасьцям, дужаліся, змагаліся, балянсавалі на мяжы гібелі й нязьменна перамагалі. У той жа вечар я перамог роспач і немач і прыступіўся да трэніровак. Я падцягваўся на пальцах, адціскаўся на костачках, па паўгадзіны запар стаяў на галаве, трымаў пудовую гіру на ўзроўні плячэй і рабіў расьцяжку на двух табурэтах. Адмысловую ўвагу я надаваў брушному прэсу: у паставе лежачы напружваў квадрацікі і ўціраў у іх эўкаліпт – дзеля адценьня і асьвяжэньня. Я набыў сабе прасторныя баксёрскія трусы, сінія, атлясна-пералівістыя, з двума ліловымі лямпасамі, і скрутак элястычнага бінта, каб эфэктна закруціць кулакі. Гэта будзе адкрыты, чэсны бой! Роўна апоўдні я папрасіў вартаўніка Трафіма ўдарыць у гонг. Ён, нязьменна ласкавы і прыязны, пагладзіў мяне па сьпіне і прапанаваў некалькі гонгаў на выбар: сычуаньскі, ганконскі і тайляндзкі, і я на імгненьне зьбянтэжыўся, але потым адважна абраў самы буйны, з выпуклым сьветлым саском пасярэдзіне. ДОНН – задрыжала і згусьцілася паветра, завібравалі таўшчэзныя муры Вучылішча. Я ішоў, амаль плыў у гуле гонгу да фізкультурнае залі, дзе ўладарыў Галоўны Праграмар, дзе панаваў жывёльны культ мускулаў. Было брудна, душна, наплёвана, патыхала сырым мясам і мускусам, і сьвежы міртавы струменьчык, які цягнуўся за мною, амаль адчуваўся, амаль сьвяціўся. Бамбізы-праграмары прагульваліся ўкруг рысталішча, палёпваючы сябе па літым дэльтам, перасмыкваючы цягліцамі грудзей, падражніваючы адзін аднаго рыкам і хрыплай лаянкай. Убачыўшы мяне, яны люта ашчэрыліся: адны пачалі круціць мажнымі лапамі, быццам скручваючы мяне ў бараноў рог, а іншыя высоўвалі сінюшныя языкі і закачвалі вочы, малюючы мой хуткі лёс. Высока падняўшы галаву, я ўскочыў на рынг і абвёў вачыма натоўп. Бурболіла піва, узьляталі банкноты і блянкі ставак, разяўленыя раты гарлапанілі й рагаталі, і адна толькі Лена глядзела шэрымі вачыма і заўзела за мяне, але я ведаў: зусім ня праз сымпатыю, а каб выказаць абыякавасьць. Тым часам журы, пагардзіўшы жэрабем, выставіла супраць мяне сама зачахлага, сама бездапаможнага кодэра, але нават гэтая бледная нікчэмнасьць, што з гігіканьнем падымалася на дашчаны памост, выглядала ў параўнаньні са мною Мядзьведзь-гарой. Толькі раунд, паўтараў я сабе, адзін раунд, пратрымацца раунд – нават гэта будзе тытанічнай перамогай для мяне і катастрофай для іх. Каб раззлавацца, разьюшыцца і набыць лютасьць бэрсэрка, я балюча ўкусіў сябе за мезенец і пагрозьліва закрычаў: сьцеражыся! У адказ ён паўторна гігікнуў і наблізіў да мяне велізарны палец з абкусаным пазногцем, складзены для пстрычкі. Я падскочыў, гнутка выварочваючыся на ляту і рыхтуючыся да кідку кобры, але позна: шырокі пазногаць ужо нагнаў мяне і пругка нападдаў, ды так моцна, што я паляцеў спачатку кулём, а потым наўпрост дагары нагамі – і даволі далёка – і прызямліўся на гурбу рознакаляровага рызьзя дзесьці ў куце буфэту. І бамбізы, і публіка адразу ж забыліся на мяне і заняліся сваімі справамі – хто ваксаваў пантофлі, хто распальваў люльку, хто абналічваў чэкі; Лена глядзелася ў люстэрка й фарбавала вусны, то выпінаючы іх, то падгінаючы й расьціраючы адно аб адно, каб разраўнаваць памаду.

Заставалася зьмірыцца?

