Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 12 (всего у книги 22 страниц)

8D. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра адвароты партрэтаў

У юнацтве, калі нам з брацікамі было няма чым заняцца, мы ішлі ў майстэрню да Валіка і бавіліся там да самага вечара – валяліся на канапах, палілі ў столь, расказвалі анэкдоты й елі інжыр. Валік рана выславіўся сваімі партрэтамі, меў шмат заказаў і няспынна працаваў, але супраць нашай бязьдзейнай прысутнасьці не пярэчыў. Па першасьці, калі Валік не пасьпяваў да тэрміну, ён нават прасіў нас дапамагчы й даручаў падмаляваць акуляры альбо бародкі, аднак хутка пераканаўся ў нашай непрыдатнасьці да вытанчанага і дазваляў толькі зьбіваць падрамнікі дый падпісваць назвы на адваротах. Мы стараліся як маглі! Сьціснуўшы да пасіненьня вусны, мы каліграфічна выводзілі: «партрэт Я. К. у туніцы», «партрэт Я. К. на маскарадзе», «партрэт В. Б. з кіем». Часам мы свавольна дадавалі розныя недарэчныя падрабязнасьці: «малявана ля падножжа Фудзі пры паўднёвым ветры», «малявана сэпіяй пад узьдзеяньнем сангрыі» альбо «памятайце: партрэты выяўляюць ня зьнешнасьць, а ўнутранасьць». Валік, як даведаўся пра нашыя забаўкі, моцна раззлаваўся і наогул забараніў чапаць свае партрэты. З тых часоў ён нават падрамнікі майстраваў сам, хай крывенькія, затое без падвохаў. Як жа мы зьдзівіліся, калі празь некаторы час выявілі, што ён пакрысе зразумеў, асмакаваўся і цяпер сам піша на адваротах партрэтаў разнастайныя сэнтэнцыі, максымы й нават лірычныя нататкі.

«Чалавечае жыцьцё падобнае да жыцьця спэрматазоіда. Кожны з нас з усіх сілаў імкнецца, але большасьці не ўдаецца нават дасягнуць маціцы жыцьця, ня кажучы ўжо пра запладненьне».

«Чым больш мэтаў ты дасягаеш, тым ты бліжэйшы да бязмэтнасьці».

«Глупства – гэта прыгожа. Бязглуздая дзяўчына выходзіць з грамадзкай прыбіральні каля гастранома з пыхай герцагіні Германцкай. У захапленьні я заміраю і прапускаю трамвай».

8E. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра філязофію

Калі мой брат Колік чарговым разам вярнуўся з турмы, мама зноў на яго навалілася: ідзі працаваць! Скраў – сеў – скраў – сеў, табе яшчэ не надакучыла? Ужо барада хутка сьсівее, а ты ўсё бяз клёку ў галаве. І неяк прыпала гэта яму на настрой, лягло на душу, і Колік наважыўся. Але працы ў нашым мястэчку было мала, а для чалавека, які сябе паважае – дык і зусім анічога ня знойдзеш. Адна непрыстойнасьць: мясьці вуліцу, сьвідраваць дзіркі, прадаваць вымыкальнікі. І Колік прыдумаў уладкавацца настаўнікам. Тлумачыць дзеткам правільнае жыцьцё – годны занятак. Ён пазычыў у Толіка сьвяточны гарнітур і прыйшоў у школу. Настаўнікаў не хапала, і дырэктар ахвотна прыняў яго – весьці працу й фізкультуру, на пачатак. А то ўсё сам ды сам.

І справа пайшла! На занятках дзеткі вастрылі напільнікамі арматуру, на фізкультуры сядзелі на кукішках, не адрываючы пяткі ад зямлі – хто даўжэй. Дырэктар заходзіў, ухваляў. Праз тыдзень Колік падахвоціўся весьці яшчэ й філязофію. Давай! Чаму не? Пэдагог ты здаецца добры.

– Ну што? – сказаў Колік, увайшоўшы ў клясу ў панядзелак раніцай. Тоўстыя хлопчыкі ў акулярах, дзяўчынкі з касіцамі. Глядзелі на яго. – Прадмет наш называецца «філязофія», а не «гісторыя філязофіі», таму усялякімі там дасакратыкамі я вас мучыць ня буду. Ведаеце, дзеткі, адзін знакаміты джазмэн сказаў: жыцьцё кароткае, а музыка цудоўная; такім чынам, разумней за ўсё спажываць як мага больш часу на музыку. Бачыце, як у некаторых атрымоўваецца рабіць слушныя высновы з дурных перадумоў. Жыцьцё ў яго кароткае, вось асёл! Яно вельмі доўгае, дзеткі. Але гэта зусім ня значыць, што трэба шмат балбатаць. Таму даволі балбатні, пачынаем заняткі!

І яны дзьве гадзіны запар слухалі джаз на клясным прайгравальніку, Джэні Лі ды Лісу Экдаль.

Але дзецям такі падыход не спадабаўся. Тоўстыя хлопчыкі ў акулярах спадзяваліся пачуць пра Ніцшэ, дзяўчынкі з касіцамі чакалі падрабязнасьці пра трагічнае каханьне Абэляра. Дзеці пайшлі й паскардзіліся дырэктару. Дырэктар паклікаў Коліка да сябе і зрабіў яму нагонку. Колік спачатку хацеў зарэзаць дырэктара, але потым падумаў, што той не такі ўжо й вінаваты, і звольніўся. І з тае пары ўжо ніколі не працаваў.

