Текст книги "Бурятские народные сказки. Бытовые"

Автор книги: авторов Коллектив

сообщить о нарушении

Текущая страница: 23 (всего у книги 33 страниц)

– Хэрбээ үбгэнтЭйм уулзаа һаа, муу хубсаһа үмдөвд, ордоной сонхын хажууда ерээд, байхаш гээрэйгты, – гэжэ Саран-Гэрэл захяад, адуушан убгэндэ нэгэ хэды мүигэн моне-тэнүүдые угэбэ.

Алууш" убгэн хүбүүнтэй хээрэ уулзаад, Саран-Гэрэлэй за-хмһые хэлэбэ. Хубуун баярлахын ехээр баярлаба, үглөөниинь Бадма муу хубсаһаараа хаанай ордоной сонхын хажууда ерээд байба. Саран-Гэрэл Бадмые хараһаар, дурагүйлхэһэн хаанда иигэжэ хэлэбэ:

– Сонхымнан хажууда нэгэ хун ерээд байнал.

Хаан сонходоо ошожо харал а ар:

– Пуу, юун гэһэн муухай, хахархай хубсаһатай гуйран-шан ерээд байна гээшэб! Энээниие энэ гэһээр улдэгты гэжэ харуулшадтаа хэлэхэмни, – гэжэ хаан жэрхэнгеэр хэлэбэ.

– Тиигэжэ огто болохогуй бшуу, – гэжэ Саран-Гэрэл бурууша а и хэлэбэ. – Тулюур ядуу, угытэй зонние доромжолжо болохогуй гэжэ арад зоной хэлсэхые дуулаа бэзэш. Тэрэнние оруулжа эдеэлуулхэ хэрэгтэй. Ши али нэгэ балга сай, нэгэ жажала хнлээмэ тэрээнһээ харамнана гээшэ гуш? – гэбэ Саран-Гэрэл.

Хаан хэды дурагүйлхэбэшье зүбшөөбэ.

– Зай, шинии хэлэшээр болог лэ даа.

Саран-Гэрэл хубууе ордондоо оруулба. Бадма ордондонь орожо мэндэшэлээд, үүдэнэйнь боһого дээрэ һууба. Саран-. Гэрэл тэрээндэ урин налгайгаар хандажа, столдо һуухыень v, уряба, сай хэжэ, табаг табижа Бадмые хундэлбэ. Хаан һан-гирхай хубсаһатай хубууе харахаяа жэрхэһэндээ, ондоо та-һалга соогоо ороод һууба. Саран-Гэрэл Бадматаяа уни удаан энэ тэрэ юумые хөөрэлдэбэ. Хубуунэй гаража ошоһоной һүул-дэ хаан Саран-Гэрэлһээ гомдонгёор асууба:

– Ши хэдэн пара соо намтай хөөрэлдөөгуй юумэеэ энэ муухай гуйраншан хубуунтэй яатараа хөөрэлдэбэ гээшэбши? Ши тэрэнэй юуень һайхашаана, дурлана гээшэбши? (Юундэнь).

– Би иимэ муухай, хахархай хубсаһатай гуйраншан хунууд-тэ угаа дуратайб. Шиниишье иимэ хубсаһа умдөө һаа дурла– хаб, – гэбэ Саран-Гэрэл.

– һангирхай муухай хубсаһа үмдөө һаамни, үнэхөөрөө дурлаха гуш? – гэбэ хаан.

– Дурлаягуй одОо яахабиб? – гэжэ Саран-Гэрэл хэлээд, бутуухэн миһэд гэбэ.

– Тиибэл энэ хунэй хубсаһа эрижэ абажа намда үгыш. Би тэрэнииень умдэпүулби, – гэбэ хаан. Саран-Гэрэл зүбшөө-жэ, убгэнэйнгео хахархай хубсаһа эрижэ абажа, хаанда үм-дэхуулбэ. Нэгэ хара хүрин cap ногтолжо, өөртэнь унуулаад: '<

– Ши энэ сараараа ой соогуур гурбан хоног соо гүйлгөөд ерэ. Тиихэдээ ямархан болоод ерэгшэ аабши, шамдаа хэды ехээр дурлаха аабиб? – гээд, Саран-Гэрэл бүтүүхэн энеэб-хвлбэ.

Хаанай хара хурин cap унажа ошохотой сасуу, Саран-Гэрэл, хун зовдо иигэжэ соносхобо:

– Гурбан хоногой үнгэрхэдэ, нэгэ хара хурин cap унаһан муухай хубсаһатай гуйраншан ерэхэ. Тэрэ хадаа хун зондо '

хохидол. зоболон асарха, халдабаритай үбшэ тарааха. Хш тэрэнние аланаб, тэрэ хүн шагналда хуртэ. хэ.

Хаанай баатарнууд гүнээгы ехэ иүхэ малтаба. Томо щу-луунуудые нүхэдэйнгеө хажууда зөөбэ. Гурбав хоногой унгэр-хэдэ, хара хүрин cap уяаһан, һангирхай хубсаһатай хаая ерэбэ. Тэрэнние баатарнууд нүхэ уруу түлхижэ унагаагаад, дээ-рэһээнь шоройгоор булаба. Үшөө дээрэһээнь томо шулуугаар дараба.

Саран-Гэрэл Бадма хоёр нютагтаа бусажа, тэндээ ажана

тайбан жаргажа' һуудаг болобо.

19. БУДАМШУУ ДАА

Будамшуу даа арбан зургаан напатайдаа богдые бодхожо сагаалхаб гэжэ олон хун

дээр боосоо хээд, олбог хэжэ абаад богдын дэргэдэ оробо. Оро-ходон олон нухэд богдые бараалхажа байба. Богдо пуудал дээ рээ һуугаад ла олон зониие бараалхажа пууна. Арбан зургаа наһатай Будамшуу даа олбог барижа богдын дэргэдэ ошоод:

– Та өөдөө нэгэ заа ундыжэ хайралыт; энэ олбог дорот-най хэжэ ухэмни, – гэбэ.

Үндэгэд гэхэтэйн хамта:

– Мэндэ амдар! – гэжэ сагаалжархиба.

Тиигээд тэрэ олон нухэдһөө боосоо абажа эдибэ. Дахижа богдын баншууе залажа асархамнай. гэжэ олон нухэдеер боо-солдобо. Зээгэн малгай үмэдөөд богдын дэргэдэ ороод, малгайгаа абангуй богдын дэргэдэ бодоод байна. Богдо хэлэбэ:

– Хубуун, яагаа гоё малгайтайбши даа. Юунэй арпаар

хэгдэһэн малгай бэ?

