Текст книги "Бурятские народные сказки. Бытовые"

Автор книги: авторов Коллектив

сообщить о нарушении

Текущая страница: 29 (всего у книги 33 страниц)

тэргндэжэ арлишаһан байгаа. үрөөһэн гуталаа хоёр хүлдөө угалаад. һаатажа байнгүй, тэргндэһэн гуталаа бэдэржэ яба-

шабаб.

гуйжэл ябанам: үдэр соо бүри амарангуй гуйнэм. гутал

хүсэгдэхээр бэшэ. hapa соо гүйнэм. хараһан хүн үгы. амарангуй гуйгүйһөөр жэл болгобоб, олдохоор юумэ бэшэ. тиижэ ябаһаар нэгэ айлда хүрэбэб. тэрэ айлдам ехэ хүхюун нанр-зугаа боложо байна. мэдэнгүй ябаһаар найршанай эрэд дундань орошобоб. эдеэ угаа баряашад айлшадай урда гүйл-дэжэ байгаад тэбшэтэй мяха, түйсэтэй арза табина. ажаглан харан гэхэдэм, алаг нюдэм тэһэрэг! түгэд хуулитай түшэмэл хаан! хэн юун минии нюдэндэ харагдаа гэжэ һананат? хоол зөөгшэдэй дунда тэргидэжэ арлипан минии гутал хуу тоһо нэмжэгэн, уһа саһан болоһон юм гүйлдэн байна. би гайхаһандаа "ай халаг!" – гэжэрхнбэб. гутални миниингээ дууе таниһаар урдаһаам эрьежэ ха-раад, бахардаһандаа толитой. мяхаа унагаахаа һанаба. гутални мэнэ гэһээр сохюулхам гэжэ һанаад, мэндэн һандан гуйжэ байгаад, намаяа зөөлэрүүлхэ гэжэ толи толёор мяха намдаа асараад орхнно. асарха бүреэ ходо: "намайе заа нэмжэгэдхээ нэмжэгээ хайрлааһэнш, май, эди, хаха хомхой ха-руу эзэм, энэтоли соохии хуу эди!" – гээд лэ ходо нэгэеэ хэ-лээд арлина.

намайе тойруулан, мяхан болдогоор хүреэлжэрхибэ. тэрэ мяхыень хоолой уруугаа шэхэжэ үрдихэ аргамгэй боложо, гуталаа толгойдоо эльгээбэб. толгойем мэтэр гэһээр асаржа байрадань табиба. шүдэдни үни удаан амарһандаа айхабтар хурса болонхой. тиимэһээ яһа уһашье танингүй бутара ха-зажа, одоошье садасараа эдеэлбэб.

хоер гуталаа үмдеөд, моридтоо тэхэржэ ерэбэб. мяха эднһэндээ амаа ангайма халуунда тэсэжэ ядан ехэ адгажа, һөөл ундаа хүрэһөөр уһан дээрэ ошобоб. Эрье уруу буугаад, соолгон дээрэ тонгойжо тонгойжо далаяа дарбайса, духаяа обойсо уһа уубаб. өөдөө бодохом гээд бодожо шадабагүйб. үгы, яахадаа бэемни шулуун хүндэ болошобоб гэжэ һууса-раа, һуун һуун ойлгобоб; уһа уужа һуухадаа доодо бүтүү һахалаа долоон алда тула загаһанай шүдэндэ хүрэмэлдүүлэ-жэрхёод һууһанаа гэнтэ мэдэбэб. ядаа гэжэ тулатайя татажа абабаб. <т

Долоон алда тулаяа нэгэ ухари шубуугаар андалдабаб. оо! түгэд хуулитай түшэмэл хаан! танда хэлэхэ хэрэгтэй! тэрэ ухарим томо гээшэнь аргагуй. хоёр бүхэнтэй хотогой тэмээнһээ үндэр, тон гүнзэгы худагһаа тонгойнгүй уһа уудаг ухари 'шубуун байгаа юм.

гэдэргээ гэдыжэ һууһан хаан, далан худалаа дабаагүйхэ-нөөр дүүргэхэнь ха гэжэ бодоод, алтаа хайрдаһандаа энэ хүбүүе торогоохом гэжэ тулгуураараан түс байсара алаабхи оёор сохин: "Тэрэ худагайнь оёор гүйхэн байгаа аалам?" —

гэжэ һүрэ дарамаар хашхарна.

– гүйхэншье байжа болохо, яахадааб гэхэдэ, үглөө хая-һан шулуун үдэшэ болоходо оёортонь хүрэдэг юм, – гээд бүрн

торонгүй тэрэ хүбүүн харюусана.

– тэрэ сагта үдэр богонихон байгаа бэшэ юм гү? – гэжэ

хаан асууба.

– богонишье байхадаа б. айгщ яахадааб гэхэдэ, шинии эсэгэ минии эсэгын хони хулуужа ябаһаар баригдаад, үһэеэ нэжээдээр үбтөөлгэжэ захалһан хун үдэшэнь улаан сууха

толгойтой болоод гэртээ ошоһон юм.

– Худлаар! – гэжэ хүхирһөөр хаан абяагаа хатащаба. Таһархай оторхой хубсаһатай хүбүүн:

– түгэд хуулитай түшэмэл хаан! Минии өөрынгөө нюдөер хараһан юумэ иимэ байнал даа. Хэрбээ хүнһээ дуулаһанаа хуу барани хэлээ хадаа захадань гараагүй үтэлхэ һэм, – гэжэ дүүргэбэ.

– энэ хүбүүндэ, мүнгэнэйм һан сооһоо нэгэ тэмээнэй. жүдхэхэ ашаа алта үгэгты! – гэжэ хашхарһаар нэгэшье хүүр

хэлэнгүйгөөр хоёр хоноод, хон гэжэ үхэшэбэ ха, тэрэ түшэмэл

хаан.

60. ЗҮНМЭРШЭГ ҮБГЭН

зүнмэршэг, тала руу түйжэ ябаа, тарай

• – – ш-"е" Щ

наныцажа байһан улаһии хажууда ошоо.

– Юу шүдхэри эдеэ наньшаба ууттаа? – гэжэ hyp аба.

– Хүүни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу пу-ранаш, – гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.

Гэртээ бархирһаар ерээ.

– Юундэ бархираабши? – гэжэ һураба памганиинь.

