Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 22 страниц)

І сьвет адразу зьнерухомеў, заціх.

Вось з тае пары ў нас у горадзе і зрабілася ціха, дзеткі.

– Але чаму ён быў мічман? – спытаў Колік, аднак пажарнікі ўжо падняліся і разьвітваліся: паціскалі рукі таце, казалі камплімэнты маме, а нам падарылі па чырвонаму цукроваму пеўнічку.

31. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра другога манаха

Калі мы былі маленькія, мы мелі непрыстойную звычку – калупацца ў носе. Перад існом, у таямнічай цемры, поўнай шоргатаў і павеваў, па абуджэньні, у соннай асалодзе, пад цяжкай цёплай коўдрай – мы ляжалі ў калысках і аддаваліся пяшчотнай загане. Але, як кажуць, грэх не схаваеш у мех! Аднойчы ўнядзелю ранкам да нас увайшоў тата, наўпрост з марозу, з румянай усьмешкай, з кучаравай бародкай. Ён напэўна прынёс нам лядзяшы ці пернікі, ці мо хацеў заклікаць усіх на каток – але брыдкае відовішча жахнула й разьюшыла яго. З грукатам ботаў, зьбіваючы букеты і бязладна лямантуючы, ён выскачыў са сьвятліцы. Гора мне! Авохці мне! Дзеці мае! Сыны мае! Вырады! Чуваць было, як ён рыдаў і нішчыўся з нашае нізасьці, а мама суцяшала яго. А потым мама ўвайшла да нас, села на канапу і распавяла казку пра манахаў.

– Калісьці падаўней ратаваўся ў адным манастыры манах. Быў да таго слабкі духам, што хутка зразумеў – не пазьбегнуць мне падседаў д'яблы, усё роўна спакусіць, як ні пніся. Таму, калі ўжо трэба грашыць, дык лепей дробненька, чым буйна! Усё ж да Бога бліжэй. І каб ад сьмяротных грахоў засьцерагчыся, прыдумаў ён цалюткі дзень у носе калупацца. Сказана – зроблена. Цяпер толькі служба з працай канчаліся, ішоў манах у сваю кельлю, клаўся на салому і палец у нос паглыбей запіхваў. Завітае калі-нікалі да яго д'ябла, і сьмяецца задаволены: у няспынным граху манах. Наш чалавек. І далей сьпяшаецца, з цнотаю змагацца. Так год праляцеў, дзесяць, трыццаць, і надышоў час манаху паміраць. І, выпускаючы дух, памаліўся ён: даруй мне Божа! І памёр. Паглядзеў-паглядзеў на ягоную душу Бог – і дараваў. А хто б не дараваў? Ну калупаўся ў носе, так. Затое зла нікому не нарабіў ані найменшага. І забраў таго манаха на неба. Як даведаўся пра гэта д'ябал – узбурыўся не на жарт! Затупаў капытамі, замахаў крыламі – і ажно хвалі полымя па пеклу пайшлі, закурчыліся грэшнікі. Ашукаў мяне хітры чарнец! Затрос галавой, заскрыгаў зубамі – і такі агністы ўраган падняўся, што нават чарцям горача зрабілася. А манах сядзіць на воблачку і рагоча. Ужо не дастанеш яго! І з тае пары д'ябла разумнейшы зрабіўся: як убачыць, што нехта ў носе калупаецца, адразу ўсіх чарцей кліча, каб ушчыльную хітруном заняліся. Ну? Хочаце, дзеткі, каб вамі чэрці ўшчыльную заняліся?

І з тога часу мы ніколі больш не калупаліся ў носе.

32. Уцёкі ды туляньні. У цяпле

Увечары, выбраўшыся са стылае шчыліны, я прываліўся сьпіной да сьмецьцевага баку, задраў галаву і глядзеў на зоркі. Пад зоркамі ляцелі доўгія бялявыя космы – ці то нізкія аблокі, ці то дым. Прыгожа. І абрамленьне вакол – цагляныя сьцены, цёмныя галіны, ліхтары. І тая прыгожая дзяўчына якраз вярталася дадому. Хоць можа гэта была й не яна, бо замест абцасаў – кеды. Яна ці не яна ўсьміхнулася мне, вусны бліснулі ў сьвятле ліхтара. Мне пашанцавала, што яна была нападпітку: я падаўся ёй рамантычным, францускім, кшталту Арцюра Рэмбо, і яна павяла мяне да сябе. Яна назвала імя, але я адразу забыў. На ёй былі талстоўка, шалік, шапка, матлятыя шаравары. Мы тупалі па лесьвіцы, я разглядаў шаравары, а сусед курыў і рабіў абыякавы выгляд. Дома яна дала мне адкаркаваць шампанскае і пачала расказваць, як пасварылася з бойфрэндам: ён такі мярзотнік! Ежы ў яе амаль не было, і я намазваў на хлеб кетчуп і еў. Хлеб і кетчуп пахлі аднолькава – халадзільнікам. «Мне падабаецца, што ты такі олдскульны». «Што значыць олдскульны?» «Ну... старамодны. Гэты твой сіні пінжак. Ты слухаеш мэтал-рок?» «Так, я слухаю мэтал-рок кожны дзень памногу, але як ты даведалася?» Задаволеная, яна накіравалася ў ванную, яе хістала. Я азіраўся: пыльна, усе кубкі або сколатыя, або трэснутыя, чорны чайнік. Хутка яна выйшла. «Ты сьпі на канапе, а я лягу на ложак». Пакуль яна не раздумалася, я прыцiснуўся да канапы, хутчэй зажмурыўся і накрыўся чымсьці навобмацак. Яна сноўдала, шархацела пакетамі, потым нарэшце вымкнула сьвятло і рыпнула. «Ох, як мне холадна». Я старанна задыхаў, прытворна роўна. Было трохі страшна, але яна заснула імгненна. Хутаючыся ў плед – гэта быў сапраўдны клятчасты плед – я пракраўся на кухню і сеў на кукішкі, упёршы калені й далоні ў гарачую батарэю, а галаву паклаў на падаконьнік. Пахла цёплым пылам. Усё тыя ж зоркі, космы, галіны, але зараз у двайной аконнай раме, у цяпле.

33. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра падзеньні і ўзьлёты

Яшчэ адзін наш сусед, паўднёва-заходні, быў выключна прыемны й ветлівы чалавек. Ён заўсёды першы вітаўся з-за плоту, нязьменна ласкава пасьміхаўся і любіў напяваць штосьці італьянскае. Часьцютка ён завітваў да нас пагутарыць, прыносіў хатняе віно для таты і півоні для мамы, а нас частаваў шакаляднымі цукеркамі. Вытанчаны і ўражлівы, ён ахвотней за ўсё казаў пра паэзію альбо пра музыку, што кранула яго. А аднойчы завёў такую размову:

– Ці не заўважалі вы, сябры, што стан нашае душы бесьперапынна вагаецца, але пры гэтым статыстычна раўнаважны? Калі сёньня мы маем прыўзьняты настрой, дык назаўтра трэба зь вялікай верагоднасьцю рыхтавацца да хандры? І наадварот, калі ўвечары мы сумуем, дык ураніцу напэўна будзем вясёлыя? І што чым вышэйшы ўзьлёт, тым ніжэйшае будучае падзеньне?

Тата з мамай пацьвердзілі, што сапраўды, і яны такое калі-нікалі заўважаюць. Потым загаварылі пра нешта іншае. Хто б мог падумаць, як усё павернецца?

Празь некалькі дзён, калі сусед ізноў завітаў да нас, ён выглядаў узбаламучаным, ўзьнятым, быццам яго зьлёгку ліхаманіла. Мама наліла яму баршчу, і мы пачулі, як лыжка ў ягонай руцэ калацілася і дзынкала аб талерку. Ён нагадаў тату з мамай пра мінулую гутарку і сказаў, што разьвіў са сваіх назіраньняў цэлую тэорыю:

– Мне прыйшла ў галаву думка, што настроі можна ўзяць пад кантроль і з посьпехам кіраваць імі. Дакладней, сьвядома апускацца ў смутак з мэтай наступнага небывалага ўзьлёту. Уявіце батут: чым з большаю сілай скокнеш уніз, тым больш моцна цябе падкіне. Так ці не? А ў паветры ты падгінаеш ногі, і зноў падаеш на пругкую тканіну, яшчэ глыбей, і зноў узьнімаесься, яшчэ вышэй, з усяе спружыннае сілы... І вось што я падумаў, сябры: калі злавіць рытм і не пабаяцца з кожным скокам усё ніжэй апускацца ў бездань тугі і роспачы, дык амплітуда тваіх ваганьняў хутка вырасьце настолькі, што ты адарвесься і накіруесься ўверх, як ракета! Як ракета, што дасягнула касьмічнае хуткасьці і пераадолела зямное прыцягненьне! Увысь, угору, да блісканьня зораў!

Ён натхнёна махнуў рукой, зачапіў талерку, і гарачы густы боршч выліўся на ягоную белую кашулю. Тата войкнуў, Хуліё падавіўся цукеркай, а мама рынулася па ручнік. Сусед жа, бліснуўшы вачыма, ускочыў і з розмаху пляснуў кулаком па малочніку са сьмятанай. Пырснулі парцалянавыя аскепкі, сьмятана на абрусе зьмяшалася з крывёю. А ён, бледны і імклівы, выбег прэч, ня слухаючы нашых трывожных гуканьняў і ўгавораў.

Больш ён не зьяўляўся. Дзьверы не адчыняў, на званкі не адказваў. Зь ягонага дому час ад часу чуліся то няўцешныя екатаньні і дэманічны рык, то стогны асалоды і анёльскія сьпевы. Тата з мамай хваляваліся і нават месца сабе не знаходзілі: а раптам сусед адарвецца у ніжнім пункце амплітуды – і паляціць ня ўверх, а ўніз?..

Але ў адну з наступных начэй мы прачнуліся з трэску і яркага сьвятла, якое азарыла пакой. Мы стоўпіліся ля вакна і з хвіліну назіралі сонечнае сілы зьзяньне, якое ішло з суседняга двара; а потым раптам узьнікнуў мэлядычны зык, быццам ад велізарнае струны, і ўспыхнула – асьляпляльна блакітна.

34. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра самага дурнога чалавека

Аднаго разу на пачатку ліпеня да нас у горад прыехаў атракцыён «Упершыню: Самы Дурны Чалавек На Сьвеце». Прапусьціўшы некалькі дзён, каб было менш народу, мы з брацікамі выправіліся глядзець. Невысокі зялёны шацёр, немаладая білетэрка ў джынсах, з маленькім касавым апаратам на шыі. Яна прыўзьняла полаг, і мы, схіліўшыся, увайшлі. Зьверху зьзяла кволая лямпачка, стаяў стол, стаяла крэсла. Ён ляжаў на ложку, увесь у пухоўках, русявы, з бародкай, з сумнымі вачыма. А пагутарыць зь ім можна? Можна, толькі ня доўга.

