Текст книги "Бурятские народные сказки. Бытовые"

Автор книги: авторов Коллектив

сообщить о нарушении

Текущая страница: 21 (всего у книги 33 страниц)

Тэрэ бэшэгынь абаад, албата зониинь хаанай зургаанда оруулаад суглаа хэбэд. Тиигээд хаанай зургаани улад хадаа үбэртэй малнууһаа нэгэ хашаан соо суглуулжа, үбэргээ малнуу-һаа нүгөө хаШаан соогоо суглуулжа байба. |

Тиигэжэ байхадань бэринь хэлэнэ:

– Эсэгэмнай ямар юумэ бэшээ һэм даа, намдаа узуулхэеэ яабат, – гэбэ. Тэрэ бэшэгынь бэрэдээ асараад үзуүлбэ даа. "Гэрым урда гурбан алтан уляаһан байха, – гэжэ бэшээ. – Тэрээ-ниим хадаа нэгээнь оройгоорнь rah а сабшаха, нэгээнь дун-дуурнь та ha сабшаха, нүгөөдынь доогуурнь таһа сабшаха: оро-niiiiM голгондо вандан хээтэй торгон байха. Вандан хээтэй торгые да аха гансал нэгэ хайша байха, тэрэ янгар хайша хул-вууртэм байха, тэрээгээрээ даахаш, – гэбэ. – Тулеэн дээрэм хухэ ту мэр муна они, тэрээнн тулеэн дээрэнь хаяхат, – гэбэ. – Адуун соомни нэгэ амагай сагаан байтаһан они, тэрээни адууи соонь хаяхат. Түүнэһээ бэшиимээ барнпнн асарха". Иижэ бэ-шэһэн байгаа эсэгэнь. Саашань иижэ бэшэһэн байгаа: "Ногоон торгон дэбисхэртэй байнаб, хухэ торгон хунжэлтэй байнаб, урдаа уһалууртай, жэмэс мунхэ эдеэ эдеэд яаха арггээ сэнгэжэ, шатар наада хэжэ байнаб. Энэ шатар наада эрьелдэмэ хухэ тумэр үргөөндэ эрьелдэжэ байгаад наадажа байнаб", – гэжэ.

"хухэ тумэр тэргэн доро баабаймнай хүлеэтэйм хинм даа", – гэбэ бэринь. – Эбэртэй үхэрнүүдээ урдаа туугтуй, эбэр-гээ үхэрнуүһээ хойноо дахуулагтуй гэхэмнай албата зоноймнай буутайнь урда ябаха, буугээнь хойно ябаха, – гэнэ. – Намайе гэнтэ ерэжэ дайлажа гаргыт гээхиимдаа, – гэжэ бэринь хэлэ– нэ – Битнай хара тумэр тэргэ дОро хулеэтэй хэбтэнэм, ургэл-жэ жэмэс эдеэн байна гэжэ, үргэлжэ хооһон тоотой хэотэнэб гэжэ бэшэнэхинм даа, – гэжэ бэрннь хэлэнэ. – Янгар хайша гэжэ намай хэлээхиим даа, хухэ тумэр муна гэжэ убгэниим хэ-,' лээхиим даа. Амагай сагаан байтаһан гэжэ эжыемнай хэлээхиим даа. Энэ эхыень асарагкээ, тэндэнь, газар дээрэнь улеэхэ гээхннм даа, – гэбэ бэрннь.

Теэд лэ албата зоноо мэтэрэ байлгажа, мүнөөхи гурбан хуу-гээ нэгээнь барьжа, тэндэнь алажа үһээень абаад: Нэгээнь газар дээрэнь ошожо үһөөень абаха гээхим даа, – гэжэ бэршпни албата зоноо командующинь, ноёншшь болоод, буутай уладаад урдань туугаад, буугээ уладаа хойноо дахуулаад ябаа, хүнэһэ хүшэеэ хойноо тээгээд. (Буунь бултандань хүрэгкээ байгаа).

Хоёрдохи хүүень газар тэгнэжэ ябаад таһа сабшажа уна– гааба. Гурбадахяннь гэртэнь хурэжэ ябаад таһа сабшаба. Тиигээд үдэр һүнеэр ошоод лэ, гэнтэ дайлаад лэ, Ребии хаанаа гаргажа абшаба даа.,

13. ШАБАР ТЗНЭГ ХҮБҮҮН

Уряа нэгэ ехэ баян* хүн байгаа, адуугаар| шье, алта мүнгөөршье. Ел – бэри турбаз дүрбэн хүү зардаг байгаа. Дайда далаяа хуу эзэлээд, гурбал дүрбэн хүлһэншэ ябаһан хүүдын үбэл нажир үбээ баянаа хү| дэмэшын захадан гаража ядажа байгаа һан. Тэрэ баян хүщ гансайхан 'хүбүүтэй, ганса хүбүүниин ехэ муу түрэһэн, шабай тэнэг байгаа. Адуу малаа эрьехэм гээд гараад, тоо томиргына газар дайдаяа ялга тохойёошье таниха үбээ хүбүүн. Үдэр бүри эсэгэн. хубуугээ һургаахаяа һайн морёо унажа, адууни газар дайдаяа эрьежэ ерэжэ, ходо хубуугээ гаргажа байгаа һан. Тэрэ хүбүуниин адуугаантье эрьеэ үбэйээр, нюдэниин хайшаа харам шаб, тэрээн тээшэ ябажа ябажа ерэгшэ һэн. Тиихэдэ тэрэ баян" хун хугшэтэёон хэлсэнэ: «Энэ хүбүүе хайшиинш гэжэ һургааха аргамнай үбээ, манн үхэмсэрэ хадаа эдэ адуу малымнай хулуу-шан хулуужа идехэ, шоно нохой бариха, алта мүнгээмнай хар-тан абаха, амитан мэхэлжэ абаха. Энэ хүбүүмнай мани үхэшөө хада иижэ зобожо тулижа хүндэ мэхэлүүлжэ, мани олоһон зөөри амитан зондо үрээдэлдэхэ байна. Энээндэ тиимэ һайн хүгшэ хани оложо үгөө хадамнай һайн байгаа. һайн хүгшэтэй болобол, тэрэ хүгшэниин зеөрэймнай үрээдэхэ үбээ, хубүуимнай зобоохо үбээ, хүдэлөөшье үбээ байг, идехэ, үмдэхэ алта мүнгэн зөөрэмнай болохо». Тиижэ баян хүн хүгшэтэёо хөөрэлдэбэ. Хүг|| шэнивн хэлэбэ:

– Абаса үгэсэёо гульдхажа, айл тийргэн дээгүүр ябайиЛ энэ хүбүүндээ таатай наатаймайи олохо ёһотоибди. Тиигээд ню-я дэндэ дулаахаи харагдаһан эхэ эсэгэтэйнь хэлсэжэ, адуу; алта | мүвгэ хайрл'ан үбээ һэнэгтэйдээ тиимэ арга бэдэрхэ хэрэгтэй.а

Тиихэдэн үбгэннин хэлнэ:

– Нээрээш хадаа ехэ зүбтэй хүүр хэлнэш, биш морёо эмээллэжэ, анл тннргэ зяйһууб даа.