FA. Уцёкі ды туляньні. У купэ

У суботу Белы Паляўнік нанава абмацаў мяне і знайшоў нататнік. Ён чытаў, закінуўшы нагу на нагу, і рытмічна торгаў пальцамі, праз што заднік тапкі адсоўваўся ад пяткі і зноў змыкаўся зь ёй, нібы рот. Ён чытаў і хрумсьцеў салёнай саломкай, сёрбаў гарбату, а я бездапаможна выгінаўся й выцягваўся пад прасьцінай. Захапіўшыся чытаньнем, ён зьлёгку рухаў вуснамі, шырока расстаўляў ногі і паціраў пахвіну рубам далоні. Ён мачаў саломку ў гарбату:

– Вось бачыш! Усе твае гісторыі супярэчаць адна адной. Сам памяркуй, – ён аблізваў саломку і кусаў.

– Хлусьня.

– Ды кінь, кожны можа прыхварэць. Галоўнае, што зараз ты ў добрых руках. Бачыш, ты прапусьціў коску, – ён нахіляў да мяне нататнік.

– Хлусьня!

– А з больніцы навошта зьбег?

– Гэта ня больніца!

– Ляжаў-ляжаў, узяў і зьбег. Бягунок! Ну дый што казаць, што было тое было. Але годзе – зараз спакой і харчаваньне. Ніякіх турботаў. Павер мне, бо я – твой лекар. Дай-ка руку.

– Ты ня лекар, а забойца.

– Цю! Сэрцайка так і калоціцца. Прыдумаў нейкіх брацікаў, а сам ізжаўцеў увесь. Табе трэба больш тлустага есьці. Гэй, сьцюард!

Зьявіўся правадыр у фуражцы, стаў у дзьвярох, выразьліва не зважаючы на мяне.

– Нясіце супчык і катлеты, ды борзда. І падліўку!

Правадыр кінуўся, закамандаваў адрывіста і неразборліва. Унесьлі паднос.

– Бяры лыжку, еш.

– Пусьціце!

– Ах ты гад, расплюхаў! – і яны наваліліся ўсе разам. – А ну рот расчыняй. Зачэрпвай гусьцейшае яму, з фрыкадэлечкай. Бач, прывыкнуў, значыцца, локшыну сваю сухама. Жары катлету. Кусай, сказаў. Давай, мужык, круці яму руку, хай глытае. Масла ў пюрэ не забыліся? Брацікі ў яго, цаца якая. Еш давай. А цяперака кампот. Асьцярожна, зубы. І яблыкі таксама, а што ж ты думаў. Ну, паварочвай яго. Трымай яму нагу, ня бойся, вось тут. Няхай сьпярша на жываце паляжыць, а пасьля на сьпіне, каб страўнік з усіх бакоў ежу патравіў.

FB. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра нюансы

Калі мы з брацікамі зрабіліся дарослыя, мы адразу зацікавіліся рэлігіяй, а асабліва сувязьзю жыцьця з замагільлем. Грэх, карма, страшны суд, рай, пекла, рэінкарнацыя, уваскрэсеньне, нірвана... Што з намі будзе? Што трэба рабіць? Ні тата, ні мама, ні дырэктар школы, ні пажарнікі пэўна нічога растлумачыць не маглі, і кожная размова зь імі канчалася тужлівымі навучаньнямі – трэба дзей добра сябе паводзіць і не балавацца. Зрэшты, мы й ня надта спадзяваліся – бо скуль ім ведаць? Мы кожны дзень хадзілі да раённай больніцы і падоўгу сядзелі на лавачцы ў сквэры, чакаючы выпісаных хворых – але ня простых, а тых, хто перажыў клінічную сьмерць. Людзей, якія бачылі тагасьвет, можна было адразу пазнаць па новаму камплекту пасьцельнае бялізны – заахвочвальных прызоў ад галоўнага ўрача. Многія ўваскрэслыя былі слабыя й сумныя, але часам трапляліся цалкам бадзёрыя і жыцьцярадасныя. Згледзеўшы бялізну, мы ўскоквалі з лаўкі, падбягалі й пыталіся: ну, як яно там? Адны паціскалі плячыма ды скардзіліся, што нічога не пасьпелі ўбачыць, акрамя чарноцьця, іншыя пацьвярджалі зьвесткі пра сьветлы тунэль. Трэція ж, ацаніўшы нас позіркам, прысаджваліся на лаўку, загадвалі зьбегаць па каньяк і, адпіваючы па глыточку наўпрост з рыльца, заводзілі аповеды з падрабязнасьцямі – вось яны нам і былі патрэбныя. Аповеды гучалі самыя неверагодныя, абуральна супярэчныя адзін аднаму, але мы не сумняваліся, што ўсе яны – праўда.