– Прывітаньне! – сказалі мы.

– Прывітаньне, – сказаў ён проста.

– Як цябе завуць?

– Саша.

– Колькі табе гадоў?

– Дваццаць восем.

– Ты ведаеш, колькі будзе два плюс два?

Ён зірнуў на нас з дакорам, коратка ўздыхнуў і адвярнуўся. Хопіць, шапнула білетэрка, ён стаміўся. Мы ціхутка выйшлі. А што ён любіць? Можна яму штосьці смачненькае купіць? Білетэрка адказвала, што можна прынесьці мармэляду. Мы зьлёталі ў краму, і, прытуліўшыся вушамі да брызэнтавых сьценак, слухалі, як яна дрынкае міскамі, невыразна ўгаворвае яго і суцяшае. Потым зьявіліся яшчэ гледачы, і мы, разьвітаўшыся зь білетэркай, пасунуліся дадому. Нам было сумна, няёмка і сорамна, быццам мы былі ў чымсьці вінаватыя.

35. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра неацэнны дар

Калі мы з брацікамі перайшлі ў чарговую клясу, ужо ня памятаю ў якую, можа ў пятую, у нас зьявіліся два новых прадмета – геалёгія і біяграфія. Настаўніка нам далі надзвычай рахманага і лісьлівага, былога абата, народжанага пуэртарыканца, уладальніка дзіўна сініх вачэй, якія адразу выклікалі падабаньне. Ён апранаўся сьціпла і строга, у чорны часучовы гарнітур, і толькі па пятніцах дазваляў сабе ўпрыгожыць яго дзікім гвазьдзікам у пятліцы. Лагодны, але запальчывы! І мы любілі яго дражніць у кожным зручным выпадку.

– Дзеці! Дзеці мае! – напрыклад усклікаў ён, раптам са сьлязьмі захапленьня перарываючы чытаньне Іаана Златавуста. – Жыцьцё – гэта неацэнны дар! Ці разумееце вы?..

– Не! – адказвалі мы, адразу ж напускаючы на сябе змрочны выгляд. – Жыцьцё – дрэнь. Бо яно рана ці позна канчаецца.

– Ну дык што, што канчаецца? – адказваў ён цярпліва. – Уявіце, што нехта даў вам пакатацца на неверагодна спартовым ровары? Хіба вы не пракаціліся б з удзячнасьцю?

– Не! – адказвалі мы ўпарта. – Калі ня можаш падарыць назусім, дык ня трэба й даваць!

– Але навошта вам ровар назусім? – адказваў ён нецярпліва. – Бо вам рана ці позна надакучыць на ім катацца!

– Усё роўна! – адказвалі мы з выклікам. – Калі мы будзем ведаць, што ровар рана ці позна адбяруць, гэта атруціць нам усё задавальненьне!

І тады ён успыхваў, абураўся, пляскаў кніжкай аб стол і зь лютым рыкам імчаўся да нас, з намерам цягаць за віхры і абрываць вушы. А мы з віскатам і рогатам, перакульваючы парты, уварочваліся ад яго, выбягалі з клясы й хаваліся ў жаночай прыбіральні, туды ён увайсьці не адважваўся.

36. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра папераджальную археалёгію

Аднаго разу ў жніўні, гуляючы па завулках, мы ўбачылі чалавека, які корпаўся ў сінім сьмецьцевым баку. Ён перахіліўся цераз бераг бака і, стоячы на дыбачках, намацваў нешта ў глыбіні. Мы адразу сьцямілі, што гэта жабрак альбо валацуга – мы ведалі пра іх па кнігах і татавых казках. Мы сабралі па кішэнях, у каго што было – ледзяшы, арэшкі, жуйкі – наблізіліся да яго і працягнулі дары. Ён не заўважаў нас, і Колік тузануў яго за фалду. Чалавек з крактаньнем выпрастаўся і павярнуўся да нас – круглатвары, вастраносы, у маленькіх акулярыках.

– Вы што? – стрымана абурыўся ён, заўважыўшы міласьціну. – Я ня бомж! Я археоляг!

Аднак ледзяшы, арэшкі і жуйкі ўзяў і схаваў у торбу.

– Сапраўдныя археолягі ня корпаюцца ў баках! – сказалі мы.

– Так, звычайна я хаджу на гарадзкі сьметнік. Зараз проста міма йшоў і зазірнуў.

– Сапраўдныя археолягі вядуць раскопкі ў пустэльні!

– Ха-ха, – засьмяяўся чалавек. – Вашыя сапраўдныя археолягі – дурні! Капаюць, разгадваюць герогліфы, ствараюць тэорыі, надзімаюцца – але ўсё проста! Ня трэба ні гойсаць па пустынях, ні капаць – усе адказы ў нас перад носам. Глядзіце, вось начны гаршчок, вось зношаныя кеды, вось банка з-пад кількі – яны цудоўна захаваліся і кажуць пра цывілізацыю нашмат больш, чым нейкія там тысячагадовыя чарапкі! Я разглядаю, фатаграфую, інтэрпрэтую і ўпісваю ўсе знаходкі ў каталёг. Паверце, мой каталёг непараўнальна багацейшы і шырэйшы за любыя музэі! Я – папераджальны археоляг. Мая праца, хай і простая, несувымерна больш значная за патугі гэных «сапраўдных археолягаў». Уявіце: праз тысячу гадоў, калі гаршчкі, кеды і банкі струхлеюць, мае працы будуць мець найвялікшае значэньне для навукі!

Мы з брацікамі да таго пранікліся ідэяй папераджальнай археалёгіі, што запрасілі вучонага да нас і праводзілі яго ў дрывотню, дзе захоўваўся сямейны хлам. Пад ягоныя няўціхныя захапленьні мы напаўнялі вялізны стары чамадан паламатымі гадзіньнікамі, дзіравымі тапкамі, імбрыкамі бяз рыльцаў, прабітымі роварнымі камэрамі, згарэлымі прасамі, падрапанымі дыскамі і парэпанымі кружэлкамі. Сыходзячы, расчулены археоляг паабяцаў згадаць нас у падзяках да сваёй будучай манаграфіі – за неацэнны ўнёсак у навуку.

37. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра бескамплексовае жыцьцё

Сярод нашых суседзяў, акрамя асобаў дзіўных, падазроных і адкрыта небясьпечных, часам трапляліся і ўзоры станоўчасьці. Такіх мы з брацікамі не любілі, бо лічылі іх затоенымі нягоднікамі, а чарговага суседа ў хаце з круглымі комінамі незалюбілі асабліва – за правы прабор, за сьветла-шэры гарнітур, за сына-студэнта з планшэцікам, за жонку ў камізэльцы, але больш за ўсё за тое, што ён бегаў па раніцах. Сусед завёў нязносны звычай аббягаць свой ​​сад чатыры разы, потым бегчы ў горад роўна на паўгадзіны, а потым ізноў аббягаць сад чатыры разы. Некалькі дзён мы трывалі, наліваючыся гневам, а ў панядзелак раніцай абстралялі яго з-за плота маркоўнымі агрызкамі.

Ён спыніўся і зьдзіўлена круціў галавой, а мы холадна разглядалі ягоныя пругкія красоўкі, мускулістыя галёнкі і шорты зь лямпасамі.

– Дзеткі, – сказаў ён, заўважыўшы нарэшце нас, – вы не падумайце!

Мы цяжка маўчалі, даючы яму зразумець, што ўжо падумалі.

– Ведаю, ведаю. Але на самой справе ў труне я бачыў гэта ўсё! Проста я маю ідэю.

Гэта нас зацікавіла, і мы дазволілі яму працягваць. Ідэя суседа грунтавалася на тым, што чалавек схільны да разьвіцьця нэгатыўных псыхічных комплексаў ня толькі ў дзяцінстве, але і ў дарослым жыцьці.

– Кажуць, што ў дзіцёнка – ранімая псыхіка, а ў дарослага – задубелая. Якая памылка! Вось паглядзіце, які я пяшчотны – крыкніце мне ў вуха штосьці.

Сусед нахіліўся і прыціснуў вуха да шчыліны паміж дошак плота. Мы кінуліся да вуха і наперабой зараўлі: «Кроў!! Кроў!!» Ён здрыгануўся, выпрастаўся і паказаў на сваё​вока, якое пачало нераўнамерна торгацца.

– Бачыце? Вось і комплексы таксама, іх атрымаць прасьцей простага! Зробісься вар'ятам ці маньякам якім-небудзь – і паспрабуй потым вылячыся. Я лічу, што да пяцідзесяці мінімум трэба берагчыся. А берагчыся – гэта значыць жыць без узрушэньняў, сярэднім жыцьцём, як прынята. Сям'я, праца і ўсё такое, разумееце мяне? А ўжо потым, апасьля, калі псыхіка выстаіцца... Ужо потым можна разгуляцца!

Ён памахаў нам і працягнуў забег, мільгаючы рыфлёнымі падэшвамі. Тлумачэньне гучала пераканаўча, і мы запаважалі суседа – ідэйныя нам падабаліся. А больш за ўсіх прасякнуўся Толік, менавіта тады ён і пачаў выношваць пляны свайго будучага бескамплексовага жыцьця. І нават калі сям'я суседзяў у адну з начэй загадкава зьехала, і папаўзьлі змрочныя чуткі, Толік не расчараваўся.

38. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра Толіка

Толік вырас русявым, прысадзістым мужчынам: жонка, дзьве дачкі, тры пакоі, сытраен, сэнбэрнар, інжынэр, шчасны жывоцік. Здаецца, усё годна, але ён унутры сумаваў. Ледзь вып'е – пачынае невыразна скардзіцца. Што табе ня так, Толю? – спытаеш. Ды мне б, кажа, у неба! І блішчыць п'янай сьлязой, круціць гузік камізэлькі. Ён любіў насіць ваўняныя камізэлькі і кашулі ў дробную клетачку. Марыў лётаць – кіраваць велізарным срэбным лайнэрам. Уяўляў свае вялікія надзейныя рукі на штурвале. Пстрыкаць дагледжаным пазногцем па маномэтры. Другому пілоту – парады хаджалага. Не баіся, юнга, гэта проста віхуры паветра! Я яму кажу: кінь, Толю, навошта табе гэта трэба? Пілоты дрэнна канчаюць, Толю. А ён не сьцішаецца: востра адточаны аловак, мапа, лінія курса! Крэпкая кава, баромэтар з чырвонага дрэва! Нядбайны погляд на храномэтар. Рубка. Нязмушана зьбягаць па вінтавой лесьвіцы. Выходзіць на палубу ў беласьнежнай фуражцы. Туууууу! Пар з трубаў... Толік, Толік, гэта ўжо не самалёт, а параход! Эх, Ролю, да чаго ж ты прыземлены чалавек... Прыходзіла жонка, дзьве дачкі і сэнбэрнар, усаджвалі Толіка ў сытраен, везьлі дадому. А ён, разваліўшыся на заднім сядзеньні, марыў плаваць.

39. Змрочныя засьценкі. Гэта наш апошні шанец

Пасьля агляду я ачуўся пазьней за ўсіх. Астатнія – іх, здаецца, было трое – ужо размаўлялі, сьвяціліся далёкімі каляровымі плямкамі ў чарнаце. Цёмна, але не балюча.

– Сказалі, буду займацца прэстыжнымі аўто, – бойка вяшчала чырвоная. – А я на машыны знаюся выдатна, мне лекарка часопісы зь бібліятэкі прыносіла два гады запар. Усё ведаю! Сказалі, ты нам спадабаўся, выяві сябе, і мы цябе так прасунем, што любы пазайздросьціць. За год, сказалі, можна топ-ботам зрабіцца. Бо ў мяне ўсе здольнасьці ёсьць. З усіх мяне аднаго выбралі! Сказалі, у мяне будуць вялікія льготы, а калі здолею, дык у міжнароднае перавядуць. А я нават не рыхтаваўся, так, распавёў пра сябе трохі, і адразу запаважалі. Таму што...

– Ай, машыны – гэта нудна, – звонкі бурштынавы галасок, пэўна дзяўчынка, магчыма тая самая нявідучая, зь якой я ішоў. – Мне таксама прапаноўвалі, але я абрала музыку. Рэклямаваць новыя альбомы і канцэрты! А ты, Куценька?

– Нярухо-омасьць, новабудо-оўлі, – нарасьпеў працягнуў сірата з саляных шахтаў, ясна-сіні, яго нельга было не пазнаць. – Там до-обра, вакол лясы і палі, і птушкі ў небе сьпяваюць, а паветра салодкае-салодкае. Глядзі-іце, і гэты прачнуўся.

– Прывітаньне! – яны крыху наблізіліся, плыўна пагойдваючыся. – Як цябе завуць?

– Ролянд, – адказаў я і засьвяціўся пурпуравым.

– О, прыгожанькі! І што табе сказалі?

– Хто?

– Ну, на аглядзе? Куды цябе вызначылі?

– Ня ведаю... я нічога не зразумеў. Згадвалі нешта пра локшыну... Ролтан, каб дакладна.

Яны захіхікалі, дробна уздрыгваючы: якая лухта!

– Навошта ж ты згадзіўся? – спытала дзяўчынка.

– Ты што, зь недаразьвітых? – спытаў аўтазнаўца.

– Я нармальны.

– А як сюды патрапіў наогул?

– Мяне мама з татам адправілі, каб прафэсію атрымаў.

Яны захіхікалі: мама з татам! прафэсію!

– Дзіво-отна, – прасьпяваў сірата, – мы ўсё з прытулаў ды са шпіталяў, у цяжкіх выявах, не жыхары-ы. Гэта наш апошні шанец быў. А ты на што хварэ-эў?

Я сутаргава прыдумляў, на што ж такое жудасна-сьмяротнае я хварэў, але ў галаву нічога ня йшло, акрамя катару, і было так сорамна, так сорамна, што хацелася згаснуць.

3A. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра аднаго дыспэчара

Увесну, калі цямнела ўжо позна і класьціся ў ложак трэба было завідна, страшныя казкі перад існом гублялі прывабнасьць, і мы з брацікамі ўсё часьцей аддавалі перавагу павучальнасьцям. Мы ўжо не патрабавалі, каб казкі распавядаў менавіта тата, і болей ахвотна слухалі маму.

– Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, – нарасьпеў пачынала мама, і на імгненьне запавольвалася, быццам раздумваючы, пра якога дзівака расказаць гэтым разам. – Адзін, значыцца, найдабрэйшы чалавек, па прафэсіі дыспэчар. Усё жыцьцё ён жыў сумленна і правільна, і шмат дабра рабіў людзям. Аднаму зь пераездам дапаможа, за другога ў банку заручыцца, трэцяга з патрэбным знаёмым зьвядзе. Адказвалі яму людзі пашанай і павагай, і падабалася гэта дыспэчару. І чым старэйшы ён станавіўся, тым больш падабалася. І ўрэшце да таго ён асмакаваўся, што ўжо і думаць ані пра што іншае ня мог – толькі як бы зрабіць дабро ўсім і кожнаму бяз выключэньня, каб кожны да яго падзяку адчуваў. Але пазнаёміцца ​​з усімі людзьмі ў горадзе, даведацца пра іхныя патрэбы і прыняць удзел было б занадта доўга, жыцьця б не хапіла, і таму пачаў дыспэчар прыдумляць розныя хітрыкі. Напрыклад, кідаў на тратуар дзясятку, або вешаў на лавачку торбу зь яблыкамі, або пакідаў на парапеце букецік сьвежых ландышаў – і глядзеў, хто падбярэ, і запамінаў твар. І прыемна было дыспэчару, што потым аднойчы можа ён падысьці да таго чалавека і сказаць: а памятаеш, ты дзесяць даляраў знайшоў? Дык ведай, гэта я паклаў, адмыслова для цябе. І чалавек да яго адразу ж падзяку адчуе. Вельмі, вельмі многіх адабрадзеіў дыспэчар, але потым і гэтага яму мала здалося. Пачаў ён дабрыню сваю распаўсюджваць на людзей значных, кшталту эстрадных сьпевакоў, кінаактораў або палітыкаў: то выхваліць сябрам новы дыск, то ўгаворыць ўсіх пайсьці новае кіно глядзець, то заагітуе прагаласаваць. Знакамітасьцям – паслуга, а дыспэчару – радасьць і задавальненьне. Так і жыў той дыспэчар: ані дня не праходзіла бяз добрае справы, як для простых людзей, так і для вялікіх. А аднойчы ў славалюбным імпэце наважыўся ён самому Госпаду Богу паслугу зрабіць: абраў зь ліку знаёмых сама закасьнелых атэістаў і цэлы месяц прапаведваў ім Эвангельле, ды з такім запалам, што ўсе яны запар паверылі і на Вялікдзень пахрысціліся. Але гэтым разам нядоўга радавацца наканавана было дыспэчару: у той жа вечар лупанула ў яго маланка, праўцом на трамвайным прыпынку, і забіла ўсьмерць. А адзіная сьведка, бабулька, якой ён як раз у гэты момант ландышы падносіў, сьцьвярджала, што замест грому прагучаў зь неба голас: «Ты кім сябе ўявіў?»

3B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра далёкія краі

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы часта марылі пра далёкія краі. Ні тата, ні мама ніколі нікуды ня езьдзілі і не маглі нам анічога расказаць, а гугл-мапс яшчэ не вынайдавалі – і мы марылі паводле раманаў Дзюма, Дыкенса і Дастаеўскага. Мы хадзілі на вакзал і глядзелі на цягнікі. Стаялі на мастку над рэйкамі і спрачаліся: ці зьмяняюць чалавека далёкія краі? Колік казаў, што падарожжы ня болей за пярэстыя малюнкі перад вачыма, а малюнкі ня здольныя значна ўплываць на сталую асобу. Валік пярэчыў, што справа ня толькі ў малюнках, але ў інакавай атмасфэры, якая пранізвае і насычае душу.

А аднойчы зь цягніка сышоў чалавек зь вялікай валізай на колцах. Мы пабеглі ўтропы. Колцы стукалі па каменьчыках, валіза гойдалася, падскоквала, але мы разглядзелі налепкі: Парыж, Пецярбург, Портсмут. Сапраўдны падарожнік! А ў астатнім чалавек быў звычайны – шэрая куртка, сінія джынсы, чаравікі як у таты. Ён паглядзеў на гадзіньнік, высмаркаўся ў хустку, дачакаўся трамвая-тройкі і зьехаў. Апошняе, што мы бачылі – як ён купляў квіток у кандуктара. Усё гэта нічога не даказвала і не абвяргала.

Мы пайшлі ўздоўж трэцяе лініі, а калі трамвай ехаў назад, нясьмела зьвярнуліся да кандуктара: ці не казаў чаго цікавага той падарожнік? «Атож, – адказаў кандуктар, – ён бурчаў і скардзіўся, і адкрыў сакрэт, што падарожжы даспадобы толькі абмежаваным і прыземленым людзям, для якіх штодзённасьць пераважае мару. Уяўная Флярэнцыя значна пераўзыходзіць рэальную, так ён і заявіў». І кандуктар урачыста бомкнуў у званочак.

З тае пары мы кінулі хадзіць на вакзал і так анідзе і не пабывалі, акрамя Толіка, дый і ён па службе.

3C. Уцёкі ды туляньні. У дзявоцкай хаце

Раніцай, сыходзячы на ​​працу, дзяўчына спрабавала мяне абудзіць і ціхенька казала «гээй», але я старанна хроп, прыцмокваючы для сапраўднасьці. Калі яна кранула мяне за плячо, я хрыпла мыкнуў, таргануўся, і яна адскочыла. Пастаяўшы паўхвіліны і павагаўшыся, яна хмыкнула і пайшла – вырашыла пакінуць мяне ў хаце. Я чуў, як яна лье ваду ў ваннай, чысьціць зубы, рыпае створкай шафы і выдае нейкія плястмасавыя гукі ля люстэрка ў пярэднім пакоі. Нарэшце грукнулі дзьверы, павярнуўся ключ. Цікава, ці змагу я выйсьці?