8F. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сьвежасьць успрыйманьня

Кожны год на першае верасьня тата дарыў нам з брацікамі вялікую скрыню шакалядных пернікаў. У дзяцінстве мы проста млелі з гэтых пернікаў, і цэлы доўгі год старанна чакалі іх – каб тым жа вечарам старанна падзяліць іх на роўныя кучкі й навыперадкі зьесьці, сапучы і ўздрыгваючы з задавальненьня. Але час бег, густы сталелі, і мы паціху халаднелі да шакалядных пернікаў. Цяпер, калі тата, трыюмфальна абводзячы нас вачыма, адчыняў сакваяж і даставаў карычневую скрыню, мы ветліва дзякавалі яго, але ўжо ня біліся за права яе адкрыць, а чакальна пастуквалі пальцамі і ўздымалі бровы, цьмяна спадзеючыся на нешта большае, ці то на каньяк, ці то на цыгары, ці то на адпіс, мы й самі ня ведалі, на што. А аднойчы, калі Валік дазволіў сабе пазяхнуць ва ўрачысты момант, тата пасур'ёзьнеў, сеў з намі за стол і распавёў такую ​​казку:

– Жыў-быў на сьвеце адзін цырульнік. Няблага ішлі ў яго справы – людзі валілі, грошы вадзіліся, здароўе не заўважалася, жонка й малыя дзеткі і ласкавыя былі, і вясёлыя. Цякло жыцьцё, цякло й кожным днём цешыла, шмат, шмат гадоў. І ўсё б добра, ды вось толькі пачаў ён заўважаць з гадамі, што й неба ўжо не такое блакітнае, як раней, і аблокі не такія пульхныя, і лісьцікі ўвясну не такія клейкія. Ня дурань быў цырульнік, памятаў ён прымаўку пра старасьць і салодкасьць вады, і разумеў, што гэта не навакольле зьмяняецца, а ў яго самога густ да жыцьця слабее. І стаў марыць цырульнік пра тое, каб вярнуць сабе сьвежасьць успрыйманьня. Бывала, выйдзе да возера на зрыў, глядзіць удалячынь і сумуе. А аднаго разу стаяў ён так на беразе, і бачыць раптам – зорка падае. Ня доўга думаючы, загадаў цырульнік жаданьне: хачу сабе сьвежасьць успрыйманьня юнацкую! У той жа момант успыхнула зорка і згасла, а цырульніка рэзка скаланула і адпусьціла. І адчуў ён, як страпянулася ўнутры ўспрыманьне, скінула каросту дый зрабілася як у юнацтве – у сто разоў мацнейшае. Зажмурыўся ён са шчасьця, удыхнуў поўныя грудзі паветра... і выдыхнуў пасьпешліва – сьмярдзючае было паветра й цяжкае. Азірнуўся вакол: трава шэрая, дрэвы крывыя, неба бурае. Перасохла горла ў цырульніка са спалоху, дастаў ён з сакваяжу мінэралку, паўгадзіны таму ў гастраноме набытую, сербануў – а яна горкая, сьлізістая і зь пясочкам чорным. Закрычаў цырульнік, пабег, дый толькі адчувае, якія слабыя ягоныя ногі, якое адрузлае цела. Спыніўся ён, абмацаў сябе і здрыгануўся. Выхапіў люстэрка, зірнуў – і зноў закрычаў. І зразумеў тады цырульнік, што не ўспрыйманьне ягонае з гадамі прытупілася, а аб'ектыўная сапраўднасьць акашмарылася. Шмат гадоў яна кашмарылася патроху, а ён патроху прывыкаў. Вось як, дзеткі. А цырульнік гэтага ня вынес... адчыніў сакваяж, расклаў прама на зямлі брытвавы набор, дый...

– Але татухна, – перарвалі мы, каб ня слухаць самае страшнае, – атрымліваецца, шакалядныя пернікі сталі нам менш падабацца таму, што яны сапраўды сапсаваліся?

– Атрымліваецца, што так, – адказаў тата, але такім ізмрочным і пагрозьлівым тонам, што з тых часоў мы ніколі не адмаўляліся ад шакалядных пернікаў, і елі іх з ранейшым смакам.

90. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра разважлівых людзей

Калі наш тата амаль заўсёды бываў у гуморы і, бяз стомы арудуючы шылам, бясклопатна напяваў пад нос песенькі, пра шаланды, пра лаў супрым ці пра прыгожую млынарыху, дык мама часам адкладала рукадзельле й сядзела ў вялікім смутку, незразумела зь якой прычыны. У такія моманты, каб яе адцягнуць, мы прасілі казку, і яна згаджалася. Пасьля вясёлых казак мы разам весяліліся, ну а пасьля сумных разам і сумавалі – бо гэта лепш, чым у самоце і немаведама з чаго.