– Ябажа ябаһаар тарай наньшажа байһан улаһии хажууда ошооб. Юу шудхэри эдеэ наньшажа ууттаа гэжэ һура-һамни тэдэ ехэ уурлаа. "Хүүни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу һурнаш", гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.

– Поог помощь гэжэ хэлхэеэ яана гээбш, тарайнтнай хэр унастай байнаб гэжэ һурахаяа яана гээбшэ, – гэжэ' памганиинь хэлэбэ.

– Бай, тиижэ хэлэхэмбай, – гээд һөөргөө түйшэбэ.

Тэрэ газартань тарай наньшажа байпан улад угээ, хормуу-шан ябажа ябаба. "Поог помощь, – гэбэ. – Тарайнтнай хэр унастай байнаб?" – гэжэ hyp аба. "Юундэ хүүни хоримоор яоажа байхые хаража байгаад, һорёо һонжообш". – гэжэ бапа наньшаба.

Бапа бархирпаар гэртээ харижа ерэбэ. – Айл дээрэ айл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал дээ-VLJJtL нэмэгты гэжэ ҮРөөхэеэ яана гээбш, – гэжэ һамганиинь "Г Бай, тиижэ хэлэхэм, – гээд һөөргэншөө гүйбэ Нэгэ тарай хатаажа байһан обин дээрэ ерээд: "Айл дээрэ

808

ойл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал Шт Ж Ж

эбайгаад галынь аһаагаад хуу обтш!^^^

г9 1 Дээрэһээ болобуу, дороһоо болобуу rafl! 1

болобуу гэжэ байгаад унтараахаяа Щ

ниинь хэлэбэ.

Н – Тиижэ унтараахам. – гээд баһа һөөрэншөө гүйбэ Нэгэ мангад гахай хуухалжа байгаа. Гал түлтөөд гахай

о я улгэдтеэд, хотиго шубгэ асарха гээп гэйтй* nnnVtm,

улгэдтеэд, хотиго шубгэ яЙ58Р*гаВДал Ш.Дээрэһээ болобуу lAotl^jfc?" вЗйЯ

обуу", – гэжэ байгаад тэрэ галынь Н В 1

– Айлаараа эдихэтнай гу аШ| УнтаРгаадтиба. байна гу, туранхай байна ^Ш^^^^Ш 1 тартаи ямганиинь. "Урахаяа яана гээбштаа —

гаа

", л

иаи"" – I *.

гэбэ һамганиинь.

Баһа һөөргэншөө гүйшэбэ үбгэниинь

Нэгэ ноён баажа һуугаа. Хажуудань ошоод– ИШ эдихэтнай гү, амяараа эдихэтнай гү, тарганШШ хай байна гү", – гэжэ баянда хэлэбэ " | туран"

Тэрэ баян: "Бааһа эдихэ гээлшэ!" – гээд гуйжэ бодоод буулгажа унагаашхаба. 1 уодоод,

61. ЯМБА ЕХЭТЭЙ ХАТАН

Урда сагта ямба ехэтэй хатантай нэгэ. хаан һууһан юм ха. Хаанайнгаа гэртээ

бии үгыдэнь хатан болоһониинь элдэб ааша гаргажа, хаанай нэрэ турыень хухалдаг болобо.

Хатанай тэрэ бугэдэ муухай ааша гаргадагыень ахалагша адуушаниинь үнэн сэхээр хаандаа дууһан хеерэжэ угэдэг байба.

Энэ яяр яндан адуушаниие заал паа угы хэхэ байна гэжэ хатан һүни үдэргүй бодолгодо хатажа, мяха маряагаа гээжэ,

арһа Я!пандаа ороно. 1 ___|Ш _аоп

Нэгэ үдэшэ хаанай хатан дайрамтаар яаха аргагүй болон, ёолон ёохойлон, оро Д^ис^Р^эүрлэ^^ харина, тэхэринэ. Эмшэ ламанарые асараад эмшэлуулнэ туһа болоногүй.

Хаан һанаагаа ехээр зобоно:? я ар_

– Зай. хатамни, иигээд байхадаа я алта! ю "ЩШШ гаар шамайгаа эмшэлүүлээ хадамни эдэгэхэ байна

һураба; I | "ли хатаншии гу-энэ хое-

– Ахалагша адуушаншни гу, алi хаi дэ зундэмни

ройшни нэгэниин заал һаа үхэхэ оавп *ц" ввдве үн-харагдана. Тэрэнэйшни амиды оа1ига*ү. б0ЛОХогуй, – дыхэ аргамни һалаа. Ямаршье эм дом намда туп

гэбэ. I Щ байха ахалагша адуу

– Үгы, шимни юугээ хэлэнэш? Аха байнад тэрэнэймни

шанаа алаха гэхэдээ, алаха 1ВНИ хүлэгүүД олошоржо, аша туһаар адуун һүрэгтэмни хурда j нэрэтэй сю-, хаан нэрэмни холын сууда гаража. "Р ШЖ1 гэбэ fЩ лотой боложо байпанаа маРтаха rPv али адуушаншни гу?

– Хатаншни шамдаа досоо *м ү,харашаба. гээд, ямба ехэтэй хатаниинь ОУРУУ

– Тяихэдээ мха болонобиб? – гэжэ хаан ехэ һанаа зо-бонгёор астба.

– наха хээхэеэ өөрөө мэдэ. Албата зондошни энээн шэнги

адуушан олдохогүй байһан юм гу? Хаан хунэй хуулинь гар-таа бэшэ юм гу? Үбшэн гээшэ шинии шиидхэбэриие хүлеэжэ байха бэшэ. Энэ сагтаа ами бэеыемни абарха шадалтай хадаа абаря. үлэ тиибэл яанаш. Зүрхэмни хөөрэжэ, амимни саглажа байна, – гээд, ёолохо ёгшохонь улам бури ехэдэнэ.

Ахалагша адууШанаа алаха гэхэдээ, нэгэхэншье зэмэ зон-до хээгуй хуниие алахань бэрхэтэй байһан дээрэһээ хаан яа-хашье аргагуй болоходоо:

– Хабшуу хадын хундыдэ хуурай модо ехээр обоологты. Хэн хун тэндэ уридшалан ерэнэб, ямаршье хун. банг, тэрэниие саб шуурэжэ абаад, галдажа орхихот. Хэрбээ минии захирал-тые гүйсэд дүүргэжэ шадаагүй һаатнай, таанадые бултыет– най тэрэ туудэбшэ соо шатаахаб! хэьэн худзлмэрнпнгөө урые тэрэ сагтаа тургэн элшээр намда дуулгахат, – гэжэ барлагууд-таа иимэ шанга захиралта гаргаба.