– Ведаеце, у раі аказаліся нечакана важныя такія нюансы, пра якія ў жыцьці ніколі й не падумаеш! – дзяліўся ўражаньнямі каржакаваты пекар з хлебазавода. – Каб вы разумелі, адразу ўдакладню, што значную частку жыцьця я правёў у няспынным граху, даволі-такі разбэшчаным... пра падрабязнасьці іншым разам. Спыніўся я, не паверыце, толькі бліжэй да пяцідзесяці – не празь нейкую падзею, не, проста само прыйшло – дык вось, усьвядоміў я ўсю нізасьць свайго існаваньня і стаў крэпка на шлях дабрадзеі. Пасьціўся, маліўся, усім дараваў, добрыя справы рабіў. Вельмі стараўся, не жартую. І вось значыцца мінулага тыдню: паміраю, лячу, хвалююся вядома... але архангелы мяне амаль без замінкі прапусьцілі. Увайшоў я, пахадзіў, пабыў... Там вядома выдатна, што і казаць, але я цяпер не пра гэта хачу. Вы ж бачыце, я чалавек вельмі таварыскі, адкрыты, інтэграцыя ў соцыюм для мяне – гэта ўсё. А тут чамусьці мяне пазьбягаюць – робяць выгляд, што занятыя ці сьпяшаюцца, альбо абыходзяць па далёкай дарозе. Ды што ж гэта такое! То да аднаго я, то да другога, але ўсё вітаюцца цераз зубы й адварочваюцца, аніводнай усьмешкі! Да таго крыўдна мне зрабілася, хлопцы, што сеў я й заплакаў. Доўга я плакаў і стагнаў, доўга, пакуль нарэшце ня зьлітаваўся нада мною адзін анёл і не паклікаў да сябе ў церамок. «Зараз я патлумачу, чаму ты ізгой». Ён увамкнуў праектар і пачаў маё жыцьцё пракручваць на паскоранай перамотцы – у іх усё запісана штохвілінна – шукаць патрэбны момант. Пакуль ён перамотваў, я з сораму дзесяць разоў халодным потам абліўся: вось тут я подла схлусіў! вось тут утаіў! вось тут абгаварыў! вось тут здрадзіў! вось тут... ой не, толькі ня тут, калі я й яна... калі мы... калі ўсё даведаюцца... ой не! Але ён круціў усё далей, і нарэшце спыніў: я ўвечары здымаю шкарпэткі ды кідаю ў пральную машыну. І пазірае. «І што ў гэтым дрэннага?» – зьдзівіўся я. «Ты іх панюхаў!» «Што?!» «Ты нюхаў свае шкарпэткі!» «Ну дык што? Я нюхаў, каб пераканацца, што яны брудныя, усяго толькі». «Быццам яны маглі быць ня брудныя!» «Але каму праз гэта шкода?» «Шкоды нікому. Гэта проста агідна!» «І таму вы?..» «І таму мы». «Але ж я рабіў дабро столькі гадоў запар!» «Рабіў, так – і вось ты ў раі. Але большага не чакай». «Цудоўна! Няўжо аніхто аніколі ня нюхаў шкарпэтак, толькі я адзін?» «Ня толькі; але ўсе яны адназначна трапілі ў пекла. Ня праз шкарпэткі, зразумела, былі іншыя прычыны. Але для супадзеньня занадта відавочная тэндэнцыя! Адзін ты ў рай прасякнуў». І ён устаў, даючы зразумець, што сказаў усё. Ну а я не разважаў, выскачыў зь церамка й адразу бягом назад, уніз, на зямлю – на шчасьце, магчымасьць была, тунэль гэны яшчэ не зачыніўся. Пашанцавала, можна сказаць.

– А на зямлі колькі часу прайшло?

– Дык хвіліна ўсяго. Кажу ж, пашанцавала.

– Гм... Ну а далей што? Якія пляны?

– Ня ведаю. Пажыву пакуль, там відаць будзе.