66 И

Тиигээд баян хүн һайн хубсаһаа үмдэжэ, haft морёо эмээллэжэ, абаса үгзсэйео бэдэрхэеэ айл тииргэн дээр ябаиа. Нэгэ айлһаа гараад, хоёртьхн айлда ороно. Эгээн захын гэртэ бншяа-хан туртай хүнһээ бур-бур унин гаржайна. Газаан морёо уяжа турдан ороходонь, үбгэ һамган хоёр тогоогоо шабажа байна.

– Уу, ямар һайи айшан ерэбэр. түрүүнээ тогоо шабажа байнабди. Ямар золтой айшан ерэбэштаа, һуугты, һуугты. Хаа хүрхэеэ ябаабта, ямар айлайбта? – гэжэ һураба:

Баян хун хэлэбэ:

– Айл тииргэн дээгүүр абаса үгэсэёо суглуулжа ябаһиимаб

даа.

– Холын тииргэнһээ ябахымта, һуугты. тогоон гархан, – гэжэ тэрэ үбэгэн хэлнэ.

– Ямар пай айшан ерээбтэ, эстэр шарууһаа алаһымди, – гээд (һамганнин) мяха асаржа шанна.

Тиижэ байхадан газааһаа нэгэ залуухан басаган одироод: – Уу, айшан бии, – гээд мэндэшэлээд, эхэдээ хэлнэ: "Айшаа ндеэ-лэхэ хэрэгтэйма хиим". Тэрэ басаган гүйжэ байна, эхэн тогоогоо гаргаад остоол дээрээ табяад, тэрэ айшан да а дүүрэн хээд избаантайин барюулна. Баян хун тэрэ үбэгэ һамаган хоёртой арсиин уужа, мяхайн эдеэжэ, тэрэ баян хүни басагани ябажа байхадан хархадан, аймаштай сэбэр, нюдэндэ дулаахаар хара гдана. "Нээгүүр бэрэ хэһэн хүн муудаха үбээйма", – гэжэ шэбшэнэ. Тиигээд арсин дууһалдаатьхина. Баян хун халааһан сооһаан мүнгэ гаргаад үбэгэндэ үгэнэ:-Танаа хүндэлхэм, – гэжэ. Үбэгэн хэлнэ: —Ямар иимэ һайн айшамдаа, мунгэ үгэжэ байха.

Айлда ошоод, гурбан тогоони арен асарна. Нэгэ тогооноо үбгэндэ үгэнэ, хоёртьхн тогооноо арен бэеэрээн барина. Тиижэ тэрэ арсияа уужа пуухадаа, баян хүн хэлнэ:

– Битнай гансахан хүбүүтэйм, танай басаган гансахын? Гансахан! Иижэ худа оролсожо бэлэеэ андалдаа хада ямарби?

Тиихэдэн үбэгэн:

– Яахым! Иимэ хуугээр худа хээубээ яахым? – гэнэ.

һамаганиин хэлнэ:

– Гансахан басагаа хадамда үгэшхөөд. үнэһэндэ урьежэ,

тооһондо торьехамнай. Мани хэн хархым, хэн идеэлхым?

Тиигээд баян хун хэлэбэ:

– Худа айда болоһон хойноо хүргэн, басагантанай харал-даха хамаһалдахымоо даа. Адуу мал ухэб, алта мунгэ ухэлби, шэнэ байсан барижа үхэб, арбан табан толгой хонин адуу үхэб, дурбэ-табан толгой һааха үнеэ ухэб, хоёр-гурбан толгой хүллэхэ

мори үгүүжэм.

Тиихэдэн һамаганнин хэлнэ:

– Хамаһалдаха харалдаха хадатнай худа анда болхымаам

даа.

Баян хүн утаһан бэһэеэ тайлажа, үбээтэй хүндөө бэһалжэ үгэнэ. Үбээтэй хүн hyp бэһэеэ баян хүндэ бэһэлжэ үгэнэ. Баяи

5* 67

xvh-хүла оролсообди гэжэ мүнгэ гаргажа, үшөө арси табина. Арси уутаад, мориндоо һуужа ехэ һусеотоеор гэр тээшээ xa-i райлгана. Гэртээ ерээд, газаагаа одироһон биеэрээ, мори и дээ-j рэһээ буугааб гээд, һогтоод мухарижа унашаба.

– Энэ яагааб? Яаһан гайхаштайма, – гэжэ хүгшэннин xal раан шэрээи байна. Убэгэниин хэлнэ:

– Иимэ һайн ажал хэжэ байһан хойноо уугаа убээ яахымй Хугшэниин хараахаяа болижо, үбэгөө һугадажа байсанда!

абаашажа оробо. Байсанда а ороод, тэрэ баян хун хугшэндөө хэлнэ:

"һоннн бэритэй болообди, долоо хоноод хурим ерхыйма, хурЯ гээ бэлдэ". Тиижэ баян хун унтажа, хүгшэниин ехэ һүсижэ, уЯ тан хэбтэн убээ юу-хүүгээ бэлдэнэ. Шабар тэнэг хубууеэ ехэ һанхаар' хубсалуулжа, үһэ юуйин һамнажа, хунидли хун бола гоно. Долоон хоног соо арси тамси, мяха шулэ бэлдэнэ. Долоб. хоиоһон хойиа убээтэй хун арб а а тэргээ хуллэнэ, айлһаа нэгэ худэн хүн, үбэгэд, һамагадууһы абажа хурим ерэнэ. Хурим ep-j хэдэ, баян хун угтан абан байна. Баян хүн хүгшэнтэёон hyraj дажа байсангаа абаашажа ороно. Дурбэн хултэйдэ дуурэ юу-: мэ табина, олон хүлтэй остоол дээрэ у га а һайхымайе табина/ Бэрэеэ шабар тэнэг хүбүүтэеэ ехэ һайн таһалга соо түхэрөөк һайхан остоолдоо идеэлэгты гэжэ засиба. Долоон хоног соо ехз| зугаа хэбэ, найматьхи хоногтоо айшиһын гэр тээшээ бусах" болобо. Бусаха болоод байхадан, арбан табан толгой хони, дүрЗ бэн һааха үнеэ, гурбан мори хүлэһөөр угэнэ, гурбан хулуһөм шөөрөө үдэшүүлнэ. Табан-ёргоон уран дархани абажа, убээтэй хүндэ ехэ байсан барюулна. Нэгэ хоёр хүбүү абажа, убээтэй" хүндөө уряа хойно табина, адуу малый, таряа талхайн, убһэ; хоолиин бэлдүүлжэ, ехэ һайн ажалтай байна.