Хаанай барлагууд тургэн дундаа тухеэрээд, заажа угэһэн газартань ошонод. Ойн модые узуураарнь унагаажа, үзүү-. рээрнь хирбэжэ сомоод, огторгойдо хурэмэ улаан "туудэбшэ I табяад, ямар зэмэ хэһэн хун урид ерэжэ, энэ улаан туудэбшэ соо шатажа, шандаруу болохо ааб гэжэ хаанай барлагууд ху-леэжэ байна.

Хаан ахалагша адуушанаа хэды хайрлабашье ha а, хара хэ-.4 рэгээ хүсэндэнь оруулха баатай болоһон дээрэһээ тэрэнээ дуудуулжа асараад:

– Барлагууд түлеэ тайрахаяа ойдо ошобо. Тэдэнэй хэжэ бакһан худэлмэрииень һайн шалгажа абаад ерэлши. – гэбэ. Ахалагша адуушан тургэн дундаа мордоод, хабшуу хадын I х'унды тээшэ харайлгаба.

Тиигэжэ ябахадань, нэгэ Һамтан харгы дээрээ тодожо гараад:

– Залуу хубууя, морёо зогсоогты даа, – гэбэ.

Морёо зогсоогоод: – Юун бэ? Ехэ яаралтайб, – гэбэ.

– Эрэмни сэрэгтэ мордоһоор гурбан жэл болоо. Хэрэг-шээхэдэ төөлэй хундэхэ эрэ хун дайралдабагүйл. Үхибүүднп мяха эдне гэжэ амар заяа үзүүлхэеэ болибо. Төөлэй хундэжэ, хайраа хүргыт, – гэжэ тэрэ эхэнэр гуйжа байба.

Адууша хүбүүн забдагуй ехэ яаралтай ябаба шье ha а, орожо төөлэйень хундэхэ гурим заншалаар хундэжэ үгөөд, гара-хаяа панана.

– Үгы. та нэгэ бага хүлеэгыт! Шүлэгүй мяха эдидэггуй, шүрбэһэгуй дэгэл үмдэдэггүй юм. Болоһон эдеэнһээ буруулха-гүй, бууралай угэһө-э бушуурхахагүй юм гэжэ үгэ бии агша, – гэбэ гэрэй эзэн эхэнэр"

– Үгы, битнай ехэ яаралтай ябаһан хүи гээшэб. Хожом ябахадаа амасуужаб.

ЯВ?* Яаража ябаһаар ядардаг юм. Хожом болоходо шЦ&^

дог юм. Залуу хүбүүн "хуушанай эсэгэ үбгын ёпо гурамые 6ү*> эбдыш. Нэгэ аяга щулэ барижа хайрлыш, – гэжэ малгайн шэнээн мяхатайгаар аягатай шулэ барина.

Яагаашье амандаа агтаи, хэлэндээ хэдүулгэтэй һамгаи гээшэб гэжэ хаанай адуушан хүбүүн һанажа һуугаад, яараи байжа аягатай шүлэиһөөнь амасан, малгайн шэнээн мяхыекь маймаран һуужа эдибэ.

Нүхэрни намайгаа мэхэлбэ аа гү гэжэ хаанай хатан үбгэи-дөө этигэл ядаад, адуушан хүбүүнэй галдуулхыень хоёр ню-дөөрөө хаража абаха байна гэжэ хара һанаандаа бодоод, хун-дэ мэдүүлэнгүй мордожо абаад, утаа бааяжа байһан ой тээшэ моринойнгоо шадалаар' харайлгаба.

Адуушан хүбүүнэй тэндэ халуун хоол барижа һууха һам-баанда, хаанай хатан тэрэ айлай газаагуур унгэржэ гараша-ба. Түүдэбшын галда хатанай дүтэлжэ ерэхэтэйнь хамта, хаанай барлагууд зэмэтэй хүн гээшэмнай энэл һалхи налхин һа-муу ябадалтай һамган байба алтай гэжэ һанаад, хаанайнгаа хатаниие саб шүүрэжэ баряад, бархира бархиртарнь туудэбшэ соо хаяжархёод: "Хара һанааниинь халуун дүлэнөөр дэгдэбэ алтай, манда үлүү ажал гаргаһанайнгаа туһые үзэбэ хаш", – гэжэ хаанай барлагууд энеэлдэжэ байба.

Адуушан хубүүн арай гэжэ тэрэ айлһаан мултаржа гараад, хабшуу хадын хүнды соогуур моринойнгоо шадал соо табнлуулжа ябана. Хүрэхэ газартаа хурэжэ, дутэ ошоходонь, түүдэбшын улаан дүлэн мушхаран, арьяаг нарһанай оройдо хүрэн алдажа байба.

– Энэ юун брлооб? – гэжэ адуушан хүбүүн гайхан асууба.

– Түүдэбшын галда түрүүлжэ ерэһэн хуниие барижа абаад. галдажархёоройгты, гэжэ хаан манда хатуу шанга захиралта үгөө һэн. Бидэ тэрэ захиралтаар хаанай хатанай ту-рүүлжэ ерэмсээр, энэ түүдэбшын галда арюулжархёобди, – гэжэ барлагууд харюусаба. Н

– Ай, нохойл! Яаба хээбэ гээшэбтэ, нухэдни! Намайе ша-тааха гэһэн байгаа ха юм!~гээд, адуушан хүбүүнэй туудэбшэ тээшэ дүүлихэдэнь, барлагууд барижа:

– Нүхэр, яажа байнаш! Хоёр хуниие шатааха гэһэн захиралта угы'л! – гэжэ хорин байбад.

Барлагууд хаанда орожо:

– Хаан аба, танай захиралтые гуйсэд хусэндэнь оруулаад ерээбди, – гэбэ.

– Тиигээл һаа болоо. Ошожо байгты, – гэжэ хэлэхэтэйгээ хамта, адуушан хүбуунэй ерээд байпые обёорон хараад:

– Юу?! Худалаар бү хэлэгты! – гэжэ урагшаа даб гэбэ.

– Хаан аба, хдйрлагты! Танай захнралтын ёһоор түрүүл* жэ ерэһэн хүниие шатаажархёобди.

– Хэниие?

– Танай хатаниие.