– Зээгэнэй арпаар хэгдэпэн малгай даа, – гэбэ.

– Малгайгаа агсахамнай гу? – гэжэ богдо хэлэбэ

– Алин бэ танай малгай? л u Хажуудаа байһан муу баншуу малгайе^аажа утэбэ. Арбан

зургаан наһатай Будамшуу даа:

– Болхол даа, дарихал даа. Танай малгай мууш бол орей-донь ошорлоо байха, ҺДрабшадань санзайлаа байха. минии малгай гоё гээшэш бол ондоо юушгуи – гэжэ Н зээгэн малгаяа угэжэрхёод, баншуу малгайень үмэдөөд гэртээ ерэбэ.

Богдын баншиие залажа шадабал гэжэ олон нүхэдпөө боосоо эдйбэ Дахин би богдые нохой шэнгеэр^^хуулжа ша-Дахаб гэжэ боосолдобо. Шадахагүйш гэжзfeffj Ш нүхэдүүд. Боосолдоһон нүхэдеө абаад богдындо ошобо

– Зай, гаанар уудэндэ шагнаад байгаарайгты. Би богдын дэргэдэ ороод, богдые нохой шингеэр хусуулхыемни шагнагты,

Будамшуу даа богдын дэргэдэ оробо. Ороод богдотой дэлхэй дээгүүрхи алн амиганай ябадалы хөөрэлдэн ярилдан байна.

– Гол голой нохойн дуун ондоо гу? – гэжэ богдоһоо асууба. – Минин ябаһан газарта нохой хусахадаа "һа-һу-һуу" гэжэ. хусадаг. Онаоогоор хайшанш гэжэ хусадаг юм.

Богдо хэлэбэ:

– Шиниил ябапан газарта нэгэ янзаар хусаа бэзэ даа. Тинтэжэш хусаха нохой байдаг юм. Зарим голой нохой "һүн-һун" гэжэш хусаха. Тиимэ дээрэһээн гол голой нохойн дуун ондоо юм, гэжэ хзлсэлэг юм.

Тэрэ гэпээр Будамшуу даа газаа гаржа ерээд, богдые нохой-шолуулан хусуулхаб гэжэ таанартай боосолдоо бэлэйлби. Ху-суулаалби даа, дуулаа гут. Тиигээд боосоо абжа эдибэ.

Богдодо нохойн хур гари эдюулхэб гэжэ б ah а боосолдобо. Гэрээн шингй аднлихан эм бай дате мэдээд, тэрэ нохойн хур баапы абжа ошобо богдындо. – Би нэгэ иимэ эм асарбаб. Энэмни пайн эм гу, али бишэ гу? – гэжэ богдодо угэбэ. Богдо хобхолжо амталжа, узэбэ… Богдодо эдюулбэб гэжэ бапа боосоо эдибэ. Бапа нэгэ баян айлда ошожо үбһэ эрибэ. – Танай газар дээрэ ошожо, зуун нэгэ бухал хэжэ ухэб, – гэбэ. г

Баян хун ехэ баярлажа, зуун бухал болгоод аб'хаб гэжэ нэгэ бухал убһэ угэбэ. Зунай халуун болжо, сабшаланай һайн урга-жа^ байхын уедэ, хун зоной үбһэндөө орохоһоо урда, баян ай: лайнгаа газар дээрэ ошожо, нэгэ һайн бухал убһэ сабшажа табиба. Олон зон үбһэндөө орожо, үбһэ хуряалгын дуурэхэ болтор Будамшуу даа дахин ерээгуй. Баян" айлай эзэн Будамшуу даада:

– Хабарай хабшуу сагта нэгэ бухал үбһэ абһан бэлэйшн. Газар дүүшэ дээрэмни ерэжэ, зуун нэгэ бухал хэжэ ухэ хэлсээтэй бэлэйш. Үбһэмни хагдархаяа байнал, ерэжэ зуун нэгэ> бухал убһэймни хэжэ угыш, – гэбэ.

Будамшуу даа хэлэбэ:

– Та юун гэжэ хэлэжэ байнабта? Танһаа би нэгэл бухал абаа хамнайб. Зун нэгэ бухал үбһэ хэжэ ухэб гэжэ хэлсээ хамнайбди. Би хэлсэһэн ёһоор болбоб, зун нэгэ бухал газар дээрэтнай "хэжэ үгөө хамнайби. Зуун' нэгэ бухал хэжэ ухэб гэжэ би хэлээгуйб. Та хазагай буруу юумэ ойлгожо, буруу юумэ хэлэжэ байнат.

Баян хун юуш хэлэхэ аргагуй Будамшуугын хэлэпэн угэдэ боогдоод улэшэбэ.

Баһа нэгэ баян хунэй шар үхэшэбэ. Будамшуу даа тарган пайн шарын үХэһэн байхын хараад:

– Үхэһэн шарынгаа мяхые иамда уг. Би шамда гурбан буруу ухэб.

118

Баян хун үхэһэн шарынгаа мяхаар гурбан буруу абхадамни гэмгуй байна даа гэжэ һанаба. Будамшуу даа шарынь мяха асаржа эдижэрхибэ. Баян хун гурбан буруугаа нэхэжэ оробо.

– Би олон зоной дунда тэрэ буруудаа ухэб, – гэжэ Будамшуу даа хэлэбэ. Олон зониие суглуулаад:

– Энэ баянай шарын ухэхэдэ гурбан буруу ухэб гэжэ шарынь мяха асараа пэм. Энэ баянай тарган шар үхэшэхэдөө тэрэ буруу. Үхэһэн шарынгаа мяха угэдэг хоёр буруу. Тууниие хуулида мэдэгдээ бол гурбан буруу. Зай, би энэ гурбан буруу хэлэжэ үгэбэб.

Баян хун юуш хэлэхэ аргагуй шарынгаа мяха эдюулээд һалаба.

Б ah а нэгэ 'баян лаабхадаа наймаа хэжэ байба. Будамшуу даа удэр бури базаарта ошожо харадаг байба. Нэгэ мүнгэнэй юумэ абадаггуй байба. Тэрэ базаарһаа баян базаартай хун

хэлэбэ:

– Ши минии базаарта удэр болгон юундэ ерээд байнаш? Олон нухэды юумэ абшал байхы харана бэзэш. Ши нэгэш мунгэнэйхии абхагуй аад, ходо ерээд байдагши. Али шинии

абха юумэ минии базаарта байнагуй гу?

