Текст книги "Бурятские народные сказки. Бытовые"

Автор книги: авторов Коллектив

сообщить о нарушении

Текущая страница: 28 (всего у книги 33 страниц)

Дунда сэсэн өөдөө хаража, нэгэ мирад гэжэ хэлэбэ гэхэ:

– Тэрэ бугайе нэгэ харбалгайн* газарта барижа үгөөд, Улаан Залаадаа харбуулжа, оноо хадан буугаен өеһэндэ үгэхэ.

Гурбан сэсэшүулнүүд туүниие зүбшөөбэ. Түүнэһээ хойшо болходон гурбан сэсэн нэгэдэжэ, нэгэ газар һууба ха. Сэсэниин ехэдэ, сумэгэниин бүдүүндэ гурбалдайн гурбан* сэсэн бутүүе тааха, бухэлиие намнаха юмад сууда орожо, сойда хатаража байгаа юм.

Нэгэтэ Гурбалдайн гурбан сэсэнүүдии гэртээ һуухадан, хоёр һамаган оробо ха. Мэндэ амар хэлсээд, тэдэ һамагад хэлэбэ:

– Бидэ хоёр базанадабдн, хоюулаа аха дуу хоёрой памага-дабди. Хоюулан иэжээд нэжээд хүбүүтэй байба бди. Тэрэ хоёр хүбүүднай эрээмэ сасуу хоёр байгаа юм. Нэгэ 1?уни хоюулан хүбүүдээ тэбэрээд унтаһан юмабди. Нэгэнээмнай хүбүүн углөө бодоходомнай үхэшэжэ байгаа юм. Үлэһэн нэгзэ мүнвө болоходон буляалдажа байнабди. Гурбалдайн гурбан сэсэЯЯН

манай хэрэг илгажа угыта.

Гурбалдайн гурбан сэсэн тэрэ һамагадые үлэһэн хүбүүея асаруулба. Ехэ сэсэниин тэрэ хүбүүниие абаад, һэлмэеэ баряад далайба, хоорондоогуурин хахара сабшаад, нэжээд нэжээдээр

угэхэ гэжэ. Тиихэдэн үнэи эхэн хэлэбэ:

– Хүбүүемнай аланхаараа, энэ һамганда угэгты! – гэжэ. Тиихэдэн нүгөө һамганиин хэлэбэ:

– Сабшагтуй, хэндэшье хүртэйгүй байг! Гурбалдайн гурбан сэсэн тэрэ һамагадай хүүриүүд дээрэһээ

илгажа, хүбүүе сабшахагүй гэһэн һамгандан үгэжэ табиһан гэлсэхэ.

53. ГУРБАЛДАЙН ГУРБАН СЭСЭН

Гурбалдай гээши хун гурбан хүбүүтэй байгаа'. Тэрэ гурбан хүбүүн худмури хээ

убэй гэртээ һуу һууһаар эсэгэеэ далан улаан үхэри идежи дуу-

Ьашхоо. Тиихэдэ дүү хүбүүниин ахаһаан һурана:

– Аха, аха, хаанапаа ерээбши?

Ахан хэлэнэ:

– Хуйтэн голой сэлеэнһээ ерээб.

– Хүйтэн гол гэжи голоһоо гараһан горхоо хэлэныштаа?

– Голоһоо гараһан горхонши һаан, тураг шубуун дэбзжи гараа үбэй има.

– Тураг шубуун гэжи тугаар гараһан бульжуиуурай хү-бүүн бульбурайхани хэлныштаа?.

– Бульжумуури хүбүүн бульбурайханшни хадаа хаан хүү-"и алтан орьег дээрэ һуужи, хоёр даляараа газар хадхажи байһиима.

– Хаан хүнн алтан орьег гэжи харса хүни урса хэныйш-

таа?

– Харса хүни урсаши һаан хоёр нохой хоёр эрхиндэн

һуугаад, дуу дуугаа дуулалдаа үбэй байһиима.

– Хоёр нохой гэжи хоёр нохоёо нойтон гөлгө хэлныштаа?

– Хоёр нохойн гөлгөнши һаан, Шингэлтүйн дабаан өөдэ дөшен пүүд туулга даажи гараһиима.

– Шингэлтүйн дабаан гэжэ бог-һаг адхаһан болдогоо хэл-ныйштаа?

– Бог-һаг адхаһан болдогши һаан, ялгайн ябар халхала-

һиима.

– Ялгайн ябар гэжи үглөө үдэшин шируу хэлныйштаа?

– Үглөө үдэшын шируушии һаан, хоёр сэсэн хүүр хэлсэ-жи байһаар хэлэеэ хөлдөөшхнһиима.

– Хоёр сэсэн гэжи хоёр хэлхеэ тульмага хэлныйштаа?

18'

5

275

– Хоёр хэлхэй тульмагши һаан, хэлхэ хүүр дутаа үбэй има. Тиигээд гэртэпээн Хартагай хаани нэрэ өдөр ошохомнай

гэжи төхөөрэбэ. Төхөөрөөд ошоо. Ошоходон айл байгаа. Ехэ хубуунннн тэрэ айлда ороо. Ороходон, гэрэй эжин гэртээ убэй. Гэртээ убэй байхадан, ахаһаан хоёр дүү хүбүүниин һу-раба: '

– Ямар хунээдэ орообши? – гэжи.

– Өрөөһөн нюдээ өрөмдөк хүнээдэ орооб.

Тиигээд саашаа ябана. Баһа нэгэ хүнэй гэр байхада тэндэ дунда хүбүүниин оробо. Дунда хүбүүнһээн һурана:

– Хэнээдэ орообши? – гэжи.

– һорһон дахатай хунээдэ орооб.

Бапа саашаа ошоходон нэгэ гэр байгаа. Тэндэ бага хүбүу" ниин оробо. Тэрээнһээн һурана:

– Хэнээдэ орообши?

– Сагаан морьтой хунээдэ орооб, – гээ.

Тиигээд саашаа ошоходоо тэрэ ороһон улаһаа хүсээ. Хү-сээд, урайн ороходоо, ахан хэлэнэ:

– Энэ минии ороһон гэри эжин.

– һайши гээд таняабши? – гэхэдэн:

– Нюураа угаагаад, угаадаһаа хушаа үбэй иима, тэрээ-гүүриин таняаб.

Нүгөө хүбүүгээ хүсээд, дунда хүбүүниин хэлэнэ:

– Минии ороһон гэри эжин ЭНЭ. t

– һайшан гээд таняабши?

– һорһон дахаяа һэжирээд өмдөө һэн, тэрээгүүрин таняаб.