Хаан сошопон яйһандаа гэдэргээ унан алдаад: – Үгы, ши яаламшя?! – гэжэ адуушан хубуун тээшэ шан-гаар хараадтнна.

_ үндэр турэлтэ хаан аба, хэшээгты иамайе. Харгы зам дээрэ һуудаг нэгэ гэрэй эзэн эхэнэрэйдэ хуушанай эсэгэ уб гын еһо гуримаар төөлэй хундэхэ гэжэ байһаар, нэгэ бага хожомдошобо гээшэлби. Тиигэбэшье туудэбшэ тээшэ дуулихэ-дэмни, эдэнэр барижа абабал, – гэбэ.

– Тон зуб! Хоёр хуниие шатааха гэһэн хаанай зүгпөө за-хиралта угы гэжэ хорижо, барижа абаа һэмди, – гэбэ барла-гууд.

– Тэрэ зуб, – гэжэ хаан дуугараад, унн удаан тархияа ад-хан бодолгото болон байһаар: "Бодолгогуй захиралта бу гар-гаг, боложо бай ha и эдеэ бу орхиг!" – гэжэ халаг хухы болоод, ухэдхэн унашоо гэлсэдэг юм.

62. СЭСЭН ХААН

Урда сагта Дотор Монгол, халхын монгол, Халха дурбэн аймаг эдэ бүгдэ ман-

жа хаанай мэдэл доро байһан юм.

Хаан Манжань Бээжэн хотондоо оруулжа сайлуулһан юм ха. Монголой дурбэн хаанда нэрэ соло ухын тулда. эдеэнэйн-гээ гэртэ оруулаад, заан һэльмэртээ шэрээ дүрбүүлэндэнь табиһан байха юм. Тиигээд аягын һуури һуба асаржа табихадань, хаанай бэлэг гэжэ панаад, нэгэниинь гарт" барижа маани татаба, нүгөөдэнь хүзүүндээ үлгэжэ, хаанай хайр болобо гэжэ 'һанажа һууба. Гурбадахинь үбэртөө хэжэ, бэлэг аба-баб гэжэ һанажа һууба. Эгээ залуунь гурба оройжо кольцо хээд, шэрээ дээрээ табиба.

Удан угэй домботой сай, мунгэн һууригүй аягатай сай асар-

лай.

Дээд сагай хундэнь сай аягалхадань, аягань халаад, һуу-Ригуй аягаяа табиха газараа оложо ядажа, гараа халан һууба. Хоёрдохидонь аягалхадань, гараа халаажа, үбдэг дээрээ

табяад ihyy6a.

Гурбадахинь табиха газараа оложо ядажа һууба ха. Залуу

иөөсидэнь аягалхадань, сайгаа абаад ууба. оройһон һүба дээ-

рэ. табиба.

манжа хаан энэ бүгэдыень шэнжэжэ һууна.

^айлуулжа дүүргээд: "Манай урда байрада хари холын на шан бии, дуу гардаггуй, юм", – гэбэ. тиигээд газаа гад-ду жа гарахадаа, тэдэ дурбэн тэрэ гэртэ оробо ха. Хүүнэй мэнл мҮ"льһэ саһаар хэһэн хүн һууна ха. Үбгэн ноёаиинь

гяп?эшэлжэ захалаа ха, залуу ноёниинь тойроод мэндэшэлэнгүй

"ралсаа ха.

рил??Хи1н бусажа, эдеэнэйнгээ гэртэ ороно ха. Баһа нөөхи һуу-

™даа һууба ха.

Тиихэдэнь Манжа хааниинь һураба ха:

– Тэрэ айлшантаймнай уулзажа хөөрэлдэбэ гут! Үбгэн ноёдынь:

– Угэ-хэлэхэгуй юм хаям, – гэжэ захалабад. Залуу ноё-няннь угэ тудажа абаад:

– Угэ хэлээ хамнай, таанар дуулабагуйт, – гэбэ.

– Дээдэ холын хун хамнайб, – гээ хамнай, – бусаха са-гаа үнгэршоод һуунам, – гээ хамнай.

Хабарай орой саг болоһон байба ха. Тиигээд уһа саһаар хэ-һэн хун байһаииинь багсаажа хэлэһэи байна,

Эдеэ асараба. Эдеэ асарахадаа, дээдэ захайн ноёндонь шабараар хэһэн ухэрэй толгой асаржа табиба. Удаадахи ноёндонь шабараар хэһэн гахайн толгой асаржа табиба. Гурбада-гаар ноёндонь шабараар хэһэн хониной толгой асаржа табиба. Дурбэдэхи ноёндонь шабараар хэһэн мориной толгой асаржа табиба. щ!

– Эдеэ бариит, – гэжэ айладхажа байнад. Доодо ноёниинь дээдүүлээ хараад ла һууна ха. Дээдэ ноёдынь неэхэ гэжэ уураг, шэхыень эмдэжэ һуунад ха. Залуу ноёниинь:

– Моринш дайратай гу? – гэжэ эдеэ баригшадаһаан һу-раба. Тиихэдэнь:

– Дайратай, – гэжэ хэлэбэд.

– Дайрыень аба, – гэжэ хэлэбэ ха. Дайрыень аба гэхзп| дэнь, нэгэ оньһоор неэжэ угэбэ. Тиихэдэнь амтан эдеэниинь хэрэгеэлтэеэ хуу байба ха. Тэрэ уедэ хааниинь нэрэ хайр үхэеэ багсаажа һураа ха. Эдеэлжэ дүүргэһэн хойнонь бэлэг хай-ралха үедөө, хаан дээдэ захайн ноёндо бэлэгээ үхэдөө, Түшээ-тэ хаан гэжэ нэрэ соло үгэбэ. (Түшээд лэ һууха ноён байна даа гэжэ хаан һанаа). Хоёрдохидонь бэлэгээ баряад, Сайн (һайн хун) хаан гэжэ нэрэ угэбэ. Гурбадахидань бэлэгээ уг-хэдөө, Баа ноён гэжэ нэрэ соло угэбэ. Дүрбэдэхидэнь, залуу-^ Дань Сэсэн хаан гэжэ нэрэ соло бэлэгтэйгээр угэбэ. Тэдэ бугэ-дэ бэлэгээ абаад, Монголдоо бусахаяа мордобод.

Мордоһоной хойно Манжа хаан эмээлтэй хууе эльгээбэ ха. Намнажа хусээд: Хаан иигэжэ 'һуруулба ха гэжэ хэлэ, – гэбэ.