Үбээтэй хүни басаган баян хүни бэри боложо, худэмшэ юу хууиин хэжэ гуйжэ харайжа байна. Шабар тэнэг хубууниня адуугаа эрьехэм гэжэ тарана. Одироһон хойнон хүгшэниин һу-рана:

– Худэн толгой мори адуутайбта? Тиихэдэн хурайха болоһон хубууннинь хэлнэ:

– Мэдээ үбээб, тоогын олохо убээм.

– Худэн толгой хонин адуутайбта?

– Тэрээнииш бэрэ мэдэхэ убээм! Хонин адуу ябагшал даа, маиаймии, бэшиимии?

– Худэн толгой үхэр адууһатайбта? Худэн толгой ha аха унеэн бииб?

– Эхэмни унеэ асараад һаагшаал, тиигээд саашиин мэдэхэ убээм.

– Худы газар хахалжа, худы таряй таридагымта? Тиигээд хурайха болоһон хүбүүниин: – "Намһаа дайдымай

бу һура", – гээд газаашаа гарашана. Тиихэдэн тэрэ басаганиин шэбшэнэ: "Баян хүндэ ехэ шабар тэнэг хубуун бии гэжэ хэла сэгшаан. Өөрьёо– үе наһан соо энээнтэй зобохо болхымшииб!

даа, – гэжэ шэбшэнэ, ехэ уры дуры болоно. Амитани шог яая-дан, шорой тооһон болхом", – гэжэ ехэ гаихал гайхажа байна. Баян хүн хүгшэтэёон: "Иибэл хүбүүмнай һайн болохо", – хэжэ

ехэ һүсёотэй.

– Манн үхэшхада энэ ажал пуудалымнай, ажал адууйым-

най, алта мунгээмнай хэндэшкэ ухэ убээ, ехэ панн бэртэй болообди, – гэнэд. Иижэ нэгэтэ хүбүүниин хүгшэиһөөн һурана:

– Ямар иимэ баабайдаашье, маамадаашье айлшалжа ошохо

үбээмши? Намаяашье дахуулаад ошоо хадаа һаймаад.

Тэрэ хүгшэниин хэлнэ:

– Шамтай ошожо амитани шог наадан, шорой тоопон бол-

хомнии. Иимэ юушье мэдэхэ убээ хунээр ошхойм хадаа, ган-

саараан ошыш.

Тиигээд хэлхэлээрэн, хурайха хүбүүн эсэгэ, эхэдээ хэлнэ:

– Би хадамайдаа ошохом. Хугшэмни хэлээ ошохо хадаа ошыш гэжэ. Баян хун хугшэтэёон хэлсэбэ: "Энэ хүбүүмнай Ои-сяаха солоо орожо захалаа, бэрэмнай һургаагаабшиидаа".

Баян хун хубуундээ хэлэбэ: "Хүгшэнөө түрхэмдэ ошохо хадаа һайн морёо унажа, һайхан хубсаһаяа үмдэжэ ошхобоош-таа".

Баян хуни хубуун һайн морёо эмээллэжэ, һайхан хубсаһаа

үмдэнэ. Үдэшэжэ ябхадаа хэлнэ: (эсэгэ, эхэнь)

– Ши хадамайсияа танихиимииш?

– Үбээ.

– Харгыһын танихиимииш?

– Үбээ.

Тиихэдэн хүгшэниин хэлэбэ:

– Би харгыйыш заагаад үхэб, ши харгыһаан гараа үбээ залай ябахаш, ой тайга соо орохош, харгыһаан гаржа шоно нохойн хүнэһэн бу боло. Ойн захада гархада шэнэ байсан байха, тэндэ ороходош хадамайш тэндэ байха. Хадамшини: Хүри-гэн ерээ, – гээд хони алаха, хатуу арси табиха. Хонини мяха ехэ тэнэгээр идежэ гүдэһээ бү үбдэ, бисяахаар идеэрээш. Хатуу арсиин тэнэгээр уужа түнэжэ төөрижэ, ехэ муумайи бү хэ, ама хүрээд угөөрээш. Тиихэдэн тэрэн:

– Зяа, – гэнэ.

"Хүригэн хүбүүмнай, унта гэжэ оро заһажа үгэхэ, орондоо орходоо хубсаһаа хуу тайлаад, эбхээд унтаарайш. Ойлгоош?"

– Ойлгооб! – гэбэ.

Тиижэ тэрэ басаган хуряахаяа харгыдан оруулжа табина. Тэрэ шабар тэнэг харгыяараа һэрысэ хатаргажа ябана, тии тииһээр ой соо ороно. Хуни багташа убээ нараһад байна. Хар-гуЙ дээрэн аймаштай ехэ нараһан ургашоод байна. Нараһанда ерээд, тороод байшана. "Энэ нараһайе хайшан гээд гархымтеэ, хүгшэм харгыһаа гарха убээ гэжэ хэлээбойтеэ, харгыһаа гараа хадаа, тойрожо арлишаЬсыма", – гэнэ.

"Энэ нараһа өөдэ бэеэрээн абираад, морёо нараһан дээгүүр абаад буугмд, харгыдаа орохоб", – гэжэ шэбшэнэ Тиижэ бэ рээн яараһан өөдэ абнржа гарана. Нэгэ гэшүүһэнһээ таталдй на. хоёртьхн гэшүуһэнһээ таталдана, гурбатьхи гэшүүһэ тэбэ-рээд таталдана. Гурбатьхи гэшүүһэн даагаа убээ, хухаржа уяашана. Шабар тэнэг хубуун гэшууһээ тэбэрэһээр нарапан! уауурта укашана. "Иижэ нараһан дээрэһээ унажа үхкиимшии даа", – гээд нараһанаа гэшууһэ тэбэреэд хэбтэшэиэ. Ой соо] хоёр хуя модо отолжо байһымаад, үглөөнһаа абаад удчэ бол-| соро ходо морин байна хыйма. Тэрэ хоёр хубууд хэлсэнэ: Энэ] морян яахадаа эндэ байхым, али хулуушан хулуугаад ортиии кой, ошшо харайилаа.

