Текст книги "Гісторыя Ролянда"

Автор книги: Піліп Ліпень

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 22 страниц)

– Мы Жан-Поль Сартар і Альбэр Камю! Мы прыйшлі паведаміць, што вы ўдастоеныя экзыстэнцыяльнае прэміі памерам у 100 000 эўра.

Мама пасадзіла нас піць гарбату зь лімонам і мармэлядам, наліла каньяку, прапанавала пледы. Яна распытвала нас пра Францыю, распавядала пра сваё жыцьцё-быцьцё. Напрыканцы яна заўважыла:

– Амаль усіх мужчынаў можна падзяліць на два тыпы – тых, каму проста карціць патрахацца, і тых, каму карціць, каб імі захапляліся. Аднак бываюць і выключэньні, вось да прыкладу тата маіх дзетак.

Мы не зразумелі, што значыць «патрахацца», але зацікавіліся. Па-першае, словам, па-другое, татам. Мы пераапрануліся ў Эмілі Дыкінсан і Эмілі Бронтэ і паехалі да таты на ягоную працу, у надзеі сустрэцца зь ім падчас перапынку на абед. Нам трэба было ехаць на трамваі-тройцы, але Хуліё прапанаваў сесьці ў сямёрку, каб скасаваць рог. Праз гэта мы спазьніліся да таты дый так анічога і не даведаліся. Але мы не замаркоціліся! Мы пайшлі да возера, сядзець на зрыве і глядзець на чаек.

16. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра вінэгрэт

Нашыя мама з татам, як і ўсе сем'і ў тыя сьветлыя часы, жылі ў суцэльнай гармоніі, душа ў душу, і нават ніколі не сварыліся. Ну зрэшты вядома часам усёткі сварыліся, дый даволі часта, але ўжо прынамсі ня тое што сучасныя пары. Цяпер чуць што, дык адразу бягуць па роспуст, а тады не, ані ў думках не было, хоць лаяліся натуральна штодня, нават успомніць пацешна. Прыкладам, тата мой быў, як зараз кажуць, grammar nazi, то бок за коску ці за які апостраф гатовы задушыць, а мама найперш за ўсё шанавала свабоду, і да лямпачкі ёй было. І вось аднаго разу тата выкрыў, што яна ня мае ні самамалага паняцьця, як патрэбна пісаць слова «вінэгрэт». І ён пасадзіў яе за парту, побач з намі, двоечнікамі, і прымусіў пісаць «вінэгрэт» сто радкоў, а калі хоць раз памыліцца, дык дзьвесьце. Каб не губляць перад намі ягоную павагу, яна падпарадкавалася, і села, і напісала – зь мілосным тварам. Але потым! Потым яна пайшла на кухню дый прыгатавала чатыры розныя стравы, па-першае, традыцыйны вінэгрэт, а па-другое-3-4, навінкі сэзона: веныгрэт (з салодкім перцам, кэш'ю і дзікім рысам), віныгрэт (з бананам, вішняй і ролтанам) і венэгрэт (з партвэйнам, цукатамі і кока-кольнай падліўкай). Яна сама іх вынайдавала, а значыць мела права паназываць як хоча! І тата ўсё зьеў, і нават з задавальненьнем, але яна прымусіла яго запомніць, як называецца кожная страва! І гатавала іх кожны дзень, і калі ён памыляўся ў назьве, дык ішоў стрыгчы газоны, а ён гэта цярпець ня мог, але ня мог жа ён губляць павагу.

17. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра каханьне

Калі мы былі маленькія, мабільныя тэлефоны былі рэдкасьцю. І вось на Каляды нам падарылі наш першы тэлефон, адзін на ўсіх. Тэлефанаваць не было каму, але затое былі гульні – тэтрыс і зьмейка. Мы гуляліся па чарзе, а ўвечары Хуліё выдумаў забаўку: разаслаць смскі па выпадковым нумарам. Мы напісалі на дзесяць нумароў «Я не магу безь цябе жыць», і пачалі чакаць.

Хутка прыйшлі адказы: «Я кахаю цябе, Волька», «Каб ты падох, мярзотнік», «Вы не туды патрапілі». Астатнія не адказалі.

А праз пару дзён прыйшло апошняе: «Тамлюся ў салодкай зьнямозе… О, як сэрца трымціць! Рукі нясьмела песь». 70 чароўных сымбаляў.

І Хуліё цэлы тыдзень хадзіў узрушаны, ўражаны. Ён быў цьвёрда перакананы, што гэтая смска прыляцела ад цудоўнае дзяўчынкі, якая прызначаная яму лёсам, але пакутаваў і кроіўся, не адважваючыся ёй патэлефанаваць. Ён закахаўся. Нарэшце рашучы Колік узяў у яго мабілку дый патэлефанаваў сам. «Гэта мужык», – сказаў Колік, вяртаючы тэлефон. Ён лічыў, што пытаньне зараз закрытае. Але Хуліё толькі пасьміхнуўся. І працягваў кахаць тую дзяўчынку.

18. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра паўнавартаснасьць і насычанасьць

У нашым горадзе надзелы зямлі вакол дамоў былі не прастакутныя, як усюды, а шасьцікутныя, нібы соты. Рабілася гэта дзеля таго, каб кожная сям'я мела болей суседзяў – ня трох, а пяцёх. Вядома, у гэткіх абставінах узьнікалі пэўныя складанасьці з вуліцамі, але ж вуліцы – ані не галоўнае, ні ў горадабудаўніцтве, ні ў жыцьці. А што галоўнае? Галоўнае – гэта паўнавартаснасьць і насычанасьць, фармулявалі жыхары нашага горада. А хіба можна дасягнуць паўнавартаснасьці й насычанасьці з дапамогай адное толькі шасьцікутнасьці? На жаль, нельга. Таму лічылася карысным і правільным як мага часьцей абменьвацца хатамі й пераяжджаць – і такім чынам набываць яшчэ больш суседзяў.

Наша сям'я пераяжджала ня надта часта, не часьцей за раз на год – таму што тата быў чалавек самавіты і мерны, а мама была пераборлівая і згаджалася толькі на прасторныя хаты, «каб хлопчыкі не патыкаліся адзін аб аднаго». Але шмат хто з гараджанаў, зь невялікімі сем'ямі, ці зусім самотнікі, мяняліся хатамі ледзь ня кожнага месяцу. Транспартныя кампаніі квітнелі; на вуліцах штодня здараліся зацяжныя заторы з-за даўгіх сінебрэзэнтавых фураў, што спрабавалі ўпісацца ў заблытаныя павароты завулкаў. З самае раніцы па ўсім горадзе дымілі дызелі, жыгалі мэнэджэры па нерухомасьці, лаяліся грузчыкі, галасілі гаспадыні трэснутых раяляў...

Сумную славутасьць набыў адзін з гараджанаў, сталы хімік-неарганік, гарачы аматар пераездаў, які ў пяцьдзесят тры гады раптам выявіў, што пажыў абсалютна ўва ўсіх хатах гораду. Тыя, хто ў момант выяўленьня знаходзіліся непадалёк, распавядалі, што хімік выдаў надзвычайнае сілы крык, працяглае нутровае выцьцё, ад якога халадзелі рукі й пакрываліся дрыжыкамі сьпіны. Ён выскачыў і пабег вуліцай, б'ючы сябе ў грудзі й разьдзіраючы вопратку, з рыкам і хрыпам, сеючы паніку сярод квяточніцаў і бакалейнікаў. Яго атрымалася супакоіць толькі бутэлькай вэрмута, прычым адны сьцьвярджалі, што ён прыняў яе ўнутар, а іншыя, злосныя – што атрымаў ёю паміж вачэй. Потым няшчасны пасяліўся ў намёце на краі гораду, ля новае шматпавярховае будоўлі – ён днямі праседжваў на паддонах з цэглай, у маўклівай нудзе, а прарабы яго праганялі. Але па кватэры ў гэтым доме ужо стаяла чарга, і хімік неўзабаве зьнік. Адны сьцьвярджалі, што ён падаўся ў другі горад, а іншыя, злосныя – што будаўнікі яго замуравалі.

19. Змрочныя засьценкі. Гэта наша Вучылішча

Татаў нісан разьвітальна гуднуў, з хрумстам разьвярнуўся па жвіру і пакаціў назад, да далёкага дому. Бязь сьлёз, бяз крыку, я глядзеў усьлед. Як толькі я міргнуў, нісан зьнік у гаях, а мяне ўзяў пад локцік хмурны старэча-праважаты. Я быў апошні, астатнія прыехалі на аўтобусе і чакалі мяне. Дзіўныя дзеці: у лядашчых шэрых вопратках, панурыя, кульгавыя. Нас вялі ўздоўж бэтонавага плота да двухпавярховага будынку з чырвонае цэглы, і я разглядаў спадарожнікаў. Скурчаны хлопчык у паўкажушку і галёшах; хлопчык са шнарамі на голенай галаве; хлопчык без рукі; дзяўчынка зь велізарнай галавой, завінутай у ваўняную хустку; дзяўчынка на мыліцах. Мне зрабілася моташна і я пачаў глядзець лепш на плот: увесь з квадрацікаў, быццам вафлёвы, з тоўстымі трубамі, іржавай арматурай. Ля будынку, наспазор закінутага, з пустымі вокнамі, нам загадалі шыхавацца па двое. Я патрапіў побач зь дзяўчынкай у чорных акулярах, яна паклала лёгкую руку мне на плячо і ўсьміхалася ў прастору. «Гэта наша Вучылішча», – сказалі старэчы-праважатыя. Яны пачалі спускацца па лесьвіцы ў сутарэньне. Гэта нагадвала казку пра Гары Потэра, але там дзеці йшлі па лесьвіцы ўверх, а мы йшлі ўніз. Халодныя вільготныя сьцены, змрок. Унізе нас сустракаў маленькі чалавечак, увесь вывернуты, з вогненным поглядам, і пытаўся: як тваё імя? І запісваў у кнігу. Калі ён убачыў мяне, ягоныя вочы загарэлiся асаблівым агнём: які добранькі! якi чысьценькі! Ролю? Так-так... Мне было жудасна, але я нібы здранцьвеў і ня мог крычаць. Нас правялі ў пакоі. Я паставіў свой куфар на скрыню і атупела сядзеў. Вокнаў не было, але ложак быў мяккi, спружынавы. Хлопчык насупраць мяне, слабы, з бледнымі валосікамi, не чакаючы пытаньняў, пачаў распавядаць нарасьпеў, разгойдваючыся, як рабочыя знайшлі яго ў салянай шахце і ўсынавілі. Рабочыя выкармілi яго просам і здорам, сьвiнячым тлушчам, дабрадзеі. Паглядзі на мае пальчыкі, Ролю. І тады, убачыўшы ягоныя пальчыкі, я закрычаў.