FC. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра зайздрасьць

Тата быў строгі да Хуліё, свайго сына ад першай жонкі. Асабліва ён не любіў ягоных каханьняў. Даведаўшыся, што Хуліё зноў закаханы, тата тым жа вечарам склікаў нас да свайго прапахлага карыцай і апэльсінамі ложа. І расказваў якую-небудзь злосную, жорсткую казку. Быццам бы жылі-былі прыкладам ну... Ну хай хлопец і дзяўчына, і ў сьветлы вясновы дзень яны ўпершыню дакрануліся вуснамі вуснаў. І кахалі яны адно аднаго так моцна, што нічога вакол не заўважалі. Плылі аблокі, зьмяняліся дні й ночы, зімы й леты, а яны ўсё глядзелі адно аднаму ў блакітныя вочы й кружыліся, кружыліся. Пацалунак за пацалункам, шчасьлівы сьмех, замілаваны шэпт… Завітала да іх аднойчы чароўная фея і зморшчылася: што за памыйніцу вы тут разьвялі? Усюды аб'едкі, агрызкі, шкарпэткі, сьлізкія талеркі, пустыя бутэлькі, мёртвыя мухі, ірваныя гумкі. Гнілыя яблыкі. І самі ляжаць у лужыне бруду, абняўшыся: тлустыя, маршчыністыя, храпуць, булькаюць...

– Тата, спыніся зараз жа! – Хуліё ўскокваў і ўцякаў на тэрасу.

Тата проста зайздросьціў яму. Зьнясілены сівы старэча: плакаў, зачыніўшыся рукой. Мы пагардлівым цугам выходзілі ад яго і самі складалі канец: зайздросная фея заблытвалася ў правадах лямпы й згарала праз электрычны ток-шок. А яны нават ня чулі. Радасна сьмяяліся, глядзелі на ўсход сонца, трымаліся за рукі, гладзілі адно аднаго па валасах, ніколі не паміралі.

FD. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра распад

Аднаго разу, калі мы з Валікам гулялі ў го, папіваючы чай, на лесьвіцы пачуўся тупат. «Гэта толькі Хуліё можа так бегчы», – заўважыў Валік. Убег Хуліё. «Братцы, ратуйце, ратуйце!» – і ён пацягнуў нас за рукавы. «Куды? Што здарылася?» Мы выйшлі за ім. «Хутчэй, хутчэй жа! Яна распадаецца!» «Хто распадаецца?» Мы шыбавалі за ім па вячэрніх вуліцах, і Хуліё бязладна расказваў пра сваё апошняе каханьне, дзяўчыну з гістарычнага факультэта. «Нам было так добра разам! Яна таксама захаплялася хіп-хопам, уяўляеце! Яна была такая прыгожая, лепш за ўсіх! Яна марыла пра кацяня! Мы гадзінамі глядзелі на зоры! Мы маглі цалавацца ўсю ноч!» «Дык што здарылася, Хулі?» Ён заплакаў. Мы йшлі ў кірунку да фартэпіяннае фабрыцы, гэта было ўжо зразумела.

«Спачатку ў яе адарваўся мезенчык!» «Што??» «Яна гладзіла мяне, і ў яе адваліўся мезенчык! Так дзіўна, без крыві, бяз болю, проста адпаў!» «Што за лухта?» «Яна сказала, што нічога страшнага! Мы так кахалі адно аднаго! Мы сустракаліся ў катакомбах фартэпіяннай фабрыкі, там столькі зацішных куточкаў! Мы кахалі адно аднаго так моцна, так па-рознаму, па дзесяць разоў на ноч! У мяне не было такое асалоды ніколі! Я вывяргаўся і ўздымаўся зноў, вывяргаўся і ўздымаўся!» «Кідай, Хулі, давай па справе».

«Потым у яе адвалілася нага!» «Што??» «Яна скакала на мне, і ў яе адвалілася нага!» «Ты што, расчляніў яе?» «Не-не, што вы, зусім не, проста яна неяк няёмка падвярнулася й адвалілася, як у лялькі! Я жахнуўся, але яна сказала, што гэта таксама ня страшна, што так часам бывае ў маладых дзяўчат, што я – ейнае першае каханьне!» Мы запалілі ліхтар і асьцярожна спускаліся ў катакомбы. «А да доктара не спрабавалі схадзіць?» «Не, яна не змагла б ісьці без нагі! Але яна сказала, што гэта й ня трэба! Што яна можа пакуль пажыць тут, ва ўлоньні нашага каханьня! О, яна была такая пяшчотная, а я быў такі нястрымны! Мы зьліваліся ў шалёным пале, як дзікія тыгры! Як гнуткія леапарды!» «А потым у яе адвалілася рука, так?» «Так, так!» Хуліё рыдаў, спатыкаўся, і Валік прытрымліваў яго за локаць. «Гэта тут!»

Мы ўвайшлі ў пакойчык, які раней быў кельляй наладчыка. На белай шаўковай коўдры, у сьвятле сьвечак, ляжала дзяўчына такой чароўнай прыгажосьці, што нагадвала абрысамі твару й постаці антычных багіняў. Толькі тулава. Мы прыязна павіталі яе, стараючыся не глядзець на даверліва адкрытыя грудзі, лілейныя, лебядзіныя. «Гэта твае браты, Хулі? Якія вы падобныя!» Голас ейны быў моцны і звонкі, сонечны, дзіўны ў гэтым земляным прыцемку. Ейныя ногі, рукі, пальцы акуратна ляжалі на варштаце і нагадвалі нейкі недарэчны вялікі канструктар. Я хацеў дакрануўся да нагі – цёплая ці не? – але падумаў, што дзяўчыне можа быць сорамна.

Што мы маглі зрабіць? Валік зьбегаў і выклікаў лекараў. Лекары зьдзіўлена паківалі галовамі, паклалі дзяўчыну на насілкі, канцавіны сабралі ў мех і зьехалі. «Бывайце! – крыкнула яна нам сонечным голасам з машыны. – Бывай, Хулі!»

Па дарозе дадому мы павучалі Хуліё: не сустракайся з чароўна прыгожымі, не сустракайся са студэнткамі, не сустракайся ў катакомбах. Добра яшчэ, што ў цябе ёсьць брацікі. А калі б ня мы? І Хуліё, уздыхаючы, абяцаў быць разумнейшы.

FE. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра музыку

Калі мы былі маленькія, маме дужа не падабалася, што тата ставіў нам ўсякую такую музыку. Мама баялася, што мы зьедзем з глузду – яна так і казала. Яна ўпотай падмяняла татавага Стравінскага на Пугачову ды Мадону. А нам было ўсё роўна, абы паскакаць. І вось аднойчы, позьнім вечарам, мама ўвайшла да нас у пакой, каб пападтыкаць коўдрыкі й пацалаваць у лобікі, але засьпела, як мы замест існу ў ложках скачам з зэдліка на зэдлік пад «Сымфонію псалмоў» і падпяваем на ўсё горла. Мама нахмурылася, вымкнула прайгравальнік і прысела на Валікаў ложак.