Тэрэ хоёр хубуудн ерэхэдэ, аймаштай һайхан морин эмээл| юунннн баран мүнгулуулһэн, нараһани узуурта нэгэ залуухая хүбүүн нараһанн гэшүүһэ тэбэреэд, нюдээ ялайса хараад хэ0 |' тэнэ. Тэрэ хоёр хубууд hyp аба:

– Эндэ һэрүүндэ амаржа хэбтэбыш? Тэрэ хубуун хэлэбэ:

– Нараһан дээрэһээ унаад, үхэшөөд хэбтэнэбй. Тэрэ хоёр хубууд хэлэбэ:

– Үхэһэн хүн дуугарха убэйма, ши ухээ убээлши.

– Зяй, ухээ убээ хадаа бодохом, – гэжэ нараһанай гэшүү^ һэ хаяад бодоно.

– Нараһа өөдэ ендэ абиржа гараһымши? – гэнэ., Тиихэдэ тэрэ хүбүүн хэлнэ:

– Хугшэмни засиһыма, харгыһаа бу гараарай гэжэ, ой cofi тойрожо шоно нохойда идюулхэш. Ерхэдэм, энэ нарапан иижэ! харгыдам ургашоод байгаал. Нарапан өөдэ гараад, морёо шэр-1 Жэ гаргаад, харгыдаа ороод ябаха панаатай байгаалби.

Хоёр хубууд хэлнэ:

– Морёо уна, биди харгыдаш оруулаад ухэбди.

Шабар тэнэг хубууе морёо унуулжа, нараһайн тойруулааш харгыдан оруулна.

– Хаа хүрхэеэ ябаһымштеэ?

– Хадамайдаа ошохоёо ябапым, – гэнэ. Тэрэ хубууд хэлнэ:

– Энэ ойн захада гараадтибал үндэр һайхан байсан бай^ ха, хадамшини тэндыма? – гэнэ.

Шабар тэнэг хүбүүн харгыдаа орожо саашаа ябана. Яба яба? Ьаар, ойн захада гарна. Гархадан, үндэр шэнэ һайхан байсан' байна. Тэрээни хархаһаа хойшо, морёо сосёод хатаргаад яба* шанал даа. Хатаргаад ошходон, хадам баабайн газаагаа бай* на. "Үү, хүригэн хүбүүн ерээ", – гэжэ мореэн эмээлиин абажа нуга соогоо табяад, хуригэн хубуугээ хүтүлжэ шэнэ пайхай] байсандаа' ороно. Орходоһ, хадам эхэнь: Хүбүүмнай ерээ, – гэжэ дэгэл хубсаһайн тайлана, остоолдоо һуулгана. Хонёо ала-һымди гэжэ тарган мяхаа, хатуу арсяа табина.

– Түрүүнээ хуригэн хүбүүн, ерээш, арсиимнай уугыш, мяханмнан идииш, – гэнэ. Тиигээд арсяа хээд үгэиэ. Арсиин I

хүрээд:

– Битнай арен ууна үбээб, уугты! – гэнэ. Үбэгэн һамаган хоёр арсяа уунад.

– Арсиимнай уухашье үбээ хадаа мяхаймнай идеэгты, – гэнэ.,

Мяхайн хоёр гурба отолжо идеэд, садааб гэжэ остоолһоон гаршоо. Үбэгэ һамаган хоёр хэлэнэд: "Баян хүни хүбүүн зүһэ-нэймай идеэд, энэ мяхаймнай идеэн гэжэ һанаа үбээ, холоһоо ябаад, морин дээрэ шалааштаа".

Хадам эхэн оро заһажа үгэнэ. Хүригэн хүбүүн эхэһээ гара-һан бэедээ хүрсэ тарим бэеэрээ орон соон ороод хэбтэнэ. Тэдэ үбэгэ һамаган хоёр идеэлэжэ, арсяа уужа һууна. Хүгшэнөө за-хяаяар бисяахаар идеэлээд унталга соо ороод хэбтэхэдээ, гүдэһэ-ииии улдэшөөд байна. "Энэ хоёри унтахада, тэрэ мяхайн хулуу-жа идехиимал даа", – гэжэ шэбшэжэ хэбтэнэ. 'Үбэгэ һамаган хоёр арсяа уугаад, ороо заһажа орондоо ороод унтаналТэдээни унтаһан Хойно Шабар тэнэг хүбүүн бодоод, һүни хабхар бай-хада мяхаа табиһан газар тээшэ ошоно. Ошожо ябаһаар тол-гоёо айдуутай ехээр мүргэшкэнэ. Толгой уруун юума ехээр ад-харна. Гараараан баряад эльбэхэдэн, гартан бүтүү няалдана. Газаа гаржа аршахам гэжэ үүдэн тээшэн ябана. Газаа гараад хэрэнсээ дээрэн хархада, уйһан бортого соо хонини нооһои шэ-хээтэй байна. Тэрэ хонини нооһоор бэеэ аршана. Аршаад, һа-райн сагаанда гараад хархадан, хонини нооһон хуу баран ияал-1 даад хонинидли болошоод байна. Хадам баабайн ехэ ураи на-рин хун сабуу халаагаад, тайг дээрээ табиһан байгаа. Тэрэ сабуун толгой уруун адхаршаһан байгаа. Тэрэ нооһоор гарка арга убээ, хонин болооб гэжэ хотон соо хониһоор орожо хэбтэшэ-бэ. Хониһы тал дундан ороод хэбтэхэдэн, пуни тэни барагта хоёр паар морёор ехэ хобто тээгээд, тэрэ хадамайшин хониһы хулуухаяа хулуушад ерэнэд. Хотони хажууда мориһоо байл-гаад, үһээйин хуу татаад нэгэниин харайгаад ороно. Щабар тэнэг хүбүүни газартьхи хажуудаси хонеэн хаяад угэнэ, хоёрть-хиёо шабар тэнэги хаяад угэнэ, дурбэ-табаи хони хобто соо тээгээд хулуушад ябаатьхина. Дүрбэ-таба хониһы хоорондо Шабар тэнэг хүбүүн тээлгээд, хониди убэр туруундан гузээгээ ха-халхаяа һанана. Тиижэ байсараа үүр сайжа захалаадьхина. Үүр сайгаад захалхада, Шабар тэнэги хониһы байрын хажуу-гаар гүйлгэнэ, Шабар тэнэги хонид нуга соогоо байгаад Я ралдана. Тиихэдэ хобто соо байһан хонид баһа мяаралдана. Шабар тэнэг хүбүүн: "Би хонин болоһон хойноо мяарахам", – гэжэ ехэ муухайсаар шашхана. Тиихэдэ тэдэ хоёр хулуушад —. Хойноһоомнай хүд үлдэжэ ябана, – гэжэ хоёр морёо буулгаад, хобтоо хонитойи тэргэтэйи хаяад, тэрэ хоёр хулуушад морёо унаад, гуйлгэлдэжэ арилшанад.