– Даўным-даўно, дзеткі, далёка-далёка, была адна краіна. Людзі ў гэнай краіне жылі простыя, мірныя й разважлівыя. І вось аднаго разу, калі надышоў час выбіраць ім кіраўніка, выбралі яны маладога й простага хлопца, такога ж разважлівага, як і самі. Радаваліся людзі – наш чалавек, добрае зь ім будзе жыцьцё! Але вось нядоля – хлопец, як толькі на трон узьлез, адразу нібы атупеў: пачаў такія глупствы з трыбуны казаць, што і ў цырку не пачуеш. Падзівіліся людзі, пасьмяяліся, а потым разважылі – ну дык што, што глупства, мы й самі ня надта разумныя, ці нам яго асуджаць? Так і павялося. Пачаў ён хлусіць, а людзі меркавалі – ну дык што, хіба нам не выпадае хлусіць? Пачаў ён цёмныя справы каламуціць, але людзі меркавалі – ну дык што, мы б таксама каламуцілі на ягоным месцы, хіба мы такія ўжо празрыстыя? Так і цёк час. Справы ў краіне ішлі як у балоце, але кіраўнік не жадаў сыходзіць з трона, затыкаў ірты і падмяняў на сваю карысьць законы, а людзі меркавалі – ну дык што, гэта здаровая прага да ўлады, хіба няма яе ў кожным з нас? Ён лаяўся зь іншымі краінамі, а людзі меркавалі – ну дык што, затое мы самі па сабе. Ён саджаў у турму і караў сьмерцю няўгодных, а людзі меркавалі – ну дык што, можа яны й праўда ў чым вінаватыя. Кіраўнік, вядома, не ахці, разважалі людзі, але лепш за яго ўсё роўна нікога не адшукаць, бо мы й самі далёка не анёлы. Так і цяклі гады. А аднойчы, калі кіраўнік, ужо састарэлы і дужа хворы, здарыўся ў асабліва дрэнным настроі, ён выступіў па радыё і кажа: як вы мне ўсё надакучылі! каб вы здохлі, тупыя вырадкі! Здохніце! І разважылі людзі – і на самой справе, ён мае рацыю, чаму б нам ня здохнуць, усё роўна ж рана ці позна ў зямлю сыдзем? Разьвіталіся яны адно з адным, уздыхнулі, дый памерлі ў той жа дзень усе.

– А што сталася з краінай, матухна? – спыталі мы.

– Зьнікла з мапы, дзеткі. Рашчынілася. Ці схлопнулася.

– Хіба так бывае, матухна?

– Бывае. Зямля вакол стульваецца, стульваецца... хоп – і няма!

Мы падумалі, падумалі, і вырашылі, што ўсё гэта нават добра: затое географы й картографы атрымалі новую працу, купілі жонкам футры, а дзецям санкі.

91. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра пасіўнасьць

– Татухна, чаму ты такі палітычна пасіўны? Ні на мітынгі ня ходзіш, ні на пікеты, не пратэстуеш зусім ніяк? – дапытваліся мы.

Тата ўздымаў бровы вышэй, зьбіраючы на лбе пабольш зморшчын, і з дэманстратыўна старэчым бразджаньнем запытваў:

– Дык супраць чаго пратэставаць?..

Некалькі сэкундаў мы, перапоўненыя абурэньнем, не маглі нават вымавіць, а потым нас прарывала:

– Татухна! – усклікаў Валік, – няўжо ты ня бачыш, як мала ў нас свабодаў? Няўжо вечныя кайданы, вечная боязь Сыбіры й расстрэлу табе даспадобы? Даспадобы, калі горшыя перасьледуюць і зьнішчаюць лепшых? А што, калі заўтра прыйдуць за табой? Будзеш пакорліва лізаць лямпасы?

– Ціха! Не вярзі лухту! – перарываў Колік. – Татка! Як можна цярпець гэтую гніль і брыдоту! Свабодаў занадта шмат! Людзі нахабнеюць, слабеюць і разбэшчваюцца! А што, калі заўтра зьняславяць матухну, а потым і нас, тваіх дзетачак? Выкажаш ім гуманны дакор? Альбо нават  зусім прамаўчыш?

– Браткі, апамятайцеся! – гукаў Толік. – Пратэставаць трэба супраць крайнасьцяў і невуцтва! Тата, мы павінныя цьвёрда выступіць за закон і супраць беззаконьня! Усё павіннае вырашацца не наводмаш, а законнымі працэдурамі! Трэба абапірацца на сусьветны шматвяковы вопыт юрыспрудэнцыі й палітыкі!

– Тат, ня слухай! – Хуліё ускокваў на крэсла. – Трэ проста любіць адно аднаго! Трэ проста любіць дабро й пагарджаць злом! Трэ разам выступіць супраць няпраўды! Разбурыць хісткую хлусьню! Чым менш зла, тым больш дабра, гэта відавочна! Вось за што трэба змагацца!

Пакуль брацікі выкрыквалі, тата нячутна адыходзіў і вышмыгваў цераз запасны выхад. Ён сыходзіў вузкімі сьцежкамі між градак і парнікоў, хаваўся ў плямістым цені памідорнага лісьця, а я краўся за ім. Прывіўшы вішню і ўгнаіўшы агрэст, ён зрываў напаўсьпелы салодкі агурочак і паварочваў яго, прымерыцца дзе смачней. І ўздрыгваў, заўважыўшы мяне: «Ролю? Навошта ты тут? Ідзі да брацікаў, бо няёмка ж…» Я імпэтна кідаўся да яго, абдымаў за нагу, прыціскаўся да цьвёрдага галіфэ. «Што з табой, дзіця?» Я шаптаў яму ў штаны, як я таксама саромеюся сваёй пасіўнасьці, але як мне ўсё абсалютна незразумела, і як я ня ў сілах змагацца з чымсьці адвольным, з адное толькі вітальнае актыўнасьці. Тата пасьмейваўся і казаў, што ў мяне, падобна, характэрны прыступ юнацкага старэцтва. «Табе трэба больш назіраць несправядлівасьці. Вось глядзі!» І ён, злачынна расчыніўшы рот, рыкаў і люта адкусваў палову цела ў далікатнага пупырчатага агурочка.