Урайн ороод инеэлдээд ябана. Гурбатхи хүүгээ хүсээд, бага хүбүүниин хэлэнэ:

– Минин ороһон гэри эжин энэ, – гэбэ.

– һайшан гээд таняабши?

– Сагаан морёо унахадаа ильбээд унаа һэн, тэрээгүүрии таняаб.

Тиигээд Хартагай хаанаа нэрэ өдөр зугаалаба. Зони тархада тэрэ гурбан хүбүүн хаандаа заагаа: – Энэ гурбан хүбүүн мани урай орходоо шоглоо һан, – гэжи.

Тиихэдэн хаан һураба:

– Яахадаа урайн орходоо шоглообта? – гэжи. Тиихэдэн ехэ хүбүүниин хэлэнэ:

– Би энэ хунээдэ ороо һам, ороходом хэнээдэ орообши гэжи бэшимни һураа һан. Тиихэдэн өрөөһэн нюдэ өрөмдөг хунээдэ орооб гэжи хэлээ һэм, Һайшин гээд таняабши гэхэдэ, нюураа угаагаад, угаадапаа хушаа үбэй иима. Тэрээгүүрин таняаб гэжи хэлээ һэм. Тиигээд танихадам, бэшимни: "Аха зоб хэ-лээш", – гэжэ инеэлдэжэ урай ороо Һамди.

Нугөө хоёр хүбүүд ушараа хэлэбэ.

Хартагай хаан тэрэ гурбан сэсни табяад, хоАнопоон тагнууд

гаргаа. Харьхадаа юу хэлсэхиимааб гэжи.

Ехэ хүбүүниин хэлэнэ:

– Хартагай хаани гээшэ ямар хара хүни зүһэтэвби? Нүгөө хоёриин зүбшөөжэ, дунда хүбүүниин хэлэнэ:

^ – Энэ аршин ямар хүни амтатайб – гэжи.

Нүгөө аха дүү хоёриин:

– Бэди б ah а тиижэ һанаа һамди, зүбтөө,—гэжэ.

Бага хүбүүнийн хэлэнэ:

– Энэ мяханнин яахадаа нохойн мяхани амтатайби? – гэжи.

Тиихэдэн нүгөө хоёриин баһа зүбшөөнэ. Хоёр тагиуул тэхэ-рээд, хаанда тиижэ хэлсэнэ гэжи хэлсэһэн хүүриин барни хэлэнэ. Тиихэдэн хаан тэдээни татуулаад пурана:

– Яахадаа би хара хүни һүрэгтэй байхымби?

Тиихэдэн эхэн хэлэнэ:

– Би шамайе хара хүнэһээ олоһиим.

– Архим яахадаа хүни амтатай байхым?

Эхэн хэлэнэ: ftjjm

– Үхэһэн хүни хуурсаг дээрэ ургаһан модойн асаржи сорго

хэжи архи нэрээ һэмди.

– Мяхан һайши гээд нохойн мяхани амтатайимби? – гэхэдэн:

' – Хонид манай тахалжа үхэһиима, нэгэ бугшаа үлэһэн но-

хойёо хөхүүлэжи тэжээжи ехэ болгоһиимди.

Тиигээд Гурбалдайн гурбан сэсэн зөбтө гараба. Тиигээд хаан хэлэнэ:

– Би тани туршахам. Та талда гарагтуй.

Талда гаргаад гурбан дабхар торгоор алтан бэһэлигээ орой-гоод гурбан дабхар хобто соогоо хээд, газаапаан гурбан сэсэн хүбүүгээ асараад:

– Зай, юу хадалгаа би? – гээд пурана. Ехэ хүбүүн хэлэнэ:

– Гурбан дабхар хобто байна.

Дунда хүбүүниин хэлэнэ: – Гурбан дабхар хобто соо гурбан

дабхар торгон байна.

Бага хүбүүнһээ һурахадан хэлэнэ:*

– Гурбан дабхар торгон соо алтан бэһэлиг хадагалаатай

байна.

Тиигээд гурбан сэсэн гэртээ харьхаяа гараба. Ерэжэ ябахадаа нэгэ изии нэгэ хамсуйяа өмөдөөд, нүтөвдөө үмдөө убэй аран-

га дээр аарса хэжи байна. Өөһэд пурана:

– Хай, сагаагши үнеэ харайт?

Тэрэ изии хэлэнэ:

– Харааб, мэнэ урайхантнай Хартагай хаани гурбан хара буха хай сагаан үнеэндэ хамар дээрээ баалгажи, ханшар дээрээ шээлгэжи ябажи ябана… ш

Тэрүү изиидээ тороод саашаа ябана.

Нэгэ хүяээдэ ороно. Тэрэ хүнээдэ гэртэн хүн убэй, нэгэ ба саган байна. Тэрэ басаганһаа һурана:

_ Биде холойн харгуйн улад байна бди, манда идехиимэ убэй Тоотогой хоёр үндэгэн, тухурюуни нэгэ хүзүүн бии бай. на, тэрээни болгохо барюулаа үбэй тогоон танда байнуу? Тиихэдэн хэлэнэ:

– Барюулаа үбэй тогоон бии, баабайһаан айнаб, үндэрөө убэй тогоон бии, инбииһээн айнаб.

Гннхэдэн, һурана:,

– Баабай иибии хай ошоһиим? Басаган хэлэнэ:

– Өөрьёо гэртхн идеэи хүнээдэ идехэеэ ошоо, үлүүр бэеэ эбэшэнтэй андалдахаяа ошоо.

Тээнинн таагаа убэй байшоо.

54. ЭСЭГЫН ГУРБАН ХҮБҮҮН

Урайниин эсэгын гурбан хүбүүд байдаг байгаа. Тэрэ гурбан хүбүүд Монголдо

нүүхэмнай гэжэ түхөөрбэ. Түхөөрөөд, тэдэш |ябаа. Ябана… ябана… Нэгэ нүүһэн хүни бууса дээрэ орожо ерэбэд. Тэрэ нүү-яэн хуни бууса дээрэ орожо ерээд байхадаа, бэеэгэн хүбүүн-һээн һуранад:

– Эндэ ямар хүн һуугааб? – гэжэ.

– Хара морьтой, хара хоньтой, хара нохойтой хүн һуу-гаа, – гэбэ бэеэгэн хүбүүниинь.

Тэрэ гурбан хүбүүд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Тиигээд нэгэ пая нүүжэ ябашаһан бууса дээрэ оробод. Тэрэ бууса дээрэ ороод байхадаа, тээли хүбүүнһээн һуранад:

– Энэ бууса дээрэ ямар хүн һуугааб? – гэжэ.