– Үнэн худал4 хоёр хаана байдаг бэ? – гэжэ. Тэдэниинь дуугай ябана ха. Залуунь иигэжэ хэлэбэ:

– Унэн худал хоёр гээшэ хундэ байдаг юм, хоорондоо ду-рюу зайтай юм.

Тиигэжэ хэлээд, саашаа мордобод ха.

Хаандаа бусажа, тэрэ хүниинь ерэжэ, хэлэһэниинь хэлэбэ.

– Зуб лэ даа, – гэжэ хаан хэлэбэ.

– Шэхээрээ хазатай дуулабаш һаа, нюдөөрөө харахадаа зуб гэжэ һанаха юм ха юм даа, – гэжэ хаан хэлэбэ.

Нюдэи шэхэн хоёр дурюу зайтай байха юм.

Залуу монголой хааниие сэсэн хаан гэжэ шэнжэЬэн байха

юм:

63. ХОЕР БАЯН

Урдын урда сагта нэгэ ехэ баян хүн байгаа ха. Тэрэ баяни | малиин бэл-

шэхэдээ ара талаараа дуурэжэ, заха үзүүрын, хойто таладаа харагдажа байдаг байгаа ха. Баян хүн бардам, барлагуудтаа шэрүүн, мёри юумэ унуулхаяа хайрлажа, ябага нюсэгээр тэ-дээнээ адаһа мал даа намнадаг байгаа.

Ходо зобожо тулижа ябхадаа, хүлһэншэ ябаһан хүбүүшын хороо баяндаа бусалжа: "Амьдынш газарта үһөөгөө абаагой һаа, альбани газарта тоосоогоо абахабди", – гэжэ хэлсэдэг байгаа.

"Хундэ хортой, хартайгаар ябаһан хүндэ хараар хүртэ-дэг", – гэжэ буряад зон хэлсэдэг, муншье тиимэш байжа болоо. Тэрэ баян хэдэн һамгатаяа хамта һуугаад, үхибүүтэй боложо шадабагуй. Нэгэтэ тэрэ баянда холын нютагпаа нэгэ

баян айшаар ерэбэ., п".".".,".

Тэдэ хоёр баян бэе бэедээ бардамлаха' һанаатай. мэеэрхэл

дэнэ, шадалН эрдэмээ бэе бэедээ ф^^ШШшорд тумэр хаяжа улайлгаад, улаан "w^^^ffil байса долёоно. Тэрээнээ долеогоод иүгөө баяндаа Р Нүгөө баяниинь гартаа абан гэхэдэн, тэрэнь могии

Даран хэбтэбэ. нээн баяымши, харуу-

– Зай, эрдэмышни харабаб, хэды ига

лыш, – .гэбэ айшаар ерэһэн ЩИ асарагты, энэ хундэ

– Адаһа малымни булинь туужа ар харуулагты! – гэжэ баян бярлагууд* ц хадэн тэ,

– Адаһа малышни бултыень ^^МЩ хэтэйбши, тэдээнээ харуулыш, – '^ марта а б, – гэнэ нүгөө-

– Олон тэхэтэйб, тэдэнээ тоогынш с Дэнь.

31. Бурятские народные скаэки

– Минин олон хонид, ямаад соопоон тэхэдымни хуу ил-гаад наашан туугаад ерээрэйт, – гэбэ баян барлаг хүбүүдтээ.

Тиихэдэн барлагуушын олон тэхэ туугаад ерэбэ. Айшаар ерэһэн баяниннь хараад байжа-байжа хэлэбэ: "Энэ хоёр хүү-рн оньһо шэнжэ мэдхойдаа ямар нэрэ солотой һуудаг баян гээшэбшэ", – гэжэ хэлээд, айшалжа ерэхыень уряад, гэр тээ-шээ гэшхүүлбэ.

Нэгэ худы болоод байхада мүнөөхи уригдаһан баямнайл айшалжа нүгөө баянда ошобо гэхэ. Ошоһоор тэрэ бардам баямнай нүгөөдэеэ баһа дайраад абана: "Баям гэжэ хэлэхэш, ада-па малшни үсөөн, дайда талашни багын байна даа. Хүбшэтнай минии һамгани ханщарһаан нарин.

Адуу малшни, алга зөөрншни

Хуреэ дээрэхи са1һандли, Хүнжэл дээрэхи бөөһэндли.

Хүн зоншнн

Хара голой бургааһандли, Хатаһан шубууни далидли, Улаан голой бургааһандли, Үхэһэн шубууни далидли".

Тиихэдэн нүгөө баяниинь хэлэбэ:

Эрхим баян – эрдэм бэлиг, *$м Дунда баян – үхи хүбүүд, Адаг баян – адуу мал.

– Бишни долоон тэхэтэй хүүм, – гэжэ долоон хүбүүдээ тэрэ баяндаа харуулба. Долоон хүбүүшын хараһаар, нүгөө баяниинь өөрынгөө мууе мэдэжэ, дуушье гараагой мориндоо һуугаад гэр тээшээ ябашоо.

64. ПОП ЗЭМЭДЭ ОРОБО

Нэгэ пои хапай нэгэ айлай һамганда ерэ-дэг болоо. Тэрэ һамган нүхэртөө сэхынь

хэлэнэ:

– Энэл поп ерээд лэ палахаа болёо, – гэжэ. һамганайнгаа хэлэхэдэ нухэрэн иигэжэ хэлэнэ:

– Бидэ энээниие мэхээр зобооибди. һамгандаа хэлээ хиим:

– Хапуусайн ехэ боошхо асара. Тэрээи соогоо ехэ анги ноо-һо, пурээ хахадсаан хуртэр хэ, – гэбэ.

– Тэрэ боошхо соогоо мылэ ооторбо хоёры этьхэ, – гэнэ.

Хурэнгэ тэньи болгожо, – гэбэл даа һамгандаа. Тиигээд лэ:

"Нухэрни тээрмэдэ талха татахамни гэжэ хонон ябаа гэ-. жэ хэлээрэй", – гээд һургана һамгаяа.

Муяөөхя попшни ерээд лэ баабайн угээ байха л а ар памган-тайн орондон ороод лэ хэбтэбэ. Тэрэ зуураа баабайн ерээд I уудээ тушэгэнуулнэ.

һамган бодожо уудээ неэжэ угэхэн.