– А зараз, дзеткі, кладзіцеся ў пасьцелькі, а я вам страшную казку распавяду. Бачылі ў двух кварталах адсюль, па дарозе да рынку, хату, змрочную й пазабіваную дошкамі? Бачылі? А ведаеце, хто там раней жыў? Раней жыў там хлопчык, што таксама любіў музыку, як вы. І спачатку, пакуль ён слухаў звычайныя нармальныя песьні, усё ішло добра – вучыўся на выдатна, займаўся лёгкай атлетыкай, хадзіў бабулі ў краму па малако, нават матам ня лаяўся. Але потым, хто яго ведае чаму, стала яму мала нармальнай музыкі, стаў ён слухаць ўсякае такое. Пачаў слухаць рок – і стаў вучыцца горай, зь лёгкай атлетыкі перайшоў на цяжкую. Гэта б яшчэ нічога, дзеткі, але потым і рок яму надакучыў, і зьмяніў ён рок на клясыку. Вучыўся цяпер пасрэдна, спорт закінуў, а бабуля гаротная ўжо сама хадзіла па малако, з кійком. І калі б на гэтым усё скончылася! О!.. Але на жаль, на гару цяжка падымацца, а каціцца ўніз лягчэй лёгкага... Плюнуў той хлопчык і на клясыку – прыахвоціўся да ўсякіх дзікунстваў кшталту мадальнага джазу й розных гэтых імправізацыйных выкрутаў. У школу ён, зразумела, больш не хадзіў, а старэнькую бабулю ганяў па віно й цыгарэты. Дрэнная справа! Але няма каму было яго спыніць, няма каму было за руку ўзяць, і ўсё бліжэй ён да прорвы набліжаўся: Штокгаўзэн, Ксэнакіс, Кэйдж, і хто там у іх яшчэ бывае. А потым... Потым адправіў хлопчык бабулю ў багадзельню, выкінуў усе кружэлкі на сьметнік, а сам замкнуўся ў хаце і стаў слухаць цішыню. Рыпаньні даху, трэскі дошкаў, шоргаты мышак, шум хвілінаў у вушох. Так і жыў... Даведаліся пра гэта санітары з вар'ятні нумар адзінаццаць – і паслалі да яго аднаго мэдбрата, каб угаварыць. Дзень прайшоў, два прайшло – не вяртаецца мэдыцынскі брат. Паслалі яны другога – і той не вярнуўся. Паслалі трэцяга – ціха. Устрывожыліся тады санітары! Узялі яны вілы ды дубіны, клікнулі на падмогу пажарнікаў, і пайшлі ўсе разам на хлопчыка. Прыйшлі – і аслупянелі! Сядзіць хлопчык з нажом у руках, а ля ног ягоных мёртвыя мэдбраты, тыя што першымі прыйшлі, зарэзаныя! Што ж ты, загаласілі санітары, учыніў? Што ж ты, вылюдак, нарабіў? Навошта людзей жывых загубіў? А хлопчык ім у адказ: хацеў я, кажа, паслухаць, як кроў у іх з горла выцякае... Ох і музыка... Вось дык музыка... Дый толькі ня кожнаму яна па сэрцы прыйдзецца! Кінуліся тады на яго санітары, кінуліся пажарнікі, і ну вязаць. А хлопчык як ускочыць! Нож як выхапіць! Як зарагоча!.. Куды дзецца, мусілі ўсыпіць яго. А ў хаце гэнай з тых часоў ніхто й не жыве – кажуць, зь яе па начох музыка злавесная даносіцца, быццам аднекуль з-пад зямлі... Вось як, дзеткі.

Такой страшэннай казкі мы зроду ня чулі! Мы ляжалі пад коўдрыкамі, зьнямелыя з жаху, а мама, падумаўшы, што дзеткі сьпяць, ціхутка, на дыбачках, выйшла. Усю ноч мы вачэй не зьвялі й баяліся нават дрыжаць, і з таго часу слухалі толькі Пугачову ды Мадону, дый іх з асьцярогай.

FF. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра забароненыя тэмы

Аднойчы мы з брацікамі, начытаўшыся кніжак пра прыгоды ды мэдыцынскіх даведнікаў, прыйшлі да мамы й спыталі:

– Матухна, калі ты народзіш нам яшчэ аднаго браціка ці сястрычку?

Мама зьдзівілася, але было відаць, што ёй прыемна.

– Ня ведаю, мілыя мае... А навошта вам брацік ці сястрычка? – яна чакала пачуць нясьмелыя пяшчоты.

– Мы хочам пакаштаваць плацэнту!

– Што?!.

– Мы прачыталі, што ў Аўстраліі ядуць чалавечую плацэнту – бо яна багатая на вітаміны й вельмі смачная!

Да нашага зьдзіўленьня й жалю, у матухны з вачэй раптам пырснулі сьлёзы, і яна імкліва павярнулася да папы: гэта ты, ты іх навучыў! пачвара! нелюдзь! і яны вырастуць такімі самымі! І выбегла прэч. Тата пабег сьледам, суцяшаць і супакойваць, і мы пабеглі, але нам не адчынілі.

Празь некаторы час тата выйшаў і сказаў нам, што ўсё добра, мама супакоілася, але каб мы й думаць забыліся пра плацэнту. Але татухна!.. У Аўстраліі!.. Мы не ў Аўстраліі, – сказаў ён цьвёрда. У нас такое не прынята. Маме гэтая тэма непрыемная, вы ж бачылі. Яна чалавек эмоцыяў. І наогул, у кожнай асобы ёсьць забароненая тэма. Таму забудзьцеся, і кропка. Вось ажэніцеся самі, будзеце есьці плацэнту колькі захочаце. А да мамы больш не чапляйцеся. Дый навошта вам гэная плацэнта? Хадземце лепш я вам марозіва куплю. І мы пагадзіліся, і пайшлі па марозіва.