– Шара морьтой, шара хоньтой, улаан үнеэтэй хүн эндэ hyyraa, – гэжэ тээли хүбүүниин хэлэбэ.

Теэд тэдэ хүбүүд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Тиижэ ябаһаар, нэгэ пая нүүжэ ошоһон бууса дээрэ тудажа ерэбэд. Тэрэ бууса дээрэ ерээд байхадаа, ехэ хүбүүнһээн һуранад:

– Эндэ ямар хүн һуугааб? – гэжэ.

– Сагаан морьтой, сагаан хоньтой, сагаан үнеэтэй хүн э" Дэ Һуугаа, – гэжэ ехэ хүбүүниин хэлэбэ.

Хүбүүд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Яба ябаһаар ерэ* *эДээ, нэгэ һая нүүжэ ерэһэн гэртэ тулажа ерэбэд, Тэдэн нээ-Рээшил бага хүбүүниин хэлэһээр хара морьтой, хара хоньтой, *аРа нохойтой хүн байгаа. Хара моринһоон һая ерээд бүтүү УУрал гаража байгаа.

Энэ хүбүүмнай эүб хэлэһэн байбахним, – гэлдээд cat-Шаа ябабад. Ябана… ябана… Яба ябаһаар тэдэш нэгэ пая П

жэ евэпэн хүүдтэ оробод. Тздэн тээли хүбүүни хэлэһээр шара морьтой, шара хоньтой, улаан үнеэтэй хүн байгаа.

– Тээли хүбүүмнай баһа зүб хэлэһэн байбахиим, – гэл-дээд хүбүүд саашаа ябабад. Ябанад… ябанад… Тиигэжэ яба-һаар, нэгэ һая нүүжэ ерэһэн гэртэ тулажа б aha ерэбэд. Ехэ хүбүүнэйн хэлэһээр тэрэ хүн сагаан морьтой, сагаан хоньтой, сагаан үнеэтэй гэр байгаа.

– Энэшни ехэ ахаймнай хэлэһэн тудабахиим, – гэлдээд тэдэ хүбүүд саашаа ябабад. Хаанаһаан тиижэ хэлэһэн хүүр-яуүшын тудаба гэхэдэ, тэдэшни бууса дээрээ унагааһан даа-хяинь хаража хүбүүд тааһан байгаа. Сэсэн мэргэн хүбүүд байһым байгаал даа. Тэрэ хүбүүднай теэд саашаа ябабад. Ябана… Ябана… Яба ябаһаар хаанай гэртэ хүрэжэ ерэбэд. Хаанда хүрэжэ ерээд, гэртэнь оробо. Гэртэнь ороходонь тэдээ-ии сагаалаад, абаашша хаашхаба. Хаалгаад һуухадаа тэдэ гурбан вер соогоо зугаалнад:

– Энэмнай хара хүн аад, хаан ороод һуунахиим, – гэжэ хэлэнэ нэгэ хүбүүниин.

– Архиһаан ямар хүни амтан гарааһам, – гэнэ нүгөөдэнь.

– Мяханһаан ямар нохойн амтан гарааһам, – гэжэ гур-бадьхи хубүүниинь хэлэнэ.

Иижэ хэлсэжэ Һууһайн хаани хүлһэншэд дуулаад, хаанда хэлэбэ. Хаан тэрээни дуулаһамээрээ уур сухал боложо, бое одогоноо суглуулжа асараад һураба:

– Эдэ хүбүүд яахадаа иигэжэ хэлсэбэб? – гэжэ.

– Хаае хардаад, анханда шинии үбгэ эсэгэ хаа ороһон-хиим, теэд хара хүн хаа оробо гэжэ илгараад байгаалам. Ган тасуур боложо, үнеэд хожороод, хүрэнгэдэ үһэн орохоёо бо-лёод байхадан, эзыш хүрэнгэдөө хүхэнэй үһэ һаажа хэһэниин хүрэнгэ хүни амтатай болоод байгаалам. Теэд тэрээвһээн хойшо хүрэнгэёо эдьхэхэдээ, хүни үһөөр эдьхэһиимэ, теэд хүни амтатай байгаагой яаханби хүрэнгэ. Үбһэ хулаһаар дутаха-даа, үбгэ эсэгэшни үхэр одоһаа нохойн мяхаар эдеэллэжэ бай-һыма, тэрэшни теэ нохой амтатай гэжэ илгараад байгаалам, – тэжэ бөө одогошын, мэргэд түргэшын тэрэ хаандаа хэлэжэ үгэбэд.

Тэрээни мэдэжэ абаһамээрээ, тэрэ хаан хүбүүши сэсэйи ойлгоод; "Хаалгаатай хүбүүши табижа, наашан намда асараг-туй", – гэбэ. Тэрэ хүбүүши гаргаад, хаанда асарба. "Байс, эдэ хүбүүши сэсэйи үшөө туршаад үзэхым байна", – гэжэ хаан ойндоо' һанаад, тэдээнһээн һураба.

– Дайда дээрэ гурбан улаан юум?

– Ялгада ургаһан шүнэһэн улаан, Яргалтай хүни шарай улаан,

Ябарта үлеэлгэһэн үнэгэн улаан, – гэбэд тэрэ хүбүү-

шын.

– Дайда дээрэ гурбан сагаан юум? – гэжэ хаан һураба.

– Үтэлхэдэ үһэн сагаан,

Үдэхэдэ шүдэн сагаан,

Үгхэдэ яһан сагаан, – гэжэ хүбүүд хаанда харюу үгэ

бэд.

– Дайда дээрэ юһэн хүхэ юум? – гэбэ хаан.

– Хасуурһан хүхэ, нарһан хүхэ, тэнгэри хүхэ, уһаи хүхэ, ногоон хүхэ, – гэбэд. – Үбэлдөө хагдархай хуша хүхэ. Үбэл-дөө хүхөөр байха бурюу хүхэ. Бурюу гэжэ ногоон үбэлдөэ ходо хүхөөр байдагшымаа.

– Архиин арбан гурбан эдьхүүргэ намда нэрлэжэ үгэг-ты, – гэжэ хаан тэрэ хүбүүдтэ хэлэбэ. Тэрэ хүбүүшын нэр-лэбэ.

Архиин арбан гурбан эдьхүүргэ гэжэ:

Ургажа байһан ногоонһоон, Ургажа байһан модонһоон, Хурдан морьни туруунһаан, Мэргэн хүни эрхэйһээн, Мэдэдэг хүни хэленһээн (бэшэ юумын)

абажа эдьхэһэн байна архи, – гэжэ хүбүүд хаанда хэлэбэ.