Будамшуу даа хэлэбэ:

– Минии абха юум шинии базаарта байнагуй.

Базаарай эзэн хэлэбэ:

– Ши бу худалаар хэлэ. Минии базаарта хунэй хоёр мон-согор нюдэнһөө бишэ юуш байха. Ши намтай боосолдохо

гуш?

– Боосолдохоб! – гэбэ.

– Минии абха юумы байгаагүй һаа, ши юу табихабши?

– Энэ байһан базаарынгаа юумые хуу табихаб.

– Ши юу табихабши, байгаа юм хада?

– Мун энэ шинии базаары зэргын юумэ хуу табихаб.

– Зай, юун шамда хэрэгтэйб?

– Самса хэхэ сагаан хэлин абаад ерэ, – гэбэ. Тахюурын бүреэ хэхэ шурэ абаад ерэ гэбэ. Табаг хэхэ танаса асар

(эренэ.)

Тэрэ базаарта алинш байбагуй. Хэдэн ябажа харахадаа Будамшуу даа тэрэ гурбан лабтай угэй хадаа гэжэ мэдээд лэ, бишэ юумэ гуйсэд-бии ха гэжэ һанаба. Тэрэ базаарын бараа боосоогоор хуу эдижэрхибэ. Тэрэ уедэ оросой хаанпаа генераал гэхэ мэтэ ноён ерээд, буддын шажанай тухай хөөрэл-дэхэ саг болобо. Тиихэдэ орос хэлэ мэдэхэ хун байхагуй байба, буряадай дунда.

Будамшуу даа гээшэ перевоодолжо шадаха байба. Хөөрэл-дэжэ ябха зуураа оросын "даа, даа* гэхэдэнь, намда "даа" нэрэ угэбэ гээшэ энэ ноён, Будамшуу даа гэлсэжэ байха бол-бот гэбэ. Тиигээд Будамшуу даа гэжэ нэрэтэй болһон байна.

20. БУДАМШУУ

Нэгэ Будамшуу гэжэ хубуун байгаа. Тэрэ хадаа поопуудаар заклад-спор хээ. Нэг-

тэ баян хунэй хажууда модо нухэ уруу хээд Будамшуу һууна.

Гэр сооһоо баян хунгаржа ерээд хэлнэ:

– Эндэ юу хэжэ байнаш? I %.

– Би хадаа Садатар хооллуул гэжэ нэрэтэй хубуумбн. Энэ нухэн уруу нэгэ шара унэгэн ороо. Тэрээниие хаагаад баи-

НаМБаян хун ехээр баярлан хусинэ. Тиижэ байтарни Будамшуу хэлнэ хаанда: "Ши энээнииемни хаагаад бай. Би танда оржо уха уухамни. Энэ унэгэн танай болог". fi _ Заа бай-

Ба'ян хун унэгэндэнь хДВИ^антай удаан хам! – гэбэ. Будамшуу гэртэнь ВШШЩЩщШ хубууе хөөрэлдэбэ. Баян хун УЛа||ЩШН Газааси баянай оогол-дуудаба: "Садатар хооллуул, Щ1 ЦЦ гээш9б? Са-хые һамганиинь дуулаад гайхаоа. цц юундэ хооллуулха датар хооллуул гэжэ. Энэ үгээтэи ү "Садатар хооллуул, гэнэ гээшэб?" Баян хун дасин ЩШШ эдеэлуулхэ болоол ерыш!" һамганиинь гайхажа ШЩ§Й даа", – гээд ехээр эдеэ хоол таоижау' аа эдеЭлбэ.

Будамшуу хубуун сэсэн ухаагаараа сад

21. БУДАМШУУ ДАА ПОП ХОЁР

Будамшуу даа: – Юун тогтоол *– Буря ад хунэй

буряады

удамшуу даагай нэгэ сэлеэнидэ ябажа оаихада хуулиин тогтоол – гараба гэлсэбэ.

гарааб?|§ гэжЩрсууба. ухэхэдэ буряад ламаараа хүдөөлүүлжэ,

эөри буряадтаа шингэжэ байна. Манай хуули засаг ээшэмнай оросшш гарта болоһон хойно, орол, ламаар хүдвв-

луулхэ ёһотой. Эндэһээ хойшо буряады;^^^^И хүдөөлүүлжэ байха епотой, – гэжэ *УУ*™"г^л1Л(: ханраад: байба. Тиихэдэ тэрэ Будамшуу ШШН тнигээд саашань "Нэгэ хүниие энэ хуулиин еһоорН^^НЩШбШ би энэ тогтоолын ёһоор хҮд^^Ү^^эбэ0шГБолюүлжа шада-гэбэ. Сэсэн Будамшуу даа зуб хэлээ гээшНИШ Та Н9ГЭ хал байгаа гээшэ гэжэ "ЯН болопон хойно нэгэ бага. байгыт даа. Хүнэй үхэхэ ЩЩ х" улиин тогтоолын ёһоор хүн үхэнэ аабза. Тэрэ үхэһэн хүнииещ танда найда.

хүдөөлүүлээд, бишэ саашынь болюулжа ү

набди, – гэбэд. м~гч ех9 баян айлын эзэн

Тиижэ байтараа тэрэ нютагта нэгэ щ малтуулба.

ухэшэбэ. Будамшуу нэгэ ехэ на* баян ^дбэ гэжэ

Поопые залахаяа ошобо. Буряадын и үхөө щ хада

мэдүүлхэдэ, баян поп ерэхэ болоба d у |||| Будамшуу

ехэ юумэ абха бэзэб гэжэ. Үхэпэн, ү $щ дэ9р абаад

даа олон зонтой, пооптойгоо|Н Щ дээрэ ном уншажа

ошобо. Пооп улаан хэрээсэеэ баряад, ү гараад^ үхэһэн

байхадань, Будамшуу Щ НИ поопоо тэрэ нухэ уруунь

хүниигээ наян сажан хаяпанаа пүү |

түлхижэ унагааба. БудамшЦдаа олон нүхэдевр |

– Шорой хаягты! – г рой хаюулжа, поопые үхэһэн хүнтэй хамтаруулжа дээрэһээк шорой хаяжа алажархиба.

– Зай, бидэ энэ баян хунэй орой хадаа зөөрнинь поопын гэр хотынхидтэнь абаашажа үхэ ёһотой байнабди.

