Текст книги "Майстар i Маргарыта (на белорусском языке)"

Автор книги: Михаил Булгаков

сообщить о нарушении

Текущая страница: 19 (всего у книги 24 страниц)

– Загаду не будзе, пакуль вы не сядзеце за стол i не вып'еце вiна, зычлiва сказаў пракуратар Пiлат i паказаў на другое ложа.

Прышэлец прылёг, слуга налiў яму ў чашу густога чырвонага вiна. Другi слуга асцярожна нахiлiўся над Пiлатавым плячом, налiў вiна яму. Пасля гэтага пракуратар махнуў рукою, каб слугi знiклi.

Пакуль прышэлец пiў i еў, пракуратар пацягваў пакрысе вiно i прыплюшчана глядзеў на госця. Чалавек, якi прыйшоў да Пiлата, быў сярэдняга веку, з прыемным, круглым, дагледжаным тварам, мясiстым носам. Валасы невядома якога колеру. Яны высыхалi i святлелi. Нацыянальнасць прышэльца было цяжка вызначыць. Асноўнай прыкметай твару было хутчэй за ўсё дабрадушша, якое, мiж iншым, парушалi вочы, нават не самi вочы, а тое, як глядзеў прышэлец на субяседнiка. Звычайна маленькiя свае вочы прышэлец хаваў пад прыплюшчанымi, крыху незвычайнымi, нiбы прыпухлымi, павекамi. I ў шчылiнках гэтых вачэй свяцiлася нязлосная хiтрынка. Трэба думаць, што пракуратараў госць разумеў гумар. Але часам гэты гумар знiкаў з прыплюшчаных вачэй, пракуратараў госць расплюшчваў вочы i глядзеў на свайго субяседнiка нечакана проста ў твар, нiбыта хацеў лепей разгледзець нейкую непрыкметную плямку на носе ў субяседнiка. Гэта займала адно iмгненне, потым павекi апускалiся, i з-пад iх зноў свяцiлася дабрадушша i дасцiпны розум.

Прышэлец не адмовiўся ад другое чашы вiна, з задавальненнем з'еў некалькi вустрыц, варанай гароднiны, кавалак мяса.

Пасля таго як пад'еў, ён пахвалiў вiно:

– Цудоўная лаза, пракуратар, але гэта не "Фалерна".

– "Цэкуба", трыццацiгадовае, – ветлiва адазваўся пракуратар.

Госць прытулiў руку да сэрца, адмовiўся болей есцi. Тады Пiлат налiў у сваю чашу, госць зрабiў тое самае. Абодва адлiлi са сваiх чаш у мiсу з мясам, i пракуратар прамовiў гучна з паднятаю чашаю:

– За цябе, кесар, бацька рымлян, сама дарагi i найлепшы з усiх людзей!

Пасля гэтага дапiлi вiно, i афрыканцы прыбралi са стала страву, пакiнуўшы толькi садавiну i збаны. Зноў узмахам рукi пракуратар адправiў слуг i застаўся са сваiм госцем адзiн пад каланадай.

– Ну, – загаварыў Пiлат цiха, – што вы можаце сказаць пра настрой у гэтым горадзе?

Ён мiжволi зiрнуў туды, дзе за садовымi тэрасамi, унiзе, дагаралi i каланады, i пляскатыя дахi, пазалочаныя апошнiмi сонечнымi промнямi.

– Я думаю, пракуратар, – адказаў госць, – што настрой людзей у Ершалаiме зараз здавальняючы.

– Можна ручацца, што бунтаў болей не будзе?

– Ручацца можна, – адказаў госць, ласкава пазiраючы на пракуратара, – за адно толькi ў свеце – за магутнасць вялiкага кесара.

– Няхай багi даруюць яму доўгае жыццё, – адразу ж падхапiў Пiлат, – i агульны мiр. – Ён памаўчаў i працягваў: – Вы мяркуеце, што цяпер можна вывесцi войска?

– Думаю, што кагорта Маланкавага можа пайсцi, – адказаў госць i дадаў: Добра было б, каб перад выхадам яна прайшла па горадзе.

– Слушная думка, – адобрыў пракуратар, – паслязаўтра я яе адпушчу i сам паеду, i – клянуся вам пiрам дванаццацi багоў, ларамi клянуся – я многа аддаў бы, каб мог зрабiць гэта сёння!

– Пракуратар не любiць Ершалаiм? – дабрадушна спытаўся госць.

– Злiтуйцеся, – усмiхаючыся, усклiкнуў пракуратар, – няма горшага месца на зямлi. Я не кажу нават пра прыроду! Я кожны раз хварэю, калi мне даводзiцца сюды прыязджаць. Ды гэта паўбяды. Але гэтыя святы – магi, чараўнiкi, цудатворцы, гэтыя чароды багамольцаў... Фанатыкi, фанатыкi! Чаго варты адзiн гэты месiя, якога яны пачалi раптам чакаць у гэтым годзе! Кожную хвiлiну думаеш, што станеш сведкам непрыемнага кровапралiцця. Увесь час перамяшчаць войскi, чытаць даносы i паклёпы, палавiна якiх напiсана на цябе самога! Пагадзiцеся, што гэта сумная работа. О, калi б не служба iмператару!..

– Сапраўды, святы тут цяжкiя, – пагадзiўся госць.

– Усёй душою жадаю, каб яны як мага хутчэй скончылiся, – энергiчна дадаў Пiлат. – Тады я змагу, нарэшце, вярнуцца ў Кесарыю. Паверце, гэтае вар'яцкае Iрадава збудаванне, – пракуратар махнуў рукой уздоўж каланады, i стала зразумела, што ён гаворыць пра палац, – канчаткова зробiць мяне вар'ятам. Я не магу начаваць у iм. Свет не ведаў гэтакае недарэчнае архiтэктуры! Але вернемся да справы. Першае, гэты пракляты Вар-раван вас не турбуе?

Вось у гэты час госць i зiрнуў сваiм незвычайным позiркам на пракуратараву шчаку. Але той сумнымi вачыма глядзеў удалечыню, пагардлiва моршчыўся, аглядаў частку горада, якая прасцiралася ў яго пад нагамi i патанала ў надвячорку. Патух i госцеў позiрк, i павекi яго заплюшчылiся.

– Трэба думаць, што Вар цяпер зрабiўся як ягня, – загаварыў госць, i маршчынкi з'явiлiся на круглым твары. – Яму няёмка цяпер бунтаваць.

– Занадта знакамiты? – з усмешкаю спытаўся Пiлат.

– Пракуратар, як i заўсёды, тонка разумее пытанне!

– Усё роўна, – заклапочана сказаў пракуратар, i доўгi палец з чорным камянём у пярсцёнку падняўся ўгору, – трэба будзе...

– Пракуратар можа быць спакойны, пакуль я ў Юдэi, Вар не ступiць i кроку, каб за iм не iшлi па пятах.

– Цяпер я спакойны, як i заўсёды спакойны, калi вы тут.

– Пракуратар занадта добры!

– А цяпер прашу мне паведамiць пра пакаранне, – сказаў пракуратар.

– Што канкрэтна цiкавiць пракуратара?

– Натоўп не спрабаваў выказваць абурэнне? Гэта, вядома, галоўнае.

– Зусiм не, – адказаў госць.

– Вельмi добра. Вы самi пераканалiся, што яны былi мёртвыя?

– Пракуратар можа быць упэўнены.

– Скажыце... а пiтво iм давалi перад тым, як распяць на слупах?

– Давалi. Але ён, – тут госць заплюшчыў вочы, – адмовiўся яго выпiць.

– Хто? – спытаўся Пiлат.

– Даруйце, iгемон! – усклiкнуў госць. – Я не сказаў? Ноцры.

– Вар'ят! – сказаў Пiлат i зморшчыўся. Пад левым вокам у яго заторгалася жылка. – Памiраць ад сонечнае спякоты? Чаму ён адмовiўся ад таго, што належыць па законе? Як ён адмаўляўся?

– Ён сказаў, – госць зноў заплюшчыў вочы, – што дзякуе i не вiнавацiць за тое, што ў яго адабралi жыццё.

– Каго? – глухiм голасам спытаўся Пiлат.

– Гэтага ён, iгемон, не сказаў.

– Цi не спрабаваў ён што-небудзь прапаведаваць салдатам?

– Не, iгемон, ён цяпер быў маўклiвы. Адзiнае, што ён сказаў, што з усiх шматлiкiх недахопаў чалавечых цяпер лiчыць галоўным баязлiвасць.

– Чаму гэта было сказана? – пачуў госць голас, якi неспадзявана надламаўся.

– Гэтага нельга было зразумець. Ён наогул паводзiў сябе дзiўна, як, дарэчы, i заўсёды.

– Што дзiўнае было?

– Ён увесь час спрабаваў паглядзець у вочы то аднаму, то другому i ўвесь час неяк разгублена ўсмiхаўся.

– I болей нiчога? – спытаўся ахрыплы голас.

Пракуратар грукнуў чашаю, налiў сабе вiна. Ён апаражнiў яе да дна i загаварыў:

– Справа ў тым: хаця мы i не можам выявiць цяпер, прынамсi, якiх-небудзь прыхiльнiкаў альбо прадаўжальнiкаў, але нельга паручыцца, што iх няма зусiм, нельга.

Госць нахiлiў галаву i ўважлiва слухаў.

– I каб не здарылася якiх-небудзь сюрпрызаў, – працягваў пракуратар, – я прашу вас неадкладна i цiха прыбраць з зямлi целы ўсiх трох пакараных i пахаваць iх таемна, каб не засталося нi слыху нi дыху.

– Слухаю, iгемон, – сказаў госць i ўстаў. – Калi справа гэтакая складаная i адказная, дазвольце мне ехаць тэрмiнова.

– Не, прысядзьце, – Пiлат рухам рукi спынiў госця, – ёсць яшчэ два пытаннi. Другое – вашы вялiкiя заслугi на сама цяжкай пасадзе начальнiка сакрэтнае службы пры пракуратары Юдэi даюць мне прыемную магчымасць далажыць пра гэта ў Рыме.

Госцеў твар у гэты час паружавеў, ён устаў i пакланiўся пракуратару.

– Я толькi выконваю свой абавязак на iмператарскай службе!

– Але я хацеў бы папрасiць, каб вы, калi вам прапануюць перавод па службе адсюль з павышэннем, адмовiлiся i засталiся тут. Мне нiзавошта не хацелася б разлучацца з вамi. Няхай вас неяк iнакш узнагародзяць.

– Я шчаслiвы, што служу пад вашым кiраўнiцтвам, iгемон.

– Мне прыемна гэта. Цяпер трэцяе пытанне. Яно пра гэтага, як яго... Юду з Карыяфа.

Госць стрэльнуў у пракуратара сваiм адметным позiркам i адразу патушыў яго.

– Кажуць, што ён, – працягваў пракуратар цiшэй, – быццам бы атрымаў грошы за тое, што гэтак прыязна частаваў звар'яцелага фiлосафа.

– Атрымае, – цiха паправiў пракуратара Пiлата начальнiк сакрэтнае службы.

– Многа грошай?

– Гэтага нiхто не ведае, iгемон.

– Нават вы? – сваiм здзiўленнем iгемон пахвалiў.

– Нават я, – спакойна адказаў госць. – Але тое, што ён атрымае гэтыя грошы сёння вечарам, гэта я ведаю. Сёння яго выклiкаюць у палац да Каiфы.

– Ах, прагны стары з Карыяфа, – з усмешкаю сказаў пракуратар. – Ён жа стары?

– Пракуратар нiколi не памыляецца, але цяпер ён памылiўся, – ветлiва запярэчыў госць, – чалавек з Карыяфа малады.

– Праўда? Ахарактарызаваць яго можаце? Фанатык?

– Ды не, пракуратар.

– Ага. Яшчэ што-небудзь?

– Вельмi прыгожы.

– Яшчэ? Магчыма, мае да нечага вялiкую схiльнасць?

– Цяжка пра гэта даведацца ў такiм вялiкiм горадзе, пракуратар...

– Э, не, не, Афранiй! Не прымяншай сваiх заслуг.

– Ёсць у яго адна схiльнасць, пракуратар. – Госць на долю секунды прымоўк. – Ён прагны да грошай.

– Чым ён займаецца?

Афранiй паглядзеў угору, падумаў i адказаў:

– Ён працуе мянялам у лаўцы ў свайго сваяка.

– А, вунь яно што, – пракуратар замоўк, азiрнуўся, цi няма каго на балконе i потым цiха прамовiў: – Вось у чым справа – я маю звесткi, што яго сёння ноччу зарэжуць.

У гэты час госць не толькi кiнуў свой позiрк на пракуратара, але i затрымаў яго на iм, а потым адказаў:

– Вы, пракуратар, занадта добрае думкi пра мяне. Я, мабыць, не заслугоўваю, каб вы дакладвалi пра мяне. Я не маю гэтакiх звестак.

– Вы заслугоўваеце сама высокае ўзнагароды. Але звесткi такiя ёсць, адказаў пракуратар.

– Дазвольце мне пра гэта не гаварыць, бо яны выпадковыя, недакладныя i ненадзейныя. Але мне трэба ўсё прадбачыць. Гэтакая пасада ў мяне, а больш за ўсё я веру свайму прадчуванню, яно мяне нiколi не падманвала. Звесткi такiя, што хтосьцi з невядомых сяброў Га-Ноцры, абураны страшнаю здрадаю гэтага мянялы, змовiўся з сябрамi забiць яго ноччу, а грошы, атрыманыя за здраду, падкiнуць першасвятару з запiскай: "Вяртаю праклятыя грошы".

Болей сваiх нечаканых позiркаў начальнiк сакрэтнае службы на iгемона не накiроўваў, слухаў яго прымружана, а Пiлат працягваў:

– Уявiце, як прыемна будзе першасвятару ў святочную ноч атрымаць гэтакi падарунак?

– Вельмi непрыемна, – усмешлiва адказаў госць, – я нават думаю, пракуратар, што з-за гэтага атрымаецца вялiкi скандал.

– I я гэтак думаю. Таму i прашу вас заняцца гэтым, значыць, забяспечыць ахову Юды з Карыяфа.

– Загад iгемона будзе выкананы, – сказаў Афранiй, – але я павiнен супакоiць iгемона: зладзейскую задуму надзвычай цяжка выканаць. Гэта ж трэба падумаць толькi, – госць азiрнуўся i працягваў: – Высачыць чалавека, зарэзаць яго, ды яшчэ ведаць, колькi атрымаў, ды i грошы вярнуць Каiфу, i ўсё за адну ноч? Сённяшнюю?

– Як бы там нi было, яго зарэжуць сёння, – упарта паўтарыў Пiлат, – у мяне прадчуванне, гавару вам! Не было выпадку, каб прадчуванне мяне падманвала, сутарга сцяла пракуратараў твар, i ён коратка пацёр рукi.

– Слухаюся, – пакорлiва адказаў госць, устаў i раптам спытаўся сурова: Значыць, зарэжуць, iгемон?

– Зарэжуць, – адказаў Пiлат, – i спадзяванне толькi на вашу выключную здольнасць.

Госць паправiў папругу пад плашчом i сказаў:

– Гонар маю, жадаю здароўя i радасцi!

– Пачакайце, – цiха ўсклiкнуў Пiлат, – я зусiм забыў! Я ваш даўжнiк!..

Госць здзiвiўся:

– Праўда, пракуратар, вы мне нiчога не павiнны.

– Як гэта не павiнен! Калi я ўязджаў у Ершалаiм, памятаеце, натоўп жабракоў... я хацеў яшчэ грошы сыпануць iм, а ў мяне не было, i я ўзяў у вас.

– Пракуратар, гэта дробязь зусiм!

– I пра дробязь трэба памятаць.

Пiлат азiрнуўся, падняў плашч, якi ляжаў за iм на крэсле, узяў з-пад яго скураны мяшок i падаў госцю. Той узяў, схаваў пад плашч i пакланiўся.

– Я чакаю, – сказаў Пiлат, – даклада пра пахаванне, а таксама пра справу Юды з Карыяфа сёння ноччу, чуеце, Афранiй, сёння. Канвой атрымае каманду будзiць мяне, як толькi вы з'явiцеся. Я вас чакаю.

– Гонар маю, – сказаў начальнiк сакрэтнае службы, завярнуўся i выйшаў з балкона.

Пачуўся хруст мокрага пяску ў яго пад нагамi, потым пачуўся грукат ботаў па мармуры памiж iльвоў, потым знiклi яго ногi, тулава, i, нарэшце, знiк i башлык. I толькi цяпер пракуратар заўважыў, што няма сонца i пачалося змярканне.

Раздзел 26

ПАХАВАННЕ

Магчыма, гэтае змярканне i было прычынаю таго, што пракуратар перамянiўся з выгляду. Ён быццам пастарэў вiдавочна, згорбiўся, акрамя таго, зрабiўся нервовым. Адзiн раз ён нават азiрнуўся i чамусьцi скалануўся, паглядзеўшы на пустое крэсла, дзе ляжаў толькi плашч. Надыходзiла святочная ноч, вечаровыя ценi рабiлi сваю работу, i, мабыць, стомленаму пракуратару здалося, што хтосьцi сядзiць у незанятым крэсле. Пракуратар спалохаўся – крануў плашч, кiнуў яго, забегаў па балконе, падбягаў да стала, хапаўся за чашу, спыняўся i пачынаў раўнадушна глядзець на мазаiчную падлогу, нiбы спрабаваў прачытаць нешта напiсанае.

Сёння двойчы яго апаноўвала сумота. Ён пацiраў скроню, у якой ад ранiшняга болю застаўся толькi тупы, гнятлiвы ўспамiн. Пракуратар усё спрабаваў зразумець, што з'яўляецца прычынаю яго душэўных пакут. I ён хутка зразумеў гэта, але хацеў падмануць самога сябе. Цяпер ён разумеў, што ўдзень штосьцi незваротна страцiў, i цяпер страту гэтую ён хоча апраўдаць нейкiм дробным i нiкчэмным учынкам. Падман быў у тым, што пракуратар стараўся пераканаць сябе, быццам цяперашнi вечаровы загад не меней значны, чым ранiшнi прысуд. Але з гэтага нiчога не выходзiла.

На адным з паваротаў ён раптоўна спынiўся i свiснуў. У адказ на гэты свiст у прыцемку загрымеў густы сабачы брэх, i з саду выскачыў на балкон вялiзны, вастравухi, шэры сабака з аброжкам з пазалочанымi бляшкамi.

– Банга, Банга, – слаба крыкнуў пракуратар.

Сабака стаў на заднiя лапы, а пярэднiя паклаў на плечы гаспадару, ледзь не павалiўшы на падлогу, i лiзнуў яго ў шчаку. Пракуратар сеў у крэсла, Банга, высунуўшы язык i цяжка дыхаючы, лёг ля гаспадаровых ног, i радасць у сабачых вачах была ад таго, што скончылася навальнiца, адзiнае ў свеце, чаго баяўся бясстрашны сабака, а таксама ад таго, што ён тут, побач з тым чалавекам, якога любiць i паважае i лiчыць сама магутным ва ўсiм свеце, валадаром усiх людзей, дзякуючы якому i сябе самога сабака лiчыў iстотаю незвычайнаю, вышэйшаю i асаблiваю. Але пасля таго, як улёгся ля ног, хаця i не глядзеў на гаспадара, а глядзеў у змяркальны сад, сабака адразу зразумеў, што яго гаспадара спасцiгла бяда. Таму ён устаў, зайшоў збоку i пярэднiя лапы i галаву паклаў пракуратару на каленi, забрудзiўшы плашч мокрым пяском. Гэтым Банга, мабыць, хацеў суцешыць свайго гаспадара ў бядзе i запэўнiць, што ён застаецца з iм. Гэта ён iмкнуўся сказаць i позiркам скошаных на гаспадара вачэй, i наструненымi вушамi. Гэтак абодва яны, i сабака i чалавек, якiя любяць адзiн аднаго, сустрэлi святочную ноч на балконе.

Тым часам пракуратураў госць меў шмат клопату. З верхняе пляцоўкi перад балконам ён сышоў на наступную тэрасу саду, завярнуў направа i выйшаў да казармаў, якiя размяшчалiся на тэрыторыi палаца. У гэтых казармах i размяшчалiся тыя дзве кентурыi, якiя прыйшлi разам з пракуратарам на свята ў Ершалаiм, а гэтаксама таемная пракуратарава служба, якой камандаваў той самы госць. Госць пабыў у казармах нядоўга, не больш за дзесяць хвiлiн, у гэты час з варот казармы выехалi тры падводы, нагружаныя далакопным iнструментам i бочкаю з вадой. Падводы суправаджалi пятнаццаць чалавек у шэрых плашчах, конна. З гэтакiм суправаджэннем падводы выехалi з тэрыторыi палаца праз заднiя вароты, пакiравалi на захад, праз вароты ў гарадской сцяне выбралiся спачатку на Вiфлеемскую дарогу, прайшлi па ёй на поўнач да перакрыжавання ля Хеўронскiх варотаў i толькi тады рушылi па Яфскай дарозе, па якой удзень праходзiла шэсце з асуджанымi на пакаранне. У гэты час ужо сцямнела i над небакраем узыходзiў месяц.

Неўзабаве пасля таго, як паехалi вазы з канвоем, пакiнуў тэрыторыю палаца конна i пракуратараў госць, пераапрануты ў цёмны паношаны хiтон.

Госць накiраваўся не за горад, а ў горад. Праз нейкi час можна было ўбачыць, што ён пад'язджае да крэпасцi Антонiя, якая размяшчалася на поўначы i недалёка ад вялiкага палаца. У крэпасцi госць пабыў таксама нядоўга, а потым яго можна было ўбачыць у Нiжнiм Горадзе, на яго крывых i заблытаных пакручастых вулачках. Сюды госць ужо прыехаў верхам на муле.

Госць добра ведаў горад i вельмi хутка адшукаў патрэбную яму вулачку. Яна называлася Грэцкаю, бо на ёй размяшчалася некалькi грэцкiх крамак, у тым лiку i тая, у якой прадавалi дываны. Менавiта ля гэтае крамкi госць спынiў свайго мула, злез i прывязаў яго за колца ля варот. Крамка была ўжо замкнёная. Госць зайшоў праз варотцы, якiя былi побач з уваходам у крамку, i трапiў у невялiкi квадратны дворык, абстаўлены хлеўчукамi. Ён пакiраваў у двары за вугал i апынуўся ля мураванае тэрасы жылога дома, абвiтага плюшчом, агледзеўся. У домiку i ў хлявах было цёмна, агню яшчэ не запальвалi.

Госць цiха паклiкаў:

– Нiза!

У адказ зарыпелi дзверы, i ў вечаровых прыцемках на тэрасе паказалася маладая жанчына без пакрывала. Яна нахiлiлася над парэнчамi тэраскi, трывожна ўзiралася, спрабавала пазнаць, хто прыйшоў. Пазнала прышэльца, прыветна ўсмiхнулася яму, закiвала галавой, махнула рукою.

– Ты адна? – цiха па-грэцку спытаўся Афранiй.

– Адна, – шапнула жанчына на тэрасе. – Муж ранiцай паехаў у Кесарыю. – Тут жанчына азiрнулася на дзверы i дадала шэптам: – Але служанка дома. – I яна дала знак, што можна зайсцi.

Афранiй азiрнуўся i ступiў на мураваныя прыступкi. Пасля гэтага жанчына i ён знiклi ў домiку.

У гэтае жанчыны Афранiй пабыў зусiм мала, не болей чым пяць хвiлiн. Пасля гэтага ён пакiнуў домiк, спусцiўся з тэрасы, нiжэй насунуў на вочы башлык i выйшаў на вулiцу. У гэты час у дамах ужо запальвалi святло, перадсвяточнае стоўпатварэнне было яшчэ даволi вялiкае, i Афранiй на сваiм муле знiк у плынi пешаходаў i конных. Далейшы яго шлях нiкому невядомы.

Жанчына, якую назваў Афранiй Нiзаю, як толькi засталася адна, адразу ж пачала пераапранацца. Яна спяшалася. Але як нi цяжка было ёй адшукваць патрэбныя рэчы ў цемры, святла яна не запальвала i служанку не клiкала. Толькi пасля таго як сабралася i на галаве было цёмнае пакрывала, у домiку пачуўся яе голас:

– Калi будуць пытацца мяне, скажы, што пайшла ў госцi да Энанты.

Пачулася бурчанне старое служанкi ў цемры:

– Да Энанты? Ай, гэтая Энанта! Забаранiў жа муж хадзiць да яе! Зводня яна, твая Энанта! Вось скажу мужу...

– Ну, ну, ну, замоўкнi, – адазвалася Нiза i, як цень, выслiзнула з домiка.

Нiзiны сандалi загрукалi па плiтах у дворыку. Служанка незадаволена зачынiла дзверы на тэрасу. Нiза пакiнула свой дом.

У гэты самы час з другога завулка ў Нiжнiм Горадзе, завулка пакручастага, якi тэрасамi спускаўся да адной з гарадскiх сажалак, з варотцаў звычайнага домiка, якi глухой сцяной выходзiў у завулак, а вокнамi на двор, выйшаў малады чалавек з акуратна падстрыжанай барадой у белым чыстым кефi, якi падаў на плечы, у новым святочным блакiтным талiфе з кутасiкамi ўнiзе i новых рыпучых сандалях. Гарбаносы прыгажун, якi прыбраўся перад вялiкiм святам, iшоў бадзёра, абганяў мiнакоў, якiя спяшалiся дадому на святочную вячэру, глядзеў, як запальвалiся адно за адным вокны. Малады чалавек накiроўваўся па дарозе, якая вяла паўз базар да палаца першасвятара Каiфы, якi размяшчаўся ля падножжа храмавага ўзгорка.

Праз нейкi час можна было бачыць, як ён зайшоў у вароты Каiфавага двара, а крыху пазней – як ён выходзiў адтуль.

Пасля наведвання палаца, у якiм ужо палалi свяцiльнiкi i факелы, дзе панавала святочная мiтусня, малады чалавек пайшоў яшчэ весялей i заспяшаўся назад у Нiжнi Горад. На тым самым рагу, дзе вулiца ўлiвалася ў базарны пляц, у бурлiвасцi i штурханiне яго перагнала нейкай прытанцоўваючай хадой лёгкая жанчына ў чорным пакрывале, апушчаным на самыя вочы. Калi жанчына абганяла прыгажуна, яна на нейкае iмгненне адкiнула пакрывала, апякла позiркам, але не запаволiла кроку, а, наадварот, пайшла хутчэй, быццам хацела ўцячы ад таго, каго перагнала.

Малады чалавек не толькi заўважыў жанчыну, не, ён нават пазнаў яе, а пасля таго як пазнаў, здрыгануўся, недаўменна паглядзеў услед i адразу ж кiнуўся даганяць. Ён ледзь не збiў з ног нейкага мiнака са збаном у руках, дагнаў жанчыну, цяжка дыхаючы ад хвалявання, паклiкаў яе:

– Нiза!

Жанчына завярнулася, прымружылася, на твары ў яе адбiлася халодная незадаволенасць, i суха адказала па-грэцку:

– А, гэта ты, Юда? А я не адразу пазнала цябе. Але добра. У нас ёсць прыкмета, што той, каго не пазнаюць, будзе багатым...

Юда хваляваўся гэтак, што сэрца яго аж трапятала, як птушка пад чорным покрывам, Юда спытаўся перарывiстым шэптам, каб не чулi мiнакi:

– Куды ты iдзеш, Нiза?

– А навошта табе? – Нiза запаволiла хаду i звысоку глядзела на Юду.

У Юдавым голасе пачулася нейкая дзiцячая iнтанацыя, ён разгублена зашаптаў:

– Але як гэта?.. Мы ж дамовiлiся. Я хацеў зайсцi да цябе. Ты сказала, што ўвесь вечар будзеш дома...

– Ай, не, не, – капрызна адказала Нiза, адтапырыла нiжнюю губу, а Юду здалося, што яе твар, сама прыгожы твар ва ўсiм свеце, зрабiўся яшчэ прыгажэйшы, – мне стала сумна. У вас свята, а мне што рабiць? Сядзець i слухаць, як ты ўздыхаеш на тэрасе? I баяцца, што служанка пра ўсё раскажа мужу? Не, не, i я вырашыла пайсцi за горад паслухаць салаўёў.

– Як за горад? – спытаўся разгублена Юда. – Адна?

– Вядома, адна, – адказала Нiза.

– Дазволь мне суправаджаць цябе, – папрасiў Юда, задыхаючыся ад хвалявання.

У галаве ў яго затуманiлася, ён забыўся пра ўсё на свеце i з мальбою глядзеў у блакiтныя, а цяпер, здавалася, чорныя Нiзiны вочы. Нiза нiчога не адказала i пайшла шпарчэй.

– Чаму ты маўчыш, Нiза? – жаласна спытаўся Юда, параўняўшыся з ёй.

– А мне не будзе сумна з табою? – раптам спыталася Нiза i спынiлася.

Цяпер у галаве ў Юды зусiм зацьмiлася.

– Ну, добра, – злiтавалася нарэшце Нiза, – пойдзем.

– А куды, куды?

– Пачакай... зойдзем у гэты дворык i дамовiмся, а то я баюся, што ўбачыць хто-небудзь са знаёмых i потым скажуць, што я была з палюбоўнiкам на вулiцы.

I знiклi з базара Нiза i Юда. Яны шапталiся ў падваротнi нейкага двара.

– Iдзi ў маслiнны маёнтак, – шаптала Нiза, нацягваючы пакрывала на вочы i адварочваючыся ад нейкага чалавека, якi з вядром якраз заходзiў у двор, – у Гефсiманiю, за Кедрон, зразумеў?

– Ага, ага, ага.

– Я пайду першая, – працягвала Нiза, – а ты не бяжы ўслед, адстань. Калi пяройдзеш ручай... ты ведаеш, дзе грот?

– Ведаю, ведаю...

– Пройдзеш паўз маслiчны прэс угору i заварочвай да грота. Я буду там. Але не смей iсцi следам, май цярпенне, пачакай тут. – З гэтымi словамi Нiза выйшла з падваротнi, быццам i не была там, не гаварыла з Юдам.

Юда пастаяў нейкi час адзiн, спрабаваў ачомацца. Падумалася пра тое, як ён растлумачыць сваю адсутнасць на святочнай вячэры ў сваякоў. Юда стаяў i выдумляў, што схлусiць, але ад хвалявання нiчога не мог прыдумаць, а ногi самi мiжволi вынеслi яго з падваротнi.

Цяпер ён змянiў накiрунак, ён не iшоў у Нiжнi Горад, а завярнуў назад да Каiфавага палаца. Свята ўжо ўступiла ў горад. Вакол Юды ў вокнах ужо не толькi гарэла святло, але i чулiся галасы. Тыя, хто спазняўся, крычалi на вослiкаў, падганялi iх. Ногi самi неслi Юду, i ён не заўважыў, як паўз яго праляцелi страшныя замшэлыя вежы Антонiя, ён не чуў трубнага рыкання ў крэпасцi, не звярнуў нiякае ўвагi на конны рымскi патруль з факеламi, якi трывожным святлом асвятлiў яго дарогу.

Юда выйшаў з вежы, завярнуўся назад, угледзеў, што ў страшэннай вышынi над храмам запалiлiся два гiганцкiх пяцiсвеччы. Iх Юда разгледзеў слаба, яму здалося, што над Ершалаiмам запалiлi дзесяць фантастычных лампад, якiя супернiчалi са святлом адзiнае лампады, якая ўсё вышэй уставала над Ершалаiмам, – з поўняю.

Але зараз нiштэ не цiкавiла Юду, ён спяшаўся да Гефсiманскiх варотаў, яму хацелася хутчэй выйсцi з горада. Часам яму здавалася, што наперадзе, мiж постацей мiнакоў прытанцоўвае знаёмая постаць, вядзе яго следам. Але гэта быў падман – Юда разумеў, што Нiза намнога перагнала яго. Юда прабег паўз крамку мяняльшчыкаў, трапiў нарэшце ў Гефсiманскiя вароты. Ён гарэў ад нецярпення, але павiнен быў затрымацца. У горад уваходзiлi вярблюды, потым ехаў конны сiрыйскi патруль, якi Юда пракляў у думках...

Але ўсё канчаецца. Скончыўся i горад, нецярплiвы Юда быў ужо за гарадскою сцяной. Леваруч Юда ўбачыў маленькiя магiлкi, каля iх некалькi паласатых шатроў з багамольцамi. Юда перайшоў залiтую месячным святлом пыльную дарогу i накiраваўся да кедронскага ручая, каб перайсцi цераз яго. Вада цiха цурчала пад Юдавымi нагамi. Па каменьчыках ён пераскочыў на гефсiманскi бераг i з вялiкаю радасцю ўбачыў, што дарога ў садзе бязлюдная. Непадалёку вiдаць былi вароты маслiннага маёнтка.

Пасля душнага горада Юду ўразiў дурманны водар вясновае ночы. З саду цераз агароджу наплывала хваля паху мiрту i акацый з гефсiманскiх палян.

Вароты не ахоўвалiся нiкiм, нiкога пад iмi не было, i праз некалькi хвiлiн Юда спяшаўся подбегам у таямнiчым цянi пад разложыстымi аграмаднымi маслiнамi. Дарога iшла ўгору, Юда цяжка дыхаў, на iмгненне вынырваў з цемры на ўзорыстыя месячныя дываны, якiя нагадвалi яму тыя дываны, якiя ён бачыў у раўнiвага Нiзiнага мужа ў краме. Праз нейкi час мiльганула леваруч ад Юды паляна, маслiчны прэс з цяжкiм каменным колам i куча нейкiх бочак. У садзе не было нiкога. Работа скончылася ўдзень, i цяпер над Юдам залiвалiся салаўiныя хоры.

Да мэты Юду было зусiм блiзка. Ён ведаў, што справа ў цемры зараз пачуе цiхi шэпт падаючай у гроце вады. Гэтак i адбылося, ён пачуў вадзяны шэпт. Рабiлася ўсё халадней. Тады ён прыцiшыў хаду i цiха паклiкаў:

– Нiза!

Але замест Нiзы ад тоўстага маслiнавага ствала адлiпла i выскачыла на дарогу мужчынская каржакаватая постаць, нешта блiснула ў яе руцэ i адразу ж патухла. Юда слабенька ўскрыкнуў, кiнуўся ўцякаць, але другi чалавек заступiў яму дарогу.

Першы, якi быў наперадзе, спытаўся ў Юды:

– Колькi табе заплацiлi? Гавары, калi жыць хочаш!

Спадзяванне ўспыхнула ў Юдавым сэрцы, i ён адчайна ўскрыкнуў:

– Трыццаць тэтрадрахмаў. Усё ў мяне з сабою. Вось грошы! Бярыце, але жывым пакiньце!

Пярэднi чалавек iмгненна выхапiў з Юдавых рук кашалёк. I ў тое самае iмгненне за плячыма ў Юды ўзляцеў нож i, як маланка, ударыў закаханага пад лапатку. Юду кiнула наперад, рукi з сагнутымi ў крук пальцамi ўскiнулiся ўгору. Пярэднi чалавек злавiў Юду на свой нож i да самага тронка ўсадзiў яго ў Юдава сэрца.

– Нi... за... – не сваiм, звонкiм i чыстым маладым голасам, а голасам хрыплым i глухiм прамовiў Юда i болей – нiводнага гуку. Цела яго гэтак моцна ўдарылася аб зямлю, што яна загудзела.

Тады трэцяя постаць з'явiлася на дарозе, Гэты трэцi быў у плашчы i ў башлыку.

– Паспяшайцеся, – прамовiў ён.

Забойцы хутка запакавалi кашалёк разам з запiскаю, пададзенаю трэцiм, у скуру i завязалi накрыж вяроўкаю. Другi запхнуў пакунак за пазуху, i абодва забойцы кiнулiся з дарогi ў бакi, i цемра праглынула iх мiж маслiн. Трэцi тым часам прысеў ля забiтага, зазiрнуў яму ў твар. У цемры ён быў надзвычай белы, як крэйда, нейкi прыгожа адухоўлены.

Праз некалькi секунд нiкога жывога на дарозе не было. Мёртвае цела ляжала з раскiнутымi рукамi. Левы ступак трапiў якраз пад месячнае святло, i таму кожны раменьчык быў добра бачны на сандалi. А ўвесь Гефсiманскi сад у гэты час гудзеў ад салаўiных спеваў. Куды накiравалiся тыя двое, што зарэзалi Юду, нiкому невядома, але куды пайшоў трэцi, у башлыку, вядома. Са сцежкi ён скiраваў у маслiнны гушчар i пачаў прабiрацца на поўдзень. Ён пералез цераз садовую агароджу збоч ад галоўных варотаў, у паўднёвым кутку, там, дзе выпалi верхнiя камянi ў муры. Неўзабаве ён быў на беразе Кедрона. Тады ён ступiў у ваду i нейкi час iшоў па ёй, пакуль не ўбачыў абрысы двух коней i чалавека ля iх. Конi гэтаксама стаялi ў вадзе. Вада цякла, абмывала iхнiя капыты. Канавод сеў на аднаго каня, чалавек у башлыку ўскочыў на другога, конi павольна пайшлi па вадзе, i было чуваць, як пахруствала пад капытамi каменне. Потым коннiкi выехалi з вады, выбралiся на ершалаiмскi бераг i паехалi ступой пад гарадскою сцяною. Тады канавод паехаў наперад i знiк з вачэй, а чалавек у башлыку спынiў каня, злез з яго на пустэльнай дарозе, зняў свой плашч, вывернуў яго, дастаў з-пад плашча пляскаты шлем без пер'я, надзеў яго. Цяпер на каня сеў чалавек у вайсковай хламiдзе i з кароткiм мячом на бядры. Ён крануў павады, i гарачы кавалерыйскi конь паiмчаў рыссю, пакалыхваючы коннiка. Шлях у яго быў кароткi – коннiк пад'язджаў да паўднёвых варотаў Ершалаiма.

Пад аркаю варотаў танцавала i мiтусiлася неспакойнае полымя ад паходняў. Вартавыя салдаты з другой кентурыi Маланкавага батальёна сядзелi на каменных лаўках i гулялi ў косцi. Яны ўсхапiлiся на ногi, як угледзелi вайскоўца, але той махнуў iм рукой i паехаў у горад.

Горад быў залiты святочнымi агнямi. У кожным акне трымцела полымя свяцiльнiкаў, навокал гучалi словы, злiваючыся ў адзiны хор. Зрэдку пазiраючы ў вокны, коннiк мог убачыць людзей за святочнымi сталамi, на якiх ляжала казлiнае мяса, стаялi чашы з вiном мiж мiсаў з горкiмi травамi. Коннiк пачаў насвiстваць нейкую песеньку i прабiраўся рыссю далей па вулачках Нiжняга Горада, кiраваў да Антонiевае вежы, зрэдку пазiраў на вядомыя ўсяму свету пяцiсвеччы, якiя палалi над храмам, альбо на поўню, якая вiсела вышэй, чым пяцiсвеччы.

Палац Iрада Вялiкага не прымаў нiякага ўдзелу ў святкаваннi апошняе велiкоднае ночы. У гаспадарчых пабудовах палаца, якiя выходзiлi на поўдзень i дзе размясцiлiся афiцэры рымскае кагорты i легат легiёна, свяцiлiся агнi, там адчуваўся нейкi рух i жыццё. Пярэдняя частка, у якой быў адзiны жыхар, пракуратар, – уся, са сваiмi каланадамi i залатымi скульптурамi, быццам аслепла пад белаю поўняю. Тут, у сярэдзiне палаца, панавалi цемра i цiшыня. I туды пракуратар, як i гаварыў Афранiю, iсцi не захацеў. Ён загадаў паслаць пасцель на балконе, там, дзе абедаў, дзе ранiцай вёў допыт. Ён лёг на прыгатаванае ложа, але сон не хацеў прыходзiць да яго. Голая поўня нiзка вiсела на небе, i пракуратар не адводзiў ад яе позiрку на працягу некалькiх гадзiн.

Прыкладна апоўначы сон злiтаваўся над пракуратарам. Пракуратар пазяхнуў, зняў папругу з шырокiм сталёвым нажом у похвах, паклаў яго на крэсла побач з ложам, зняў сандалi i выпрастаўся. Банга адразу ўзлез да яго на пасцель i лёг побач, галава да галавы, i пракуратар, паклаўшы руку на сабачую шыю, заплюшчыў нарэшце вочы. Толькi пасля гэтага заснуў i сабака.

Ложа знаходзiлася ў прыцемку, захiнутае ад поўнi калонаю, але ад прыступак з ганка да ложа цягнулася месячная стужка. I ледзь толькi пракуратар страцiў сувязь з усiм, што было навокал, ён адразу рушыў па асветленай сцяжынцы i пайшоў па ёй угору, проста да поўнi. Ён спрасонку нават засмяяўся ад шчасця, што ўсё атрымалася гэтак цудоўна i непаўторна на празрыстай блакiтнай дарозе. Ён iшоў у суправаджэннi Бангi, а побач з iм iшоў вандроўны фiлосаф. Яны спрачалiся пра нешта складанае i значнае, i нiводзiн не мог перамагчы. Яны нi ў чым не пагаджалiся адзiн з адным, i таму спрэчка была гэтакая цiкавая i бясконцая. Вiдавочна, што сённяшняе пакаранне аказалася звычайным непаразуменнем – бо вось ён, фiлосаф, якi выдумаў зусiм неверагодную рэч накшталт тае, што ўсе людзi добрыя, iшоў побач, а значыць, ён жывы. I, вядома, зусiм жахлiва было нават i падумаць, што гэтакага чалавека можна пакараць. Пакарання не было! Вось у чым была галоўная асалода ад гэтага падарожжа ўгору па месячнай лесвiцы.