Хаан хүбүүши иимэ сэсэн мэргээр харюу хэлэжэ үгэхэдэнь ехээр баярлаад, адаһа мал, мүнгэ юумэ үгөөд табиһан юм

гэлсэнэ.

55. ҺАНААМГАЙ АХАДҮҮНЭР

Эртэ урда нэгэн сагта бэлэй. Эхэ эсэгын гурбан хүбүүд байгаа. Хамта ябадаг һэн. Нэгэ һайн cap шахамалтай байтарань, тэрээнииень гэнтэ абашаба, үгы болошобо. Гурбан ахадүүнэр:

– Сарнай яашаба гээшэб, хулгайшан, магад, абаба гү? – гэлсээд, – тэрээниие хайшан гэжэ олохо ушартай болооб, – гэжэ зүбшэлсэхэдээ:

– Таалсаад олоё, – гэлсэбэ.

– Зай, тиигэе. Таабари хэлэ, хэлэ. Ши хэлэ, ши хэлэ, – гэлсээд, аха хүбүүн эхилжэ хэлэбэ:

– Нэгэ хүрзэгэр хара хүн ябаба, – гэбэ. Хоёрдохи хүбүү-нвинь хэлэбэ:

– Хүрзэгэр хара тула тэрэшни боршигор нюуртай байха ёһотой. (

Гурбадахи хүбуүн хэлэбэ:

– Хүрзэгэр хара аад, боршигор нюуртай тула тэрэшни Бор-шитхо гэжэ хун гээ, шэ.

– Мун Боршитхо сарымнай хулгайлба, тэрээниие бэдэржэ олоё, – гэлсээд, гурбуулан Боршитхо гээшые бэдэржэ ябаба.

Холо газар бэдэржэ ябатарань, нэгэ хүрзэгэр – хара аад, боршигор нюуртай нэгэ хүн ябаба.

– Та, хэн гээшэбта? – гэбэ. —;

– Би Боршитхо гээшэби, – гэбэ.

– Аа, тиимэ һаа, та бидэнэй шахамал cap хулгайлһан хүн мун, – гэлсэбэ. в

Боршитхо:

– Яагаад намайе хулгайда хабаадуулаабта, – гэхэдэнь:

– Бидэнэр таабари таалсааД мэдэбэбди, – гэхэдэнь, Бор-

шитхо сэсэн үгэдэ бэрхэ байһан тула тэдэниие дүтэ уауулЩщ

гуй, торгоохо байба. Тиихэдэнь гурбан аха дүүнэр:

– Бидэнэр мэдэһэн байхабди, ши абаһан байнаш, – гэжэ Боршитхыё барижа хүлеэд, хуули яаманай газарта абаашаба.

Тэндэ ошоод:

– Энэ бидэнэй cap хулгайлһан хүн мүн тула энэ хүнһээ сарые бидэцэртэ түлүүлжэ үгөөд, энээниие хэһэлтэдэ оруул-

хые гуйнабди, – гэбэ. Боршитхо хэлэхэдээ:

– Эдэ гурбан намайе хардахан багадаад, бэеыемни хүсөөр хүлижэ, сохижо зобооһондоиь, эдэ гурбаниие хинамжада аба-

хые гуйнаб, – г гэбэ. Щщ

Заргын ноён асууба:

Таанар энэ Хүнэй хулууһаниие яагаад тодоруулаабта?

Гурбан ахадүүнэр хэлэбэ:

– Бидэ гурбуулан таабари таалсаад мэдэбэбди.

Боршитхо хэлэбэ:

– Энэ гурбан уймар тэнэгүүдһээ намайе сүлөөлөөд, эдээ-

нине хинамжада абаха ушартайт.

Заргын ноён хэлэбэ:

– Таанар маша тэнэгүүд гээшэт, таалсаад мэдэбэбди гэжэ гэмгүй хүниие барижа эндэ асарһантнай буруу ябадал гээшэ. Таанар анханай тэнэгүүд һэн тула гэмгуй орхигдохот, энэ ху-

ниие хулгайлба гэхэеэ зогсогты, тиигээд ябагты.

Гурбан ахадүүнэр:

– Бидэнэр мэдэпэн байхабди, эрхэ бэшэ энэ Боршитхо ху-

луужа абаһан байха, – гэлсээд һалангүй байба.

Тиихэдэнь ноёдууд зүбшэлдөө:

– Эдэ гурбанда юумэ нюугаад таалгуулха ушартай байна, агад мэдэхэ байгаа һаань, Боршитхыё мушхэжэ болохо байна, – гэжэ зүбшэлдөөд, тэрэ гурбан ахадүүнэрые харанхы гэр-тэ хаагаад, урда зүгтэ нэгэ үхэһэн гахай газарта булаад, баруун зугтэ нэгэ үндэгэ газарта булаад, хойто зугтэ нэгэ шэрэм тогоо газарта булаад, тэдэ гурбан хүбүүдые гаргажа асууба:

– Зай, урда зүгтэ газар доро юун байна бэ?

Гурбан хүбүүд нэгэ газарта урда урдаһаа харалсажа һуу-гаад:

– Таабари ши хэлэ, ши хэлэ, – гэлсэбэ.

Нэгэниинь хэлэбэ:

– Тэрэшни хүрзэгэр хара юумэ байбал, нэгэ үзүүрынь шан-тагар байха ёһотой бэзэ, – гэбэ. Гурбадахи хүбүүн хэлэбэ:

– Хүрзэгэр хара аад, нэгэ узүүр шантагар тула тэрэтнай

гахай гээшэ, – гэбэ.

– Зай, баруун зүгтэ юун байна бэ мэдэгты, – гэбэ.

Мүн хүбүүд гурбуулан:

– Ши хэлэ, ши хэлэ, – гэлсээд, ргэниинь хэлэхэдээ:

– Монсогор сагаан юумэ байна, – гэбэ. Хоёрдохн хүбүүн

хэлэбэ:

– Монсогор сагаан тула нэгэ талань хушуутай бэзэ.-* гэбэ. Гурбадахи хубуун хэлэбэ:

– Монсогор сагаан аад, нэгэ талань хушуутай тула тэрэ бол ундэгэн гээшэ бэзэ, – гэбэ.

– Зай, хойто зугтэ юун байна бэ? – гэбэ. Мун лэ:

– ТШи хэлэ, ши хэлэ – гэлдээд, нэгзниинь хэлэхэдээ:

– Нэгэ тунтэгэр хара юумэ байна, – гэбэ. Хоёрдохй хубуун хэлэбэ:

– Тунтэгэр хара тула нэгэ талань хонхогор байха бэзэ, – гэбэ. Гурбадахи хубуун хэлэбэ:

– Тунтэгэр хара аад, нэгэ талань хонхогор тула тэрэ бол тогоон гээшэ бэзэ, – гэбэ.

– Зай, энэ Гурбан нюуһан гурбан юумыемнай сум таажа, Ж танижа мэдэһэн тула Боршнтхо, магад, эдэнэй cap хулгайл-һан байжа боЛолтой байна; – гэжэ Боршитходо шанга хэм-^ л жээ абажа мушхэхэдэнь:

– Хулуужа абаһамни унэн байна– гэжэ хэлэбэ.

Тэрэ гурбан хүбүудтэ Боршитхоһоо сарыень тулуулээд, Боршитхые хэһэлтэдэ оруулаад, турмэдэ хааба гэдэг.

56. БОДОМЖОТОЙ ХҮБҮҮН

Нэгэ хун түрэлхидтөө айлшалжа ошоод, унажа ябаһан элжэгэеэ үүдэндэнь үяа

һэн ха. Тэрэнь алдуураад, бэлшэжэ ябашоо гэхэ. Бэдэржэ ханша хайшаа харайжа ябаһаар, харгыда ябаһан хүбүүнһээ

асууба: 1 11

– Элжэгэ хараагүй гүш?

– Ямар? Зүүн нюдэ һохор, хойто хүл дохолон, арбай та-ряатай хуушан ногоон туулмаг ганзагаланхай һэн гү?

– Мүн, мүн, эгээл тиимэ…

– Үгы, би хараагүйб, – гэжэ хүбүүн х^арюусаба.

– Юу хараагүйб гэжэ? Ши мүнөө һая зүһөөрнь хэлээ ха юмши! – гэжэ тэрэ хүн халдаба.

Тиигээд хүбүүе барижа, судьяда абаашаад, элжэгэ хулуу-гаатэжэ мэдүүлбэ.

– Намай һохор гээ гүт! Би харгыгаар ябаһан мүр хараа һэм, – гэжэ судьяда хүбүүн элирхэйлбэ. – Буруу тээхи хойто хүлөө дутуу алхадаг аад, гүнзэгыгөөр гэшхэдэггүй байхадань, дохолон гэжэ мэдээ һэм. Харгын баруун талын ногоо хирбэ-дэг байгаа. Зуун талын ногоо харадаггүй хадаа зүүн нюдэ һохор байгаа ёһотой. Модо шудархадаа, ногоон һэбэрдэһэ үлөөһэн, арбай таряа гоожуулһан байхадань, хуушан соорхой туулмагтай байгаа гэжэ мэдээ һэм, – гэбэ.

Судья эдэ бугэдые дуулаад байхадаа, элжэгэеэ алдагшые хараагаад, тэрэ хүбүүе табиһан юм.

57. АМАНДАА ААГТАЙ 'ЩШ ТАРХААС

Уряа нэгэтэ онигорхон нюдэтэй Олзой хаан ехэ ундхарай хурэхэлэ зондоо иимэ зар тунхаг тарааба: хэн минии үнэншэхөөр х>да лаар хэлэжэ шадахаб тэрээндэ би аягаар дуурэн алта Н хэб – гэпэн тунхаг байба.

Зар тунхагай дорьбоогоор Малаасагай малшвнь онигорхон нюдэтэй Олзой хаанайдаа ороод: "Хаан баабай минии эсэгэдэ ута урга бии юм пэн. Тэрэ. ургаараан баабаймни ог-торгойн одоһуудые, тэнгэриин мэшэһы худхадаг юм һэн", – гэхэдэнь:

– Ай, тэрэшни даа, юухан байхаб. Минин хаан баабай

да aha а нэрэхэдээ, газаагаа һуугаад, наранһаа носоодог юм

һэн. Тиимэ ута голтой дааһатай бэлэй даа.

Тиигэжэ хэлэхэдэнь, Малаасагай малша угэ хүүргүй га-

заашалба ха.

Зар тунхагай дорьбоогоор Олёодой оёдолшо онигорхон нюдэтэй Олзой хаанайда ороод: "Хаан баабай, байза усэгэл-дэр тэнгэри Дуугарһаар, огторгойн оёдолые шуурасарань дуу-гарабал. Үдэшэ орой болосоро тэрээниие удэжэ хадхажа бай-шабалби", – гэбэ. I v

– Хари, ОлёодоЙ оёдолшомни ехэ һайн хэрэг хэжэ Оутээ-жэ ябаһан аад, ганса муусара хадхаа хаш. Тугаар үглөө хура шэдэрэн, шэдэрэн байгаа пэн, – гэбэ Олёодойео наада барин Олзой хаан. I Ц

Оёдолшо Олёодой дуугай бо^ож%газ^а^ЯЛгын тотгой-Зар тунхагай дорьбоо дуулаһаар, Таряата жалгын толгой

до, будаа хадажа байпан Таряаша Тархаас^/^н

"хос-тое" байсара абяа гарган IBBB

Онигорхон нюдэтэй Олзой".Hj "eS байсара

– Уу! Таряаша Тархаас юун торхоео шэрэжэ ерээбши? – гэжэ һураба.

– Абасаяанэхэжэ ерээб, – гэнэ– в! угэсэтэй

– һэ, юун абаса. лэзээ, i

болоһоноо мэдэнэгүйб, г гэбэ хаан мартажархёо гуш?-

– Энэ торхоор обоисо алта НК| |

гэнэ. Н

– Худалаар бу хэлэ.

– Худалаар хадань, аягаар дуурэн алта намда үгэ?

– Худалаар бэшэ, үнэхөөрэн!

– Үнэ. хөөрөөн хадань, торхо алтыем үг1

Онигорхон нюдэтэй Олзой хаан,' таряаша Тархааста үгэ хүүрээрээн боогдоһондоо алаг зүрхэндөө һанаһан аягатай алтанһаан иигэжэ һалаһан юм гэлсэгшэ.

58. ДАЛАН ХУДАЛШАН

Далан худалшан хоёр нүхэдтэйгөө аянда ябатараа гал үгыдэбэ. Хажуудань холо бэшэ утаатай айл харагдаба. Далан худалша нэгэ нүхэрөө галда эльгээбэ. Тэрэ нүхэрынь ошожо, энэ айлайда оробо. Ороходонь гэр эй эзэн һуужа һууба, «Гал эрижэ ерээб», – гэхэдэнь тэрэ үбгэн хүбүүе:

– Зоо шорга руугаа жолоо зүһүүлээд угэ. Тиигэбэлшни гал үгэхэб, – гэнэ. 'щ|

Жолоо зүһүүлээд тэрэ хүбүүн үхэшэбэ. Нүгөөдэ нүхэрөө Мүн лэ баһа тэрэ айлайда эльгээбэ. Нүгөөдэдөөл адли үхэ-шэбэ. һүүлдэнь далан худалша өөрөө ерэжэ:

– Галда эльгээһэн хоёр нухэдни хаанаб? – гэжэ гэрэй ззэнпээ асууба.

– Зоо нюрга руугаа жолоо зүһүүлһэн хойноо гал абахат гэхэдэмни зүһүүлээд лэ үхэшэбэд, – гэбэ.

Мүнөөхи хүбүүмнай:

,– Гал үгыт? – гээд эрихэдэнь:

– Жолоо зүһүүлээд гал абахаш, – гэбэ.

– Би далан худал үгэ хэлэхэмни, тиихэдэмни та намайе худал үгэ хэлэнэш гээд хэлэхэгүйт, хэлээ һаа, та өөрөө намда жолоо зүһүүлжэ үхэхэт, – гэбэ хүбүүн.

Хоюулан зай зүб болобо. Далан худалшан хөөрэбэ: —: Би өөрьшгөө түрэһэн эсэгэһээ түрүүн газар дээрэ түрөө хүмби.' Үбгэн абынгаа тэмээдыень адуулаа хүмбн. Тиигээд тэмээдэйм нэгэ тэмээн далайн саада бэедэ гарашаһан юм. тэрзэниие асарха хэрэгтэй байһан юм. Тэмээгээ абаашаха гээд саанань гаража шадабагүйб. Сабшадаһа табяад гараха гэбэб, тийхэдэ тэрэмни даабагүй. Хялгана таһалаад далайда табиһамни, хялгана намайе дааха байба. Тэмээндээ ошон гэхэдэмни, тэмээмни ботоголжорхёод байба. Ботогоёо тэмээндээ ашаһамни даабагүй, тиихэдэн ботогон дээрээ тэмээгээ тээгээд 'үзэһэмни, ботогомни тэмээгээ миид даагаад ябашаха байба. Тэмээгээ туужа ябатарни, захадамни нэгэ сагаан мо-ритой хүн ерэбэ.

Тэмээн морин хоёроо хараад, агсалдая гэбэб тэрэ хундй Агсалдабабди. Морёо унаад гэртээ бусажа ябатарли, морим-ии найга найгаһаар ябаба. Гэдэргээ харан гэхэдэмни, мори-иоймни һуүлһээ үндэр гоё модон ургашоод, тэнгэриие зура-жа, мориием зобоожо ябаба. Ургажа байһан модоёо дамжажа узэбэб. Дамжа дамжаһаар тэнгэридэ гарашабаб. Тэнгэри дээрэ гаран гэхэдэмни, байгаһан ухэрнууд болзоргуй олон байба. Захаһаань шэлэн байжа эдпбэб, тиигэбэщье һаа садаха-гуй байбаб. Харин байтаһанай баруун туя эдеэд лэ садаша баб. Тэндэһээ бууха аргаяа бэдэрбэб. Байтаһан ухэрнуудэй ' нгээ арһаар аргамжа мушхабаб. Аргамжаяа тэнгэриһээ уяад доошоо буубаб. Буужа ябатарни аргамжамни богонидобо. Энэ удэр талаан болоходоо, ундэр гэгшын нэгэ хун талха хиид-хэжэ байба. Михшшэһээнь шагтагалдаад буушабаб. Бууха-даа шабарта шаагдашабаб. Шабарһаа гаража ядажа байха-дамни, нэгэ Хайлгана шубуун ерээд, шэхэн соомни ундэгэл-жэрхнбэ. Шэхэн соохи ундэгыемни шарахан унэгэн хулуухаяа ерэһэн байгаа. Да б гэжэ һурэхэдэнь, унэгэнэйнгөө һүүлһээнь бариһан тулада шагтагалдаад орхибоб. Шабарһаа гаргаадЦ үнэгэнэймни һүүл таһаршаба. Тэрэнэй һүул сооһоо һонин гэ– 1 дэг бэшэг гаража ерэбэ. Энэ бэшэгыень абаад уншахадамни:

– Минии аба шинии абаһаа мунгэ абаха ёпотой байгаа юм байна. Тиигээд би үри шэрэ үгэхэ мунгыень эрижэ ерээб, – гэхэдэн, мунөөхн хүниннь:

– Бу худалаар хэлэ, минии аба шинии абада нэгэшье ури ялагуй, – гэбэ.

Одоол баян хун мэхэлэгдэжэ, боосоогоо алда ад лэ өөрын-гөө зооһоо жолоо зүһүүлжэ үхэшэбэ.

Далан худалшан аймшагтай дорюун баян хуниие мэхэл-жэ, эззд зөөрииень, гал болои бусадынь абаад, гэр нютагтаа бусаа һэн.

59. ДАЛАН ХУДАЛ

Уни үнгэрһэн сагта, нэгэ ехэ шэруун,

fasxa хнрзага хатуу хуулитай хаан байгаа'

Нэгэтэ мүнөө хаанда найр зугаашье, наадан хатаршье, аоата агнууришье, албата зоншье залхуутай болоно. Юушье,< хэниишье хараха дурагуй, ехэ уйдхартай болоходоо: хаа хаа-на айл тииргэн бури, нютаг орон бури, иимэ зар гаргуулна:]

"Хэн хун хаанда далан худал, нэгэшье унэн ушар opyyj лангүйгөөр, торон норонгүй хэлэхэб, тэрэ хун тэмээнэй ашаа зэргын алта абаха. Хэн толгойдоо шор татажа, хэлэжэ бай-һаар уг-маг гэжэ нэгэшье үнэн үгэ хүүр оруулаа болбол ами~] дыгаар газарта зоолгожо, хойто удэрнь толгойн сааза хүлүүл-жэ, зольбо нохойн хоол хүнэһэн болохо", – гэжэ зар тунхагч тараба ха.

Зар дуулаһаар худа лш ад хаана яанаһаа хаанай ордон тээшэ болоно. Зариманиинь хомхой ёродоо, зариманиинь нэрэ|> соло олохоо һанажа, зариманиинь үгытэй ёродоо эндэ ерэбэд ха. Тэдэнэй дундаһаа хэнииншье хаанай ой ухаанда оромоор унэн үгэ хүүр бүри оруулангүй, далан худал хэлэжэ шадаба-гуй. Олон хүн тэмээтэ ашаа алтанай түлөө амяа хороолгог-добо. һүул тээшэ далан худал хэлэхэмни гээшэдшье олдохоо болйшобо ха.

Нэгэтэ, 'арагуй армаахитай, үбдэг соорхой үмдэтэй, хүхэр-шэһэн шэг шарайтай хүл нүсэгэн хүбүүн хаанай хадамал мүигэн бартаае хонхиргобо. Хаанай хара түмэр гэнжэдө баи-һан бааһар нохойд "һам-һүм" гэлдэнэ, хаһаг харуурынь хо-рнно Энэ хүбүүн энээи тойрон харагдаа үзэгдөогүй һэн. ондоо хари газарай хубүүн ха гэлдэһэниинь, бог шорой хамаа-ша һамганай, баяшуулай тугал буруунуудые харааша үбгэнэ" хүбуун болобо ха.

298

Хүбүүн, шамда юун хэрэгтэйб? – гэжэ хаанай харуур-

нууд бодолгогүйгөөр бадаран һураба.

– Би хаанда далан худал хэлэжэ үгэхөе ерээб, – гэжэ хамараа хушалан байжа харюусаба.

Хаанай харуур үнөөхи хүбүүе хүлһөөнь толгойдонь хүрэ-сэр харасагаагаад, бүдүүлиг бодолгогүйхэнеөр:

– Элүур мэндэ дээрээ, ээм дээрэхи толгойёо иүр ээмһээн һалаадүйдэнь арли эндэһээ, – гэжэ хүлөө дэбһзбэ.

– Би ашаата тэмээн алта абаха һанаатайб. Намайе хаанда хүрэсэр оруул, – гэжэ урдаһаань омолгохоноор "ёрд" бай-сара хэлэбэ.

Заахан хүбүүнэй зориг ехэтэй байхадань, хаанай харуур гайхаһандаа тэрэ хүбүуе хаанда оруулба ха.

• Борсогорхон хүбүүнэй боһого алхажа ороходонь, хаан най-ман зүһэнэй гадартай ноохолой дэрэ дээрээ энэ удэр ехэ уур-тай, ехэ уйдхартай уримжагүй тангайжа хэбтэнэ. Үүдэниинь хоёр тээ байһан удаалагшадань хаанһаань айһандаа хүлөө-шье хүдэлгэнэгүй, нюдөөшье сабшалнагүй. Алтан толи дээрэ амтатай эдеэ, мүнгэн хүнэгтэй унда ээм мүрэ дээрээ табяад асарагша зарасадань хүлөө үльмэ дээрээ үндэлзэн һардшье-гүүлэнгүн эдеэ унда хаанаа урдахи шэрээ дээрэ зөөнэд.

Хаан нэгэшье табагһаа шэмхэшье эдеэ хоол эдинэгүй, ар-за хорзоһоо нэгэшье дуһаа амсаиагуй саашань бологуулана. Удаалагшадань айһандаа шуһагүй нюуртан болошоод байна.

– Шамда юун хэрэгтэйб? – гэжэ хаан орон дээрээ шэ-шэрсэрээ хашхарна.

– Түгэд хуулитай түшэмэл хаан, би шамда далан худал хэлэжэ үгэхөө ерээб, – гэбэ тэрэ хүбүүн.'

Хаан тэрэ хүбүүнэй "ярд" байса харюусахадань, уур ехээр уурлажа, оошо ехээр булхайлгажа, арбан араатай алмаз тол-гойтой тулгуураараан далайнл

– Үхэһэн, газарай хара бэдьхэ, ши мэнэ гэһээр тархияа таһара сабшуулхаяа һанаа гүш? – гэжэ зангана.

– Түгэд хуулитай түшэмэл41 хаан. хуушан үгэ хүүртэ бии юумэгшэһэн: алаха адуунай шуһыень абадаг юм, алаха хү-нэй үгз хүүрыень абадаг юм. Минни толгойе таһара сабшаа-дуйдөө үгэ хүүрыем шагнажа, намда тэмээн ашаан болохо алта угэхэ гэжэ зарлиг үгыт, – гэбэ.

Хаан тэрэ хүбүүнэй харюу барюугүйхэнөөр үгэ хуүрээ хэ-лэхыень гайхаһандаа, саг зуура хэлэ амалүй болосороо бүг-лэршэбэ. Мэдээ ороходоо уурлаһан бэеэ барин, мэдүүлэнгүй-хэнөөр:

– Зэ, хэлэ! Би шагнажа һуунам.

Горигүйхэн хүбүун хаанай урда байгаад, далан худал хэлэжэ эхилбэ ха.

– Түгэд хуулитай түшэмэл хаан, мунөө хэлэхэ ушарнн болобол үниин униндэ үсэгэлдэр болоһон юумэ. Тчнгчри тэрэ сагта тохой эмээл дорохн тохомһоо ехэ бэшэ байһаи юм.

299

Тэбхыжэ байһан тэгшэ газарай тэмээнэй мүр. улаһаа ехэгүй

байгаа юм. Бн тэрэ үедэ эхэһээн энэ дэлхэй дээрэ гараагүй байһан аад лэ, арба хүрэжэ аша хүбүүнэйнгээ адуу манажа, амаа тэжээжэ ябагша бэлэйб.

Тэрэ сагта, нэгэ үдэр, ама ангайма халуунда азаргаар ада-һаа упмуурта уһалхаа асарбаб. Уһан дээрэ хүрэхэдэм, упав гэлннжэ хурэшэһэн байба гээшэ.

Мүльһэ соолохом гээд, сорбогой һүхөөрөө сабшажа сабшажа* нэгэшье хурга соолонгуй, ганса һүхэеэ эриие биллажар-хибаб.

Яажа хээжэ соолохо бэлэйб гэжэ үдэрэй һанаан, һүниин зүүдэн болон байһаар ехэ ониһотой ухаан ойндом ороо; ээм дээрээ байһан толгойгоо таһара татажа абаад, хүзүүнһзэнь бүхэсөөр баряад, бни хүсөөрөөн далайжа далайжа сохибоб.

Түгэд хуулитай түшэмэл хаан! Юун болоо гэжэ һананаб-та? Сохимсаром, гэнтэ мүльһэн дээрэм һеөл ехэ соолгон га-рашаба. Тэндэһээм зуугаад морид нэгэ зэргэ уһалан садан гаража, нугөө зууниинь уһалан байлай.

Моридни уһалажа садаад, мүльһэн дээгүүр бэлшэшэбэ. Адуугаа харангүй байгаад, ажаглахадам, адуун. соохи ами зүрхэндөө һанаһан алагша гүүмни үгы байбал. һорһон дэгэлээ тайлажа хаяад, дээрэнь хулһан тулгуураа хадхаад, тэрээк дээрээ гаража 'харахадам, алагша гүүм харагданагүй.

Тулгуур дээрээ яһан эшэтэй хутагаяа хадхаад, дээрэнь гараад хараашалхадам, юуншье харагданагүй. Уруу ДУРУУ болохолоороон зүрхэндөө хадхаад ябһан зүүгээ абажа, хута-га дээрээ хадхабаб. Баһа балсар балсар абиран дээрэн гаража, зүүнэйнгээ һүбөөрнь хараад үзэбэб. Ай даа! Ами зүрхэнд дөө һанаһан алагша гүүмни хара далайн хара байса дээрэ^ ёндойжо байна. Уһан боро унаган уһанай долгий дээгүүр|| ольторог т^йрон оодоржо, хөеһэ бутарса гүйжэ ябана.

Мэтэр гэһээр тулажа ябаһан тулгуур а ар а ан онгосо, хута-гаараан һэльбүүр хэжэ ольторог тээшэ тамарбаб. һайнаар тамаржа ябантараа онгосом хөөһэндэ тороод хэлбэлзээд, шэн-гэжэ захалбаб.

Ядахадаа яһан эшэтэй хутага дээрээ пуужа, тулгуураа-раан һэльбүүр хэжэ, ямаршьегүй тамаран хоёр гурба саб* шалха зуура ольторогто хүрэжэ тулабаб.

Алагша гүүгээ арай гэжэ аргамжадан барижа унаад, унагаа урайгаа барижа далай дээгүүр, далайн салгидатар хатар-габаб. *

Алагша гүүн дээрээ зугаалжа ябасарамни, тэрэмни дол-гиидо торожо бүдэрөөд, шэнгэжэ захалба. Одоо яаха бэлэйб? Нюдэ сабшалха зуура унаган дээрээ пуугаад, алагша гүүгэз-урдаа баряад, нүгөө эрье дээрэ һэггуй гарашабаб. Тиигэ тии-гэһээр саашаа ябажа, бэлшэжэ ябаһан моридтоо хүрэбэШ Моридни долоогоно соо бэлшэжэ байна.

Гулгэлжэ байһан долоогонодо гүүгээ уяжа бансарамни"

ала дороһоомни арбан хүлтэй туулай гарашаба. Хойнопоояь улдэбэб. Хүсэгдэхөөр бэшэ хурдань гээшэнь яаха аргагуй. Номоёо дэлижэ харбабаб. Үүдхэм үзүүрээрээ үбсүү уруувь сохёод арһашье гэмтэйнгүй гэдэргээ унашаба. Үүдхынгээ оны-ень урагшань, бухюуень хойшон баряад дахин харбабаб. Юун гэжэ һанабат? Тэрэ үүдхэм туулайе ходо харбан гарашоо пэн.

Туулайнгаа арһые үбшөөд, өөхыень мяханһаань һалгаа-гаад, гал түлихээ хормой соогоо хатаһан аргал түүбэб.

Алагша гүүгээ харан гэхэдэм, юумэһээ үргэһэн айһан ян-затай газар сабшан хамараараа "хард-хорд" гэнэ, тиигэжэ байһаар хада өөдэ шэрэгдэжэ гарашаба.

Гүүгээ долоогонойн бургааһанда уяаб гэжэ һанаад, гушан һалаа эбэртэй гуранай эбэртэ уяжархиһан байгаа хаб. Тэрэнээ һүүлдэнь мэдэбэб. Мэндэн һандан хойноһоонц гүйжэ шан-дааһанаа шангада арай гэжэ хүсэжэ, алагша гүүгээ тайлажа асарбаб. Бусаад ерэн гэхэдэм хатаһан аргални хааш хаашаа дэрбээд, үүлэн доогуур ниидэжэ ябашаба, амаа ангайн хара-һаар хаража байшабаб. Аргал гэжэ суглуулһамни амиды бу-гаргана шубуун байһан бэлэй. Дахин хуурай аргал суглуулжа, дала хүрэһэн даахитай нохойдоо даажа ядасарань ашажа асарбаб.

Оо, даа! Одоошье галаа түлибэб. Шэнэ тогоогоо тодхожо туулайнгаа өөхэ хайлуулха гэжэ согсойжо һуунам. Мэдэн гэхэдэм, тоһом дуһан дуһан гоожожо захалба. Яаха бэлэй! Үтэр түргэн оёоргүй тогоондоо өөхэеэ хэжэ хайлуулбаб. Шэм-хэшье өөхэн үлэнгүй хуу хайлаба. Тэрэ тоһоо үхэрэй гэдэһэн соо дүүрэн шудхабаб. Тиигээд мяхаа шанажа садатараа эди-хэм гээд, амаа тамшаахам гэхэдэм, амамни үш, амаа толгой-тойень соолго соолоһон газартаа марташхиһан байбаб,

Гашуудаһандаа арай уйлан алдабаб. Хайшан гэхэ бэлэй? Үни удаан шэбшэнгүй, мяхаа гараараан баряад хоолой уруу-гаа шэхэжэ, хото уруугаа оруулбаб. Бодохоёо болисоо эдеэлээд нэгэ гуталайнгаа түрөөдэ гарайнгаа нэмжэгэ аршибаб. Нү-гөөдэ гуталайм түрөө нэмжэгэгүй үлэшөө.

Амархаяа унтабаб. Хүлыем дайрахадан һүни һэрибэб, дуу шуун, хүхиргөө хайхиргаан, һүгэлсөө налшалдаан. Харан гэхэдэм, хоёр гутални нюдарга табилдажа байнад. Шагнаад үзэн гэхэдэм, нэгэ гуталам нүгөө годоһоо: "Энээииие эди, энээниие эди! Амса, энээниие эзэнһээн хүртэһэн нэмжэгэнээ түлөө, эдеэгүй намһаа эди", – гээд тажага улаан нюдаргаа-раа нэмжэгэдүүлээгүйнь нэмжэгэдүүлһэнээ нюдэжэ байна.

Бодоод гуталнуудаа һалагаажа, гомодһондонь хэлэбэб: – Уурлахаа боли, мүнөө эрэжэ юуншье болохогуй, энэ дай-дада гарахаһаан золгуй гараһан байгаа хаш даа, – гэбэб.

Хоёр гуталаа хоёр тээгээ хээд, хоорондонь орожо дулааха-наар унташабаб. Нэгэ тээһээн хүйтөөр һэрьехэдэнь һэрэбэб, нэмжэгэдүүлээгүй гутални үгы. Намдаа муулаһаи бэеэрээн