Попшни:

– Яахамниб? Хаана хоргодохомниб? Яахамниб? – гэжэ луг харайна.

– Боошхо соо ороод һуу, – +-гэнэ һамган поптоо. һамгакай хуурээр боошхо соо ороод, пурЭэ соо һуушхоо.

Тэрэ нухэрэнь һамганайигаа уудэ табижа ухэдэн газааһаа. оржо ерээ хиим даа.

һамтан нухэрйөөн һурана:

– Щи ямар тургэн ерээбши? Хонон ошопон аад ла? Поп шаганаад ла байна боошхо сооһоо.

– Биш тээрмэдэ хурээгуйб, санхаташооб. Тэхэрээб тиигээд, – гэнэ баабайн. Тиигээд лэ сээжэеэ тэбэрээд, санхата-шооб гээд пеэшын дэргэдэ няалдаад байба.

– Хуйтэн уһа хэжэ үгыш! Уһан һайма гэжэ хэлсэдэг һэн, – гэнэ һамгандаа.

һамганиинь уһа угөөб гэжэ мунвөхи мылтэй ооторбоёо асаржа угэнэ. Тэрэннин баабайшии уушхаба. Удангуй тэрэн һеершөе гараба (мылэ хадаа). Эрэд боошхо соо бөөлжэбэ, попын тархи руу. Тиигээд лэ тэрэ баабаЙшйя шэшэб*;&Ив*Я

шээл хаяжа байна даа, баһа попой тархи щЦ Шэшзһэтэеэ, бөолжэһэтэеэ хуу гаражал байна.

– Юундэ хапууСтатай боошхо соогоо бөөлжэбэштаа? Ха-пуустаяа гэдхээхэм гэжэ оруулаа һэм, – гэнэ памганиин. >

Тиигээд лэ удангуй тэрэ тамган унэр танар болоходоиь, боошхоёо эрэмгэдуулжэ гаргана гаэаантан. Тэрэ хорголһон попшни арай гэжэ боошхо сооһоон гаража, шэшэһэн бөөлжэ-һэн, пурээ болошоһийма гарша арлина.

65. АЛАШАА ДАНДАР

Урдын нэгэ сагта, шажан бурханай дэл-гэржэ байхын уедэ байгаа. Буряад орон-һоо хоёр хүбүүд Баруун Жууда эрдэм ном шудалхаар эльгээг-дзһэн байгаа. Эгээ һайн багшын шаби болоод, ном һудар узэ-жэ эхилбэ. Ном узэхэдээ тэдэ хоёр аргагуй бэлигтэй байжа" хэдэхэя жэлэй унгэрһэн хойно Баруун Жуугай һайн гэдэг гэб-шэнуудһээиь улуу эрдэмтэй боложо, ехэ тургээр суу да гарабад. Улад зондонь Баруун Жуугай нара һара хоёр гэһэн хундэтэй'; нэрэтэй болоо ха.

"Эрдэмтэйшье болообди, һураһан эрдэмээ буряад орондоо ошожо, арад зонойнгоо дунда тарааха болбобди", – гэлдэн зуун хойшоо зуглэн, ута заидаа мордобод.

Айлһаа айлда, нютагЬаа нютагта ороһоор лэ Монголом Хоб-то Уляаста нютагта хурэжэ ерэбэд. Хонохыи, унжэхын саг боложо, нэгэ орбогорхон гэртэй монголойдо оробод. Үгэйтэйхэн айл янзатай, убгэн монгол хугшэнтэеэ байба.

Тэдэ хоёр мэндэшэлээд, хонуулыт гэжэ гуйба. Хонохыешье мояголойхи зубшөөжэ, "дээшээ, дээшээ" гэжэ шэрээ табяад, эдеэнэй дээжэ – сагаан эдеэгээр хундэлбэ.

– Зай, хоёр залуушуул, хаанаһаа хайшаа зорибот, – гэжэ монгол убгэн асууба.

Залуугайшье омог болоо юм гу, эрдэмэйшье омог болоо юм гу. "Буряад орондоо бусажа ябаһан Баруун Жууда "Наран дара хоёр" гүулэһэн эрдэмтэй уладбди", – гэжэ борбогорхон уйгэяиие, угытэй иоиголые тэдэ хоёр баһангяар харюусаба д.

Тиигэжэ хэлэхэлээрнь убгэн монголой зуһэ шарайнь зари-гад гаһэядэл боложо, ямар нэгэн шэнэ хусэ зорит нэмэлэндэл, дорюун янзын хоолойгоор "Шасарым асал!" – гэжэ хугшэн-дөө хашхарба.

Ноояо тооһон болошоһон шасар малгайгынь арһа худэһэ

нэп хоорондоһоо ухэгээр дуурэн бэдэржэ, хугшэяиинь гарта*

жа угэбэ.

Үбгэншье шасараа үмдөөд, тасха абаад тэдэ хоёр эрдэмтэй залуушуулда шойрой ном хаяжа эхилбэ. Хоёр-гурбан үгээр

яахын аргагуй тэдэ хоёрые боожорхибо.

– СагнаЙ хайшаа болошоо гээшэб? Залуудаа хадаа Баруун Жууда һуража байхадамни минии дээдэ тээ 4–5 хун бав-гша пэн, теэд та хоёр мүнөө "Наран, пара" гүүлэһэн эрдэмтэй улад байгаад, убгэн намда гурбан угээр юуидэ хаагдаба гээ* шэбта? Бурхан шажамнай һүнөө гээшэ гу? – гэжэ хэлээд убгэн монгол уйлажархиба. Монголойдо хоноод, һайнаар хүидэ-лүүдээд, хоёр залуушуул замдаа үдэшүулбэ.

"Энээн!һээ хойшо хуниие мэдэнгуй омогорходогоо, дээрэл-хэдэгээ болие, ямаршье хун ябажа болодог юм байна "хүнэй саада тээ хун, хүлэгэй саада тээ морин", "даахи дор хүлэг, даха дор хүбүүн" гэһэн үгэнүүднай ёһоороол унэн юм байна" гэжэ тэдэ хоёр залуу эрдэмтэй хүбүүд алдуугаа мэдэрэн гэм-шэбэд.

Хоёр. залуушуул Буряад орондоо амгалан һайн хүрэжэ, эрдэм бэлигээ арад зонойнгоо дунда дэлгэрүулээ һэн гэлсэдэг.

Тэрэ убгэн монгол Алашаа Дандар гэжэ нэрэтэй хун бай-tiaH гэдэг. Баһал тэдээндэл адли Баруун Жууда ном һудар үзэжэ, хэмшээггүй ехэ эрдэмтэй болоһон, улад зонойнь дунда шадабари бэлнгээрээ суурхапан хун байгаа хаш.

Тннхэ үедэнь Баруун Жуугай ламанарай хоорондо пввтэй ангинууд боложо таһараад, бэе бэедээ хоролхон, ном хаялсан арсалдадаг байгаа юм ха. Алашаа Дандар хадаа эрдэм ехэтэй байһан тула нэгэшье хуниие урдаа табингүй, үгэшье хэлүү-лэнгүй боожорхидог байгаа. Тэрэнэйнь тухай багшань мэдээд, нэгэтэ Дандартаа хэлэбэ:

– Заа зуухан, зарим газартань зорёоя алдажа үгэхээ яанаш, б aha оройдоошье урма зориггүй хүниие хаажархиха гээшэшни буруу гээшэ.

Багшынгаа хэлэһэниие дабаха ёһогүй байжа, Алашаа Дандар зарим гаэартань зорёок алдадаг болоо һэн гэлсэдэг.

Алашаа Дандарта боогдодог, хороо бусалдаг уладай хоо-рондоһоо "Алашаа Дандар баруун шойроор тэндэ, зуун шой-poop тиихэдэ тиимэ юумэ алдаба, ухаан бодолынь һамууржа, эрьюутэшөө", – гэһэн хоб жэб тараадтиба. Муу юумэн модон һалаатай, уданшьегуй Алашаа Дандар энээн тухай дуулаад-хиба. Тиимэ муухай хобой тараад байхада Алашаа Дандаршье хороо бусалаад, баһал хуушаараа хуниие урдаа табингүй хаа-жархндаг болобо.

"Багшын угэ дуулаагуй зэмэтэйб" гэжэ мэдэрээд багшадаа:

– Танайнгаа зарлиг дуулаагуйлби, ямар үйлын үрн амса-ха гээшэбиб, багшамни, – гэжэ муулартайгаар, толгойгоо И хин, үбдэглэн байжа хэлэбэ.

– Багшын зарлиг дүургээгүй хадаа, ном һудараа хаяжа4Ц маха бодо бзеэрээ худее гэртэн болохо болоош! – гэжэ баг-шань шэрүүнээр харюусаба. – Эхэнэршни болохо хун зуун хой*

то зүгтэ үлгыдэ хэбтэнэ!

Алашаа Дандар аргагуй ехээр хэдэн хоног уйдаба. "Хайч шаа гэлтэйб? Яалтайб! Юун гзһэн ехэ бузар юумэ болобо гээшэб.' – гэжэ һанахадаа ондоо юумэн толгойдснь ороногүй. Иимэ ехэ, бухэ гэгшын зангилаатай асуудал сээжэдэнь зара бэдьхэ болон дуушаба. һуулэй һүулдэ, хэдэн хоног уйдаһа-найнгаа һуулдэ бусайдаатай зангилаагай үзүурыень олоһон| дол, нэгэ иимэ бодол нанаадхиба:

"Гэртэй болоо һаа, эдихэ хоол, хубсаһа хунар бэдэр-һээр лэ, тэнгэриин удэр бури нугэл хэхэ байнаб, тиигэнхаар, тэрэ мании эхэнэр болохо нарай үхнбүүе алажархёод, нэгэл нүгэл хэжэрхёод лэ, хадын хумэгтэ ошожо, наһанайнгаа дүүрэтэш бүгзэлдэ (һуужа, нүгзлөө амһахаб". Иимэ бодолдо абтаад бай* хадаа сээжэнэйнь хара бэдьхэ аргааханаар хайлан һалажа байһандал болобо.

Шара зурхайгаа зуража, үлгытэй басаганай турэһэн нютаг, гэр байрыень олоод, хутагаа хурсадаад, туреэдээ хээд, зуун хойшоо ябашаба.

Яба ябаһаар Монголой талада хүрэбэ… Шара зурхайнгаа. ёһоор нэгэ эшэгээ гэртэйхэн айлда оробо. Ороходонь эхэ эсэгэ хоёр гэжэ залуушуул байба. Үлгытэй үхибүүн унтажа хэбтэнэ. Тэрэ ухибуүе хараад, "одоол энэ юм ха юм даа, ямар сүлөө-гөөр алаха гээшэб" – гэһэн бодолдо эзэлэгдээд, сүлөө гара-хые хүлеэжэ ядан, хараһан тээшээ харашоод һууба. Еһоороол эрьюутэшэһэн хүн шэнги асууһан асуудалда харюусаншьегүй уруугаа харашоод, гэрэй эзэдэй газаа досоо гарахые ажаглан. аууба. Нэгэл һамбаа гараадхиба. Алашаа Дандар хутагаа гаргажа, үлгытэй үхибүүе хадхаад лэ хутагаашье 'һугалжа абангүй, хэндэшье харагдангуй гуйжэ ябашаба.

Гүйгөө, гуйгөө, тэрэ нютагай нэгэ хадын хүмэг хүрэтэр гүй-: бэ. Заахан балгааһан гэр баряад, тэндээ бүтээлдэ һуушаба.

Үхнбүу алаһан нүгэлөе амсаха хүсэлэнтэй Алашаа Дандар аяар хорёод шахуу жэл тэрэ хадынгаал хүмэгтэ бүтээлдэ һуу-жа, ном йудар уншахаһаа гадна, өөрөө нилээхэн олон номуу-дые бэшэн, дүегүүдые гаргаба.

Намарай саг. Ногоо, бургааһан шаралжа, ой модон эреэл-жэ байба. Ургамалай үрн жэмэсынь болбосоржо байһан, бай-гаалиин эгээл гоё үдэрнүүдэй нэгэниинь байгаа. Тэрэ уедэ шан– гахан аадар мүндэртэйгөөр шудхаба. Тэнгэриин сэлмэһэн хой-но, мүндэртэй аадарта дайралдажа, хүрэжэ үхэхын наада тээ болотороо даарашаһан, норошоһон хубсаһатай, хорёод шахуу наһатай сэбэрхэн урихан шарайтай, жэмэс түүжэ ябаһан басаган бүтээлдэ һуужа байһан ламын балгааһан гэртэ дулаа-саха һанаатай орожо ерэбэ. Тиимэ хайратай басаганай орожо ерэхэдэ, бүтээлд" һуужа байһан хүн хадаа "ба>һа буян болохо юм һза гу" гэжэ бодоод, Алашаа Дандар гал хулөө түлижэ,

басаганай хубсаһыень тайлуулжа, хатаахаМгетай Ш|ШИ Нюсэгэн басаганай баруун далан дээрэ ашагүйхэи һоръбо

харагдаба.