Нара гархалаар Шабар тэнэг хүбүүни хүгшэниин хонеһоо адууһаа гарагкам гэжэ ошходон, дээрээ ехэ хобто тээЬэн тэргэ

туи дээрэ байна. "Энэ хобто соон юун бнимааб?" – гээд хаа

рахадан. өөһэнн хурайха – Шабар тэнэг дурбэ табан хонидь|

хоорондо ялайса хараад хэбтэнэ.

– Энэ иихэдээ яаһан хайшингһиимши, яахадаа энээн соо

ороһинмшн? – гэнэ. Тэрэ хурайхан хэлнэ:

– Бн хонин болоошииб, ши харгыһаа бу гара гээ хэнээш, шннингээ хуурээр нараһан дээрэ гараад үхээд, һөөршөө амида болоод ябахадам харгы дээрэм нарапан ургашоод байгаа. Үхэ-һниманем хоёр хубуун бодхоожо, нараһайм тойруулжа. харгы-дам оруулаа һан. Тиижэ харгыдаа орожо, хадамаидаа хүрэһым. Хадам баабайм газаагаа байжа, морээм нуга соогоо табяа һан. Байсандан ороходом, хадам эхэм хубсаһым тайлажа у л го© һэн: Остоолдоо һуулгажа тарга мяха, хатуу арси табяа һан. Шинии! хуурээр арснһаа ама хүрээ һэм, мяханһаа хоёр гурба ама ху-рээд, "садааб" гээд остоолһоо гаршоо һэм. Хадам эхэм унталга заһаад үгөө һэн. Унталгада орходоо, шинии хуурээр хубсапаа хуу тайлаад унтаа һам. Унталга соо ороод хэбтэхэдээ, гудэпэм үлдэшөөд байгаа һан. Унтаһан хойно мяхайн хулуужа идьхэм i гээд бодоод ябажа ябхадам, толгой уруум юума адхаршоодщ толгоёороон мүркэлөөрэм. Тэрэнээ арлигкам гээд газаа гарха-дам, хэрэнсээ дээрэн хонини нооһон байгаа һан, хонини нооһоор бэеэ арлигкадам, би хонин болшоод байгааб, тиигээд ороод хонеһоор хэбтэшооб. Хониһоор хэбтэжэ байхадам. хулуушад хулуугаад, наашиин асараа хиим.

Тиихэдэн хүгшэниин хэндэшье харуулан убээ, уһа халаажа нооһойн сюһажа гаргажа, бэшэ хубсаһаар хубсалуулаа пан.< Тинһэн хойноо хугшэниин эхэ эсэгэдээ хуу ильгээжэ: "Хуригэн; хүбүүйитнай газаа гархадан, хотон сооһоо танай хониһы хулуу| шан хулуужа, хубсаһа үмдэн убээ хулуушы хойноо гуйгээд, хр! ннһытнай эндэ абаа. Хуригэн хүбүүни хубсаһай мореэн абажа! хонеһоо абаашагты", – гэжэ засяа угэбэ. Тиижэ тэрэ хадаМ эхэ; хоёриин: "Хуригэмнай аймаштай бэрхыма даа", – гэжэ хүрн-j гэмнай хоноо убээ хадаа хүрэгэмнай хониһы нүсэгээр улдэжя ошожо хониһымнай абаа. Тиижэ хадам баабай хуригэнэй хуб-сапай, мореэн абаашажа ошоо һан.

Морэйн, хубсаһайн абаашажа, хониһоо асаржа ерээ һэн. Шабар тэнэг хубуун хугшэтэёон, хугшэниин ходо һургаажа, ажал – һуудалиин адуу малиин ходо харжа, тиижэ өөрьёо уй соо байлиима. Тэрэ Шабар тэнэгтэй зобожо тулижа байгаад, наһандаа һуугаа һан. Тэрэ ажал һуудалиин онтхо түүхэ болоо һан.

14. БУРУУША БОРБООН

Нэгэ угээтэй хунэй хубуун байгаа ха даа. Тиигээд тэрэ хүбүүниин баян хунэй басага абаа ха даа. Эсэгэн жаран ухэр унжэ басагандаа үгөө һэн. Тэрэ нухэрын залхуу юуш хэдэггуй, гансал хэбтэжэл байха эдеэд лэ, хүдэлмэри хэдэггүй. Үхэрнүүдээ алаад лэ эдеэд лэ хэбтэдэг байгаа. һамганиин үхэрэйнгөө уялгашын худал-дадаг байгаа һэн. Тиигээд лэ нухэрын жаран үхэрөө алажа эдежэ дууһаад ла, хооһон улэшэбэ.

Һамганиин нэгэтэ сууха соо шара тоһо хээд лэ, зунай гэртэ гурбан дүлиин дунда үнэһэн соо булажархёо ха./Заа, тиигээд нүхэртөө хэлэнэ: "Ошшо зуһаландаа үнэһэ асарал даа, юумээ угаахамни, юумээ, хубсаһаа угаахамни", – гэжэ нухэ-рөө үнэһэндэ эльгээбэ.

Нүхэршни памганайнгаа хуурээр ошшо үнэһэ һабардаха-даа, суухатай тоһо рлобо. Үнэһэтэеэ, тоһотоёо абаад, һүхюу юума гэртээ орожо ерэбэл даа.

– Биш иимэ олзотой ерэбэб, – гэжэ. һамганиин:

– Ябаһан хүн яһа зууха, хэбтэһэн хүн хээли алдаха, – гээд садтаран тоһоо эдюулбэ нүхэртөө.