Будамшуу даа олон хүниие абаад, орой хахад зөөриинь гэр; хотондохидтэнь абаашажа угэбэ.

– Поопнай яаһан бэ? – гэжэ асуулсажа байба.

– Хүдөөлуүлээбди, – гэбэ.

– Поопымнай юундэ хүдөөлүүлжэ орхибо гээшэбта?

– Буряадуудын үхэхэдэ пооптойгоор хүдөөлүүлхэ гэһэн хуулиин тогтоол гараһан байна. Тэрэ тогтоолын ёһоор хүдөө-лүүлэлсэхэ болообди. Тиигээд үхэһэн хунөөр хамта худөө-лүүлһэн байнабди, – гэбэ. Тиихэлээр тэрэ айл тэрэ гэһээр хуули засагта мэдуулбэ. Будамшуу даа олон нухэд зондоо хэлэбэ: Энээн тухай ехэ зарга болхо. Тиихэдэ таанар угэеэ нэгэсуулжэ, алдуу солюу үтэйгөөр минии хэлэһэнэй ёһоор хэлээд байгаа – райгты, – гэбэ. Хуули засаг татуулба тэдэниие.

– Таанар юундэ поопые абаашажа үхэһэн хунеөр сугтань хэжэ алабат? – гэбэ.

– Буряадын үхэхэдэ пооптойгоор хүдөөлүүлхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараһан байнал. Биде тогтоолой ёһоор хүдөөлүү-лээбди.

– Эндэһээ хойшо буряадын ухэхэдэ таанар пооптойгоор хүдөелүүлхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараһан юм гээд лэ хунэй! үхэхын тоогоор ло поопые абаашажа, нүхэ руу хэжэ алажа байхатнай?

– Конээшно! Рааз хуулиин гараһан хойно, поопые абаа-шаад булалсажал байха ёһотойбди, хуулиин тогтоолой ёһоор ябадаг болоһон хойноо, тогтоолһоо гадуур бидэ хаана ошохо бэлэйбди. Хүнэй үхэхэ мүнхэ, үхэхын тоогоор тэрэ noon гээшэн хэр олон байжа ухэ юм бэ? – гэжэ Будамшуу даа хэлэбэ.

Тэрээни дахажа ябаһан нүхэдүүд Будамшуу даагай хэлэ-1 һэнэй ёһоор үгэеэ нэгэсүүлжэ, булта адлихан хэлээд. байна. | Тиихэдэнь хуули засаг буряадын тэнэг мунхаг барагдаха юм, бишэ даа гэжэ: "Эндэһээ хойшо поопые бү абаашагты. Хунэй ухэхэдэ хүнтэйгеер худөөлуүлдэг гут? Дахижал поопые бу абаашагты", – гэбэ.

Тиигээд поопоор хүдөөлүүлхээ болиһон байба.

22. БУДАМШУУ ДАА

Будамшуу даагай сэсэн хун гэжэ хун зон дуулаһан байгаад, туршажа үээхын тү-

лөө төөлэи табижа үхэ болобо, хажуудань хабшажа мяха угэигөөр, Будамшуу даа төөлэйеын хүндэдэг ёһоор хүндөөд, за-лаха ёпоор болгоод, баруун гараараа барижа абаад, зуун гараа һарбайлгажа баряад:

Май! – гэжэ гартаа үгөөд, – би аянай хунби. Энэ төө-лэйгөө хундэ залажа угөөд, хооһоор хонохо аргамгуй, хажуудань хабшаа мяхаш угэй юм байна даа. Нэгэ гарһаан нүгөө гартаа залаба гээшэб, – гэжэ хэлээд, төөлэйеын хуу мулжэжэ эдижэрхибэ. Тэрэ айл юуш гэжэ хэлэхэ аргагуй байба.

Бапа нэгэ нухэртэй нэгэ айлда оробо. Тиихэдэ табагта ехэ тарган мяха шанажа, нухэртэйдэнь нэгэ табагта мяха табижа угэбэ. Будамшуу даа нүгөө нүхэрэйнгөө дээдэ захадань һууба. Тэрэ нүхэртэйгөө хутагаа гаргаад, заахан тэрэ мяханһаань эдижэ байтараа, Будамшуу даа хутагаа нугалжа, саашань хармаандаа хээд, пулаадаа гаргажа амаа аршаад, табагтай мяхаа саашань тулхибэ. Доодо тээнь һууһан нүхэр мяха эдихэ хэмш үгэй дураниинь хүрэһэн аад, дээдэ талый хүнэйнгөө эдихээ болиходо, дурагуйхэн хутагаа нугалжа саашань хиижэ, пулаадаа абжа амаа аршаад, табагтай мяхаа заахан саашань тулхибэ. Будамшуу даа тиихэдэнь: "Али бишни шамаяа эдихэ юм гу гэжэ һанаад, шинии эдихээ болёо юм хада би эдихэм-ни", – гээд дахин хутагаа гаргажа ерээд, хуу эдижэрхибэ. Доодо тээнь һууһан нүхэр хооһоор һуушаба.

23. ХОЛЬШОР ХҮБҮҮН

Урай, урай Хольшор хубуун ябана. Тиижэ ябажа ябахадань, нэгэ баян хун

золголдоно. Золгоод хэлэнэ:

– Хольшор хубуун, хольшороо хэллаа, – гэнэ.

– Хольшороо хэлхымаад ла, хольшороо гэртээ марташ-хоод ерээльби, хольшороо асархым мориёо угыштаа, – гэнэ* Баян хун унажа ябаһан мориёо угэнэ. Баян хуни морейн абаад, унаһамээрээн:

– Хольшороо асархам, – гээд гэр тээшээ ябажа ябана. Ябажа ябаад, нэгэ хунээдэ ороно. Баян хуни хугшэн ган-саараан пуужа байна.

'– Энэ Хольшор хубуун, хаанаһаа ябаабши? – гэжэ һурана.

– Танһаа би мунгэ эрэжэ ерээльби, – гэжэ Хольшор хубуун хэлэнэ.

– Юун мунгэ манһаа эрээбши, танда үрэ угээ байһиим-

нээбди, – гэнэ.

– Танай урагтнай эльгээгээл морёо угэжэ, – гэнэ. – Үнт-хээбэй хадаа харыштеэ, энэ газаатнай байнал, – гэнэ.

Тэрэ баян хуни хугшэнн шагаабараараа харангэйнь, абгайн

морин уяатай байна. Хольшор хубуун:

– Тэрэ морёо таниништеэ? – гэнэ. Баян хуни хугшэн:

– Абгаймни моринал даа, – гэнэ.