Я сеў. Дыван на падлозе быў бэжавы, пухнаты, прыемны нагам, у куце стаяў стол з ноўтбукам, на сьценах віселі батыкі з хрызантэмамі. У лядоўні знайшоўся слоічак абястлушчанага ёгурта, зусім самотны сярод наледзі. Расьцягваючы ёгурт, я разглядаў палічку з дыскамі і кнігамі: было шмат Бэтховэна і Булгакава. Якая слаўная дзяўчына! Я раскрыў шафу. Яна перапрала летнюю вопратку і расклала яе акуратнымі стосікамі, перамяжоўваючы галінкамі ляванды і размарына. Ёй падабаўся салатавы, далікатна-ліловы і хлапчуковыя кашулі ў клетачку. Бялізну яна любіла белую, у мяккія рубчыкі і са складачкамі. Я ўставіў Бэтховэна у прайгравальнік і лёг у ейны ложак, папесьціцца. На начной тумбачцы яна разаслала карункавую сурвэтку і пасадзіла зайчыка. У ніжняй шуфлядзе захоўваліся каляровыя стужачкі, скуматкі і гузікі. У сярэдняй ляжалі нэсэсэр, лакі-шэлакі і пілачкі. У верхняй, зачыненай на ключык – а ключык хаваўся пад сурвэткай – таемны дзявочы дзёньнік. Я разгарнуў наўздагад: «Кахаць... кахаць... кахаць без аглядкі... ведала б Воленька... ведаў бы ён, як кахаць без звароту! Не, не... маё прызначэньне – кахаць».

Папесьціўшыся пад гукі струнных, я пайшоў на кухню, глядзець у вакно. Па дарозе кацілі машыны, па сырых газонах ішлі галкі, два студэнта ў палітонах курылі і сьмяяліся. І тут я ўбачыў яго! Ён, не сьпяшаючыся, шпацыраваў па тым баку, і, здаецца, быў тут ужо доўга. Белы Паляўнік! У белым гарнітуры, такім недарэчным у вецер і дождж! Ён рабіў выгляд, быццам чакае трамвая, і разглядаў газэты ў шапіку. У любую сэкунду ён мог павярнуць галаву, падняць вочы і заўважыць у вакне мяне, але я нібы здранцьвеў. «Хавайся, хавайся, уцякай!» – шаптаў я сабе, але быў няздольны нават зварухнуцца. Прыйшоў трамвай, але Паляўнік, вядома, ня сеў у яго. Як ён высачыў мяне? А я яшчэ ня верыў! Хто ж выдаў? Той зялёны дантыст? Трамвай рушыў, і Паляўнік пачаў павольна-павольна паварочваць галаву, падымаць вочы. І я застагнаў, захрыпеў, кінуўся – і зваліўся ў вузкі прамежак паміж плітой і мыйкай. Сьцяўся і замер, дрыжучы. Пасьпеў? Ці ён заўважыў?

3D. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра Коліка

Мы з брацікамі ўсе ўрадзіліся ня цукровыя, ну а Колік – дык зусім без найменшае слодычы, нават з добрай гарчынкай. З раньняга дзяцінства ягоныя свавольствы адзначаліся экспэрымэнтальнасьцю і падчыркнутай непрыстойнасьцю: не свавольствы, а сапраўдныя выбрыкі. Напрыклад, залазячы ўвечары ў ложак, можна было трапіць пад коўдрай у паўвадкі клубок вараных спагеці – халодных, сьлізкіх, брыдкіх – ці ліпкую купку гнілых яблыкаў. І гэта толькі самае бяскрыўднае! За кожную падобную гідасьць мы разам лупілі Коліка, а тата пэдагагічна заходзіў зь іншага боку і ўзьдзейнічаў дабром і ўгодай – і паціху нам удалося ўбіць яму ў галаву сямейныя каштоўнасьці.

Тады Колік перанёс сваю дэструктыўную актыўнасьць на школу: гнуў лінейкі, ламаў вугольнікі, драпаў на партах, плюхаў гуашшу па свежапабеленай столі, выкрадаў сочыва са сьціплых вахцёрскіх схованак. З настаўнікамі паводзіўся ваўкавата і дзёрзка. Вучыўся дрэнна, але рана выявіў нязвычнасьць думак. Аднаго разу на заўвагу дырэктара, што ён ня слухае ўрок, Колік заявіў: «Тут і слухаць няма чаго! Вы нас падманваеце, няма ніякай Аўстраліі і Акіяніі». «Ды як жа няма, Коленьку, міленькі?» «А вось так! Ці вы там былі? Мапа – гэта хлусьня! Падумаеш, мапа». Карацей кажучы, рана пачаў задумвацца пра сэнсы. Ну і як водзіцца пакацілася – спачатку тытунец, потым самагончык, потым крадзьба. Краў нейкія дробязі, з чыстае юнацкае адвагі: шклянку сьмятаны ў краме, пярэстыя прасьціны ў суседкі, напільнікі са школьнае майстэрні. Калі лавілі – біўся, ненавідзеў, кусаўся! Пачаліся прывады ў жандармэрыю, пэдсаветы, кардонныя тэчкі са штампамі «сацыяпат» і «мізантроп». Зьнікаў, не зьяўляўся дома тыднямі. Мама плакала, тата хадзіў са змрочным тварам. Вяртаўся худы, злы, бясшумны. Развагі, што трэба вучыцца і добра сябе паводзіць – каб выбіцца ў людзі – каб быць шчасьлівым – не пераконвалі яго. Ён глядзеў так, быццам зь ім гаварылі на іншай мове, і думаў сваё. А на пагрозы пакараньня і турмы адказваў, што мы самі ў турме, толькі гэтага ня бачым.

А ўвясну сапраўды трапіў у калёнію – рабунак нейкага недарэчнага абутковага склада, непавага да вартаўніка, аплявуха жандару. Вартаўнік, начальнік склада і жандар спрабавалі дараваць яму – патрабавалі толькі перапрасіць – але ён адкінуўся наадрэз.

Праз год выйшаў дарослым. Мама вохнула, калі ён зьняў швэдар – белакаменная царква ва ўсю сьпіну, з парталам, галубамі і бізантыйскім амбонам унутры. Працаваць адмовіўся з пагардай. Вёў дзіўнае жыцьцё: удзень спаў у садзе на гамаку або чытаў усё, што пад руку траплялася. Начамі зьнікаў. Падарыў таце таўшчэзны залаты ланцужок. Тата вылупіў вочы: «Адкуль? Навошта мне гэта?» «Сямейныя каштоўнасьці!» Коліка ў калёніі крыху прыгняло, але думаў ён па-ранейшаму нязвычна. Усе размовы зводзіў да пытаньняў адноснасьці арыентыраў і магчымасьці спасьціжэньня. Потым сеў ізноў, надоўга.

І вось аднойчы раніцай, калі ўсе яшчэ спалі – бразнула клямка, рыпнулі весьнічкі. Я выглянуў у вакно вэранды: вярнуўся! Пакуль ён мыўся, чысьціў зубы і перапранаўся ў хатняе, я накрыў на стол, сьпехам, што было: пачатая бутэлька, слоік з саленьнямі, чорны хлеб, бульбачка. «Ну, вітаю, Колю!» «Цудоўна, брат!» Паслабіўся патроху, залагоднеў. «Як ты лічыш, Ролю, ці ёсьць наша цывілізацыя каштоўнасьцю?» Я лічыў, што ёсьць. «А што больш каштоўнае, Ролю, цывілізацыя або прыемнасьць з чаркі гарэлкі? Глядзі, як цені бярозавага лісьця вагаюцца на шкле. Ці абумоўленае адно іншым, Ролю?»

3E. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра камэту

Мае брацікі падабраліся вельмі розныя. У кожным зручным выпадку яны адзін аднаго недалюблівалі: чыталі маралі, вучылі жыць і распавядалі казкі з крыўднымі намёкамі. Асабліва прыпадала Хуліё – за ягонае захопленая пакланеньне перад жанчынамі. Вось і зараз, калі Хуліё, прачнуўшыся на золку і не заўважыўшы нас, выйшаў на ганак, ягоныя вусны варушыліся, шэпчучы палкую лірыку. Падзьмуў ранішні ветрык, страпянуліся кучары на чале, затрымцела туніка, прыадчыняючы пяшчотнасьці – і я мімаволі залюбаваўся браткам. А Колік, скептычна гуляючы ножыкам, хмурыўся.

– Ну здароў, Хулі, – нарэшце сказаў ён.

– О! Колю! – Хуліё радасна пайшоў да нас, раскрываючы рукі. – Ты вярнуўся!

І яны, ледзь пасьпеўшы абняцца і расцалаваць адзін аднаго, пачалі спрачацца – бязь лішніх прадмоў. Не абцяжваючы сябе нават тэзісамі, Колік адразу перайшоў да аргумэнтаў і расказаў гісторыю, нібыта чутую ім у Смаленскім цэнтрале:

– Жыў-быў – чуеш, Хулі? – жыў-быў пацан. Ну гэта значыць юнак. І вось аднойчы сустрэў гэты юнак выдатную дзяўчыну і пакахаў яе ўсёй душою. Была яна да таго прыгожая, што ён ня мог адвесьці позірку зь яе твару – і яна мусіла жартоўна пстрыкаць яго па носе. Была яна да таго разумная, што заўсёды выйгравала ў яго ў шахматы – і потым так весела рагатала і так ласкава гладзіла яго вінаватай далонькай, што ён быў гатовы прайграваць мільён разоў запар! Яна была выдатна адукаваная – ведала на памяць старажытных паэтаў, гісторыю жывапісу і біяграфіі славутых кампазытараў. Яна валодала бездакорным густам у строях і ў стравах, яна зьмешвала яму ягоныя любімыя напоі і сьпявала яму ягоныя ўлюбёныя песьні. Зь ейнага голасу ён расьцякаўся па зэдліку і падоўгу ляжаў, песьцячыся ў хвалях шчасьця. Зрэдку яна рабілася сумная, але спосаб вярнуць ёй радасьць быў просты і надзіва прыемны. Яны жылі разам шмат, шмат гадоў, душа ў душу. Паціху дзяўчына пастарэла і страціла прыгажосьць, але юнак працягваў кахаць яе ў тую ж сілу. Ён нават дзівіўся на сабе – як мала, аказваецца, азначала для яго прыгажосьць. Гады беглі далей, і паціху хваробы перамаглі ейны вясёлы нораў, а алькаголь і старасьць зьвялі на нішто розум і адукаванасьць. Але юнак кахаў яе ані ня менш. Калі яна сьпявала, ён усьміхаўся, прыжмурваў вочы і ўяўляў ейны малады твар. Ён ахвотна даглядаў яе – бо яна па-ранейшаму была ягонай каханай. Паціху страціўся і голас... а неўзабаве яна памерла. Юнак пахаваў яе, але і праз гэта каханьне ня скончылася. Ён стаяў ля расчыненага ў ноч акна, глядзеў на зоркі і думаў пра тое, што каханьне – бясконцае. І раптам у чорным небе зьявілася камэта, буйная і яркая. Калі бачыш камэту – трэба загадваць жаданьне! Камэта таксама заўважыла юнака, памахала рукой і гукнула: «Гэй! Загадвай, не марудзь! Любое жадааньне!» – тут Колік перапыніўся, каб прамачыць горла.