– Иимэ һайншииш даа, – гэжэ байжа һүхёоно хаям даа тэрэ һамганшии нүхэрөө. Тиихэ бэрин нүхэршни сахюурта бууяа баряад гүйшэбэ даа, агнахамни гээд. Тужада тайга соо ороод ло, тэрэшни торшэбэ, гэрээ олохоёо болёод. Дэмээ ябажа байһаар ла, гурбан тээшээ нүхэтэй шонын нүхэ олобо. Тэ-рээни олоходоо, дулаа бэдэржэ хонохо һанаатай хүн шонойи нүхэн соо ороо хим. Тэндэн шонойн хүбүүд хэбтэжэ байгаа. Тэрэ хүбүүшын бариха һанаатай һөөршөа гараад, хубсаһаяа

тайлаад, хоёр нүхын бүглөөд, гурбатьха нүхөөрөө ороо өөһэ-

рвөн. Шонын хүбүүд салдаган хүни орохолоор шошоһон бэеэ-рзэ гүйлдэжэ гаршана. Хубсаһайн хуу тархидаа үлгээд гуйлдэ-шэбэ. Гүклдэжэ гаршана. Тэрэ хүбүүмнай салдагаар үлэшөө хним, юуш үбой. Эхэһээн гараһак нара-й хүбүүи шэнди болоод үлэшэнэ. Бодоод ло ябба даа тэрэшни. Дайдада гаршоо хиим, твөрөөд ябажа байһаар. Нэгэ талмайда гарахадаа, баян айл харажархёо. Үглөө үдэрын нэгэ айлай газаа хагдан соо орожо хоноо. Айлын нохойд ехэ хусаа. Хүнэй орожо ерэхэдэн нохойн хусаа гээб даа. Тиигээд лэ тэрэшни тэндээ үүр сайса хэбтэшөө.

Баян хунэй хулһэншэд үглөөгүүр бодоод неэгээ һаана. Тэ-. рэмнай намарай саг. Хүлһэншэдэй неэгээ һаажайхаДан (баян хун нэгэ басагатай байгаа) нэгэ басаган хадан торгон дэгэлтэй хотоной ара бийдэ ерээд лэ өөрынгөө хэрэгтэ һуужархиба, шээнэ. Тиигээд лэ нөөхимкай хагдан соо хаража хэбтэнэ. Үдэр болоходо баһа тархияа бултайлгаа гээб даа. Басаган бодоод нюһаа ниихэдээ, алтан бэһэлигээ дунда хургандан бай-пан нэшэжэрхибэ. Үглөвнэй наранай гарахада бэһэлигшни ялалзана хиим, ту я а сосёод ло. Тэрэ хүбүүмнай харажал хэбтэнэ хиим.

Хүлһэншэнүүд хүрэй сооһоон үхэрнүүдээ газаашан гаргаш-хана. – Үнеэдээ гаргаад хүлһэншэд гэртээ ороно. Тэрэ зуурта нэгэ унеэн хотоной хүрээ хабиржа байтараа аргаална. Хүбүүн хаража хэбтэнэ. Тээ нэгэ хэды болоод байхада, хүлһэншэ үхэрэй бааһа суглуулаад, хотонойгоо шэгшы руугша хэжэр-* хибэ. Хоёр нохой һүниндөө хусаһан, тэрэ хүбүү руу хараад ла байна.

– Юундэ энэ нохоймнай хусаба гээшэб? Мүнөө һууна, хараад һууна, хүрээ руу хараад ла байна. Эндэмнай юун бии болооб, – гээд баянай хүлһэншэдии ороходон.

– Намайе бу сохиитаа, би хүн гээшэб, – гэнэ хүбүүн.

– Юун хүн хаанаһаа ерээбши? – гээд һурана.

– Би Бурууша Борбоон гээшэб. Битнай төөрэһэн хүм, Бу-рууша Борбоон хүмби, суран нюсэгэн хүмби, – гэбэл даа.

Тиигээд лэ хүлһэншэнүүдиин абаашаба тэрээни, баян хун-дөө тушааба. Баян хүн тэрэнээ эдеэллээд, арууһан үмэдэ үмэд-хүүлээд, зархаяа малай гэр соо оруулаа. Хониной арууһан дэгэл соо хэбтэнэ тэрэшни.

Гэнтэ нугада хэбтэжэ байхадан, баянай хоёр хүлһэншэ орожо ерээд зугаална.

– Энэ баянаймнан басаган харанхалжа унашоо хиим.' һүнэһэниин убээ болшоо хиим. Лама бөөдөө мүргүүлжэ бай-на, хоног үнгэршөө.

– һүнэһэняин үбээ гэжэ бөөтэеэ, ламатаяа хэлсэнэ. Бэ-һэлнг соон һунэһэнинн байна ха. Тэрэ бэһэлигыи хааным ааб даа.

Хоёр хоноод байхадаа басаган бэрэ ехэ үбэшэн болшоод байна. – Бэрэ ехээр үбэдшэбэ, – гэжэ баһа хэлсэнэ.

Хэбтэжэ байһан хүбүүмнай:

– һүнэһээн бил олохо байнал би даа, – гэжэ шашаба тэрэ хүбүүнш.

Тинхэлээрэн хүлһэишэд баяндаа гүйлдэжэ орожо, энэ хү-

бүүмнай тиижэ хэлэнэ гэбэ. Баян хун гэргэтээгээ:

– Мүнөөхи Бурууша Борбоон юумэ мэдэхэ байха, – гэлсэ-жэ, хадаг барижа, хүбүүндээ мүргөө:

– Орыш, туһалыш, газаашалхаа болёобде. Хубсалуулжа тэрэнээ гэртээ оруулна хиим.

– Алтан бэһэлиг би хадаа олохол байнам, – гэжэ мүнөөхи хүмэршэии хэлэбэ.

Баян хүишни мүргөө 'хиим даа оложо үгыт гэжэ. Тинхэлээрэн бурханай һомо (зэн) эрэжэ абаад, тэрээндээ табан үн-гэйн хадаг уяжархиба. Тиигээд газаа хангай ехэ тогоо табюу-лаад, тэрээн соогоо дүүрсэ уһа хээд лэ халаагаа хиим. Тэрэ хүбүүншни тэрэ һомоо баряад ла, газаа гараад хаяа' хана тоншоо. Юуш мэдээгүйшэ болоод хоройн хажууда ошоод Ло, хорой тойроод ло зорюутан тоншоод ло байна. рЩ! Тоншоод ло:

– Энээни абагты! – гэнэ хүлһэншэдтэ.