1A. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра прэсную ваду

Калі мы былі маленькія, тата амаль кожны вечар заходзіў пакласьці нас спаць, накрываў коўдрамі і распавядаў казку. Тата ведаў мноства змрочных і страшных казак, і такія мы любілі больш за ўсё, але часьцютка ён перамяжаў іх добрымі і аптымістычнымі, у выхаваўчых мэтах. А часам трапляліся гісторыі, у якіх наогул нічога немагчыма было зразумець, прыкладам казка пра ваду.

– Жыў-быў адзін чалавек, ні высокі ні нізкі, ні худы ні тоўсты, і вось аднойчы ён прачытаў артыкул пра экалёгію, у якім палохалі разнастайнымі катастрофамі і выміраньнем. Асабліва яго жахнула – аж сэрцайка сьціснулася – што можа скончыцца прэсная вада. Чаму менавіта гэта жахнула, а ня тыя дзіркі ў азонавым пласьце? Ці яшчэ што? Ніхто ня ведае. Можа, ён гарбаты многа піў. Карацей кажучы, страціў ён з тых часоў і спакой, і сон. Мучыўся-мучыўся, думаў-думаў, і прыдумаў. Купіў ён, значыцца, хатку ў вёсцы зь дзялянкай зямлі, разьмеціў дзялянку на квадраты, і на кожным квадраце стаў капаць ямы. Вырые яму, забэтаніруе дно й сьценкі як сьлед, а потым напоўніць яе вадой і вечка гермэтычна прыладзіць. Справа вядома няпростая й няхуткая, але за год, не ператамляючыся, ён пасьпеў закансэрваваць 20 кубамэтраў. І далей бы кансэрваваў, але тут вада пачала даражэць, даражэць, а потым і катастрофа грымнула. Не засталося больш на зямлі прэснае вады, і чалавецтва вымерла. А той чалавек свае запасы карыстаў эканомна, і яму да самай сьмерці вады хапіла, гадоў дваццаць яшчэ пражыў. А шкарпэткі ў моры мыў – бо працца можна і ў салёнай вадзе, нічога страшнага. Вось як здараецца, дзеткі. Добрай ночы!

Тата пагасіў сьвятло і выйшаў.

– Жудасная казка! – сказаў Хуліё дрыготкім голасам. – Усе памерлі.

– Але галоўны герой жа выжыў! І дажыў да натуральнае сьмерці, – сказаў Колік. – Гэта хэпі-энд.

1B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра абсалютны чэпчык

Наша мама гістэрычна баялася вухавёртак. У маленстве яе настрашыла бабуля: калі будзеш дрэнная дзевачка, дык яна запаўзе табе ў вуха і працяне бубенную балонку! Мама, вядома, ня кінула быць дрэннай дзевачкай, але з тае пары клалася спаць толькі надзеўшы каптурык. Нават у летнюю сьпякоту! Тата хацеў быў пераканаць яе ў сьмяхотнасьці страхаў: іроніяй, лёгікай, Вікіпэдыяй, юнымі натуралістамі, але ўсё дарма.

Затое маме было лёгка рабіць падарункі! Ня трэба думаць. На Новы год, на Восьмае сакавіка, на Дзень нараджэньня – новы каптурык, хто на які здольны. Тата аддаваў перавагу прэстыжу і клясыцы: чорны крэп-жаржэт, чырвоны атляс, залатая аблямоўка. Мне падабалася пяшчотнае: я абіраў мяккую пражу пастэлевых тонаў, шоўк і тонкую казіную воўну, вышываў прыгожымі літарамі «Мілосная Матухна, Ролі Любіць Цябе» і сэрцайка. Толік лічыў, што важнейшыя за ўсё дыхтоўнасьць і карыснасьць: тўідавыя чапцы з футравым падбоем, з вушамі, гумкай і завязкамі, каб аніводная казурка не прабралася. Валік майстраваў мастацкія хэндмэйды на розныя стылі: дада й дэкаданс, Дорэ й Дэлакруа, зь нечаканымі дадаткамі з каляровае саломкі, лінолеума або аднаразовых кухаляў. Хуліё адмаўляўся ўдзельнічаць у гэтым вар'яцтве: ён заўсёды дарыў толькі кветкі, толькі чырвоныя гербэры.

Ну а Колік – Колік маяўся. Часовы сродак? Замілавальны, але фармалёвы падарунак? Не, Колік быў не такі! Ён заўсёды мерыўся на абсалютнае. Са сьвята на сьвята Колік дарыў дробязі: навалку, рондаль ці скрыню з цукеркамі, а сам нястомна хмурыў лоб, думаў, цяміў. Чытаў Апакаліпсіс і Е.П.Б. І вось аднойчы, на маміныя Мяніны, урачыста паднёс: просты белы чэпчык. З выразным надпісам на вывараце: «Вухавёртка Памры Сьмерцю Чорнай». І чатыры жудасныя крыжы.

