Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 18 (всего у книги 22 страниц)

3. цялесная прага да яе зьмянілася на цеплыню й пяшчоту;

4. падумаеш пра яе – і адразу гарачы мёд па венах (я не ўтрымаўся, падняў брыво);

5. і наогул, ні пра што, акрамя яе, не магу думаць!

Я падсунуў яму талерку, і мы елі. Ён разамлеў, разьмякнуў. Ягоная ўсьмешка блукала па кухоннаму начыньню, погляд пранізаў прадметы, дасягаючы іхнае ісьціны. І ўсё ж такі мы заспрачаліся (ягоныя вочы загарэліся шалёным агнём, рукі ўчапіліся ў крэсла):

а) аб'ект значны; ты закахаесься, калі аб'ект блізкі да твайго ідэалу;

б) аб'ект нязначны; ты закахаесься, калі ў цябе ёсьць патрэба закахацца.

«Ролю, ты варты спачуваньня ў сваёй няздольнасьці зразумець!» – сказаў ён мне у канцы, сыходзячы ў свой пакой. Ён хіснуўся ў пале каханьня і ўчапіўся ў вушак. «Раскласьці табе, Хулі?» «Сыдзі».

Ноччу ён прыходзіць да мяне і садзіцца ў нагах, панурыўшы галаву.

Я: Кінь, брат. Вось паслухай – я гэта прачытаў у старцаў – калі ты сумуеш, дык лепшы сродак лячэньня – гэта ўявіць, што твая туга ня ёсьць вынікам тваіх пачуцьцёў і пакутаў, а ёсьць насланьнём. Нябачныя цёмныя існасьці віруцца вакол цябе, выклікаюць у табе смутак і старанна ўзгадоўваць яго, каб потым харчавацца выпарэньнямі атручанай душы. Гані, гані іх, Хулі! Кыш, падлы! Прэч! І адразу лягчэй становіцца – пэўна табе кажу.

Хуліё: Але ў такім выпадку лягічна выказаць здагадку, што калі табе добра й весела – гэта ня меншае насланьнё. Так-так, сьветлыя існасьці спакваля закладваюць у цябе мушыная лічынкі радасьці, гадуюць – і прагна імі насычаюцца. Глядзі, як палаюць іхныя сквапныя вочы! Кыш, кыш, паразыты!

* перапалоханы шолах крылаў, карканьне, крактаньне *

E5. На адвароце партрэта. Пра праўду

«І вось аднойчы ты разумееш: ўсё, што прымаў раней за крыўду, за глупства, за неразуменьне – усё гэта праўда, а ты быў няправы. І што ты быў дрэнны, і ёсьць дрэнны – і калі, калі ўжо ты зробісься добры?»

E6. Уцёкі ды туляньні. У пошуках

«Людзі, што вечна пакутуюць, не такія ўжо й дурні, якімі здаюцца на павярхоўны погляд. Хіба боль – ня лепшы спосаб адчуваць пульс і жар жыцьця?» Так разважаў я, спускаючыся па лесьвіцы.

На кожнай лесьвічнай пляцоўцы я зварочваў у калідорчык з кватэрамі і ў пошуках незамкнёных дзьвярэй націскаў усе ручкі адна за адной. Ня тое каб мяне пацягнула красьці, не, зусім не; я шукаў толькі шчырасьці й адкрытасьці. Мне здавалася, што вось, я зараз увайду, і мяне абнімуць, і назавуць братам, і будуць глядзець сур'ёзнымі сінімі поглядамі. І будзе ўрачыстая прысяга, кшталту клятвы на вернасьць айчыне, урачыстая да сьлёз на вачох.

Адкрытыя дзьверы трапіліся мне ці то на дзевятым, ці то на восьмым паверсе, але за імі мяне чакала нешта іншае: зэдлік з падушачкай на сядзеньні ды рэпрадукцыя Пэруджына з пакланеньнем вешчуноў. На рыпеньне завесаў з глыбіні кватэры адгукнуўся старэчы голас: «Унучак? Унучак?» Я ўявіў, як зараз будзе – зьдзіўленьне, тлумачэньне, бясконца доўгае знаёмства – і ціхенька прычыніў дзьверы. Не, гэта было ня тое, што я шукаў.

Чым ніжэй я спускаўся, тым больш траплялася мне незамкнёных дзьвярэй. За аднымі стаяў густы капусны пар, за другімі школьнікі вучыліся катацца на роліках, за трэцімі аголеная мокрая жанчына шлёпала з ваннай па забыты ручнік. Некаторыя дзьверы застылі прыадчыненыя, пахла смажанай рыбай, крэпкім адэкалёнам, коткі церліся бакамі аб вушакі, студэнты перапісвалі канспэкты. Я не разумеў, што шукаю, але мэтадычна марудзіў ля кожнага парога, дакранаючыся да карычневых і чорных абіўкаў, да залацістых цьвічкоў, зьлічваючы нумары і шрыфты, параўноўваючы гузікі званкоў.

На першым паверсе ўсе дзьверы вагаліся ў разнасьцежанасьці, варушымыя парывістымі скразьнякамі. Я ішоў як у сьне, зазіраючы ў цёплыя праёмы, паглядаючы на пышныя футры на вешалках, на ваўняныя шалікі, на ўзорыстыя рукавіцы. Апошнія дзьверы, за рогам ля лесьвіцы, разьмяшчаліся бокам да мяне, і я ня мог бачыць, што ўнутры. Як у сьне, я набліжаўся, крок, другі, трэці, і вось мне адкрылася: нізкае крываногае крэсла, сьпіной да ўваходу, а ў ім – плечы ў белым гарнітуры, стрыжаная патыліца, валасы па сьпіралі вакол цэнтра. Белы Паляўнік! Я зьнямеў. Дзявочыя ногі былі відаць па-за крэслам, нафарбаваныя пальцы й калені ўпіраліся ў падлогу, рытмічна ўздрыгвала пасма. «Хто ж ставіць крэслы ў вітальні сьпіной?» – стукнула пустая думка. Узмаліўшыся, я адступіў на дыбачках, прадрабязіў па шэрай кафлі, рынуўся праз чатыры прыступкі ўверх, ратаваць пажытак.

E7. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра завершанасьць

Калі мы прыступілі да вячэрняга рагу, Хуліё паскардзіўся, што яго няспынна мучыць пачуцьцё незавершанасьці: колькі б часу ён ні бавіў побач са сваёй каханай і як бы ён яго ні бавіў, кожнага разу потым здаецца, што ня ўсё сказаў, ня ўсё зрабіў, што за мітусьнёй і валтузьнёй так і не дасягнуў чагосьці сама галоўнага.

– Я спрабаваў шмат разоў, і так, і гэтак, але заўсёды ў выніку адно, – Хуліё горка ўздыхнуў. – А ты, Толік? Ты, жанаты на адной жанчыне шмат гадоў, узгадаваўшы зь ёю дзьвюх дачок, ці адчуваеш ты завершанасьць і задавальненьне ў каханьні?

Толік падняў бровы ў адзнаку таго, што пачуў пытаньне і зараз пачне адказваць, і даволі доўга дажоўваў з паднятымі бровамі. Дажаваўшы, ён адпіў добры глыток шампанскага, і цьвёрда сказаў:

– Не. Усё роўна ёсьць незавершанасьць. Можа, трэба памерці разам?

Валік заўважыў, што гэта наўрад ці дапаможа:

– Бо незавершанасьць, пра якую вы кажаце, нашмат шырэйшая: яна ўзьнікае ў адносінах і да сваякоў, і да сяброў, і да проста знаёмых, а часам нават і да выпадковых мінакоў. Не заўважалі?

– І да прадметаў, – дадаў Колік, адкаркоўваючы новую бутэльку. – Гэта ж Кант. Абмежаванасьць пазнаньня. Вашая завершанасьць немагчымая ў прынцыпе.

І тут усё разам паглядзелі на мяне. Браты засьпелі мяне зьнянацку: я разгортваў цукерку, стараючыся не шамацець фанцікам. Ну! Кажы зараз ты, Ролю!

– Ва ўмовах абмежаванасьці пазнаньня абавязак кожнага сумленнага чалавека – адмовіцца ад каханьня, – сказаў я, чырванеючы.

E8. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра баязьлівасьць

Аднойчы ў суботу, калі тата сядзеў у сонечным квадраце каля вакна, піў каву, курыў цыгару і быў відавочна задаволены жыцьцём, мы з брацікамі прыбеглі да яго і сказалі:

– Татухна, як ты можаш мець такі шчасьлівы выгляд, калі на сьвеце столькі зла й пакутаў? Гэта злачынны эгаізм! Гэта подласьць!

Тата пачырванеў, спахмурнеў, пагасіў цыгару наўпрост у каву й рашуча падняўся:

– Праўду кажаце, дзеці мае! Праўду кажаце! Пра кідаць падлець, надышоў час дзейнічаць!

– Так, татухна, дзейнічаць!

– Ну дык вось. Ты, Толік, ідзі знайдзі жабракоў, бяздомных і галодных, ды пабольш, і прывядзі іх сюды, няхай жывуць у нашай хаце. Падорыш ім сваю вопратку й цацкі, а сам ідзі ў дзіцячы дом. Вы, Валік і Колік, бяжыце ў паліклініку ды аддайце сябе на ворганы, выратуйце жыцьцё цяжка хворым. Ды глядзіце ня скнарнічайце! Ты, Хуліё, бяры матулю, вадзі па вуліцах ды прапаноўвай яе гаротнікам, што прагнуць жаночае пяшчоты, гарбунам, старэчам, вычварэнцам. І сябе прапаноўвай, не лянуйся. А мы з табой, Ролю, пойдзем на вайну, будзем змагацца за справядлівасьць! Вось табе вінтоўка ды кулі. Ты будзеш страляць за чырвоных, а я за белых, ці наадварот.

– А чаму ня разам, татухна?

– Бо па-свойму маюць рацыю і тыя, і другія, і ўсім патрэбная наша дапамога! Ну, што глядзіце? Людзі пакутуюць, гінуць, а мы вылежваемся! Наперад, сыны!

Але нам раптам зрабілася шкада ўсяго нашага, і мы заплакалі, і ўцяклі. Збаяліся. Слабакі. І з таго часу мы ніколі не перашкаджалі таце піць каву ды курыць цыгару.

E9. Змрочныя засьценкі. На паляваньні

Доўга й балюча перажываючы ганьбу няўдалага атручэньня піцы, я два тыдні бязвылазна прасядзеў у пакоі і выбіраўся толькі ў сталовую і ў бібліятэку – каб паабедаць зь Ленай і пагартаць леташнія паэтычныя падшыўкі. Зрэшты, я практычна адразу пачаў выгадваць новы плян, ня меней клясычны: забойства на паляваньні. Кожную сераду праграмары выяжджалі конна ў лясную сядзібу, дзе стралялі бажаноў, гналі кабаноў, цкавалі мядзьведзяў, лавілі лісаў – гледзячы па сэзоне. Раней я пазьбягаў браць у гэтым удзел, шкадуючы безабаронных зьверанятаў, але зараз палез на антрэсолі й дастаў свой стары дзевяцімілімэтровы карабін. Садзьмуў пыл, пагладзіў халаднаваты бярозавы прыклад, пстрыкнуў па цаўю, хукнуў у рулю; потым паляжаў трохі ў ложку, уяўляючы, як за паўдня перастраляю ўсіх узурпатараў па адным. Ніхто й не западозрыць; я ж вярнуся ў Вучылішча трыюмфальным пераможцам і ратавальнікам. Я зірнуў у вакно: праграмары ўжо сядлаліся, моцна тупалі ботамі, дзяліліся тытунём, падцягвалі папругі, частавалі коней яблыкамі ды арахісам. Я трываць ня мог конскага паху і таму вырашыў паехаць на маршрутным таксі. Марудзіць было нельга; сьпехам паліўшы са слоіка з адталай вадой бягоніі, я замкнуў дзьверы й пабег на падворак. Праграмары гарцавалі і сьвісталі, іхны авангард ужо выцягваўся з брамы направа, у бок шашы. Маршрутка чакала мяне – тоўсты сівы таксісты ветліва махаў рукой і бадзёра газаваў. Я ўладкаваўся на пярэднім сядзеньні побач зь ім, і ён рушыў, на хаду наводзячы радыё. Перадавалі цягучы электрычны блюз; мы набралі хуткасьць, і праграмары адразу апынуліся далёка ззаду, а праз паўгадзіны я, шчодра расплаціўшыся, саскочыў на пясчаную абочыну. Таксісты заглушыў рухавік і разгарнуў сьняданак, а я паглыбіўся ў пушчу. Цьвілі баршчоўка й гусіная цыбуля, пырхалі маленечкія каролікі й крапіўнікі, здалёку даносіліся бразгат кузьні й рыпаньне млыну. Кожная сьцяжынка тут была мне знаёмая, і я, упэўнена узяўшы да поўначы, абмінуў сядзібу, перабраўся цераз яр і падняўся на парослы маладым хвойнікам пагорак, адкуль адкрываўся стратэгічна бездакорны агляд. Бавячы час, я расклаў вогнішча, заварыў гарбату са сьвятаяньніку й чабору ды сядзеў назіраў вавёрак. Неўзабаве, праз гадзіну ці крыху больш, пачуўся паляўнічы ражок, зьявіўся белы трохкутны вымпел, мільгануў між ствалоў барвяны плашч Галоўнага Праграмара. Яны сьпешыліся й разышліся шырокім няроўным ланцугом, высока падымаючы калені ў зарасьніках асакі й быльнёгу. Адзін, знаёмы мне азызлы бляндын, выключны мярзотнік, караскаўся па ўзроўку ў мой бок, і я саўгануўся яму насустрач, наўскасяк. Атросшы нагавіцы, ён пазяхнуў і пачаў круціць нямытай галавой, выглядаючы здабычу. Я падняў карабін, старанна прыцэліўся ў пукаты лоб, і тут ён заўважыў мяне. «А, Ролтан-бой! Ідзі-тка сюды. Паглядзі, што гэта з маёй стрэльбай? Бачыш, як руля сплюснулася? Быццам молатам раскляпалі. З чаго такое можа здарыцца? А ў цябе нармальна? Слухай, дай мне сваю, табе яна ўсё роўна непатрэбная. Я пакуль лез, двух гарнастаяў бачыў! Харошы карабін. На табе за гэта арэшкаў... а ўвечары яшчэ верашчакі паясі. Вось дзякуй! Ну бывай».

EA. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра самага лепшага пакупніка

Зрэдку, зь вялікай асьцярогай, мы прасілі расказаць казку Толікаву жонку, у мінулым філёляга, а цяпер бухгальтара. Яна працавала ў краме на рагу, ведала шмат чаго й ахвотна адгукалася на нашыя просьбы. І хоць яна засмучалася, што замест казак у яе кожны раз атрымоўваюцца жыцьцёвыя апавяданьні, нам было патрэбнае метавіта гэта – каб крыху прызямліцца.

– Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, ня добры й ня дрэнны, не таўсты й не худы, імуноляг па прафэсіі, і ўздумаў ён аднойчы зрабіцца самым лепшым пакупніком ў нашай краме. Па-мойму дык самы лепшы той, хто шмат грошай гаціць, але ён разважаў інакш: пастанавіў купіць і пакаштаваць усе прадукты без выключэньня. Ён пачаў ад уваходу і рухаўся ўглыб, купляючы ў дзень па два-тры прадукты – прыкладам, малако, лук і арахіс – і мэтадычна запісваў усё ў нататнік. На наступны дзень правяраў уважліва, ці не зьявіліся на пройдзеным шляху якія навінкі, і калі так, дык браў іх таксама. Даведаўшыся выпадкова пра гэтага чалавека, наш гаспадар усхваляваўся страшэнна – чалавек ён нэрвовы, містычны, і ўсякія гэткія штукі адчувае тонка. Ён сказаў, што як толькі перакаштуе імуноляг усе прадукты, здарыцца жудасная катастрофа, і нельга гэтага дапусьціць. Стаў гаспадар хітрыць: то новы плаўлены сырок у глыбіню малочных паліцаў падкіне, то шакалядны батончык пад зэфірам схавае, то гарэлачныя цэньнікі месцамі памяняе. Але імуноляг той быў біты воўк, ён усе гэтыя заначкі выяўляў улёт – і ўжо да канца гандлёвае залы, да самой касы ў татальным сваім каштаваньні набліжаўся. Выдумаў тады гаспадар новы выкрут, кажа касірцы: як папросіць ён кавы рашчыннай – не давай яму, скажы дзей шкодна. Так яна й зрабіла. Але імуноляг не прасьцяк быў: я, кажа, лепей за вас ведаю, што шкодна, а што не! Калі ласка кавы мне, а інакш я скардзіцца буду, ня маеце права! Прыйшлося прадаць, а куды дзявацца. Палічылі мы тады прадукты і запанікавалі: заўтра самы апошні дзень надыходзіць! Усё перакаштаваў нягоднік-імуноляг, акрамя мятных ледзянцоў! Заплакаў тады гаспадар, заплакала касірка, заплакаў грузчык, дый я таксама заплакала. І адважыліся мы на апошні сродак: павесілі на мятныя лядзяшы цэньнік 1.000.000 даляраў. І чакаем, і са страху трасемся, усю ноч напралёт дрыжым. Назаўтра, ледзь расквітнела, зьяўляецца імуноляг. Абышоў усю краму, з нататнікам зьлічыў, і да лядзяшоў накіраваўся, з ухмылкай злавеснай. Але як убачыў цэньнік – тварам зьмяніўся, ды як зараве! Ірвануў на сабе кашулю са злосьці, гузікі так і пырснулі. Вые, шыпіць, нагамі тупае, плюецца, ды толькі зрабіць нічога ня можа. Няма ў яго такіх грошай. Так і сышоў ні з чым. Кажуць, на нейкі гіпэрмаркет пераключыўся, дзе за ім ужо ніхто ня ўсочыць...

– Ваш гаспадар, значыцца, дурылка? – сьмяяліся мы. – Баламут?

– Ужо калі хто й дурылка, дык дакладна ня ён, – адказвала Толіткава жонка. – Бо катастрофа і сапраўды набліжалася: калі імуноляг пачаў папяросы ды жуйкі з касы купляць, зямля стала ўздрыгваць пад падлогай у глыбіні, ня вельмі, але пагрозьліва. І нейкі дзіўны шум, быццам далёкі-далёкі сьвіст!

EB. Зь ліста Толіка. Пра пяшчоту

<...> і вымушаны быў узяць купэ, хоць я купэ не выношу – гэтую адвечную курыцу з пакета, гэтыя размовы, гэтае радыё, а пасьля бярушаў у мяне галава баліць. Так і аказалася: п'яненькі пабрыценькі ў кашулі ды інтэлігентная пара. Яны пачалі спачатку пра надвор'е, потым пра палітыку, і ўсё касіліся на мяне. Акасееце, думаў я ў адказ, гледзячы ў чорнае вакно. Пара расказала, што яны настаўнікі й едуць да сясьцёр, а п'яненькі быў пасьпяховым ***стым і ехаў па бізнэсовым справам. Ён трываў з усіх сілаў, але калі прынесьлі чай не стрываў і спытаў мяне: а вы хто? Але больш за ўсё на сьвеце я ненавіджу п'яненькіх пабрыценькіх ***стых, асабліва з карымі вочкамі, асабліва з пасьмешачкай, а больш за ўсё – у сьветлых кашулях у тонкую палоску. І я ўзяў ды ляпнуў не падумаўшы: я дару мужчынам ласку й пяшчоту... бо пяшчоты так нямнога ў нашых велізарных гарадах... а яны дораць мне падарункі. І нясьмела панурыўся, папунсавеў. І зноў імпэтна ўзьняў твар: але гэта ня тое, што вы падумалі, не-не, зусім ня тое! І зноў апусьціў. Павісла паўза. Настаўнікі, зрабіўшы выгляд і нібыта абыякава падняўшы бровы, зашамацелі цэляфанам, рассыпалі на сурвэтку соль і пачалі катаць вараныя яйкі. Пабрыценькая кашуля разьмешвала цукар. Мне здавалася, што я дапёк і параніў яго: увасабленьне заганы едзе зь ім у адным купэ й нават заняло ніжняе месца! Але дзе там. Калі я выйшаў у прыбіральню, ён дагнаў мяне ў калідоры і, нясьмела пракашляўшыся, стаў удакладняць наконт пяшчоты. Напусьціўшы на сябе пыхлівасьць, я сказаў, што прымаю толькі жэмчугі й амэтысты. У замяшаньні ён замоўк, і я праціснуўся бокам назад, пад абарону настаўнікаў. А потым, ужо ў цемры, калі настаўнікі заснулі, ён зьвесіўся са сваёй паліцы і правёў рукой па маім плячы. Ён напалохаў мяне! На шчасьце, у кішэні пінжака ў мяне быў дарожны швейны наборчык, я навобмацак дастаў іголку й лёгенька кальнуў ***стага ў далонь. Ён напужаўся: падскочыў і заскуголіў у сябе на палацях – пэўна, падумаў, што гэта шпрыц, і я заразіў яго сьнідам. А настаўняткі, аказваецца, усё бачылі, ня спалі – панічна блішчалі вачыма, як зацкаваныя грызуны <...>

EC. Аповед Коліка. Пра Буду

Мой брат Колік апавядаў, што аднойчы зь ім у камэры сядзеў прафэсар-усходазнаўца, спэцыялісты па будызму. І аднаго разу, за цыгаркай, прафэсар расказаў Коліку, што на самой справе гісторыя Буды Гаўтамы трохі розьніцца з той, якую мы прызвычаіліся чуць у школе.

Што на самой справе ён нарадзіўся зусім ня ў царскай сям'і, а ў шавецкай майстэрні, пад варштатам. Што быў ён не прыгожы, а выродлівы, і не разумны, а дурны, як палена. Усе, хто бачыў Гаўтаму, адчувалі агіду й пагардліва клікалі яго Лярвёнак. Адзіны, хто цаніў яго, быў гаспадар майстэрні – бо Лярвёнак з самага маленства ўмеў хутка спорваць падэшвы са старых чаравікаў. Таму, калі да гаспадара прыйшлі браміны і прадказалі, што Лярвёнка нельга выпускаць з майстэрні, інакш ён не застанецца шаўцом, гаспадар загадаў яму ня сьмець падыходзіць да дзьвярэй. І прыгразіў малатком. Так прайшло гадоў пяць ці дзесяць, але аднойчы ў пятніцу гаспадар выпіў на шклянку болей за норму і цалкам страціў прытомнасьць – і Лярвёнак адважыўся ўзяць у яго ключы. І выйшаў агледзецца. Тое, што ён убачыў звонку, узрушыла яго! Спачатку яму сустрэлася дзяўчына, невыказна прыгожая, сапраўдная багіня. Яна размаўляла па тэлефоне і працокала міма, нават не заўважыўшы Лярвёнка. «Хто гэта?» – спытаў ён мінака. «Гэта дзяўчына, ідыёт! Але нават і ня мар, гэта ня для брудных голых прышчавых тупых лярвёнкаў, як ты», – засьмяяўся мінак. Лярвёнак сумна пайшоў па вуліцы далей і неўзабаве ўбачыў аўтамабіль, невыказна прыгожы, як калясьніца Феба. «Што гэта?» – спытаў ён другога мінака. «Гэта кабрыялет, дурань! Але нават і ня мар, табе трэба дзесяць жыцьцяў працаваць шаўцом, каб на яго назапасіць», – сплюнуў мінак. Лярвёнак сумна пайшоў па вуліцы далей і неўзабаве ўбачыў, як зь невыказна прыгожага аўтамабіля выходзіць хлопец, і невыказна прыгожыя дзяўчыны абступаюць яго, зазіраюць у вочы, цягнуць аркушыкі й імкнуцца пакратаць за рукаў. «Чаму?» – спытаў ён трэцяга мінака. «Гэта кінаактор, крэтын! Але нават і ня мар, гэта ня для бязродных выродлівых неданоскаў», – адрэзаў мінак. Будзь Лярвёнак разумнейшы, ён бы не паверыў шкодным мінакам. Але ён быў дурны і паверыў. І адвярнуўся. І сказаў: «Жыцьцё – гэта пакуты. Жаданьні – крыніца пакутаў. Каб пазбавіцца жаданьняў, трэба ачысьціць розум». І пайшоў прэч з горада, у лясы, практыкаваць васьмярковы шлях.

ED. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра часткі цела

У юнацтве Хуліё больш за ўсё на сьвеце любіў жаночыя каленкі. Ён ахвотна й падоўгу расказваў нам, якія яны бываюць, якія асалоды ў сабе ўтойваюць і як дужа розьняцца з мужчынскімі. А як жа душа? – дражнілі мы яго, але ён адказваў, што душа само сабой вядома, і тым ня менш каленкі. Ішоў час, і з узростам ягоная цікавасьць усё ж крыху ўзвысілася: ён прызнаў, што жаночыя сьцёгны вышэйшыя за каленкі, і толькі яны вартыя палу. Гэтай любові яму хапіла на шмат гадоў, а потым ён нечакана для ўсіх падняўся яшчэ вышэй: да радасьцяў тазу й заду. Замацаваўшыся на гэтай вышыні, ён прабавіў там доўгія гады, у пяшчоце і заслужана-салодкай нячыннасьці. Але вышыня па-ранейшаму вабіла яго, і аднойчы Хуліё даказаў, што ён яшчэ ў форме: зьдзейсьніў дзёрзкі рывок да таліі. І потым, ледзь аддыхаўшыся – да грудзей! Мы назіралі, абмяркоўвалі, рабілі прагнозы і стаўкі – куды далей? Толік лічыў прамалінейна – шыя, а потым твар, валасы; я выступаў за бясьпечнае ссоўваньне ў бок – плечы й рукі; Колік пэўніў, што здарыцца нечуванае – Хуліё зрушыць пэрпэндыкулярна, зацьвердзіць трохвымернасьць прасторы й пакахае паветра. «Паветра?» «Паветра!»