Тэрэнээ аргалаа, хүрэһэн аргалаа халуун уһан соо хэбэ. Тэрэн хайлажа, биһэлиг гарша ерээб даа. Тиигээд лэ биһэлэ-

ги гарша ерэхэдэ, басаган һайн болооб даа.

Заа, тиигээд лэ:

– Би гэртээ харихам һамгандаа, төөриһэн хүмби, – гэнэ Бурууша Борбоон. Баян хүн хэдэн хоног соо гэртээ, ордон

соогоо хонуулаад, гоёор хубсалуулаад ла:

– Гэртэн хүргэжэ үгэгты! – гэбэ баян хүн хүлһэншэд-

төө.

– Заа, юу эрэхэбши, юун хэрэгтэйб? – гэжэ һураба бая-ниин Бурууша Борбоонһоо.

Эръгүүшни шалд гэбэ: i – Жаран үнеэнэй уялга хэрэгтэй. Эрэһын үгөөд, тэрэ хүбүүе гэртэн хүргэбэд даа. Гэртээ ерэхэдэн һамганиин-.

– Юу асараабши? Хаанаһаа ерээбши?

– Би төөрөөб, баян хүнэй хүлһэу1шэд иамайе хүргэж" ерээ, – гэнэ тэрэн.

Харан гэхэдэн жаран үхэрэй хооһон уялга байгаа ааб даа. Тэрэл эрэһэн юумэм, һамгандаа хөөрэжэ үгэбэ, иимэл үхэрэй уялга эрээ һэм гэжэ. Баянай басагани бэһэлнг оложо эдэгээ-һэнэз хуу хверэжэ байна.

Тиихэдэн һамганиин:

– Ямар тэнэг хүм бэ. Ноён юм гү? Хаан гу? Ямар хүи хадаа, иимэ тэнэг хүн байдагиим аал? Үхэр эрэхэдэн, уялга4 гэжэ ойлгоһон. Жаран үхэр эрэһэн байгаа ааб даа, жаран

уялгада уяха гэжэ.

6. Бурятские народные сказки 81

Тиигээд хулһэншэд тэхэржэ баяндаа ошшо хэлэбэ. Хул* һэншэдээ глвгэжэ хэлэхэдэн, баяншни памгантаяа жаран ухэр ндгажа абаад, хулһэншэдтээ туулгуулаад, паар морёор ходоо-; гоор бэлэг барижа ерээд, гуйна баяншни памгантаяа,

– Хайрлыт! – гэжэ Бурууша Борбооной һамганда мур-гэиэ.

– Гондол юумэ угээ, эбгэй хожом байебди, – гэлсээ. Жаран ухэрээ хорой соон хаагаад, паар морёо бэлэг баряад ла, гэртээ бусаба баяншни.

15. УХААТАЙ ЭХЭНЭР

Нэгэ залуу аад, ажилда маша залхуу хун айл зайжа ябадаг байба. Баян аад, ноён

нэгэ айлда байжа, бага сага ажал хэжэ байдаг байба. Нэгэ

уд эр тэрэ ноён:

– Ши залхуу хун тула, бидэнэй юумэ һайн гэдэг хэлсээд, хоол хубсаһаа абаад, али хэрэглэһэнээ абажа, манай хүбүүн

болоод байха гущ? – гэбэ.

– Зай, энэ ноён намайе миин байлгахагуй, зобоохо болобо

гээшэ, – гэжэ тэрэ хубуун бодоод:

– Би байхагүйб, ябахаби, өөрынгөө орон иютагаа һанана-

би, – гэбэ.

Тэрэ ноён хэлэбэ:

– Тиимэ бол, яба тургэн!

Ябаха болоходонь тэрэ ноёнтон нэгэ уран гуа хуухэнтэя һэн, тэрэ хүүхэн угытэй ядуу амитанние хаирладаг тула, тэрэ

ХҮН-3^ХшДиа: ямаРшье зееригуй амитан байнаЩШШ худалдажа, хубилгажа хоол, хубсаһан ^олгожояб аарайш – гэжэ өөрынгөө нэгэ унтэй шэжэр алтан ^""LJJ^g. рээнииень абаад, тэрэ ябаха дээрээ эсэгэ эхэВВИИ

– Зай, баяртай, бишьё ябабаб даа, харин ^г^ло^ танай хүүхэн иимэ алтан бэһэлигээ намда бэлэг угэбэ, энээ ниие хоол, хубсаһан болгожо абахаб. чупя. жа.

Тиихэдэньтэрэ ноёнтон хуухэндээ маша ех► У>Р "лжа.

– Муу хунине мулталжа үгэжэ байһан энэ муу §Ш§ИИВ залхуу үлдэжэрхихэ ушартай гэлдээд. – ши дхин н 'яба. Өөр-хүниие хайралдаг тула, тэрээнэингээ гэри"

төв хабаатай хубсаһа, шэмэгүүдээ сүм аба, тиигээд ябагты

гэбэ.

Урая гуа хүүхэн уйлажа, уйдажа:

_ Намаие юундэ улдэбэт, шэмэггүйшье һаа, аба эжьш

дэргэдэ байхые хусэнэб, – гэхэдэнь болобогүй.

– Яба, яба, – гэжэ үлдэбэ.

– Тиимэ тула ябаха болобо бэзэбди, – гэжэ тэрэ хүнтэй хам та ябаба.

Нэгэ хото городто хүрөөд, нэгэ айлай гэртэ байба. Уран гуа памганиинь нэгэ бээлэй оёод:

– Ши энээниие наймаалаад ерэ, – гэжэ үбгэндөө угэбэ.

– Энэ хэдэн тухэриг хурэхэ бэ?

– Зуун тухэриг хурэхэ юм, – гэжэ һамган хэлэбэ.

Тэрэ хүн дэлгуур дээрэ наймаалжа ябатарань нэгэ баян купец хун: '

– Энээннишии хэн оёоб, хэды сэнтэйб? – гэбэ.

– Зуун тухэригтэ, – гэбэ.

– Намда үгэ, би абахам, мүнгөө үглөө үдэр ерэжэ аба-хаш, – гэбэ.

Тэрэ хубуун гэртээ ерэбэ. һамган бээлэй зааба. Тиигэжэ үгөө һэмби гэбэ.

– Би нэгэ оймоһо оёоби, энээниие мүн наймаалаад ерэ, – . гэжэ үглөө үдэрын угэнэ.

Мун дэлгүүр дээрэ гараад ябана, үнөөхи урда удэрэй купец ерээд:

в – ЭнэШни наймаа ту? – гэбэ.

– Тиимэ.

– Юу сэнтэй бэ?