92. На адвароце партрэта. Пра палітыку

«Калі ты не цікавісься палітыкай, дык палітыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься эканомікай, дык эканоміка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься каустыкай, дык каустыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься акрабатыкай, дык акрабатыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься табурэткамі, дык табурэткі зацікавяцца табой.»

93. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра каханьне і запалкі

Увясну мы з брацікамі любілі сядзець на вэрандзе, паліць запалкі і размаўляць. Толік умеў выцягнуць запалку са скрынкі й падпаліць яе адной рукой, Хуліё ўмеў сунуць падпаленую запалку ў рот, а Колік саскрабаў серу, загортваў у бляху ад кансэрвавай банкі і рабіў пэтарды. І чамусьці відовішча агня, хай і мізэрнага, натхняла нас на размовы пра каханьне, калі асабістыя і прадметныя, а калі й няўклюдна-агульныя.

– Калі хочаш спраўдзіць сваё каханьне, – уздымаў раптам паказьнік Толік, – трэба адкінуць ейную зьнешнасьць. Уявіць яе бязь цела й падумаць, за што яшчэ яе можна кахаць. Калі знойдзецца, за што – дык гэта й ёсьць сапраўднае каханьне. Бо цела тленнае.

– Не, Толік, – адказваў натхнёна Хуліё, – сапраўдным каханьнем кахаюць менавіта за прыгажосьць. Прыгажосьць – гэта боская іскра, і ў часовасьці – ейная праўдзівасьць. Кахаць мінучае – вось сапраўдны арыстакратызм духу! Вечнасьці прагне толькі баязьлівец альбо дурань.

– Што вы вярзеце? – абураўся ў такія моманты Колік, – хіба не зразумела, што кахаць за нешта – гэта нізасьць? Прыгожае цела, шчырая душа, тонкі густ аб'екта – гэта ўсё толькі мыліцы для вашага каханьня! Адкіньце іх! Вы можаце хадзіць! Сапраўднае каханьне ня ведае прычынаў.

Яны глядзелі на мяне, але мне было няма чаго сказаць, і я нічога ня ўмеў рабіць з запалкамі. Я казаў толькі: «я люблю вас, брацікі!» – і лашчыўся. «Але мы не пра гэта!» – хмурыўся Толік. «Ён як раз пра гэта!» – заступаўся Хуліё. «Не пра гэта ані ён, ані мы!» – заяўляў Колік. Ну а Валік дык і зусім грэбаваў спрачацца, ён увесь час працаваў: бяз стомы майстраваў з запалак хаткі, дрэвы, чалавечкаў і нават сэрцайкі.

94. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра служанак

Наш тата, люты й непрымірымы сноб, любіў зьневажаць простых звычайных людзей і ўсяляк зь іх зьдзекавацца. Прыкладам, прыблізна раз на месяц, зьведаўшы, што Валік дапісвае чарговы партрэт, ён абавязкова клікаў служанку і загадваў ёй мыць, а сам сядаў у фатэль і чакаў. Неўзабаве зьнясілены музай Валік, кладучы на палатно апошнія мазкі, пачынаў – гэта было ягонай нязьменнай артыстычнай манерай – пачынаў крычаць са свайго пакоя «о, як жа цяжка канчаць! о, лепш бы я не пачынаў! о, канчаць цяжэй за ўсё на сьвеце!» – і тата гукаў яму ў адказ «будзь мужны, сыну! канчай цьвёрдай рукою!» Тата ведаў, што на плябейскім арго «канчаць» азначала «аргазьміяваць», і чакаў рэакцыі служанкі. І калі служанка хіхікала, ці хаця б усьміхалася, ці хаця б сарамліва чырванела, тым самым прызнаючыся ў веданьні нізкага нэалягізму – тата ў той жа момант ускокваў і пагардліва роў: «што?! ды як вы можаце! прэээч! прэээч з маёй хаты, бессаромная пачвара! разьлік вам дашлюць па пошце! прэч адсюль прэээч!» Няшчасная са сьлязьмі ўцякала, мы рагаталі, а тата адзьдзімаўся й разгладжваў змакрэлыя з гневу вусы. Але аднойчы каса снабізму трапіла на камень жыцьцёвай мудрасьці – пажылая служанка, пачуўшы Валікавы крыкі, выпрасталася, задуменна абаперлася на швабру і з уздыхам мовіла: «так, дзеткі, канчаць цяжэй за ўсё на сьвеце, чыстая праўда». Тут ужо тата нічога ня мог зрабіць, і прыйшлося яму зь вялікай неахвотаю пакінуць служанку яшчэ на адзін месяц.

95. Ліст Толіка. Пра таталітарызм

Аднойчы мы вярнуліся з гуляньня і засьпелі маму ў сьлязах. «Што здарылася, матухна?» Яна сядзела ў фатэле ля вакна, агаломшана разгладжваючы падол сукенкі на каленях. Яна падняла з падлакотніка канвэрт, паказала нам, і зноў апусьціла руку. «Што гэта, што?»

– Ліст ад Толіка.

Наш брат Толік, дасьведчаны інжынэр, некалькі тыдняў таму паехаў у камандыроўку ў чужую краіну.

– Я вядома чула, што там трывожна, у навінах перадаюць часам, але такога! Такога я не чакала! Усё жахліва, жахліва... Ах, хоць бы ён вярнуўся жывы! Вось паслухайце.

Мы расьселіся вакол, усхваляваныя.

«Добры дзень, мілая матухна. Пішу пасьпешліва й нават ня ведаю, ці хопіць часу скончыць ліст – на першым паверсе грукат ботаў, ляск і крыкі. Гэтае зьвяр'ё ўварвалася ў кватэру да чарговае ахвяры, і зараз пачнуцца ператрусы ў суседніх кватэрах, таму напэўна не абмінуць і мяне. Хоць да іншаземцаў пакуль ставіліся паблажлівей, але яны вар'яцеюць з кожным днём. Як я радуюся, што ня ўзяў з сабой у дарогу аніводнае кніжкі! За кантрабанду тут бязьлітасныя пакараньні. Матухна, ты не ўяўляеш, якія тут парадкі! Народ жыве ў пастаяннай боязі з таго часу, як дарвалася да ўлады партыя культур-дэмакратаў. Яны прапагандуюць высокую культуру, а ўсіх нязгодных бязьлітасна рэпрэсуюць. Ты ня слухаеш акадэмічную музыку? Ты не чытаеш паэзію? Ня ходзіш у тэатар? Значыць, ты ўжо ў чорных сьпісах. А калі ў цябе знойдуць тамок з дэтэктывам ці фантастыкай, дык ты без суда й сьледзтва адпраўляесься на лесапавал!  Людзі стогнуць, літаральна стогнуць пад фашысцкім прыгнётам! Школьнікаў штомесяц экзамэнуюць, і дзетак, якія ня ўмеюць адрозьніць на слых Гайдна ад Гендэля, высылаюць у пэрыфэрыйныя інтэрнаты. Колькі зламаных лёсаў! На вуліцы цябе можа спыніць патруль, і калі ты ня ведаеш, што адбывалася ў дзесятай частцы Адысэі альбо ў другім акце Тангейзэра, цябе цягнуць на прымусовыя работы да паўгода. Рэгулярныя аблавы! За знойдзены пры вобыску дыск Аббы адзін тутэйшы фармацэўт атрымаў дзесяць гадоў бяз права перапіскі. Людзі зьнікаюць бязь вестак! Сантэхніка, які адкрыта заявіў, што не разумее Матыса, на наступны дзень павезьлі ў кайданках, і больш пра яго ніхто ня чуў. А фашысты весяляцца й жыруюць. Уладкавацца працаваць можа толькі член партыі – які мае два дзясятка рэцэнзіяў на кінастужкі францускай новай хвалі альбо выдадзены зборнік санэтаў. Хунта перасягнула ўсе межы дазволенага! Людзей зганяюць на выставы экспрэсіяністаў і прымушаюць выказваць думкі! Нязгодных і некампэтэнтных – за краты. Апазыцыя вымушаная хавацца ў каналізацыі. Матухна, тут дзеецца жудаснае! Нядаўна, пасьля гучнай справы над маладой жанчынай, якая ўсяго толькі спытала ў краме казку пра Гары Потэра – а я ж яе таксама чытаў! – калі ёй, маці дзьвюх маленькіх дзяўчынак, прысудзілі пажыцьцёвую катаргу, народ ня вытрымаў і выйшаў на вуліцы пратэставаць. Я бачыў гэта з балькона! Адважныя бяззбройныя людзі, каля тысячы чалавек, сабраліся на плошчы з плякатамі і гукалі – свабоду! Імгненна плошча была акружаная паліцыяй і ўнутранымі войскамі. Фашысты кідаліся на старых, на жанчын і дзяцей, зьбівалі дубінкамі й шпурлялі ў аўтазакі. Дэманстрацыю задушылі за паўгадзіны, на асфальце засталіся лужыны крыві. Мамачка, я плакаў! Я, дарослы мужык, плакаў! Матуля, усё, у дзьверы стукаюць! Я запячатваю канвэрт і хаваю ў кальсоны. Пацалуй за мяне тату і брацікаў».

96. Уцёкі ды туляньні. У чужым горадзе

Чужы горад прыняў мяне нібы ўзьбітыя пярыны, мякка й глыбока. Сам сабой усталяваўся асьцярожны парадак: ноччу й раніцай спаць, пасьля абеду альбо ўвечары – выходзіць. Баючыся жалезнага ліфта, я спускаўся лесьвіцамі з пахам пабела, прабіраўся блытанымі лёджыямі, імкліва праскокваў жудасны чорны тамбур на першым паверсе. Ішоў спачатку прама, пасьля ўбок, потым наўздагад, блукаў, бадзяўся па незнаёмых вуліцах, пад лютаўскімі ліхтарамі. Насоўваў на вочы вэльвэтавую жакейку, хаваючы твар у цені брылю.

Але часам адбываліся незразумелыя ўсплёскі быцьця, і вакол раптам пачыналі ўзьнікаць сябры дзяцінства. Зьяўляліся наплывамі – адразу памногу, розныя, маладыя, старыя, разнаполыя, рабыя, пярэстыя. Ідзеш па бульвары, прыкладам, а насустрач мужык у пухнатым капюшоне, раскарачаны, шчакасты. Яшчэ здалёк пачынае прыглядацца i ўсьміхацца, зьбівае капюшон на патыліцу, расчыняе рот: Ро... Але ты ныраеш у цёмную арку. Ён не рызыкуе за табой, расчаравана праплывае міма. У цёмнай арцы – уркі-падлеткі, трое. Здароў, Ролю! Як ты, прачухаўся пасьля выпускнога? Мы тут гэта, з адным жэўжыкам хочам перацерці. Пастаіш на шухеры? А потым піўка вып'ем! Няпэўна матнуўшы галавой, вынырваеш назад, пад ліхтары. Там табе ўжо махаюць зь нісана пышныя шматдзетныя брунэткі: Ролю, Ролю, ты настаўніцу павіншаваў? Паехалі з намі ў рэстарацыю! Тоўстыя чырвоныя вусны, салодкія блясткі. Мужык у капюшоне аглядаецца на іхны сьмех: Роооллю! Вось ты дзе! Колькі гадоў! Радасна паварочвае і насоўваецца, пар з рота. Падлеткі круцяць мантыроўкай, прыязна выскаляюцца скрозь сьняжынкі.

Ідзіце к чорту! Я вас ня ведаю! Усе мае сябры даўно здохлі!

Бяжыш, бяжыш, кудысь па прыступках, да засьнежаных набярэжных.

97. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Кафяня

У далёкія школьныя гады мы з брацікамі любілі зьбірацца ў старой дрывотні, якая выходзіла тылам на пустку. Калісьці тут запасіліся дровы, а цяпер захоўваліся дошкі, іржавыя ровары ды ўсякая драбяза, якую шкада выкінуць. У паўзмроку мы рассаджваліся па сваіх улюбёных мястэчках і вялі бясконцыя гутаркі пра высокае і чыстае. А аднойчы ў пачатку ліпеня мы засьпелі ў дрывотні чалавека: маленькі, худзенькі мужчына за трыццаць, з шэрай скурай і замучаным тварам, ён убіўся паміж дошкамі і зламанай шафай, сьціскаючы ў руках кніжку. Убачыўшы нас, ён спалохана прыгнуўся, але ня ўцёк. Колік працягнуў руку, і той пакорліва аддаў яму кнігу, якая аказалася Кафкай.

Мы празвалі яго Кафяня. Ён амаль не размаўляў і быў істотай бяскрыўднай і рахманай – пакорліва чысьціў нам чаравікі, паслужліва праціраў рукавом дошкі, каб мы не запэцкалі штаны, і нават некаторы час вырашаў за нас арытмэтыку, пакуль ня высьветлілася ягоная слабасьць у дробах. Мы зьлітаваліся над ім, не праганялі, і нават прыкормлівалі рэшткамі сьняданкаў, але еў Кафяня квола. Кафку мы час ад часу адбіралі ў яго й выкідалі, але ён кожнага разу зноў аднекуль здабываў яго і зноў чытаў. Мы прыносілі яму нармальныя кніжкі, але здаровага рэалізму ён не разумеў і, прачытаўшы паўстаронкі, уздымаў на нас зьдзіўленыя журботныя вочы. Мы любілі яго дражніць: Валік выскаляў зубы і праводзіў адзінцам па горле, намякаючы на Ёзэфа К., Толік мераў падлогу дрывотні шырокімі крокамі, паказваючы каморніка, а я знаходзіў вялікага жука-гнаявіка, саджаў яго ў запалкавы скрынак і прапаноўваў Кафяняці паглядзець. Ён высоўваў скрынак і пацешна ўздрыгваў, палохаючыся жука. У адзін зь дзён Кафяня сьціпла адкашляўся і выказаў ціхае жаданьне пабачыцца з нашым татам, але мы толькі пасьмяяліся. Наш тата цябе праглыне й не заўважыць! Лепш ня лезь.

У жніўні, калі надышла сьпёка, і мы ўсе дні бавіліся на возеры, Кафяня яшчэ больш заціх і запаволіўся. Ён пачаў худнець, зьмяншацца, скукожвацца, і за тыдзень зусім сышоў на нішто. Ягонае прахалоднае бязважкае цельца зьмясьцілася ў кардонке з-пад красовак, і мы закапалі яе на пустцы.

– Можа, мы дрэнна зь ім абыходзіліся? – спытаў я.

– Ды кінь. Ня білі, не абражалі, не прымушалі. Нават кармілі. Што яшчэ чалавеку трэба? – запярэчыў Колік.

– Там кніжак не засталося пасьля яго? Трэ было б спаліць, – прадбачліва сказаў Толік.

І сапраўды, за дошкамі мы знайшлі некалькі Кафкаў у безнадзейна карычневых вокладках, рознай ступені зачытанасьці. Мы выграблі іх у гарод, лінулі газай і дачакаліся, пакуль дагараць.

98. Аповед Коліка. Пра галоўнае пытаньне

Аднаго разу, вярнуўшыся з суду ў прыўзьнятым настроі, цалкам апраўданы, Колік распавёў пра дзіўнага спадарожніка ў прыгараднай электрычцы:

– Аўтобусы я не выношу, а на таксі грошай не хапіла. І вось вам загадка, брацікі. Падсеў да мяне мужык зь перабітым носам і пачаў пытаньні задаваць. Паслухайце. «Сябра, куды гэтая электрычка ідзе?» Я кажу, куды; зразумелая рэч, што ён і сам ведаў – але трэба ж размову распачаць. «Сябра, вінца вып'еш?» Я адмаўляюся – ня п'ю ўраніцу. «Сябра, як цябе зваць?» Кажу. Ён кажа, што ў яго адзін сябар добры ёсьць, таксама Коля. «А гадоў табе колькі, Колік?» Кажу. Ён кажа, што яму трыццатнік восеньню. Ні многа, ні мала, кажа. «Колік, а футбол ты любіш? За каго балееш?» Кажу. Расказвае хвілін пяць, як ён таксама зь дзяцінства заўзее за Дынама. «Колік, а дзяўчына ёсьць у цябе?» Кажу. Гэта было важнае для яго пытаньне: ён зажурыўся і два прыпынкі бедаваў пра памылкі маладосьці і пра страту каханай. І тут мне надышоў час сыходзіць. Ну дык вось, брацікі, гэта я ўсё навошта. Калі я падняўся, ён затрымаў маю руку ў сваёй і, засяроджана ўзіраючыся ў мяне, задаў апошняе, сёмае, самае галоўнае пытаньне. Вось вам і загадка! Якое было самае галоўнае пытаньне?

– Колік, ці йснуюць дабро і зло? – зьмеркаваў я.

– Колік, ці йснуе свабода волі? – зьмеркаваў Валік.

– Колік, выручы на дваццаць рублёў? – зьмеркаваў Толік.

– Колік, я табе падабаюся? – зьмеркаваў Хуліё.

Колік пераможна ўсьміхаўся, пстрыкаў пальцамі і адмоўна матляў галавой. Счакаўшы хвіліну, можа будуць іншыя здагадкі, ён падняў палец і з гонарам працытаваў:

– Колік, ты думаеш, Сальеры сапраўды атруціў Моцарта?

99. Змрочныя засьценкі. Першая курсавая работа

Спэцыяльнасьць: Рэклямны бот

Прадмет: Брэндынг і залучэньне

Навучэнец: Ролянд

Тэма: Дзесяць парадаў нэафіту

Прэлюдыя

1. Абіраючы гатунак Ролтану ў гастраноме, падыдзіце да паліцы, зачыніце вочы і працягніце рукі наперад. Паспрабуйце пачуць, што кажа Вам сэрца. Вы можаце не пачуць ягоны голас адразу ж, але не перапыняйце практыкаваньне. Павольна вядзіце далоні ўздоўж паліцы. Калі далонь будзе накіраваная на сугучны Вам гатунак, пальцы адчуюць лёгкае цяпло і прыемную вібрацыю.

2. Абраўшы гатунак, прыміце яго ў рукі. Зьвярніце ўвагу на пакунак: кончыкі павінныя быць роўныя і прамыя, бяз зморшчынаў і загінаў. Не дазваляйце касіру камячыць пакунак. Калі ў наяўнасці толькі зьмятыя пакункі, сыходзьце прэч і адзначце гэты гастраном на мапе, каб больш не вяртацца туды.

3. Дома, перад выкрыцьцём пакунку, начыста вымыйце рукі, пазьбягаючы касмэтычных сродкаў з занадта яркім або цытрусавым пахам. Адпачніце некалькі хвілін на зэдліку, дыханьне мусіць выраўняцца. Адключыце тэлефон.

4. Выкрыйце Ролтан швейнымі нажніцамі з прамымі і шырокімі лёзамі. Выгнутыя манікюрные нажніцы, канцылярскія нажы, садовыя сэкатары або брытвы не падыходзяць. Ня рвіце пакунак рукамі.

Акт

5. Запомніце, Ролтан не абавязкова есьці. Глядзіце на яго, удыхайце водар, пяшчотна кранайцеся пальцамі. Каб зьмякчыць дотыкі, можна нацерці рукі алеем. Вы можаце пацалаваць Ваш Ролтан.

6. Калі Вы абавязкова хочаце зьесці Ролтан, рабіце гэта нетаропка і ўдумліва. Ешце над талеркай. Не чытайце, не размаўляйце і не глядзіце тэлевізар у час ежы. Засяродзьцеся на пранікненьні Ролтана ў Ваша цела.

7. Вы можаце ўвамкнуць фонавую музыку, якая дапамагае канцэнтрацыі. Я раю пачаткоўцам запісы Браяна Іна і Робэрта Рыча, а прасунутым знаўцам – «Прэлюдыі і фугі» Шчадрына. Музыка дапаможа Вам наладзіцца на слушны рытм і атрымаць устойлівую сувязь з Ролтанам.

8. Адчуўшы, што Ваша сэрца ўсхвалявана затахкала, расстаўце ногі шырока, моцна вазьміцеся за стол або за сядзеньне. Калі Вас накрые хваляй Яднаньня, важна ўтрымацца на зэдліку, ня ўпасці і не траўмавацца.

Постлюдыя

9. Калі Вы пачалі есьці Ролтан, будзе адпаведна зьесці яго да канца, да самае апошняе дробкі. Калі Вы рассудзілі ня есьці Ролтан, загарніце яго ў марлю або ў іншую тонкую х/б тканіну. Захоўваць лепш у цёмным месцы, якое добра ветрыцца, але не ў лядоўні.

10. Пасьля Акту прабаўце некалькі гадзін у спакоі і цяпле. Можна прыняць расслабляльную ванну.

9A. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра дзіўную жанчыну

Аднойчы ў канцы лета, у той час, калі мухі запавольваюцца і сумна садзяцца на рукі, наш паўночны сусед зьехаў у лацінскі квартал, а замест яго ў цаглянай хаце з двума комінамі пасялілася таямнічая асоба. Грузная, прыгорбленая, у цёмна-сінім плашчы з глыбокім манаскім каптуром, яна вечарамі бязмэтна блукала па садзе, узбуджаючы нашу цікаўнасьць. Мы зьмеркавалі, што новы сусед – адэпт чарговага духоўнага вучэньня, і зьвярнуліся па тлумачэньні да таты, але тата нічога ня ведаў і адправіў нас да мамы. «Ах, дзеткі, – сказала мама і ўздыхнула, – я чула пра яе, гэта зусім не адэпт, а дзіўная жанчына. Яна нарадзілася цудоўна прыгожая, і магла б знайсьці сваё шчасьце ў каханьні, але ведаеце... Многія з жанчын лічаць, што іх трэба кахаць не за цела, а за душу. Але мы проста лічым – усё роўна, маўчым ці кажам пра гэта – але ніводнай з нас і ў галаву б не прыйшло... А яна наважылася – і зьнішчыла сваю прыгажосьць. Як?.. Баюся нават падумаць як, ніхто яе ня бачыў зблізку ўжо шмат гадоў. І чакае дагэтуль свайго рыцара...» Мы з брацікамі паціснулі плячыма і пераглянуліся, і толькі Хуліё не паціснуў і не пераглянуўся – і мы адразу скемілі.

Уначы мы прыкінуліся, што сьпім, а самі назіралі за Хуліё, і калі ён палез у акно, палезьлі за ім. Ён пракраўся між грушамі да паўночнага плота і клікаў – эй! эй! – а мы стаіліся ў яго за сьпіной і слухалі. Дзіўная жанчына хутка зьявілася, але не наблізілася й каптура не падняла.  Хуліё назваўся і пачаў прызнавацца ў каханьні, а мы сачылі кожны ейны рух. Выслухаўшы прызнаньні, жанчына падышла да плота, скінула каптур і расхінула плашч. Яна стаяла нерухома, з гонарам, а мы сьвяцілі на яе ліхтарыкамі. Ці была яна пад плашчом цалкам голай, мы не зразумелі – бо зморшчыны сала зьвісалі нізка й кідалі нераўнамерныя цені – але ейны твар быў напраўду непрыгожы! Вывернутыя вусны, разрэзаныя ноздры, шнараваныя шчокі, грудкаватая галава, перасаджаныя на шыю валасы... Яна нібы пыталася – ці пакахаеш мяне гэткаю? І Хуліё кахаў, кахаў, ён узьляцеў цераз плот і кінуўся да яе, абняў, прыпаў. «Кахаю, Кахаю! Кахаю цябе без аглядкі!» Яна вызвалілася: «Кахаеш?» «Кахаю! Цела для майго каханьня – нішто! Я прадчуваю, наколькі моцная й чыстая твая душа, і кахаю цябе!» «Э не! Чаго захацеў! Ведай: душа мая нашмат брыдзейшая за цела». Мы вохнулі: яна аказалася яшчэ больш дзіўная за аповед матухны! Яна выцягнула з кішэні белае кацяня і скубанула яго за вусікі, ды так моцна, што яно запішчала. Мы хорам запратэставалі, а яна зарагатала: «Чыстая душа любому дурню спадабаецца. Але хто пакахае мяне саму па сабе, без усялякіх даважкаў?» Каб аканчальна адвадзіць Хуліё ад сваёй душы, яна рыгнула, пачасала пахвіну й прысела на кукішкі, задраўшы плашч, але ў яе, на шчасьце, нічога не атрымалася. Хуліё стаяў на каленях у сырой траве – сапраўдны прэрафаэліцкі рыцар! – і дрыжаў зь імпэту, усё больш распаляючыся. «Кахаю, кахаю! – упарта гукаў ён і працягваў да яе рукі. – О, не адкідай мяне!» І тут Колік ня вытрымаў і крыкнуў: «Стоп, Хуліё! Эй, кабета, ты хоць сама разумееш, што вярзеш? Што значыць без усякіх даважкаў?» Яна тузанулася, захінулася й мовіла: «Не, ну якія ж сьвіньні!» І пайшла. Мы перацягнулі Хуліё назад цераз плот, сьпехам суцешылі і пачалі спрачацца – ці абсурдна кахаць чыстую Боскую іскру ў пэўным чалавеку? Ці не абсурдна? Ці яна мела на ўвазе нешта іншае, і мы дарма яе спудзілі?