– Эхэнэр хүн аад лэ, далан дээрээ юун гэһэн ехэ һоръбо-

той гээшэбши? – гэжэ лама гайхангяар һураба.

– Мэдэнэгүйб даа, манайхин хэлэхэдээ "шинии нарай бай-хада нэгэ эрьюу лама хутагаар хадхаад, хутагаашье абангүй ^уйжэ ябашаһан юм" гэлсэгшэл даа, – гэжэ басаган панва амарханаар харюусаба.

Тиигэжэ басаганай хэлэхые дуулаад байхадаа ламын хуу-ха толгойнь үрзыжэ "Ай бурхан!" 'гэжэ наманшалаад: сҮйлын-гөө үриһвө ахалхагүй юм" гээшэмнай иимэ байгаа юм байна гэжэ нэгэ ехээр һанаа алдан, өөр. ынгөө ябаһан түүхэ тэрэ ба-сагандаа эхинһээнь заха хүрэтэрнь хөөрэжэ үгэбэ.

"Багшымни хэлээшэ эхэнэрни шн гээшэш. Шамайе алаха гэһэн эрьюу ламашни би гээшэлбн", – гэжэ басагандаа ойл-гуулба. Тэрэ хоёр бэе бэеэ ойлголсожо, убгэ Ьамган хоёр боложо," айл болоһон байгаа.

66. МЭХЭШЭ ЛАМА

Нэгэ муушаг лама ябаад, олон хоног гэ-дэһээ үлдэбэ. Тэрэ ламые ном уншуул-ха гэжэ нэгэ айл уриба. Уншуулха гзһэн номыень уншажа ша-дахагуй байба. Нэгэ һайн эдеэлхын хэрэгээр тэрэ лама м$дэхэ мэдэхэгуйшье haa, ном уншаха баатай болобо. Ном баряад аман соогоо губэнэбэ. Тэрэ айлай уладай шагнахада лама он-доохоноор уншаһан шэнги үзэгдэбэ. һайтар шагнаад узэхэдэнь «хулганаа ухэсэн, ухэсэниинь я асам? Үхэг доогуур шэдээсэн» гэжэ байжа мартаад шангаар уншажа байба.

Тиигэжэ байхыень айлайхи дуулаад, ламые намнажархи-пан юм гэлеэгшэ.

67. СУУСАН ХҮГШЭН

Урайхада Үнгэйн голдо гурбан лама ехэ мунгэ зөөрн олоһон байна эмнэжэ. Тиигээд наашаа, гэр тээшээ ерэхэ болоод ябана. Суусан гэжэ эзы тэрэ зөөриин буляахам гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ хугшэн мэдуулэн-гүй хойноһоон ябана. Яба ябаһаар ерээд, тэрэ гурбан лама эдеэлхэеэ һууна гал тойроод. Суусан хугшэн хуу хубсаһаа тай-лаад, угаа мухайма мүльсөөд ерэнэ ламануудии һууһан газарта. Хүрөөд ерэхэдэн, гурбан лама хуу зөөриёо хаяад, гуйл-дэшэнэ. Солоо ороод, бэе бэеһээн һуранад:

– Ши юу хараабши? – гээд нэгэншш һурана. Тиихэдэн нугеедэнь:

– Би толгойсон гэжэ хараальби, – гэжэ хэлнэ. Гурбатьхн

ламан: – Би жоргойсон гэжэ хараальби, – тэнэ. Тиижэ хэлсэн байсарань, Суусан хугшэн алта мунгээнь абаашажа, Үнгын

голдо байдаг уладтаа үгөө һэн ха.

68. ГУТАМШАГАН ГУРБАН ШАБГАНСА ТУХАЙ

Тэрэ гурбан шабганса маани уншажа һууба. Тыжэ тэрэ гурбан шабгансын һуухада, сонхоорон нэгэ ямаан онгоошхондо дарбайһан

саарһа эдихэ гэжэ хоёр хул дээрээ бодоод, улыжэ байба. Тыгээд тэрэ шабгансын нэгэниин ижэлжэ ядаад:

– Тадеэ, яагаа ямаан гээштаа, – гэбэ.

Тыхэдэн хоёрдохи шабгансан бапа ижэлжэ ядаад:

– Дуугархагуй гэлсээ пэн губди? – гэбэ. Баһа гурбадахи шабгансан һуужа байтараа:

– Бил дуугараагуйб! – гэбэ.

Иижэ гутамшагай гурбан шабганса гэжэ нэртэй болобо.

69. ГУРБАН УХААТАИШУУЛ

Тархидаа тархайтай хун, нюдэ муутай *, хун, ульхиитэй аматай хун – эдэ гурбан

боосолдобо ха! Боосолдоходоо: тархидаа тархайтай хуниин тар-хияа һабардахагүйб, ульхиитэй аматай хуниин амаяа долёо-хогуйб, нюдэ муутай хуниин нюдөө нюхахагуйб гэжэ боосолдобо.

Тархидаа тархайтай хуниин-эжэлжэ ядаад:

– Иимэл эбэртэй гүрөөһэнэй гаража ерээ һаа яахабша? – гэжэ арбан хургаяа арбайлгаад, тархи дээрээ эбэр шэнги болгожо, хоёр барбаадайгаараа толгойгоо маажажа байба.

Тиихэдэн нюдэ муутай хуниин:

– Би иигээд буудахаб, би иигээд буудахаб, – гэжэ нюдэеэ хоёр гараараа ээлжээгээр аршажа байба, – иигээд оуудахао,

иигээд буудахаб, – гэжэ.

Ульхиитэй аматай хуниин: ШшЯ ямаа

– Тэрэ зөб, тэрэ зоб, – гэжэ хэлэеэ гаргажа байгаад, амаа

долёожо байба. S |

Тиигээд хэниинш боосоогоо алдабагуи.

70. ӨӨДЭНЬ ХАЯҺАН ШУлуу" ж _Д^ЭРЭ УНАДАГ

огшол зөөридөө дашууржа, хоргоопоёо хатааһан хобдог хомхой, хатуу харуу