– Зуун тухэригтэ юм.

– Намда угэ, би абахам, – гэжэ абаад, – мүн лэ үглөө

ерэжэ хамта хоёр зуун тухэриг абахаш, – гэбэ… Хүбүун хариба. һамган:

– Зай, – оймрһоо зааба. – Мун лэ тиигэжэ үгэбэб, – гэбэ. Үглөө үдэрын һамган нэгэ малгай оёод, мүн наймаалхын

үгэбэ. Үнөөхи дэлгүүр дээрэ ябатарань, урдын купец ерээд:

– Малгай юу сэнтэй бэ?

– Зуун тухэриг.

– Би абахаб. Үглөө ерэжэ, хамта гурбан зуун тухэриг $

абахаш, – гэбэ.

Хубуун гэртээ хариба. һамган:

– Зай, зааба малгай, мун лэ тиигэжэ угэбэби, – гэбэ. Yt-лөө үдэр мүнгөө абахын тула, үнөөхи купецэй гэртэ ошобо.

Купец:

– Мүнгэндэ ерэбэ гүш? – гэбэ.

– Тиибэ, – гэжэ хүбүүн хэлэбэ. Купец хэлэбэ:

"Гурбан зуун түхэригөө абаха гүш, а ли гурбан Һайн үгэ абаха гүш? Өерөө мэдээрэйш.

Хүбүүн хэлэбэ:

– Гурбан һайн үгыетнай абахамни.

– Зай, тиигэбэл дуула: нэгэдэх – холо газарта ябв-хадаа хооһон гэртэ хонолго болохо, ши гэртэ бү унта, газа" хоноорой; хоёрдохинь – харгы замда хүнэи гээжэ орхиһои юумэ байха, тэрээниие абаха хэрэггүй, орхёод тойрожо гараа-райш; гурбадахинь – уһагүй орондо дайралдахаш, үндэр ха-дын арада баруун зүгтэ хатаһаи жалгын эхиндэ иэгэ үзүүр-тэй гурбан ехэ уляаһан модоной дэргэдэ хабтагай хара шу-лууе хобхолжо малтахаш, доорһоонь ехэ булаг уһан гаржа, ба-руулжаа урдаха байха. Зай, энэ гурбан угэ ойлгожо абаба-гүш, яба тиигээд, – гэбэ.

Хүбүүн гэртээ ерэбэ. һамгаи асууба:

– Зай, мүнгөө абаба гүш?

– Гурбан зуун түхэригэй орондо гурбан һайн үгэ абаад

ерээби, – гэбэ.

– Зай, болоно даа, – гэбэ һамган.

Тэдэ хоюулан тэндээ байтараа, хүбүүн хэлэбэ:

– Бишни хүдөө холо ябажа, олзо звери оложо ерэхэ бэшэ-

гүб?

һамганиинь хэлэбэ:

– Шинии һайн дуран бэзэ, эрэ хүниие ябуулан хэлэхэ, эхэнэр хүниие зогсоон хэлэхэ гэдэг тула, яба.

Хүбүүн һамгаяа орхёод ябаба. Холын орондо ябажа ябана. Олхошье юумэ үгы, хооһон ябана. Нэгэ газарта зон таһархай холо байгаад, зуураа замда нэгэ эзэгүй хооһон гэртэ хоёр хүн хонохо гэжэ байна. Тэдэнтэй хамта тэрэ гэртэ хонохо болобо. Унтаха гэжэ байтараа, үнөөхи купецэй хэлэһэн угэ һанаан-♦ даа оруулаад:

– Би гэртэ унтахагүй, газаа унтахаби, – гэжэ газаа хоно-66. Тэрэ һүни гэрэй дээдэ хушилта унажа, тэрэ хүнуүд да-руулжа үхэһэн байба. Тэрэ саашаа ябаба. Олоной зам харгыгаар ябатарнь, хүнэй гээһэн нэгэ абдар ханза хэбтэбэ. Тэрээ-ниие абаха гэжэ. байтараа, үнөөхи купецэй хэлэһэн үгэ һа-наад, абангүй орхёод ябаба. Нэгэ хото газарта хүрэбэ. Тэндэ хүрөөд ябатараа, үнвөхи замда хэбтэгшэ абдар ханзые нэгэ хүн олоод ерэһэнь, тэрэ хотоной нэгэ ехэ баян хунэй гэртэ дээрмэ орожо, ехэ юумэ абаһан хулгайшан гээжэ орхитюн байгаад, тэрэ хүниие барижа:

– Ши хулууһан байба гээшэш, хамта хулууһан иүхэдөе-оложо үг, – гэжэ хатуу саазада оруулба.

Мүн тэндэһээ хүдөө холо газар хэсэжэ ябана. Нэгэ булгэм олон хотон айлнууд ган халуунда уһагүй, маша бэрхэтэжз" байна. Тэндэ ябатараа үнөөхи купедэй хэлэһэн үгэ һанаанда" оруулаад, зүүн зүгтэ нэгэ үндэр хадын байхые хараад, тэрээ-* нэй хойно нэгэ жалга харагдана. Тэрэ хүбүүн хэлэбэ:

– Би уһа бэдэрээд үзэхэ байнаби. Тэндэхи улад зон бүгэдэ баярлажа:

тев хабаатай хубсаһа, шэмэгүүдээ сүм аба, тиигээд ябагты

гэбз.

Урая гуа хүүхэн уйлажа. уйдажа:

Намайе юундэ үлдэбэт, шэмэггүйшье һаа, аба эжын

дэргэдэ байхые хүсэнэб, – гэхэдэнь болобогүй.

– Яба, яба – гэжэ үлдэбэ.

– Тшшэ тула ябаха болобо бэззбди, – гэжэ тэрэ хүнтэй хамта ябаба.

Нэгэ хото городто хүрөөд, нэгэ айдай гэртэ байба. Уран гуз һамганшшь нэгэ бээлэй оёод:

– Ши энээниие наймаалаад ерэ, – гэжэ үбгэндөө үгэбэ.

– Энэ хэдэн тухэриг хүрэхэ бэ?

– Зуун тухэриг хурэхэ юм, – гэжэ һамган хэлэбэ. *

Тэрэ хун дэлгүүр дээрэ наймаалжа ябатарань нэгэ баян купен хун:

– Энээниишни хэн оёоб, хэды сэнтэйб? – гэбэ.

– Зуун тухэригтэ, – гэбэ.

– Намда үгэ, би абахам, мүнгөө үглөө үдэр ерэжэ абахаш, – гэбэ.