Але Хуліё спыніўся на дасягнутым і больш аніколі не зьмяняў сваю любоў.

EE. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра песьні

Мой брат Колік, дасягнуўшы сталасьці, зрабіўся дасканала непахісным чалавекам, стрыманым і поўным годнасьці, нібы стары індзейскі правадыр. Мы з брацікамі не аднойчы правяралі – зьнянацку крычалі яму ў вуха, ці чыркалі запалку пад самы нос, ці замахваліся рыдлёўкай – але ён нават не міргаў; толькі потым, праз хвіліну, зьлёгку ўсьміхаўся з пагардай. Але была і ў Коліка свая слабасьць: песьні пра маму. Нязначна чые, хоць Высоцкага, хоць Вярцінскага, хоць самага апошняга эстраднага шансанье – на Коліка яны дзейнічалі магічна! Ён дранцьвеў і зачаравана слухаў, зглытваючы і абціраючы вочы на прыпевах. Мы заўсёды зьдзіўляліся і казалі яму: навошта табе гэтыя песьні, калі крок ступіць да жывой і здаровай мамы? Ці ня глупства, ці ня грэх плакаць па тым, хто побач, хто на першым паверсе фарбуе вусны перад авальным люстэркам? На гэта Колік адказваў, што калі мы чагосьці не разумеем, дык ці ня лепш прамаўчаць, аніж лезьці, блытацца й набівацца? Ну тады растлумач нам, напіралі мы, так, мы не разумеем, мы толькі й чакаем тлумачэньняў! Але Колік хмыкаў і дзень у дзень нічога не тлумачыў. Ня ў сілах ані пахіснуць яго, ані пакінуць у спакоі, мы паціху зьмянілі тактыку: цяпер, зрабіўшы выгляд, што ўсё зразумелі, а на самой справе жадаючы павесяліцца й пакуражыцца, мы пачалі падсоўваць Коліку розную сумнеўную музыку – то Шубэрта, то Гершвіна, то Брэля, то японскі эмбіэнт, то нарвэскі дум, то ўвогуле васьмібітныя мэлёдыі зь відэагульняў – і казалі: гэта пра маму. І Колік, які ня ведаў ані назваў, ані моваў, даверліва міргаў вачыма, сядаў і з заміраньнем слухаў. Мы некаторы час гігікалі і перамігваліся ў яго за сьпіной, а калі стамляліся перамігвацца, узьбівалі пухоўкі, накрываліся пледамі і таксама паглыбляліся ў песьні. А часам заходзіла і мама, раздавала нам лякрычныя палачкі, падтыкала пледы, устаўляла саломінку ў кактэйль і слухала разам з намі.

EF. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра тату

Адзін з сама яркіх дзён майго дзяцінства – калі тата прынёс дадому мікрахвалёвую печку. Колькі было весялосьці, узрушэньня й радасьці! Толік і Колік тупацелі па хаце, абіраючы ёй прыгожае месца – на люстраным трумо, на падаконьніку, пад лісьцем фікуса, побач з політэхнічнымі слоўнікамі, на лядоўні, на раялі – а Валік цягнуў сьледам падаўжальнік. Папіскваючы зь нецярпеньня, мы спрабавалі нашыя першыя рэцэпты: разагравалі ролтан, плавілі плястылін, пяклі на дубчыках абрыкосы й райскія яблычкі. Гэта быў наш маленькі камін!

Але тата ня браў удзел. Уткнуўшыся ілбом у шыбу, ён сумна глядзеў у цемру, марнаваўся – чакаў маму. Ён дужа кахаў маму, дужа безадказна! Тата казаў, што каханьне падобнае да арэляў – яно рэдка застаецца ў раўнавазе. Тата быў занадта цяжкім і засеў унізе, а мама ўзьляцела высока-высока ў халоднае паветра. Яна звычайна зьяўлялася дома ўдосьвітку, раскошная, напудраная, пагардна стомленая. Тата, які дагэтуль чакаў у куце вітальні, ускокваў з крэсла, падбягаў, цягнуўся вуснамі. Мама ніколі не прымала пацалунак, але ён тым ня менш штовечар апырскваў вусы й бараду духамі, з флякона з гумовай грушай-пульвэрызатарам. Але хопіць пра сумнае! Вось як мы паджартавалі аднойчы над татам: Толік і Колік вылілі ягоны «Comme de garçons» у фікус, а Валік насікаў у апусьцелы флякон. Увечары тата як заўсёды багата апшыкаў твар, і вакол яго павісла воблака даўкага паху мачы. Жоўтыя кропелькі на лінзах пэнснэ. Вядома, ён усё заўважыў. Але туга ўжо даўно зьела яго знутры – ён ня здолеў ані засмуціцца, ані раззлавацца. Вочы ягоныя як былі, так і засталіся – сумныя й вільготныя, як лістападаўскі вечар. Апусьціўшы рукі, мы стаялі й глядзелі, як ён атупела абцірае бараду рукавом. Толік заплакаў, а Колік абняў тату за нагу. «Татухна, татухна, матуля вось-вось прыйдзе, вось пабачыш!»

F0. Уцёкі ды туляньні. У дарогу

Не пасьпеў я пакласьці ў баул швэдры, як Белы Паляўнік ужо стаяў у дзьвярох. Цяпер я як сьлед разгледзеў ягоны твар: лоб марадзёра, нос мучыцеля, рот юрліўца. Ён нічога не казаў, і я ня ведаў, што рабіць. Адвага пакінула мяне. Не хапала нават сілаў працягнуць руку па шырокі шавецкі нож, які я заўсёды трымаў на стале. Нарэшце ён прамовіў:

– Зьбірайся.

– Куды? – недарэчна мэкнуў я.

– Назад.

Палёгка, адтэрміноўка. Я думаў, ён зганьбіць і заб'е мяне адразу. Дрыготкімі рукамі я сабраў швэдры, перамяжоўваючы іх клуначкамі сашэ, прыладзіў зьверху прас. На дно другога баула я апусьціў коўдру, на яе – гантэлі, на іх – прасьціны, навалачкі й шторку для ванны. У трэці баул ляглі кілімок, шкарпэткі, майткі, талеркі, шапачка для плаваньня. У чацьвёрты – лялечная хатка, пара крышталёвых келіхаў, пажухлы Пэтрарка, патэльня, зімовыя вусьцілкі, кашулі, запанкі, каўнерыкі. Гэта была яшчэ наўрад ці палова, але ледзь я дакрануўся да пятага баула, Белы Паляўнік спыніў мяне кароткім гартанным вокрыкам.

Толькі цяпер я ўсьвядоміў, як асеў, як прывязаўся. Каб пацягнуць час, я прапанаваў яму кавы ці какавы, але ён непрыступна матнуў галавой. Аднак дазволіў мне даесьці маленькія бэжавыя пернічкі са смачнай фруктовай начынкай – не хацеў надломваць мяне раней часу. Я жаваў пернічкі і гладзіў абрус: бывай, бывай. Я аглядаў усё – патрэсканыя трубы, выцьвілыя шпалеры, лятуневыя шпінгалеты. Маю сальніцу, маю перачніцу, мае зубачысткі. Ня ў сілах саўладаць, я парасьпіхаў іх па кішэнях. Яму было ўсё роўна.

Мы выправіліся. Белы Паляўнік падхапіў першыя два баула і панёс іх зусім лёгка, нават памахваючы. Я валачыўся сьледам, хістаючыся пад цяжарам і закусваючы губу. Мы спусьціліся ў ліфце і выйшлі на дарогу. Таксоўка спынілася імгненна: мясісты гвардыі лейтэнант у адстаўцы, зь пярсьцёнкам-пячаткай. На чыгуначным вакзале я сядзеў на баулах, Белы Паляўнік стаяў па квіткі, шукаў касірцы бяз рэшты. Мы чакалі цягнік у піўной, пілі таматавы сок. Насільшчык у фуражцы каціў мой пажытак, правадніца ўсьміхалася, начальнік цягніка казыраў і ляскаў абцасамі. Калі мы засталіся ў купэ адны, Белы Паляўнік загадаў мне разгортваць ложак, апранаць піжаму і класьціся.

F1. Зь ліста Толіка. Пра загадзеньне

<...> набыў у апошнія гады вельмі пажыўную звычку загадзя разьвітвацца з усім, што можа аказацца дорага. Да прыкладу, з чалавекам: глядзіш яму ў вочы, чуйна слухаеш голас, з сумам любуесься рысамі. Кажаш сабе: прыйдзе час, і я больш ніколі ня ўбачу яго, ніколі, ніколі. І за некалькі дзён, у якія зноў бачыш яго, насычаесься растаньнем, напітваесься, перагараеш. І потым табе ўжо лёгка і спакойна, бо ты ўжо разьвітаўся. Рыхтык гэтак жа зь месцамі, з хатамі, з гарадамі, з усім. Рабіце гэта загадзя, братцы, так нашмат прасьцей, паверце. Ідзіце й разьвітвайцеся прама зараз, што карысьці марудзіць? <...>

F2. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра самага пошлага чалавека

Мы з брацікамі вельмі доўга былі маленькія, але пакрысе ўсё ж уздужалі й сталі зусім дарослыя; аднак наш тата нічога й ведаць не хацеў і па-ранейшаму імкнуўся распавядаць нам казкі. Хоць спалі мы цяпер у розных пакоях, адгароджваліся ад яго жонкамі, немаўлятамі, крэдытамі, зімовай рыбалкай, замыкаліся на замкі, але ён час ад часу ўсё ж прымудраўся засьпець нас разам і расказаць казку. І чым болей ён старэў, тым бессэнсоўнейшыя рабіліся ягоныя гісторыі.

– Паслухайце, дзеткі. Жыў на сьвеце калісьці падаўней адзін добры чалавек, па прафэсіі аналітык. Усім ён быў добры, і галянтны, і далікатны, і тварам прыгожы, але была ў яго маленькая слабасьць, кшталту нэўрозу – панічна баяўся здацца пошлым. Праз гэтую боязь правёў ён паўжыцьця ў ненатуральнасьці і натужнасьці, намагаючыся ўсё рабіць вытанчана і дасканала – і за зьнешнім выглядам сачыў, і гаворку шліфаваў, і густ разьвіваў – і затаміўся страшна. І вось аднойчы ў суботу, за ранішняй яечняй, яго быццам электрычным токам ударыла: чаго гэта я, га? Што за глупства? Што за дзяцінства? І пастанавіў ён тут жа, не сыходзячы зь месца, зацьвердзіцца і стаць самым пошлым чалавекам на сьвеце. Сказана – зроблена. Купіў ён у той жа дзень чорны гарнітур з бляскам, вастраносыя туфлі, лакавую скураную сумачку, адгадаваў вусы і пазногаць на мезенцы, і пайшоў па вуліцах. Аналітыку ён хутка кінуў і падаўся ў адстаўныя вайскоўцы, а па вечарох завучваў Ільфа, Пятрова ды Гайдая, каб цытаваць. Хаду ж адмыслова рэпетаваў перад люстэркам – стараўся выгнуць ногі колам, як у жакея. Неўзабаве аднак усяго гэтага яму падалося мала, і ён надумаўся завесьці адпаведную кабету. Доўга шукаў ці не, але ж такі знайшоў, і якую! Гадоў пад пяцьдзесят, таксама з былых, мажная, загадчыца, фарбаваная-перафарбаваная, з залатым крыжыкам, завітая і на абцасах. Яна адчувала такую ж хваравітую цягу да пошласьці, і яны адразу пакахаліся. Ён прыходзіў да яе зь лікёрам і тортам, а яна чакала ў капелюшы з вэлюмам і панчохах ў сетачку; потым вячэра пры сьвечках, ток-шоу, караоке, гарэлачка, таксоўка, рэстарацыя, ікорка, танга і камасутра. А па раніцах яны ляжалі ў ложку, елі эклеры, выціралі пальцы аб прасьціны і раіліся: што болей пошлае – Кент шасьцёрка ці Ява Плятынум? Брус Лі ці Брус Лябрус? Баярскі ці Бродзкі? Куінз ці Дорз? Шышкін ці Босх? Але доўга так, вядома, цягнуцца не магло, паціху пачаў аналітык сумаваць і задумвацца: што болей пошла – жыцьцё ці сьмерць? Быцьцё ці нябыт? Іманэнтнае ці трансцэндэнтнае?..

У такіх месцах нават мне рабілася млосна – я перарываў тату, хлусіў, што пара на працу і ўцякаў, пакідаючы яго аднаго. Мне нашмат болей падабалася цішыня: абыходзіць хату вакол, асьцярожна рассоўваючы травы, непрыкметна заглядваць у вакно і назіраць, як ён жуе цукерку, нячутна сёрбае гарбату, складае й разгладжвае фанцік.

F3. Аповед Коліка. Пра задуменнага чалавека

Мой брат Колік апавядаў, што аднойчы патрапіў у камэру да надзвычай задуменнага чалавека. Калі звычайныя задумлівыя людзі ніколі не адмовяцца ад гутаркі і будуць старанна слухаць вас хоць тры гадзіны запар, дык той сукамэрнік быў не такі: не зьвяртаючы ні на што ніякай увагі й нават не пазнаёміўшыся з Колікам, ён дні напралёт ляжаў з заплюшчанымі вачыма, але ня спаў, а пра штосьці ўзмоцнена разважаў – гэта было відаць па зрушэньням ягоных броваў і маршчынаў на лобе. Уначы ён, здаецца, ненадоўга заснуў, але пад раніцу чхнуў, пачухаўся і неяк дзівосна засоп. Ня вытрымаўшы, Колік устаў і патрос яго за плячо, і трос, пакуль чалавек не расплюшчыў вочы. «Чаго табе?» «Ты мне спаць замінаеш. Пагаворым?» Чалавеку відавочна не хацелася размаўляць, але ён зь ветлівасьці сеў, праціраючы вочы. «Больш за ўсё на сьвеце я люблю думаць. Толькі гэтым і займаюся, ага. Няма лепшага задавальненьня! Часам зусім выпадаю – дык ты мяне штурхай, калі перашкаджаю, гэта нармальна». Чалавек расказаў, што яго пасадзілі ўжо даўно, пасьля таго, як ён распавёў усім пра свае думкі. «Быццам мне ёсьць нейкая розьніца, дзе думаць! Ідыёты». Ня ў сілах утрымацца, ён ізноў лёг і закрыў вочы. Часам ён усьміхаўся, варочаўся, крактаў, прыцмокваў, а апоўдні да таго задумаўся, што пачаў гігікаць і нават лёгенька падскокваць ўсім целам. Колік ізноў стаў трэсьці яго і запатрабаваў падзяліцца думкамі. Але чалавек зірнуў на яго і засьмяяўся: «Не ўжо! Досыць мне і тога разу. Столькі крыкаў і мітусьні. Больш я нікому не даверуся». Колік спачатку абурыўся, але потым ачахнуў – не забіваць жа чалавека праз такую драбязу. Затое за ім было пацешна назіраць: як ён, паглыбляючыся ў роздумы, грымасьнічае, то кусаючы вусны, то аблізваючыся, а то й стогнучы з асалоды.