Надзела мама чэпчык, паклалася, заснула. А сярод ночы пачуўся зь ейнага пакою крык! Убег тата, убеглі мы. Расказала – зьявіўся да яе ўва сьне Вярхоўны Вухавёрт, паваліўся на калені дый моліць: «Спалі, матухна, чэпчык гэты злавесны, пашкадуй маіх дзетачак! Клянуся табе цэркамі маімі царскімі, што сыдзе наш народ з тваёй хаты назаўсёды і аніколі блізка не наблізіцца!» Што ж. Памеркавалі мы й пастанавілі на сямейнай радзе: прымаем запавет казуркавы. Выйшлі ў гарод, выкапалі ямку, дый спалілі чэпчык дашчэнту. І зямлёю засыпалі.

Вось такім чынам і разбаялася наша мама вухавёртак – бо паверыла. Але чэпчыкі ўсё роўна любіла, па абычцы.

А Коліка мы запаважалі.

1C. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра першую Валікаву карціну

Наша мама, заўзятая прыхільніца ўсяго ўзьнёслага, часта вадзіла нас у музэй. У нашым горадзе быў толькі адзін музэй – мастацкі. Некаторыя менавалі яго галерэяй, некаторыя – выставачным цэнтрам, аднак паказваць у ім было зусім няма чаго – бо ў нашых краях з самага палеаліту не нараджалася ані мастакоў, ані скульптараў, ані нават калекцыянтаў. Але дырэктар музэю, чалавек бадзёры і дзейны, заступіўшы на пасаду, не разгубіўся ў складаных абставінах і разьвесіў на сьценах копіі палотнаў славутых мастакоў. Прынтараў, каб друкаваць рэпрадукцыі наўпрост з інтэрнэту, у тыя часы яшчэ не прыдумалі, і дырэктар мусіў рабіць копіі ўласнаручна. Маляваць ён ня ўмеў, і копіі былі радыкальна мінімалістычныя – тэкставыя. Гэта было даволі дзіўна – раскошныя рамы з шырокімі пустымі ватманскімі лістамі і стрыманымі радкамі апісаньня ў сярэдзіне – але затое музэй мог дазволіць сабе шэдэўры, якія й ня сьніліся ніводнай сталічнай галерэі. Побач віселі «Бабілёнская вежа» Брэйгеля, «Сыкстынская Мадонна» Рафаэля, «Вяртаньне блуднага сына» Рэмбрандта, «Дабравешчаньне» фра Беата Анжаліка, «Дэман» Ўрубеля, «Зорная ноч» Ван Гога, «Абарона Петраграда» Дэйнэкі й яшчэ незьлічонае мноства ня менш вядомых карцін. У першых залях рамы былі велізарныя, на паўсьцяны, але дырэктар скора зразумеў, што такім парадкам аніякага месца ня хопіць, і таму з залі ў залю памеры карцінаў усё драбнелі й драбнелі, дасягнуўшы нарэшце фармату пісчае паперы.

З усіх братоў толькі я ахвотна хадзіў з матуляй у музэй. Мне падабаліся чысьціня, пустэча і цішыня, гучнае рыпаньне паркету і багацьце незразумелых тэкстаў. Астатнія брацікі, убачыўшы маму яшчэ здалёк, кідаліся наўцёкі. Хтосьці хаваўся ў хляве, хтосьці ў крапіўных зарасьніках, хтосьці караскаўся на дрэва і ціхарыўся. Але сяго-таго маме ўдавалася адлавіць і далучыць да культуры.

Валік таксама аднойчы быў схоплены, бо страціў на бягу сандалю і не пасьпеў стаіцца паміж сьмецьцевых бакаў. Адведзены за руку ў музэй, ён, наўпроці за мяне, адчуў там горыч і зьнявагу. Ён бачыў на паштоўках, якія павінныя быць музэі. Валік дапушчаў, што пару тэкставых карцінаў – гэта файна і хвацка. Але ня ўвесь жа музэй цалкам! І ён пакляўся запоўніць ягоныя сьцены сапраўднымі карцінамі.

Першую сваю карціну Валік зрабіў з паламанага будзільніка, разабраўшы яго на часткі і прыклеіўшы іх да кавалка кардонавае скрыні.

Дырэктар музэю ахвотна прыняў яе ў дар і павесіў на шляхецкім месцы – паміж Монэ і Дэга.

1D. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра самага маленькага кампазытара

Аднойчы, калі мы з Хуліё прыйшлі пасядзець на зрыве ля возера, мы засьпелі там маленькага чалавечка. Ён быў ня карлік, а проста невысокі й худзенькі, каля сарака, у палітончыку. Бясклопатна ківаючы галавою, ён адшчыпваў кавалачкі ад булкі, катаў зь іх галкі і шпурляў чайкам. Гэтае месца было нашае, і мы прапанавалі яму назвацца, на што ён прыязна адрэкамэндаваўся як сама маленькі на сьвеце кампазытар.

– Адкуль вы ведаеце, што вы сама маленькі? А раптам які Самарціні ці Джамініяні быў яшчэ меншы? – сказаў Хуліё.

– Справа ня ў росьце, – сказаў чалавечак. – Проста я мала чаго напісаў. Усяго толькі адну караценькую мэлёдыю!

І ён, падняўшы брыво, прыгожа прасьпяваў яе: лу-лу-лу!

– Так, а калі я напішу мэлёдыю яшчэ карацейшую? – сказаў я з супярэчнасьці. – Лу-лу? Тады ўсё? Вы ўжо ня сама маленькі кампазытар?

– Усё роўна я сама маленькі. Бо рост таксама важны! – лёгка перамеркаваў ён. – Паглядзіце: вы хай і дзеці, але ўжо вышэйшыя за мяне на паўгалавы і таўсьцейшыя!

Запярэчыць было няма чаго, і мы прызналі за ім ягоны тытул. Ён адламаў нам палову булкі, і мы пачалі катаць і шпурляць, а чайкі не ленаваліся й кідаліся нават за ледзь прыкметнымі дробкамі. Сама маленькі кампазытар распавёў нам, што больш за ўсё на сьвеце любіць зэфір у шакалядзе, і заўсёды мае з сабою скрыначку. Ён навучыў нас, як правільна яго есьці: трэба спачатку акураценька абкусаць шакаляд, вось так, глядзіце, а потым ужо сам зэфір, ён тады асабліва далікатны; і не зубамі, а вуснамі і языком. Падабаецца?

1E. Уцёкі ды туляньні. У жудасным доме

У свайго таварыша на санстанцыі я прабавіўся тыдзень ці два, пакуль аднойчы ён не сказаў, што знайшоў мне месьцейка лепей. І вось, на досьвітку, у дубарыну і парась, ён адвёз мяне на сваім нісане да кабеты. Кабета гэтая была гадоў шасьцідзесяці або шасьцідзесяці пяці, з валасяной куляй на патыліцы, як раней любілі настаўніцы. Яна ўсьміхалася мне сухенькімі вуснамі і паказвала хату: тутака лазенка, тутака кухня. Ейны адзіны сын зьехаў працаваць у ЗША праграмарам. Я сьцепануўся і хутка апусьціў вочы, каб яна не заўважыла, як затыхкала маё сэрца. «Сын дасылае мне штомесяц пэўную суму, каб я ні ў чым ня мела патрэбы», – працягвала яна са стрыманым гонарам. Я прымусіў сябе лічыць, што гэта проста супадзеньне – бо куды ж мне ісьці, звонку лютаўская пустэча, голад. Мы жылі добра, хоць крыху дзіўна: яна вязала, я глядзеў у вакно. Што яна вязала, каму? Я спытаў яе пра фотаздымкі ў гасьцёўні, і яна адказвала – з ласкавымі зморшчынкамі ад вачэй – што гэта ўсе тыя, каго яна ў сябе прымала, такія ж балезныя. Што азначае «такія ж» і што азначае «балезныя»? хворыя? хваравітыя? – цяміў я, але прымусіў сябе лічыць, што гэта проста супадзеньне, нават не супадзеньне, а словазлучэньне. Мы жылі добра: перабіралі рыс і грэчку, адлучалі ўбок каменьчыкі. Але потым усё раптам зьмянілася, скрывілася, выявіла сапраўдны твар. Яна пачала купляць пакункі з рознымі прысмакамі – печыва ў пакунках, цукеркі ў пакунках, разынкі ў пакунках – і распорвала пакункі нажом. Навошта ўспорваць нажом? Ці на пакунках ня робяць адмысловыя зубчыкі, каб разрываць рукамі? Ці хаця б нажніцамі? Успароўшы пакунак, яна шматзначна паглядала на мяне, і я карчанеў. Пакункі лопаліся з сухім шамаценьнем, чырвоныя ледзяшы рассыпаліся па абрусе. Фотакарткі ў гасьцёўні нема крычалі мне. Марудзіць было нельга. Прыхапіўшы колькі праграмаравых асыгнацыяў, у вадну з начэй я зьбег прэч з жудаснага дому.

1F. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра жаданьні

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы жыцьця не ўяўлялі без таго, каб удосталь не пападглядаць за суседзямі праз шчыліны ў плоце. Звычайна кожны з нас абіраў свой бок, і старанна за ім назіраў – а перад існом мы расказвалі адзін аднаму што бачылі. Час бег, суседзі зьмяняліся, і чаго толькі мы не наглядзеліся!

Аднаго разу Коліку трапіўся сусед з чырвоным дахам, адвакат, дамарослы філёзаф і вялікі дзівак. Праз колькі дзён Колік распавёў, як той наўпрост у піжаме выйшаў на ганак, выпрастаў рукі ў бакі і коратка выклаў сваю філязофію:

1. Той, хто мае жаданьні – дурак.

2. Той, хто ня мае жаданьняў – мярцьвяк.

3. Ёсьць толькі адзін спосаб ня быць ані тым, ані другім: мэтадычна і бесьперапынна рабіць тое, што табе можа захацецца, яшчэ да моманту ўзьнікненьня жаданьня.

4. Іншымі словамі, трэба рабіць тое, чаго табе ня хочацца.

Суседзкія тэзісы ўчынілі між нас фурор – мы закінулі ўсе астатнія платы, засяродзілі ўвагу на філязофскім і былі сьведкамі таго, як сусед увасабляе тэорыю ў жыцьцё. Некаторы час ён папросту вадзіў да сябе па раніцах розных дзевак, а да абеду напіваўся п'яны – відавочна, апярэджваючы такім парадкам цялесныя прагі. Але ўсё гэта атрымлівалася ў яго занадта лёгка, хутка надакучыла, і ён пачаў шукаць справы, якія б яму не хацелася рабіць у большай меры. Ён пачаў падымацца на досьвітку, абліваўся халоднай вадой і падоўгу катаваў сябе практыкаваньнямі з гірай. Неўзабаве ж, мабыць адчуўшы смак да спартовага ладу жыцьця, кінуў яго і перайшоў да складанейшых і бессэнсоўнейшых заняткаў: выбіраў гарох і сачавіцу з попелу, як у братоў Грым, выбіраў проса з маку, як у Шарля Пэро, выбіраў нарэшце мак з маку, замяраючы кожную макаўку штангенцыркулем і адзначаючы паказаньні ў табліцы. Але й гэта адваката не суцяшала – часьцяком ён ускокваў, пляваўся і трос кулакамі зь незадаволенасьці. Мы ўжо не сумняваліся, што справа дабром ня скончыцца, і так яно і здарылася. Аднойчы ўранку мы ўбачылі, як адвакат выйшаў з хаты, несучы вяроўку і кайданкі, і рашуча рушыў да высокае яблыні. Толік адразу ж кінуўся выклікаць пажарных, а мы ў боязі глядзелі, што будзе. Сусед ускараскаўся на яблыню, прывязаў да сука вяроўку, вяроўку прывязаў да кайданкаў, а кайданкі пстрыкнуў на зьведзеных ззаду руках. Удалечыні ўжо выла пажарная сырэна, але ён пасьпеў асьцярожна сасьлізнуць з галін і павіснуць. Рукі выкручваліся, выломліваліся ў яго за сьпіной, ён рыкаў з болю, але твар ягоны зьзяў праз шчасьце незвычайнае жыцьцёвае паўнаты – вось зараз ён і праўда ня быў ані мерцьвяком, ані дурнем! Праз чвэрць гадзіны пажарныя ўжо зьнялі суседа, выслухалі, паставілі двойку па лёгіцы і адвезьлі ў вар'ятню нумар пяць. З тых часоў мы яго й ня бачылі, напэўна, ён знайшоў сваё аканчальнае шчасьце недзе там.

20. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра лупцоўку

Наш тата быў самы рахманы чалавек у сьвеце, і ніякіх фізычных пакараньняў не прымаў прынцыпова. Але толькі пакуль справа ня тычылася літаратуры! Калі адзін з нас атрымліваў двойку па літаратуры, дык тата ружавеў зь лютасьці, успамінаў, што ён франтавік, і загадваў: адлупцаваць! Лупцоўка была наша ўлюбёная забаўка – двоек выпадала багата, лупцавалі што ні дзень, і кожнаму карцела адпомсьціць іншаму за ўчора. Мы нават загадзя пачыналі выцягваць дзягі з нагавіцаў, калі бачылі, што хтосьці вось-вось схопіць двойку. Колькі вясёлых гісторый здаралася! Прыкладам, аднойчы Колік назваў Набокава сытай буржуйскай адрыжкай і, не чакаючы адзнакі, выскачыў у вакно і ўскараскаўся на стары дуб. Мы трэсьлі дзягамі, а ён рагатаў і шпурляў зьверху жалуды. Чырвоны з гневу, тата зароў: пілуйце!! Піла знайшлася адразу, але тут выступіў Валік: я ня буду пілаваць. Што?! Ты што – брыдкі талстовец?! Я ня брыдкі, з годнасьцю адказваў Валік, і ня нейкі там таўстовец, а хіпі. Цяпер тата нават пачарнеў. Адлупцаваць!! Мы з гікамі кінуліся на Валіка, а Колік саскочыў з дрэва і дапамагаў.

Мама потым заўсёды падоўгу суцяшала тату: яны ж не са злоснасьці, а з глупства. Бо малыя зусім, неразуменныя, бадай што немаўляткі.

21. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра замаруджанасьць

Наша мама была вельмі ласкавая і ніколі на нас не сварылася, а калі й сварылася, дык толькі за гультайства. Але гультаяваць, тупнець і марудзіць мы любілі больш за ўсё на сьвеце: складвалі рукі на стале, апускалі на іх галаву і забаўляліся, факусуючы і расфакусуючы позірк. Ці глядзелі ў вакно, дзівіліся на птушачак нябесных. Ці проста ляжалі, водзячы пальцамі па шпалерам. Мама, калі бачыла гэта, нападала на нас і гучна сварылася – яна хацела, каб мы былі дзейныя і мэтлівыя. А тата, які не жадаў адкрыта супярэчыць маме, але жадаў нас абараніць, спрабаваў зьмякчыць становішча:

– Паслухай, маці, казку. Жыў-быў хлопчык, вельмі добры, але надзвычай замаруджаны – да таго, што ніколі не пасьпяваў рабіць урокі, ніколі нічога ня памятаў, і нават зь першай ў другую клясу ня мог перайсьці. І вось у дзесяць гадоў хлопчыка абсьледавалі экспэрты – і пастанавілі, што ягонае разьвіцьцё адпавядае чатыром гадам, і перавялі ў спэцшколу. Зажыў замаруджаны хлопчык у спэцшколе. Там на яго нарадавацца не маглі: і ветлівы, і прыязны, і вясёлыя песьні напявае нязьменна. Акрамя таго, ён навучыўся пісаць каліграфічным почыркам і выдатна чарціць. І паляцелі гады... І вось у дваццаць гадоў хлопчыка зноў абсьледавалі экспэрты – і пастанавілі, што ягонае разьвіцьцё адпавядае сямі гадам, але што годзе яго карміць з дзяржаўнае кішэні. Замаруджанага хлопчыка ўладкавалі ў праектнае бюро чарцёжнікам, каб ён капіяваў інжынэрныя чарцяжы. І ён капіяваў самазабыўна! Ды так спраўна і дакладна, што сам Вярхоўны Архітэктар свае праекты нікому акрамя яго не даручаў. І паляцеў час... Аднагодкі хлопчыка даўно займелі сем'і, сядзібы і аўтамабілі, а ён анічога вакол не заўважаў, толькі чарціў і чарціў у асалодзе. А ўжо як ён цыркулі свае любіў! Бывала, адкрые гатавальню і любуецца, водзіць пальцам па аксаміце – і так гадзінамі. І павольна-павольна сталее. Зьмяняліся інжынэры, зьмяняліся Вярхоўныя Архітэктары, у аднагодкаў унукі вырасталі, і вось споўнілася хлопчыку шэсьцьдзесят пяць гадоў. І вось абсьледавалі яго зноў экспэрты і кажуць: разьвіцьцё вашае асобы адпавядае пятнаццаці гадам. Файна! – думае хлопчык. Пайшоў ён па вуліцы, з клінікі ў бюро, а вакол вясна! Сонейка, птушачкі, кацяняткі! Ідзе ён міма школы і бачыць раптам дзевачку, на год ці на два маладзейшую, але якую! І сукеначка кароценькая, у гарошак, і пантопелькі ласкаваныя, і касіца, і бацянькі! Зачырванеў хлопчык, забянтэжыўся, але ўсё-ткі адважыўся – падышоў да дзевачкі і кажа: ты клёвая! давайма сябраваць? хочаш цукерку? Але дзевачку ажно перакрывіла, і як залямантуе яна: ратуйце! вычварэнец дамагаецца! Выскачылі тут нянькі, выскачылі мамкі, прыбеглі жандары – і ну хлопчыка вязаць, ну біць, ну праклінаць! Ах ты брудны старэча! Ах ты вырадак! Ах падонак! Ягонае шчасьце, што не пасьпеў ён ані дакрануцца да дзевачкі, ані пацалаваць – адпусьцілі яго, але запісалі ў асаблівы сьпіс. А потым ён неўзабаве захварэў, дый так і памёр пятнаццаці гадоў, незразуметы і адкінуты...

– Вось і я пра тое ж! Нельга дзецям дазваляць марудзіць! – сказала мама і пачала на нас яшчэ горай сварыцца.

22. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра смуроднага чалавека

Калі мы былі маленькія і ледзь-ледзь хадзілі ў пачатковую школу, з паўднёвага боку ад нашае хаты пражываў незвычайна смуродны чалавек. Назіраючы за ім праз шчыліны ў плоце, мы з брацікамі былі вымушаныя прыціскаць да насоў хустачкі зь фіялкавай вадой – да таго невыносныя міязмы ён струменіў. А які неасьцярожны матылёк, калі пралятаў побач зь ягоным разяўленым ротам, у той жа момант падаў як падбіты. Сусед наш праз гэта мучыўся невымоўна, і кожную раніцу, спадзеючыся на нечаканае пасьвяжэньне подыху, выходзіў у кветнік і нясьмела зяхаў – але мятлушкі нязьменна сыпаліся, як яблыневыя пялёсткі. І штораз сусед пакутліва плакаў, усхліпваючы і ўздрыгваючы. А аднойчы, каб хоць трошачкі загладзіць віну перад матылькамі і мятлушкамі, ён задумаў зьнішчыць адзінага ў нашым месцы энтамоляга. Сусед прысачыў энтамоляга на рагу каля цырульні, схапіў за каўнер і пачаў дыхаць яму ў твар. Энтамоляг вырываўся, але мы з брацікамі падасьпелі і дапамагалі трымаць. Энтамоляг круціўся, губляў прытомнасьць, прасіў міласьці й запытваў – за што? за што? Калі мы патлумачылі яму, за што, ён пакляўся больш аніколі не лавіць матылькоў. Зьлітваўшыся, сусед зачыніў рот і знакамі загадаў нам адпусьціць нягодніка – бо кожны мусіць мець шанец, дзеткі, нават сама закаранелы паскуднік. З тае пары мы пасябравалі са смуродным чалавекам; выявілася, што ён зусім ня злы й нават прыемны. Часам ён заходзіў да нас у госьці, папярэднічаючы сваё зьяўленьне бронзавым званочкам, каб нашыя бацькі пасьпелі намачыць хустачкі ружовай вадой і прыкрыцца. А мы з брацікамі дык і зусім прывыклі да ягонага паху. Цяпер мы адчувалі ў ім розныя адценьні – дзёгаць, імбір, карыцу, марскія ракавінкі – толькі занадта моцныя.

23. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра невядомага чалавека

– Татухна! – сказалі мы аднаго разу, калі ён еў булку, – Мы хочам вырасьці і зрабіцца славутымі! Усе будуць нас ведаць, а ты будзеш ганарыцца.

Мы думалі, тата ўзрадуецца і пачне нас цалаваць, але ён нават не ўсьміхнуўся.

– Нуда нейкая, – махнуў тата рукой. – Такое кожны байбус хоча. Вось вы б паспрабавалі пахацець наадварот – каб вас аніхто на сьвеце ня ведаў! Не спрабавалі? Ага. Але ж бывае. Вось паслухайце, – ён паклаў булку, атросься і пачаў распавядаць.

– Жыў калісьці падаўней адзін вясёлы хлопчык, добры, але троху дурнаваты. Хадзіў ён рупліва ў школу, марыў зрабіцца славутым артыстам, сябраваў з хлопчыкамі, сябраваў зь дзевачкамі, а ў адну дзевачку быў нават закаханы. І вось аднойчы на вялікім перапынку, папалуднаваўшы макаронамі, капустай і кефірам, размаўлялі яны ўсе разам, жартавалі, сьмяяліся – і хлопчык зьнянацку са сьмеху не стрымаўся й выдаў з дупкі гучны гук. Да таго выразны, што нават на другім канцы клясы павярнулі галовы. А дзевачка, у якую ён быў закаханы, стаяла бліжэй за ўсіх – дык ёй прыйшлося заціснуць нос і ўцячы, і не са злоснасьці, а з аб'ектыўных прычынаў. А з калідора ўвайшоў завуч і прычапіўся да хлопца з роспытамі, ці добра кормяць у сталоўцы. Тут на шчасьце празьвінеў званок, і хлопчыка нават падражніць не пасьпелі – але ўсе заняткі ён прасядзеў прыгнуўшыся, дрыжучы і паміраючы са зьнявагі. Пасьля заняткаў ён выскачыў за дзьверы, пабег дадому і паскардзіўся матулі на колікі. Яго паказалі лекару, далі пілюлі й пакінулі ў ложку да канца тыдню. За гэтыя дні хлопчык дужа зьмяніўся і пасталеў, стаў мала казаць і шмат думаць. Упрасіў ён маці, каб перавяла яго ў іншую школу, на другім раёне, далей ад сораму. Але і ў новай школе не супакоіўся: усё баяўся, што чуткі пра гучны гук сюды таксама дойдуць. Ні з кім не сябраваў, нікога не кахаў, усё маўчаў дый вочы хаваў. Сур'ёзным зрабіўся, удумлівым. Давучыўся сяк-так на няпоўнае і паехаў у суседняе месца, запісаўся на рабфак на токара. Там хлопца патроху адпушчаць стала... Але й месяца не прайшло, як убачыў ён на вучылішчах тую самую дзевачку, што нос заціскала і ўцякала – яна, бач, ткацкую справу тутака вывучала. І быццам бы яна яго таксама заўважыла, і быццам бы зморшчылася, але здалёку не разгледзець было. Не зьбіраючы рэчаў, хлапец клікнуў таксоўку да вакзалу і ўскочыў у таварны цягнік. Ён правёў ноч, дзень і яшчэ ноч на гурбе вугалю. І вырашыў цьвёрда: мяне ня будзе ведаць аніхто на сьвеце. Цягнік прывёз яго ў буйны партовы горад, дзе яго запраўды ніхто ня ведаў і ведаць не хацеў. Хлопец насунуў кепку, зьняў кут у камуналцы для сьляпых, і зажыў будзённай грузавой працаю, то на порце, то на рынку, то на вакзале. Пасьля працы ня піў; зачыняўся на ключ і марыў, як пройдуць гады, і ці рана ці позна нікога не застанецца, хто чуў і ведаў. Штомесяц заходзіў на фэйсбук і на аднаклясьнікі, правяраў, зьлічваў па блякноту. Доўга жылі, халеры, доўга. Але паціху ўсё ж пачалі выміраць – а куды дзенуцца. І сам хлопчык ужо старэнькі зрабіўся, ледзь ногі цягнуў, уладкаваўся апольнікам у грамадзкую лазьню. І вось аднойчы на Восьмае сакавіка зайшоў той хлапчук ў інтэрнэт і бачыць: усе перадохлі падлы нарэшце! Адзін я застаўся! Ніхто мяне ня ведае ў цэлым сьвеце! Вось толькі тая дзевачка жывучая... Апошняя, паскуда, і яшчэ вершыкі піша, у труну не сьпяшаецца: