Текст книги "“QARABAĞ DÜNƏN, BU GÜN VƏ SABAH”-17"
Автор книги: Akif Nagi
сообщить о нарушении
Текущая страница: 22 (всего у книги 23 страниц)
1947-ci ildə Hindistanın bölüşdürülməsi zamanı milyonlarla müsəlman,hindli, sikh yeni formalaşdırılmış sərhəddin yanlış tərəfində qaldılar.Ümumi ölü sayı 500 000-dən 1 milyona qədər hesablanır. 7 milyon müsəlman Pakistana, təxminən eyni qədər də sikh və hindli də Hindistana köçmüşdü. Vəhşilik Pəncabın sıx məskunlaşmış düzənliklərində xüsusən dəhşətli olmuşdur. Köçürülmələr zamanı on minlərlə insan məşəqqətlərə dözməyərək həlak olmuşdu.
Tədqiqatçılar II Dünya Müharibəsindən sonra həmin müharibə zamanı digər xalqlara və millətlərə qarşı amansızcasına genosid siyasətini həyata keçirən almanlara qarşı eyni siyasət həyata keçirildiyini yazırlar. Belə ki, həmin dövrdə 12 milyon, bəzi araşdırmaşılara görə, 14 milyon və daha çox alman birbaşa deportasiya edilmişdir. Bu müasir tarixdə bir etnik qrupun ən böyük köçürülməsi və ya yerdəyişməsi və müharibədən sonrakı Mərkəzi və Şərqi Avropada ən geniş yerdəyişmədir (ümumilikdə 20 milyon adam yerini dəyişib). Zorakılıq aktları ilə yanaşı aclıqdan və xəstəlikdən ölən almanların sayı 500 mindən 2 milyona qədər dəyişir. Xeyli alman əhali ölüm və əmək düşərgələrinə göndərilmişdi. R.C.Rammel hesablayıb ki, Polşada 1 585 000, Çexoslovakiyada 197 000 alman öldürülüb. Bu hadisələr adətən əhali transferi və ya etnik təmizləmə kimi təsnif olunur.
“Filippində ABŞ-ın qısa tarixi" əsərindən görünür ki, 1899-1902-ci illər Filippin-ABŞ müharibəsi və Sakit okean kampaniyası zamanı Birləşmiş Ştatlar tərəfindən başladılmış özünün Sakit okean proqramının tərkib hissəsi olan, bir milyondan çox filippinlinin həyatı bahasına başa gəldiyi iddia olunan əməliyyatlar təşkil edilmiş soyqırımdır. Con M. Geytsin "Filippində müharibə qurbanları" əsərinə görə, Filippində bütün ölənlərin sayı 1,4 milyondan çoxdur.
Böyük Britaniya XVII əsrin ortalarında Yeni Model Ordunu İrlandiyaya göndərdi. Oliver Kromvelin başçılığı ilə yaradılan, sonra digər parlament generallarının komandanlığına keçən Yeni Model Ordu burada etnik təmizləmə aktını həyata keçirdi. Bu siyasət Kromveli simvolizə edən "Cəhənnəmə və ya Konnauta" deyimi ilə ifadə edildi və tarixçilər tərəfindən soyqırım olmasa da, etnik təmizləmə kimi xarakterizə olundu. Böyük irland aclığı illərində İrlandiya yalnız öz 9 milyonluq əhalisini yox, 18 milyon əhaliyə kifayət edəcək qədər ərzaq, kətan, yun istehsal edirdi. Bu baxımdan tarixçilər hesab edirlər ki, aclıq süni olub və yemək qıtlığına əsaslanmayıb, əksinə Britaniya hökuməti irland məhsulunun ixracını təşkil etmək üçün limanları bağlamadı. Con Mitçelin dediyi kimi “Tanrı kartof zərərvericilərini göndərdi, ingilislər isə aclıq yaratdılar”(wikipedia.org/wiki).
İllinoys Universitetinin beynəlxalq hüquq üzrə professoru Frensis A. Boyl 1996-cı il 2 mayda Nyu-Cersi Holokost Təhsili üzrə Komissiyasına rəyində göstərib ki, hökumət zorakılığı SCQACK-nın 2-ci maddəsinin a, b və c bəndlərini pozaraq soyqırım törədib. O qeyd edir ki, "Aydındır ki, İrlandiya kartof aclığı dövründə – 1845-1850-ci illərdə Britaniya hökuməti İrlandiyada ümumi olaraq irland xalqı adlandırılan milli, etnik və irqi qrupun bir hissəsinin məhvinə yönəlmiş böyük aclıq siyasətini həyata keçirmişdir." Hüquq professoru Çarlz E.Rays da 2-ci maddəyə əsaslanaraq oxşar rəy vermişdir ki, hökumət soyqırım törədib. İrlandiya tarixçisi Kormak O’Qrada hesab edir ki, 19-cu əsrin əvvəllərində zəifləmiş 8-9 milyonluq irland xalqı aclıq zamanı emiqrasiya və aclıqdan 4 milyona düşmüşdür.
Soyqırım üzrə tədqiqatçı-alim V.D.Rubinşteyn "Soyqırım" kitabında Kormakla razılaşlaşdığını yazır.
Rusiya çar imperiyası təxminən 100 il Şimali Qafqazın şimal-qərbində çərkəzlərə qarşı onların Qara dəniz sahilindəki daimi mövqelərini ələ keçirmək üçün mübarizə aparıb. Bir çox tarixçilər kimi Antero Leytzinger ilkin olaraq "Turkistan News"da nəşr olunmuş "Çərkəz soyqırımı"adlı məqaləsində yazırdı ki, bu soyqırım 19-cu əsrdə çar Rusiyası tərəfindən çərkəzlərə qarşı törədilmiş, demək olar ki, tamamilə unudulmuş və 19-cu əsrin ən böyük soyqırımı olmuşdur. Təxminən 1-1,5 milyon çərkəz öldürülmüş, çarın əmri ilə müsəlman əhalisinin əksəriyyəti (müsəlman osetinlər və kabardinlər istisna olmaqla) əsasən Osmanlı İmperiyasına deportasiya olunmuş, bu, digər 1,5 milyon çərkəzin sürgün olunmasına səbəb olmuşdur. Bu xalqın 90%-i məhv və ya deportasiya edilmişdir. Çar Rusiyası dövründə azərbaycanlılara, Orta Asiya xalqlarına və digər xalqlara qarşı belə cinayətkar hərəkətlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, 1918-1920-ci illər ən sonra Rusiyada yaranmış vəziyyətdən istifadə edən ermənilər 1917-ci ildə baş vermiş fevral və oktyabr inqilablarından sonra öz istəklərinə bolşevizm bayrağı altında nail olmağa cəhd edirlər. Bakı Soveti əksinqilabi elementlərlə mübarizə şüarı altında 1918-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq bütün Bakı quberniyasında yaşayan azərbaycanlıların çıxarılması məqsədlərini güdən cinayətkar planın, reallaşdırılmasına başlayır. 1918-ci ilin mart-aprel aylarında isə qanlı hadisələr zirvə nöqtəsinə çatıb. O aylarda ermənilər tərəfindən törədilən cinayətlər Azərbaycan xalqının yaddaşında silinməz iz qoyub. Təkcə milli mənsubiyyətinə görə minlərlə dinc azərbaycanlı məhv edilib. Ermənilər evləri yandırır, insanları diri-diri oda atırdılar. Onlar tərəfindən milli memarliq abidələri məktəblər, xəstəxanalar, məscidlər və digər tikililər dağıdılır Azərbaycanlıların soyqırımı xüsusi qəddarlıqla Bakı, Şamaxı Quba, Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvan, Lənkəran və Azərbaycanın digər ərazilərində həyata keçirilir. Bu torpaqlarda kütləvi qaydada dinc əhali qırılmış, kəndlər yandırılmış, milli mədəniyyət abidələri məhv edilmişdir.
1918-ci ilin mart-aprelində Bakı, Şamaxı, Quba, Muğan və Lənkəranda ermənilər 30 mindən çox azərbaycanlını qətlə yetirmiş, 10 minlərlə insanı öz torpaqlarından qovmuşdur. Təkcə Bakıda 10 minə yaxın azərbaycanlı xüsusi qəddarlıqla öldürülüb, Şamaxıda 58 kənd dağıdılmış 7 min nəfər (1653 qadın, 965 uşaq) məhv edilmişdir. Quba ərazisində 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150, Zəngəzurda 115, İrəvan quberniyasında 211, Qars əyalətində 92 kənd yerlə yeksan olunmuş; əhali üzərində yaş və cinsə məhəl qoymadan qətliam həyata keçirılmişdir. İrəvan da – azərbaycanlıların bu tarixi şəhərində və onun ətrafında qısa zaman ərzində 88 kənd dağıdılmış, 1920 ev yandırılmış, 131 min 970 nəfər isə öldürülmüşdür.
Sovet İttifaqında 1920-ci və 1930-cu illərin əvvəllərində vətəndaş müharibəsi zamanı bolşeviklər Don kazaklarına qarşı soyqırım kampaniyası həyata keçiriblər. Ən real hesabata əsasən 1919-1920-ci illərdə 3 milyon əhalidən 300-500 mini öldürülmüş və sürgün edilmişdir. 1932-33-cü illərdə Sovet aclığı Ukraynaya, Qazaxıstana və Rusiyanın bəzi sıx məskunlaşmış regionlarına təsir etmiş, Ukraynada "Qolodomor" adlandırılmışdır. Hesablamalara görə bütün Rusiyada 10 milyon, o cümlədən Ukraynada 7 milyon, Şimali Qafqazda 1 milyon və digər bölgələrdə daha 1 milyon insan ölmüşdür.
2009-cu ildə Polşa Ukraynadan 1940-cı ildə Sovet NKVD-si tərəfindən 20 min polyak rəsmisinin öldürüldüyü, Polşanın intellektualların, rəsmilərin, mülkədarların və başqalarının bütöv bir sinfindən məhrum edildiyi Xatın kütləvi qətliamının məqsədlərini göstərən sənədləri almışdır.
Rusiyada "Mərcimək əməliyyatı"na 1943-cü ilin 13 oktyabrında təşəbbüs göstərilmişdir – 120 000 nəfər çeçen İnquş Respublikasına körpülər tikmək üçün aparılmış, qalanlar Sibirə sürgün edilmişlər. Əksər hallarda müqavimət qırğınla qarşılanıb. Bütün Şimali Qafqazda 700 000 nəfər öldürülmüşdür. Dalxat Ediyevə görə, 724 297 nəfər, o cümlədən, əksəriyyəti – 412 548 nəfər çeçen, 96 327 nəfər inquş, 104 146 nəfər kalmık, 39 407 nəfər balkar və 71 869 nəfər qaraçay). Sibirin fövqəladə sərt mühitinə dözməyib ölənlər daha çox idi(wikipedia.org/wiki).
M. Hassan Kapar özünün "Sovet müdaxiləsi və əfqan cavabı, 1979-1982" kitabında sovet müdaxiləsini "Ölkə boyu soyqırım" adlandırır və on minlərlə əfqanın öldürüldüyünü yazır.
1994-cü ildə isə Ruandada Avropa dövlətlərinin xeyir-duası ilə 800 000-lik tutsi xalqına divan tutulmuş, insanlar vəhşicəsinə öldürülmüşlər.
Kxmer hakimiyyəti, yaxud daha formal Kampuçiya Kommunist Partiyasının rəhbəri Pol Potun rejimində 1975-1979-cu illərdə həyata keçirilən politisid və genosiddə təxminən 1,5 -3 miyon arasında kambocalı öldüyü hesablanıb.
Ümumiyyətlə, insanlıq adına yaraşmayan, bəşəriyyəti məhvə sürükləyən terror, genosid hallarına qarşı dünya ictimaiyyəti tez cavab verməli, cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır. Bunun üçün dünya birliyi əldə olan bütün imkanlardan istifadə etməlidir.
Kitabdakılar
Akif Nağı. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində İslam Həmrəyliyi əsas amil kimi.....................................................................................................................4
Asya Əhmədova. Tədqiqatçı.
Gözü yolda qalan kəndim.................................................................................................................7
Atilla Oral (Türkiyə). Tədqiqatçı.
Nuri Paşa Türk varlığının yükselmesi için çalışan idealist bir Türk aydını................................................................................................................14
Arunas Spraunyus (Litva). Politoloq.
Пытающаяся усидеть на двух геополитических «стульях» Армения и демократические ценности – сочетание несочетаемого..................................................................................................20
Eldar İsmailov (Rusiya). Tədqiqatçı.
Гибель Ибрагим-Халил-хана и расследование дела о его
убийстве............................................................................................................ 25
Elmira Təhməzova. Tədqiqatçı.
QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ HAQDA.............................................................33
Əli Abasov. Fəlsəfə elmləri doktoru.
Ermənistanın seçimi......................................................................................... 35
Əlibəy Məmmədov (Yaponiya). Konfliktoloq.
Yaponiya elm dünyasında Azərbaycana maraq,................................................................................................................ 38
Fəridə Bağırova. Tədqiqatçı.
Перспективы развития карабахского конфликта........................................................................................................ 48
Firuzə Əliyeva. Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru.
Qarabağ müharibəsi və milli tarixi yaddaşımız......................................................................................................... 51
Firdovsiyyə Əhmədova. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
100 YAŞLI TƏHQİQAT İŞİ:
TARİX NƏ DEYİR?........................................................................................... 54
Gintaras Visoskas (Litva). Jurnalist.
Армения – агент влияния России на Западе.................................................................................................................60Gintaras Visoskas (Litva). Jurnalist.
Осторожно – новые интриги армянских лоббистов.......................................................................................................... 64
Halil Bal (Türkiyə). Tarix elmləri doktoru.
Azerbaycan Milli Ordusunun Kurulması Çalışmaları..................................68
Havva Məmmədova. Tarix elmləri doktoru.
Qarabağ General Qubernatorluğunun erməni təcavüzünə qarşı mübarizəsi
(Xosrov bəy Sultanovun 15-16-17 fevral müşavirəsi)....................................72
Həcər Abdallı. Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru.
Ermənilərin türklərə qarşı törətdikləri soyqırımının tarixi
mərhələləri.........................................................................................................82
Həcər Verdiyeva. Tarix elmləri doktoru.
Erməni terroru kürdlərə qarşı........................................................................89
İsmayıl Musa. Tarix elmləri doktoru.
“Madrid sənədi – prinsipləri”: baxışlar və problemlər......................................................................................................... 93
İlqar Niftəliyev. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
«Армянская область» (1828-1840) : история несостоявшегося проекта.............................................................................................................105
İlqar Niftəliyev. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
О происхождение названия «Восточная Армения» и заселения её армянами.........................................................................................................110
Kərim Şükürov. Tarix elmləri doktoru.
AZƏRBAYCANLILARIN ERMƏNİLƏRİN TÖRƏTDİKLƏRİ
SOYQIRIMLARINA QARŞI MÜQAVİMƏT HƏRƏKATI:
problemləri və dərsləri...................................................................................112
Qasım Hacıyev. Tarix elmləri doktoru.
Rusiyanın Şərq siyasətində Azərbaycan maraqları və Qarabağ regionun taleyi................................................................................................................. 119
Leonas Yurşa ( Litva ) . Politoloq.
Армения: выходцы уже похоронили президента Сержа
Саргсяна.........................................................................................................124
Leonas Yurşa (Litva) . Politoloq.
Кто самый виноватый в сегодняшнем геноциде армянского народа – Кочарян или Саргсян?...............................................................................134
Mehdi Nalbəndi (İran ). Tədqiqatçı.
Dünya Müqavimət Poeziyasında “Qarabağ Müqavimət Şeri”n ə
ötmə baxış........................................................................................................ 146
Nərmin Xanməmmədova. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ VƏ QAÇQINLAR PROBLEMİ: HÜQUQİ SƏNƏDLƏR VƏ ONLARIN TƏHLİLİ.......................................................................................................... 150
Oleq Kuznetsov (Rusiya). Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
ОСМЫСЛЯЯ Нагорно-карабахский
конфликт...................................................................................................155
Ömer Turan (Türkiyə). Tarix elmləri doktoru.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ERMENİLERİN RUSLARA HİZMETLERİ...................................................................................................174
Rafiq Səfərov. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
Автограф Наджаф-бея Везирова в книге о Иреванском ханстве
Поездка в Тифлис – участие в конференции...................................................................................................182
Rəsmiyyə Rzalı-Qarayeva. Tədqiqatçı.
Güzəşt edilən torpaqların geri qaytarılmasına
dair....................................................................................................................191
Sevinc Əliyeva. Tarix elmləri doktoru.
Министр иностранных дел Горской Республики Гейдар Баммат: отношение к армянам и Азербайджанской Демократической республике.....................................................................................................195
Şamil Mehdi. İqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru.
Qərb ya Şərq-düzgün seçim qarşısında........................................................207
Tofiq Həsənov. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru.
Azərbaycanın Xəzər sahili ərazilərində siyasi vəziyyət ( may 1918-aprel 1920-ci illər)....................................................................................................211
Yasəmən Qaraqoyunlu. Tədqiqatçı.
Qarabagın işgaldan azad edilmə siyasətində Azərbaycanın buraxdıgı səhvlər..............................................................................................................224
Zaur Əliyev. Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru.
Erməni xəstəliyi və simptomları.....................................................................235
Zeynəddin Şabanov. Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru.
GENOSİD BƏŞƏRİ CİNAYƏT KİMİ.................................................................................................................240
QARABAĞ AZADLIQ TƏŞKİLATI
“Qarabağ dünən, bu gün və
sabah”
17-ci elmi-əməli
konfransının materialları
Kompüter tərtibatı:
Ceyhun Tağıyev
Aytac Əmiraslanova
Dizayner: Rəna Nəzərova
Çapa verilmişdir: 05.05.2018
Çapa imzalanmışdır: 15.05.2018
Formatı: 60x84 ofset kağızı
Tiraj: 1000 ədəd
“ELGÜN – NO”
Mətbəsində çap olunmuşdur.
[1]Azerbaycan, Mirza Bala: Kafkasya İslâm Ordusu, Aylık Türk Kültür Dergisi, Temmuz – Ağustos, 1954,
s. 3-4-5-14.
[2] Efendizâde Mehmet Şerif, Azerbaycan İnkılabı, Şirketi Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1921, s. 21.
[3] Nâsır Yüceer. Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı ordusu'nun Azerbaycan ve Dağıstan harekâtı: Azerbaycan
ve Dağıstan'ın bağımsızlığını kazanması, 1918, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı
yayınları, Genelkurmay Basımevi, 1996, s. 162
[4] Akşam gazetesi, Baku hakkındaki Türk-Alman ihtilâfı, Selâhattin Yurtoğlu’nun açıklaması, 12 Eylül 1949, s. 5
[5] Bilâl Şimşir. Malta Sürgünleri, Bilgi yayınları, İstanbul, 1985, s. 126 (Edmonds’un 31.10.1919 günkü
yorumunda Nuri Paşa Mondros Mütarekesi’nin 11. Maddesi gereğince Azerbaycan’dan çekilmeye karşı
direndiği için yakalandığı belirtilmektedir.)
[6] Selâhattin Yurtoğlu (1894 – 1956) Kuva-yı Milliyeci subay, Yüzbaşı Selâhattin.
[7] Akşam gazetesi, Baku hakkındaki Türk-Alman ihtilâfı, Selâhattin Yurtoğlu'nun açıklaması, 12 Eylül 1949, s. 5.
[8] Vakit gazetesi, Nuri Paşa'nın Terkin Kaydı, 25 Kasım 1918, s. 1.
[9] Takvim-i Vekayi, 25 Kasım 1918, s. 3.
[10] Minber gazetesi, Nuri Paşa terkini, 25 Kasım 1918, s. 2.
[11] Minber gazetesi, 1 Kasım 1918 – 21 Aralık 1918 tarihleri arasında İstanbul'da yayımlandı. 51 sayı çıktı.
Sahibi Ali Fethi Bey (Okyar) Sorumlu Müdürü Dr. Rasim Ferit Bey (Talay) idi. Mustafa Kemal Paşa
(Atatürk) Minber gazetesinin kuruluş sermayesi ve yayımına katkıda bulundu.
[12] Minber gazetesi, Nuri Paşa terkini, 25 Kasım 1918, s. 2.
[13] Tasvir-i Efkâr gazetesi, Azerbaycan Murahhasının Muhabirimize Beyanatı, 30 Kasım 1918, s. 1
[14] Şevket Süreyya Aydemir, Son Osmanlı Paşa’sı Halil Paşa’nın hatıraları, Akşam gazetesi, 15 Aralık 1967, s. 4
[15] Nuri Paşa’nın 22 Eylül 1919’de ablası Hasene Hanım’a yazdığı Azerbaycanlı Türk erkekleriyle İstanbul’daki Türk kızları arasında evlilikler kurma girişimi için göreve davet eden mektup.
[16] См.: Исмаилов Э.Э. Ханы Карабахские: происхождение рода, подчинение ханства Российской империей и упразднение ханской власти // Кавказ & Глобализация: Журнал социально-политических и экономических исследований. Том 8. Выпуск 1–2. Швеция: «CA@CC Press®», 2014. С. 140–170; Исмаилов Э.Э. Ханы Карабахские: поколенное описание старшей линии рода // Кавказ & Глобализация: Журнал социально-политических и экономических исследований. Том 8. Выпуск 3–4. Шве-ция: «CA@CC Press®», 2014. С. 131–175.
[17] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 221.
[18] АКАК. Т. II. Тифлис, 1868. С. 725–726. Док. № 1485.
[19] АКАК. Т. II. Тифлис, 1868. С. 727. Док. № 1491, 1492, 1493; Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 241–242.
[20] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 243.
[21] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 244.
[22] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 245.
[23] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 340–341. Док. № 624.
[24] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 334–335. Док. № 610; Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 245.
[25] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 339–340. Док. № 621.
[26] Цитируется в переводе с азербайджанского по: Çingizoğlu Ə. İbrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşir // Soy: elmi-kütləvi dərgi. № 6 (26). Bakı, 2009. С. 47–53.
[27] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 340–341. Док. № 624.
[28] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 334–335. Док. № 610; Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 245.
[29] Цитируется в переводе с азербайджанского по: Çingizoğlu Ə. İbrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşir // Soy: elmi-kütləvi dərgi. № 6 (26). Bakı, 2009. С. 47–53.
[30] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 340–341. Док. № 624.
[31] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 272. Док. № 491.
[32] Мирза Джамал Джеваншир Карабагский. История Карабага. Баку, 1959. С. 96.
[33] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 331–332. Док. № 605.
[34] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 252.
[35] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 252.
[36] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 246.
[37] АКАК. Т. III. Тифлис, 1869. С. 331. Док. № 604.
[38] Бобровский П.О. История 13-го лейб-гренадерского Эриванского Его величества полка за 250 лет. Ч. III. Санкт-Петербург, 1893. С. 252.
[39] Bununla bağlı 525-ci qəzetdə “Hokkaido Universitetinin alimləri Azərbaycanda səfərdədirlər, Qonaqlar Bərdədə qaçqın şəhərciyində olublar” başlığı altında məqaləmiz çap olunmuşdur.
https://525.az/site/?name=xeber&news_id=42600#gsc.tab=0
[40] Bu haqda Palitra qəzeti “Yaponiyanın elm dünyasında Dağlıq Qarabağ mövzusuna maraq var” (28 Mart 2017) adlı məqaləni də gözdən keçirin. http://palitranews.az/news.php?id=67069
[41] Bununla bağlı Palitra qəzetindən çap olunmuş “Yaponiyada Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin 100 illiyi ilə bağlı müzakirələr olub” (27 Mart 2018) məqaləsinə də baxın. http://palitranews.az/news.php?id=83151
[42] Bununla bağlı Palitra qəzetində çap olunmuş “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ABŞ-da dünya alimlərinin diqqətinə çatdırılıb ” məqaləsini oxumağınızı tövsiyə edirəm. http://palitranews.az/news.php?id=68057
[43] Bu barədə AZƏRTAC-da çıxmış “Daha bir xarici universitetdə Azərbaycan multikulturalizmi dərslərinə start verilib” məqaləsini oxumağa dəvət edirəm. https://azertag.az/xeber/1104324
[44] “Naxçıvan” jurnalı, 2001.¹5.
[45] M.S.Ordubadi “Qanlı illər”
[46] “Naxçıvan” jurnalı, 2001.¹5.
[47] N.Məmmədov Dağlıq Qarabağ gerçəklikləri: soyqırımı, terror, deportasiya, işğal (XX yüzillik)B., Təhsil, 2009.
[48] Nəsimli Ə. Qarabağın işğalının iqtisadi nəticələri. Qarabağ, dünən, bu gün, sabah. B.2007.
[49] S.Kərimova Böyük erməni xülyası və Böyük Pyotr. “Azərbaycan” qəzeti 22 iyun, 1990-cı il.
[50] N.MustafaErmənilər öz dövlətlərini yaratmaq üçün nə qədər rüşvət vermişlər. Yeni Azərbaycan, 5 avqust, 1992-cü il.
[51]7 Resulzade, a.g.e., s. 36.
[52]45 Bala, a.g.e., s. 161.
[53]1 W.J. Childs ve A.E.R. McDonell, “Outline of Events in Transcaucasia from the beginning of the Russian Revolution in the Summer of 1917 to April 1921”. Public Record Office, FO 371/7729 Caucasus, E 8378/8378/58, confidential.
[54]2 Hasanov, a. g. e,. s. 36
[55]3 Hasanov, a.g.e., s. 37; Suny, a.g.e., s. 197.
[56]4 Keykurun, a.g.,e., 38; Tuğaç, a.g.e., s. 183.
[57]
[58] Материалы к новой истории Восточной Армении// Вестник общественных наук, № 8 (524). Ереван. АН АрмССР, 1986, с.82-83
[59] Там же, с.89
[60] Акты Кавказской Археографической Комиссии. Т.VII. Тифлис: 1878, с.487.
[61] Полное Собрание Законов Российской Империи : Собрание второе. Т. 3 : 1828. Санкт-Петербург: 1830, с.273, 331
[62] Полное Собрание Законов Российской Империи : Собрание второе. : Т. 8 : 1833. Санк-Петербург: 1834, с.374-375
[63] Тунян В., Административно-экономическая политика самодержавия России в Закавказье 1-й пол. XIX в., Ереван, 2003, с.63
[64] Полное Собрание Законов Российской Империи : Собрание второе. : Т. 15. Санк-Петербург: 1841, с.238-239
[65]Вердиева Х. Переселенческая политика Российской им-перии в Северном Азербайджане (XIX – начале XX вв.). Баку: 2016, с.153, 157.
[66] Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи. Санкт Петербург: Типографии императорской Академии Наук. 1852, с.525-526, 540-542, 642.
[67] Григорян З. Военные походы русской армии по присоединению Восточной Армении к России // Известия Академии наук Армянской ССР. Серия общественные науки. 1951, № 2, с.23-71
[68] Бадаляна А. Население Армении со времени присоединения её к России и до наших дней // Известия Академии наук Армянской ССР. Серия общественные наук. 1953, № 5, с.49-71
[69] Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), f. 894, siy.10, İş 80, v. 49-56; f. 970, siy.10, iş 16, v. 1-9; f. 1061, siy.1, iş 95, v. 5-8; f. 970, siy.1, iş 1, v. 28-29; f. 970, siy.1, iş 166, v. 7.
[70] Адресь–Календарь. Азербайджанской Республики на 1920-й г.Баку, 1920, C. 78
[71] ARDA, fond 970, siy. 1, iş 6, v. 1.
[72] Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920 гг.). Законодательные акты (Сборник документов). Баку, 1998, C 193
[73] Yenə orada, səh. 212
[74] Азербайджан г., 1918, 7 октября, № 5
[75] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I cild, S. 366-370
[76] ARDA, f. 895, siy.1, iş 9, v. 81-83
[77] ARDA, f. 84, s. 1, iş. 23, C. 1, v. 175
[78] ARDA, f. 84, s. 1, iş. 23, C. 1, v. 101
[79] ARDA, f. 895, s. 3, iş 178, v. 1-4
[80] ARDA, f. 894, s. 1, iş 22, v. 44.
[81] Азербайджан. 1919. 25 декабря, № 279
[82] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). II cild. S. 699
[83]Азербайджанская Демократическая Республика (1918 1920 гг.). Законодательные акты (Сборник документов). Баку, издательство «Азербайджан», 1998. – 560 с.
[84] Хантингтон, С.Ф. Столкновение цивилизаций. с. 432.
[85] См., например: Дубровин, Н.Ф. История войны и владычества русских на Кавказе: в 8-ми тт. Т. 2. СПб., 1871, с. 405-406.
[86] Хантингтон, С.Ф. Столкновение цивилизаций. с. 444.
[87] См.: Музаффарли, Н., Исмаилов, Э. Концептуальные основы восстановления постконфликтных территорий Азербайджана. Баку: Кавказ, 2010; Muzaffarly N., Ismailov E. Basic Principles for the Rehabilitation of Azerbaijan Post-Conflict Territories. Stocholm: CA&CC Press, 2010.
[88] Хантингтон, С.Ф. Столкновение цивилизаций. с. 433.
[89] Osmanlı hakimiyetinde Ermenilerin durumu için bk. R.Y.G.Çark, Osmanlı Devleti Hizmetinde Ermeniler, 1453-1953, Yeni Matbaa, İstanbul, 1953; Mesrop K. Krikorian, Armenians in the Service of the Ottoman Empire 1860-1908, Routledge and Kegan Paul, London, 1977; Nejat Göyünç, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul, 1983.
[90] Ermeni milliyetçiliği ve Ermeni milliyetçiliğini temsil eden örgütler konusunda geniş bilgi için bk. Louise Nalbandian, The Armenian Revolutionary Movement; the Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century, California University Press, Berkeley, 1963; Anahide Ter Minassian, Nationalism and Socialism in the Armenian Revolutionary Movement (1887-1912), Zoryan Institute, Cambridge, 1984; Justin McCarthy, Turks and Armenians: Nationalism and Conflict in the Ottoman Empire, Turco-Tatar Press, Madison, 2015.
[91] G. Pasdermadjian, Why Armenia Should be Free, Armenia’s Role in the Present War, Hairenik Publishing Company, Boston, 1918.
[92] Pasdermadjian, s.5-7. Konuyla ilgili Pastırmacıyan’ın anıları için bk. Armen Garo, Osmanlı Bankası Baskını, Armen Garo’nun Anıları, Çev. Attila Tuygan, Belge Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul, 2015, s.106-157. Konuya Ermeni perspektifinden bir bakış için bk. Gürcan Çilesiz, İstanbul’da 30 Saatlik Kaos: 26 Ağustos 1896 Osmanlı Bankası Baskını ve Ermeni Katliamı, Belge Yayınları, İstanbul, 2015. Konuyla ilgili bilimsel bir çalışma için bk. Fikrettin Yavuz, Osmanlı Devleti Dış Politikasında Ermeni Sorunu: 1896 Osmanlı Bankası Baskını Örneği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2009.
[93] Pasdermadjian, s.7-9.
[94] Pasdermadjian, 9-10. Savaşın başlangıcında Türk ordusunun Doğu Anadolu bölgesindeki savaşları için bk. Fevzi Çakmak, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay Başkanlığı, Ankara, 2005, s.5-99.
[95] Pasdermadjian, s.10.
[96] Birinci Dünya Savaşı başlarken Gürcülerin, Azerbaycan Türklerinin ve Kuzey Kafkasyalıların Osmanlı hükümeti ile ilişkileri ve yapılan anlaşmalar hakkında bk. Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1990, s.499-500.
[97] Pasdermadjian, s.15-19.
[98] Pasdermadjian, s.20.
[99] Pasdermadjian, s.21. Birinci Dünya Savaşı başlarında Sarıkamış dahil Doğu Anadolu bölgesindeki Türk-Rus savaşları konusunda geniş bilgi için bk. Hakkı Altınbilek, Naci Kır, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3ncü Ordu Harekatı, C.II, Birinci Kitap, Genelkurmay Başkanlığı, Ankara, 1993, s.97-536.
[100] Pasdermadjian, s.21-22.
[101] Azerbaycan Türklerinden Doktor Hüseyinzade Ali Bey, Ağaoğlu Ahmet Bey vs. kastedilmektedir. Pasdermadjian, s.22-23. Ermenilerin 1915 baharında gerçekleştirdikleri Van ayaklanması konusunda geniş bilgi için bk. Justin McCarthy, Esat Arslan, Cemalettin Taşkıran, Ömer Turan, The Armenian Rebellion of Van, University of Utah Press, Salt Lake City, Utah, 2006.
[102] Pasdermadjian, s.23-24. 1915 yazında Türk ordusunun söz konusu bölgedeki savaşları konusunda bk. Altınbilek & Kır, s.537-870; Recep Balkan, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Sağ Kanat Harekatı, Yay. Haz. Kerime Şahiner, Genelkurmay Başkanlığı, Ankara, 2006.
[103] IV International Congress of the Caucasiologists. Scripts in the Caucasus. Tbilisi, 1-3. XII. 2016.
[104] Обращение Грузии / Пер. Е.С. Такайшвили. Тбилиси, 1989.
[105] Кантария Кети. Мечети города Тбилиси // Историко-культурологический онлайн журнал «PROMETHEUS», № 5.
[106] Национальная парламентская библиотека Грузии. URL: http://www.nplg.gov.ge/eng/Collections (Дата обращения: 10.01.2017)
[107] Выражаю глубокую благодарность начальнику департамента г-ну Давиду и завотделом г-же Нино за любезно предоставленную возможность.
[108] Хубов Егор. Описание достопамятных произшествий в Армении случившихся в последние тридцать лет, т. е. от патриаршества Симеонова (1779 г.) до 1809 года / Соч. князя Егора Хубова; С арменскаго пер. арм. церкви архидиакон Иосиф Иоаннесов. СПб, 1811.