– Абгайяа мори танижа байһан хойноо, мүнгөө үхееб-таа, – гэнэ. v

Тэрэ баян хуни хугшэн бутуу тэбэргэ мунгэ угэнэ. Хольшор хубуун тэрэ мунгэйн абаад, морин дээрэ һуугаад ябана. Ябажа

9*

191 ябахадан гурбан морёор тургуубай эд бараа тээгээд ябана.

Тэрэ тургуубайе харпан бьеэрээн Хольшор хүбүүн гээшэ, эбМв сооһоон мүнгөө абаад, морьноо һүүл доро хээд орьтино. Туя

гуубайтай золголдоно. Золголдоод тургуубайһаан һурана:

– Юу наймаалжа ябанат? Тэрэн хэлэнэ:

– Хундэ хэрэгтэй юумэ хуу баран биимал даа.

– Тэдээнээ намда харуулагтыл даа, – гэнэ. ТургуубаЙн хойто сүндүүгээ неэгээд харуулна.

– Энэ эдтнай хүдээтыйм? – гэжэ һурана.

– Энэмнай эды, тэдэмнай тэды сэнтэйма, – гэнэ тург^Щ байн.

Хольшор хубуун халааһаа һабардажа үзээд:

– Ай удха шудха, мүнгөө гэртээ марташхоод ерээпэмбйуИ гэнэ – Байс моримни мунгэ гаргкиимһан, – гэнэ.

Морёо махмал мннаагараан шэб байса сосёотьно.' Морин собхорһон бэеэрэн алта мүнгөө гаргаатьна. Тэрэ тургуубай-' пууд ехээр гайхашхоод байна. Тэрэ мүнгөөрөө эд бараа абана. Тиижэ байхадань тургуубай тэрэ мориндон ехэ хорхойтооЦ

– Энэ морёо намда ухэшаам, энэ тээбэри тбваариим абыш, – гэнэ.

– Айл нохой хэлшэбэйми хэлэбэш. Энэ морёо юугаарш андалдахахоймидьби даа, – гэжэ Хольшор хубуун хэлэнэ.

Тиихэдэн тэрэ тургуубайн хэлэнэ.

– Юуш һаа андалдаил даа, – гэжэ.

Андалдана. Гурбан эд барааинь абаад, мунгэ гаргадаг мШ риёо угэнэ. Тургуубай тэрэ морёо унаад ябана. Гэртээ ошожоЯ тургуубай хүгшэндөө хэлэнэ:

– Ухэсөө алта мунгөөр дутхабойбдил даа. Бишни алтщ мунго гаргадаг моритой болоод байнальби. Тургуубай муда гэндөө ехэ хэрэгтэй болоод, мориёо шахамал минаагаараан* сосёод, сосьходон нэгэ хоёр мунгэ гаргана. Тэрэ мунгеереен юу хуу абанад. Тэрэ тургуубай алта мүнгэндэ һанаашархаяа болёод, ехэ баяртай байжа байна. Хольшор хубуун гурбан боозо эд бараагаа абаашажа, хугш'э хубуугээ хубсалуулна.

Нэгэтэ Хольшор хубуун хээрэ гархадаа, хоёр гурбан халаа-са абаад, эбэртээ хээд гарана. Гарһан бэеэрэн, халаасаяа нухэн соо хээд, хотогой модо баряад, харгүй дээрэ һуужа һууна.

Нэгэ хун гурбан тээбэрээр сагаан талха тээгээд, городто орожо ябана.

– Хольшор хубуун, эндэ юундэ һуугаабши? – гэнэ. Хольшор хубүүн хэлэнэ:

– Энэ нүхэн сооһоо хэлеэмэ халааса бэлэн болоод гархы-мал. Энээнээ гэртээ абаашаха һанаатай һууиальби.

Баян хун;

– Юугаа хэлэжэ тунэнэш, – гэнэ.

132

– Үншхээбэй хадаа энэ хотогой модоороон татаад абһууль-

бидаа, – гэнэ.

Баян хүнэй хаража байса хотогой модоо хээд, халааса

татаад абана. Тэрэ баян хун угаа ехээр гайхана.

– Хэнш хуни татаад абахада абагтхы даа? – гэжэ һуранга:

– Юундэ абагтахбой һаам, – гэнэ Хольшор хубуун. Баян хүни татаад үзэхэдэн, нэгэ халааса гарана. Баян

хун ехээр гайхажа, Хольшор хүбүүндэ Хэлэнэ:

– Энэ гурбан тээбэри талхайм абыш, намдаа энээнээ үгыш! Хольшор хүбүүш

– Юугаарш андалдахабой байһиимильби даа, шамдаа гэжэ үгэхэмаам даа, – гэжэ ухэ болно.

Тиижэ Хольшор хүбүүн гурбан тээбэри талха гэртээ асаржа угэнэ. Ехэ үнэр баян болоод байна, юугаарш дутахаяа болёод. Тиижэ гэртээ байжа байхадан, тэрэ тургуубайнь морин мүнгөө гаргахаяа болёод, Хольшор хүбүүн мэхэлээ гэжэ тэрэнээ бэдэржэ, алаха мни гэжэ ябана. Хольшор хүбүүн тэрээниии мэдээд, нэгэ хара хониёо алаад, шуһайнь хото соонь шудхаад, эзыеэ сээжэдэн уяад орьтино. Дээрһээн хубсалуулаад, хүгшэн-дөо хэлэнэ – тургуубайн озирходо эдеэ юу хүүгээш баряабэй байгаарайш. Тиихэдэшни: "Хүгшэн эдеэгээ барииш", – гэхэдэм-ни, үхэһэн уруудһиимайе айлшан болгогшош гээд хараагаарайш. Тиихэдэш бишни хотьгоёо баряад хотон ташааш хадхахаб, тнихэдэм гэдэргээ тангайд гээд унаарайш. Унаһан хойнош, "ухэһэни бодхохо, үбээрһэни баяжуулха шахамал минаамни хаанам" – гээд баруун ханадаа үлгээтэй байһан минаагаа абаад шамаяа сосьходомни, һуг харайгаад бодооройш, – гэнэ.

Тиижэ һуухадан тургуубай ороод ерэнэ. Хольшор хүбүүн:

– Уу, айлшан ерээ, наашаан, наашаан, – гээд, остоолдоо абаашажа һуулгана.

Тургуубай хэлэнэ:

– Хольшор хубуун гээшэ намаяа мэхэлбэлши, – гэнэ.

Хольшор хүбүүн:

– Шамайе мэхэлпэнээш мэднэбэйльби, – гэжэ хэлэнэ,—

айлшан ерээһиим. Эдеэгээ барииш!

Хугшэниин:

– Үхэһэн уруудһымайе ходо айлшан болгогшош, – гэнэ.

– Харыш, энэ үхэһэн эзые, – гэһэн бэеэрээ хотьгоёо баряад, ошоод эзые хадхаадтина. Тэрэ хототой шуһа хадхахадан бүтүү тэрсэрсэ адхарна, хугшэниин тад гүдэргээ тангагад гээд унаадтина. Тэрэ тургуубай ухаа алдашхоод һууна. Хольшор хүбүүн:

– Энэ ууртай эзыеэ алашхоольби, – гэнэ. Үхэһэни бодхоо-хо, үбээрһэни баяжуулха шахамал минаймни хаанам гээд, баруун ханаһаан үлгээтэй байһиимайе һарбагад гэжэ абаад, хугшөө хоёр-гурба аряад соснно. Хугшэниин һуг харайгаад

бодотьно.

Тургуубай угаа ехээр гайхашоод һууна.

– Хольшор хубуун, – гэнэ, – эд бараагаар яахамниб, энэ ммнаагаа намдаа ухэшнихаяа даа. Тиигээд урэ ялабеэр зуб-шэлтхэмнайшиил даа, – гэнэ. %

Хольшор хубуун:

– Лмалшабоймайе амалбалштаа, – гэнэ. – Шамда а гэжъ угэхымаам даа.

Тэрэ минайинь абажа, тургуубай гэртээ арлина. Арлихадан гургуубайнда айлшан ерээд пууна. Ороод хугшэндөө хэлэнэ;

– Эдеэ шангалаад бэлдэ.

– Бэлэн эдеэн убээ, – гэнэ.

– Харыш энээни, хундэ ёртогод гэхын, – гэнэ. Хотьгоёо барнжа ошоод, эзыеэ хадхаад алашхана.

– Үбөөрһэни баяжуулха, ухэһэни бодхоохо мина а мни хаанам? – гээд, тургуубай ухэһэн эзыеэ бутуу сосино.

Үхэһэн эзы сосиш, бу сосиш бодхобой байнышни даа. Тэрэ-айлшаниин тургуубай тунээ гэжэ ноёд хатадта хэлэнэ. Тэдэн ерээд, тургуубайе нухэн турмэд'э хаажа, Хольшор хубуундэ; мэхэлэгдэжэ, уедээ зобо зобоһоор үхэһэн байна. Хольшор ху-. буун тиимэ бая ноёһые өөрнөө эрдэмээр, шадамараар дараһая) байна. Туүнһээ хойшо Хольшор хубуун ажа яргажа пууна^

24. АЛЯА ШАРА ДААБУУ

Урда сагта аляа Шара Даабуу гэжэ ал-дартай, тоомгүй хухюу, шадал зөөри үгэй – иимэ нэгэ хүн байһан юм.

Нэгзтэ тэндэхи баян айлда баяд ноёд сугларжа сайлалгаЗ хэжэ байхадан, Шара Даабуу орожо ерээд, гэрэй эзэндэ хэлэнэ;

– Би эдэ ноёдтой юу-хээ дуу гаралсаха һаналтай һэмби. Ороходо болохо гу? – гээд ноёдой байпан газарта ороод:

– Зай, һайнууд гут? – гэхэдэн нэгэ ноён:

– һайн! һайн) – гэбэ.

Тиин һуужа байтараа Шара Даабуугай гаража ерэхэдэн, гэрэй эзэн:

Ноёдтой юу хөөрэлдэбэш? – гэбэ Шара Даабуу:

– Ноёдтой энэ тэрэ һонин хөөрэлдэжэ һууһанаа гаража ерээб, – гэхэдэн гэрэй эзэн:

in Худ^лааР бу хэлэ, шамайе ноёд тоохо юм гу? – гэхэдэн. Шара Даабуу:

һамбэ Т Юу. хэлээ^ гэжэ хэлэнэш, юундэ намайе тоохо угэй rwnvo< Рээ э байтагай би тэдэнииешни нохой болгожо ху-уулхао, – гэбэ.

Гэрэй эзэн:

тлги^."^°^дые нох°и болгожо хусуулаа һаашни, би шамда нэгэ Шап "л13 Мүнгэ Ү"бГ-гэбэ

– зй? УУ эубшөобэ, ноёндо гуйжэ ороод хэлэнэ:

аи, ноёд би таанадта дэлхэй дээрэ үзэгдеө угэй пайхан

асаржа ухэмни. Ноен һураба:

– пайхан дуутай нохойшни хайшан гэжэ хусадаг юм бэ?

Даабуу нохойшолон муухайгаар хусажа угэбэ. Тиихэдэн ноён:

– Ээ, һайханаар хусадаг нохойшни иимэ байдаг угээ юм. һайхан дуу гээшэн иимэ юума гээд: һүб! пүб(– гэжэ нохойшолон хусаба.4

Тиихэдэн Шара Даабуу гаража ерээд, гэрэй эзэндэ:

– Ноёдой нохойшолон хусахые дуулба угта? – гээд нэгэ туулмаг алта мунгыень абапан юума гэхэ.

Шара Даабуу хэлэбэ: – Ноёдые хусуулхашни юум даа, тэдэниишни б… барижа шадахаб. Гэрэй эзэн:

– Худалаар бу хэлэ! Тиигээ һаашни, би шамда гурбан

туулмаг алта мунгэ ухэб, – гэбэ.

Шара Даабуу:

– Зай, тиигээ һаа, үглөө дасанда ошожо бишни олон зоной хаража байхада танда харуулхаб, – гээд үглөөниинь хоюу" лаа дасанда ошоходон ехэ хурал болжо, ноёд һайд сугларһаи ехэ мүргэл болжо байба. Гэнтэ харахадан үнөөхи ноёдиин дасангай гэшхуур дээрэ мургэжэ тонгошожо байхадан, Шара Даабуу гэнтэ гуйжэ ошоод ноёной б… адхажархихадан, ноён ехэ сухалдаад, Шара Даабууе түрмэдэ абаашуулба һанха. һүүлдэ хуралай тараһан хойно ноён Шара Даабууе асаража хэлэбэ:

– Энэ яндан угэйтэй Даабуу хүүе баһаха болоо гуш?

Эндэш нюргайш сохихом!

Тиихэдэн Шара Даабуу доро унажа, гуйн һүгэдэн иигэжэ

хэлэбэ:

– Ноён ахай, хайралагты, би дээдэ ехэ тэнгэринэри х… баряа *һаа баяжахаш гэһэн хотогто ламын абаралтай пэм. Тиигээд тэнгэридэ бэдирхэ гэхэдээ олонош үгэйб, ямарш юума байхы мэдэнэш үгээб. Тиихэдэ, ноён ахай, танине тэнгэри бур-ханһаа дутуу угы гэжэ һанаһандаа иимэ юумэ хэбэ гээшэб. Үгэйтэй яндан намайе хүлисэжэ хайрлыт, – гэжэ гуйхадан, ноён тэнгэриһээ өөрэ угы гүүлһэндээ, баяртай хэбэртэй ехэрхэн татажа:

– Зай, тиигээ һаа, арилдаа саашаа! – гэһэн юм.

Тиин Шара Даабуу үнөөхи хүүнһээ мун алта мүнгые ехээр абаба. Тэрэ хун хэлэнэ:

– Ши яаһан айха угэй һүрхэй хун гээшэбши? Хайшан гээд түрмэһээ мултарба гээшэбши? – гэхэдэн Аляа Шара Даабуу;

– Энэшни бараг даа, би эдээндэшни нохойн баапа' эдюул-жэ шадахаб, – гедэдэн тэрэ хун:

– Ноёндо нохойн бааһа эдюулээ һааш, шамда хахад зев* риёо ухэб, – гэбэ. Тиижэ хэлсээ хэһэнээ һүүлээр Шара Даабуу сагаан болшоһон нохойн бааһые таһа нюхаад, бисииханаар саарһанда боожо, тэрэ ноёндо хоюулаа ошожо иигэжэ хэлэбэ:

ЕВ

Танай аша ту da ар мүкоө болходо зөөритэйхэн болжб^ ехэ баяртай ябанаб. Тиигээд энэ дэлхэйдэ хомор үнэтэ сэнтээ габжаа гээшые оложо асарааб. Энэмни үнэхөөрөө габжад гээшэ гу, али бэшэ гу. Амасажа хайралхые гойнам, – гээд нохой нгоо бааһые ухэдэн, ноён боолтыень тайлажа, бааханаар хургандаа халта амталан үзэжэ "габжаа" гээшэ үнэн гү даа, али бишэ гу, би ехэ танина угыб, хадагалжа ябахадаа, – гээд гэдэргэн үгэһэн юм гэхэ.

Тиин Аляа Шара Даабуу өөрээнгөө үргэ аманай хурсада/; тэрэ баянии таһа мэхэлжэ, хахад зөөринн абаһан юума һан ха.

25. БАЛАН СЭНГЭ

Балан Сэнгэ гэжэ ехэ ухаатай хун бии байгаа. Тэрэ ехэ угытэй, а яга а үбэртэ-лэнхэй. айл зайжа ябадаг байгаа. Уриснын сайнда туреэ сэм Үндэгнэй мууда хобхороо сэм Убхэр улаан хонхор хаана байна, – гэжэ ябадаг сэн.

Үбэртэлсэн аягаиь ехэ томо, нэгэ айлда ор. он гэхэдэнь, сай аягалжа байсан эхэнэр хэлэбэ: "Ямар ехэ аягатайбте?" Тиихэ дэиь Балан Сэнгэ хэлэбэ: Я

Галын захайн хуниие

гомодхуулдаг, Ганса намайе баярлуулдаг аяга гээшэ.

Нэгэтэ Балан Сэнгэ ламые гурба дахин мэхэлхэб гэжэ боосолдоо: амбанай б… барихаб, нохой шэнгеэр хусуулхаб, нохойн бааса эдюулхэб. Боосолдосон хунуудынь дахасалдаад ябана гэхэ. Балан Сэнгэ нохойн баас хатаагаад, убэртэлэнхэй ябана. Нэгэ айлда найр болобо гэхэ, хун зон ехэ олон. Амбан газаа гараад шээжэ байна. Тиихэдэнь Балан Сэнгэ гуйжэ ошоод, б… бажуужархиба. Амбан ехэ уурлаба, галзуурхаш бо лосон тухай.

Тиихэдэнь Балан Сэнгэ амбанда хэлэнэ: "Би Богдоос тэн-гэриин б… бариха мундэлтэй хум. Теэд тэнгэридэ би яажа хурэхэбиб. Танаа тэнгэри шэнги санажа байсан дээрээс иимэ ушар болобо". Өөрын тухайдаа иимэ угэнуудые шагнахадаа, аибая ехэ баярлажа, уурлахаяа болёо гэхэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ иЭгэдэхн боосоогоо абаа. Тиигээд амбанаас асууба:

– Та, мэдэхэ ёстойт, сайн нохой муу нохой хоёрой хусаха да ялгаатайем гу? – гэжэ. Амбан;

– Илгаатай даа, муу нохой «һаав-һаав» гэжэ, сайн нохой «уув-уув» гэжэ хусадаг, – гэбэ. Иигэжэ хоёрдохи боосоогоо

абаа. Тиигээд мүнөохи убэртэлсэн нохойн хатасан баас гаргажа, амбандаа хэлэбэ: "Би энэ гаржаамын сайн мууень мэдэжэ ядааб, энээниие илгаруулжа угыт. Тиихэдэнь тэрэнь ам-талжа узэбэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ гурбадахи боосоогоо абаа.

26. ХУРМАСТАШНИ ГЭЭШЭБ

Урда сагта нэгэ хомхой хобдог/баян ажа"һууһан гэхэ. Тэрэ барлаг зарасанартаа хатуу зэбүүнээр хандажа, улэн хооһоор байлгадаг байгаа ха. Тиигэжэ тэдэнэрээ хашажа байһанаа айл тосхондо, хүн зондо эли гаргахагүй, мэдуүлхэгүй гэжэ ехэ оролдодог байгаа. Нюу нюутараа нюрганай забһараар, хабша хабшатараа хабһанай забһараар гэдэгтэл, энэ муухай хэрэгынь арад зондо дуулдаба. Арад зоной дунда хурса нюдэтэй, һонор шэхэтэй хунууд олон ха юм. Ухаа һайнтай, ульгам хэлэтэйшье хунууд олон.

Нэгэтэ ехэ ноён ерэхэнь гэһэн һураг суу дуулаһан баян ухаа мэдээ алдажа, тэрэ ерэжэ ябаа ноёной нюдэ далдалуулхак хашалан зоболон хэжэ байһанаа элируулхэгүй гэжэ бодоод, барлагуудаа холын бэлшээридэ гаргаад, аймхай дуугайнуу-дыень нэгэ заа һэнэгтэйхэнээр хубсалуулжа, эдеэ хоолыень нэгэ бага һайжаруулба. Уур сухалаа нэгэ заа хуряаба. Юушье мэдэхэгуй зарасанарынь ехэ хухижэ, дуутай зугаатай боло-бод ха.

Уданшьегуй ээргэшээ гурбан моритой, уран гоёор хэһэн дүрбэн мөөртэй тэргэтэй, ялагар медальтай, ямба ехэтэй ноён гурбан хонхо ханхинуулпаар баянай газаа хурэжэ ерэбэл даа-

Баян эзэн айлшанаа альган дээрээ үргэхэһөө наагуур дээрэ доронь орожо, дохин байжа амаршалба. Тэргэһээнь буул* гажа, тээг жуузада һуулгаад, шиираг шамбай тургзн дүрбэД'] хүбүүдээр тэлүүлэн, ноёниие гэр тээшээ залажа ябана. Тиигэжэ ябахадаа баян ноёной хойнонь орожо: "Бараг һууна гут? Хатуу дэншээ бэшэ гу?" – гэжэ һурасагаан ябана. Томоотой янзаар сэлдыжэ һууһан ноён гэнтэ гэдэгэд гээд, муухайгаар хэшхараад, жууза дээрэһээ мухарин унашаба.

– Юун болобо гээшэб? – гэжэ мэгдэһэн тэбдэһэн баян һу-

144

1

бвө тоөреод, һурөө дарагдаад, һунһөө зайлашан алдаба. Уна-

һан ноеноо хүлыень тэбэрижэ таалан байба.

Ушарынь юуб гэхэдэ, баянай буруудые хаража ябаһан барлаг баахан хүбүүн ноёной тэлүүлжэ ябаһан жууза доро шур" гажа ороод, дороһоонь шобхо модоор ноёной хондолой руунь

хадхажархиһан байгаа.

Тэрэ һүбэлгэн барлаг хүбүүе тэндэнь барижа:

– Ubi г аз ар а й хара бэдьхэ! Хаанаһаа гаража ерээд, иимэ муухай, аюултай ааша гаргабаш? Нюрганайнгаа арһа шулуу-лаадүйдөө һалахагүйш. Газарай габаһаа гараһан гай! – гэжэ баян эзэн шүдөө зуун, үһыень зулгаажа оробо.

– Баян баабай! Үгыемни шагнажа ерээд, зэмэлхэ хадаа ээмэлыт! – гэбэ.

– Юу хэлэхээ ^анаабши, хэлэ! – гэжэ һая хул дээрээ бо-дожо ябаһан ноён һураба.

ШЩ: Хурмастые, сошооһон хүн баяжадаг юм гэжэ дуулаалби. Теэд талаан боложо, хурмастые харахадаа тон ехээр баярлажа сошооболби. Та, үндэр ехэ хурмаста, хайрада үршөөгыт! – гэжэ барлаг хүбүун. ноёной урдапаа мэхэтэйхэнээр хараад, дохиго* нон байба.

Ямба ехэтэй, ялагар медальтай ноён "хурмаста" рүүлэһэн-дээ уур сухалаа таража, жууза дээрээ лаб забилан һууха зуураа:

– Зуб даа, би хурмасташни гээшэб! – гэжэ томоотой бү-дүүн хоолойгоор хүбүүндэ хэлэбэ.

Хажуудаа байһан һүбөө төөриһэн баянда хандан хэлэбэ:

– Энээхэн хубууе зэмэлхэ хэрэггүй. Энээндэ нэгэ һэеы гэр, хоёр һаамхай үнеэ, үшөө гурба-дүрбэн хони, унаха мори үгөөд табп, – гэжэ захйрба.

– Эдэ бүгэдөө хурмаста тэнгэриһээ үршвогдзбэ гэжэ ойл-Тоорой, – гэжэ ноён барлаг хүбүүндэ хандаба.

Баянай досоо хэды хара буубашье ноёной захиралтые яаха-шье аргагүй дүүргээ һзн. "Газарай габаһаа гараһан гай гарза болобо", – гэжэ һамгандаа шэбэд гээд, шэг шарайгаа хубнлч ган шомшорбо. Тиигээд ноёной хажууда нэгэшье хуни не дүтэ-лүүлбэгүй.

27. БАЛДАН СЭНГЭ

Урдань нэгэ нютагта баабайн хүбүүн Бал-дан Сэнгэ бараг мэхэтэй хүбүүн байгаа

һэн гэдэг. Балдан Сэнгэ хаанашье ябахадаа, ямаршье сэсэн ухаатай хун и не өөрынгөө унэгэн мэхэдээ оруулдаг байлан юм. Тиимэһээ оршон тойрон байгаа олон нютагуудта баабайн хүбүүн Балдан Сэнгэ "унэгэн мэхэтэ" гэж^э суурхаһан юм гэдэг. Теэд нэгэтэ Балдан Сэнгэ муу сагаан мориёо унаад, ехэ яаралтай гүйлгэжэ ябахадань, нэгэ эхэнэр тархи дээрээ табан тамгын тогоо үргөөд ябатараа:

– Эй, Балдан Сэнгэ, намайе мэхэлхэ үгылши, – гэжэ хаш-хархадань,

Балдан Сэнгэ: |ff

– Шамайе мэхэлхэһээ байтагай тэнгэридэ түймэр гараад, тон сүлөөгүй зониие зарлажа яаралай ехэ яаралтай ябанаб,—

гэбэ ха.

•"Тэрэ эхэнэр:

– Алим, алим? – гээд, өөдөө тэнгэри хараха зуураа тогоо-гоо хаха алдаһан байгаа.

Баһа нэгэтэ Балдан Сэнгэ нуурай эрьедэ "бэеэ заһаад", Щабааһан дээрээ малгайгаа табяад, нуурай боро шабараар "уха хэжэ байтарань хоёр наранай хоорондо түбиие гурба той-родог төөнтэй халюун моритой Тарган Тарба гэжэ алдартай хҮн хажуудань туласа ерээд: