Текст книги "Sisterdark / Сястра-Цемра(СИ)"

Автор книги: Влада Гуринович

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 17 страниц)

Сын ягоны, Яромка, кар'еру зраб╕╝ не менш яскравую. На бацькавы грошы ён атрыма╝ прыстойную на той час адукацыю, вывучы╝шыся грамаце ╝ Пецярбурзе, ╕ ╝ладкава╝ся на лесап╕льню пана Славам╕ра, дзе заня╝ пасаду загадчыка.

Рэпутацыя ╝ Яромк╕ была няважная. Местачко╝цы таксама л╕чыл╕ яго ведзьмаком, тольк╕ рангам н╕жэй, як╕ н╕быта дапамага╝ пану Славам╕ру ╝ ягоных акультных экзерс╕сах. Апроч таго, Яромка бы╝ вядомы як невыправ╕мы распусн╕к ╕ прапойца, ╕ хаця ён ме╝ законную жонку ╕ трох дзяцей, гэта не зам╕нала яму гуляць па дзе╝ках ╕ п'янстваваць у кабаках. Гэтыя сх╕льнасц╕ яго ╕ загуб╕л╕. Аднойчы позняй восенню, на самыя заз╕мк╕, Яромка ╝чын╕╝ п'яны дэбош у местачковай карчомцы, а ран╕цой яго знайшл╕ на беразе Овельк╕ з праламанай галавой. У сам╕м факце Яромкавай смерц╕ не было н╕чога звышнатуральнага, ул╕чваючы ягоны лад жыцця. Насцярожвала ╕ншае. Заг╕ну╝ ён не╝забаве пасля зн╕кнення пан╕ Ядв╕с╕ – а паводле аф╕цыйнай верс╕╕ яна менав╕та зн╕кла, бо н╕хто так ╕ не бачы╝ яе мёртвай. А потым ╕ пан Славам╕р уцёк у Францыю, дзе пражы╝ да самай смерц╕, ╕ на родную Овельшчыну ён больш не вярта╝ся...

'Здаецца мне, што за ╝с╕м гэтым хаваецца сапра╝дная дэтэкты╝ная г╕сторыя, вартая пяра Конан Дойля ╕ Караткев╕ча, – сказа╝ Альгерд Алегав╕ч, расказа╝шы нам гэту г╕сторыю, – Наш стары Овельск мае шмат таямн╕ц, як╕я яшчэ трэба разгадаць!'.

Шчыра кажучы, чхаць я хацела ╕ на пано╝ Кунцэв╕ча╝, ╕ на п'ян╕цу Яромку, аднак пра чорную маг╕ю мне спадабалася. Пасля ╝рока я нават падышла да Альгерда Алегав╕ча ╕ спытала, ц╕ ёсць у яго яшчэ як╕я-небудзь звестк╕ пра вядзмарства на Овельшчыне, а таксама пра знос╕ны тутэйшых з Д'яблам?

Альгерд Алегав╕ч страшна ╝зрадава╝ся.

– Уцешна, што вы прая╝ляеце ц╕кавасць да нашай м╕ну╝шчыны, Та╕са! – сказа╝ ён. Да ╝с╕х вучня╝, нават да першаклашак, г╕сторык звярта╝ся выключна на 'вы'. – Што ж, з задавальненнем паспрыяю гэтым вашым пачынанням.

╤ ён упёр мне цэлы стос раздруковак сва╕х уласных артыкула╝, а таксама сп╕с л╕таратуры, якую варта прачытаць, ╕ да╝ некальк╕ адрасо╝ г╕старычных ╕нтэрнэт-сайта╝, дада╝шы, што чакае ад мяне рэферат паводле любой з прапанаваных крын╕ц, на мой выбар. Я была ╝жо не радая, што спытала – корпацца ╝ паперах мне зус╕м не карцела. Аднак рэферат я нап╕сала. Атрыма╝ся каротк╕ нарыс пра Чорта╝ Мост, як╕ заканчва╝ся словам╕: «╤ нават цяпер, ╝ эпоху дабрабыту ╕ стаб╕льнасц╕, мост не-не дый пакажа свой д'ябальск╕ нора╝». Альгерд Алегав╕ч сказа╝, што гэта не рэферат, а эсэ, але ╝сё ро╝на пастав╕╝ мне «выдатна». ╤ нават больш. Ён дасла╝ маё сачыненне ╝ рэдакцыю 'Овельскай пра╝ды'. Г╕сторык, пра╝да, не гарантава╝, што яго надрукуюць, але ж спроба не хвароба. Яго надрукавал╕.

Кал╕ ран╕цой я знайшла ╝ паштовай скрын╕ кв╕ток на атрыманне ганарару, я не магла паверыць сва╕м вачам. Мне нават здалося, што гэта нейкая памылка. У той дзень урока г╕сторы╕ ╝ нас не было, але на перапынку я зайшла ╝ наста╝н╕цкую ╕ паказала кв╕ток Альгерду Алегав╕чу. Той за╝см╕ха╝ся.

– Ну што ж, Та╕са, мае в╕ншаванн╕! Будзем л╕чыць гэта вашым л╕таратурным дэбютам. Я вельм╕ вам╕ ганаруся.

Атрымаць ганарар я мус╕ла на пошце, ╕ я ледзьве дачакала канца занятка╝. Сума ганарару была м╕зэрная, Уп╕рэв╕цкая канторка плац╕ла мне ╝ разы больш, але не гэта было гало╝нае. Я здзейсн╕ла л╕таратурны дэбют, ╕ мною ганарацца, вось што!.. Пасля ╝рока╝ я нават з Ц╕мкам гуляць не пайшла, адразу ж пабегла на паштамт, як╕ месц╕╝ся на брукаванай плошчы ╝ старажытнай частцы Овельска.

Мой святочны настрой бы╝ азмрочаны неспадзяванай сустрэчай з Лёнем Захаравым. На шчасце, яго я за╝важыла першай. Угледзе╝шы ля паштамта Пачварынку – Лёневу барвовую матацыклетку, я вылаялася напа╝голасу: «Бл╕н!..» ╕ спешна рэц╕равалася за газетны к╕ёск. Мне пашанцавала – мяне ён не ╝бачы╝, бо ягоная ╝вага была засяроджана на матацыклетцы, якая не заводз╕лася, ╕ ён бы╝ адз╕н – прынамс╕ сябрука яго Жыхара пабл╕зу бачна не было.

Лёня к╕ну╝ школу год таму, ╕ за гэты час зраб╕╝ся зус╕м адмарожаным. Хаця ╕ не горшым, зрэшты, чым Жыхар, як╕ бы╝ найрэдк╕м быдлам, дзея╝, што ╝ галаву ╝ро╕цца, ╕ цешы╝ся по╝най непакаранасцю, таму што яго татачка ╝значальва╝ Овельск╕ РАУС. Гэтыя двое ╝весь час аб╕вал╕ся разам, а я бегала ад ╕х, як ╕нсургент ад жандара╝, ╕мкнучыся не сутыкацца з ╕м╕ н╕ ╝ горадзе, н╕ ╝ дварах, н╕ ╝ гаражах. Аднак гарадок наш бы╝ маленьк╕, ╕ натрап╕ць на Лёню ц╕ Жыхара, ц╕ на ╕х абодвух можна было дзе за╝годна. Грошы яны з мяне, як з малалетак, не трэсл╕, але кожны раз страчал╕ мяне так╕м╕ эп╕тэтам╕, што вял╕ вушы, асабл╕ва Жыхар стара╝ся, яго 'курва' ╕ 'шлёндра' было яшчэ самым бяскры╝дным. Яны рагатал╕, а я пачувалася такой уквэцанай, што хацелася памыцца. А аднойчы, кал╕ я мела глупства вяртацца дамо╝ цераз гаражы, яны схап╕л╕ мяне за рук╕ ╕ пацягнул╕ ╝ свой ангарчык. Я тады выдралася, пак╕ну╝шы ╝ гаражы сваю школьную сумку, ды ╕рванула дадому. Добра хоць, што ключы ад кватэры я трымала ╝ к╕шэн╕, а не ╝ сумцы. Ужо дома я ╝бачыла, што ╝ мяне ╝се рук╕ ╝ с╕няках, а куртка разадрана. Мяне до╝га яшчэ трэсла ╕ калац╕ла, а таксама я ламала галаву, як патлумачыць маме страту сумк╕, у якой, апароч падручн╕ка╝, бы╝ яшчэ маб╕льны тэлефон, кашэль з грашыма ╕ пашпарт, як╕ я тольк╕-тольк╕ атрымала. Пра╝да, на друг╕ дзень я знайшла сумку пад Чортавым мостам, яна валялася на гразк╕м беразе Овельк╕ напалову ╝ вадзе. Дз╕╝на, але з сумк╕ н╕чога не прапала, нават грошы, хоць ╕ размоклыя, был╕ на месцы, а вось маб╕лка здохла, насёрба╝шыся вады, ╕ яе прыйшлося вык╕нуць. Потым я сказала маме, што ╝пусц╕ла яе ╝ рэчку. Пасля таго здарэння ╝ гаражы я больш не совалася ╕ тольк╕ мал╕ла Бога, каб пра тыя звадк╕ не даведа╝ся Ц╕мка. Што будзе, кал╕ ён заесца з Лёнем ╕ Жыхарам, я не жадала нават думаць.

Скурчы╝шыся за к╕ёскам, я глядзела, як Лёня, сх╕л╕╝шыся над стырном, безвын╕кова спрабуе уключыць запальванне. Матацыклетка, старажытная, як дыназа╝р, была з норавам ╕ нярэдка вык╕двала кон╕ка╝, глухла, губляла дэтал╕ ╕ адма╝лялася заводз╕цца. Мне прыгадалася, як Лёха, Лёне╝ брат, заг╕нулы шмат гадо╝ таму, кал╕сьц╕ таксама ваява╝ з гэтай ламачынай, часам лаючы яе апошн╕м╕ словам╕, хаця пытання аб купл╕ новага матацыкла нават не па╝ставала, бо Пачварынку сваю Лёха люб╕╝, як нарав╕стага канька. Цяпер Пачварынка перайшла ╝ спадчыну да Лён╕. Пастале╝шы, Лёня ста╝ вельм╕ падобным на свайго нябожчыка брата, ён нават апрана╝ся гэтак жа – у джынсы ╕ клятчастыя кашул╕. Аднак Лёха бы╝ добрым, ╕ я н╕кол╕ не адчувала ад яго пагрозы. Лёня ж бы╝ вылюдкам, якому я шчыра жадала адправ╕цца на той свет услед за брац╕кам, таемна спадзеючыся, што кал╕-небудзь Пачварынка выбрыкне на по╝най хуткасц╕, Лёня ╝п╕луецца мазга╝нёй ╝ асфальт, ╕ тады я ╝здыхну з палёгкай. Падобнага лёсу я зычыла ╕ Жыхару, хаця яго я баялася не так, як Лёню. Жыхар бы╝ тым яшчэ паганцам, але нейк╕ ╝нутраны тормаз у яго ╝сётк╕ ме╝ся, ╕ ён за╝сёды адчува╝, кал╕ трэба спын╕цца. Лёня бы╝ без тармазо╝, ╕ спын╕ць яго можна было х╕ба што мотап╕лой.

М╕нула хв╕л╕н дзесяць, кал╕ Пачварынка, нарэшце, зм╕ласц╕в╕лася. Ра╝ну╝шы: «Ггггг-ааххх!», яна пачала трэсц╕ся ╕ вывяргаць клубы дыму, як цмок, а затым павольна, н╕бы нехаця, паехала. Вельм╕ своечасова, бо я ╝жо стала нервавацца ╕ разважаць, як бы мне не╝заметку ад Лён╕ звал╕ць з плошчы, бо сядзець тут да прыцемка╝ мне не ╝см╕халася. Дачака╝шыся, пакуль матацыклетка зн╕кне за рагом вул╕цы, я выйшла са свайго схов╕шча.

– Пачварынка. Кал╕ ж ты ╝жо здохнеш? – прамов╕ла я з пачуццём ╕ рушыла да паштамта – заб╕раць свой ганарар.

_________

* Кн╕зе, кн╕жыцы (польск., трасянка)

12. Склад злачынства

Першая чвэрць набл╕жалася да завяршэння, ╕ амаль па ╝с╕х прадметах адзнак╕ ╝ мяне выходз╕л╕ няважныя – горшыя нават, чым звычайна. Падчас класнай гадз╕ны Барбара Каз╕м╕ра╝на, падагульняючы вын╕к╕ чвэрц╕, прайшлася ╕ па мне, сказа╝шы, што за апош╕ час я моцна 'з'ехала', ╕ гэта асабл╕ва кры╝дна, ул╕чваючы, што я зус╕м не дурная ц╕ няздольная, а проста лайдачу. Я сядзела, апусц╕╝шы вочы долу, ╕ не пярэчыла, бо гэта было пра╝дай. Але, прынамс╕, па некальк╕х прадметах ╝ мяне выходз╕ла 'выдатна' ╝ чвэрц╕. Па абедзьвюх л╕таратурах – рускай ╕ беларускай, бо ╝се праграмныя творы я прачытвала запоем ад корк╕ да корк╕, а таксама па г╕сторы╕, бо я была ╝ захапленн╕ ад нашага Альгерда Алегав╕ча ╕ старалася дзеля яго. Па-першае, я была ╝дзячна яму за публ╕кацыю майго сачынення. Па-другое, ён неяк абмов╕╝ся, што п╕ша кн╕гу пра Овельскую да╝н╕ну, ╕ пасля гэтага я пачала глядзець на яго амаль як на жыхара неба. Я сама спадзявалася кал╕-неудзь нап╕саць раман, ц╕ хаця б аповесць, а Альгерд Алегав╕ч бы╝ ужо спрактыкаваным п╕сьменн╕кам, ён п╕са╝ нарысы, як╕я друкавал╕ ╝ газетах, ╕ ме╝ кн╕жку, няхай сабе ╕ няскончаную.

Даведа╝шыся, што ён зб╕рае г╕старычныя матэрыялы для сваёй кн╕г╕, я загарэлася ╕дэяй зраб╕ць ╕ свой унёсак таксама. Было, канечне, малаверагодна, што мне пашчасц╕ць натрап╕ць на як╕-небудзь ун╕кальны дакумент, як╕ б яго зац╕кав╕╝, але чым чорт не жартуе?

У мяне дома н╕як╕х г╕старычных матэрыяла╝ не было ╕ быць не магло, у чым я л╕шн╕ раз упэ╝н╕лася, ператрэсшы шафы ╕ шуфляды з паперам╕. Тады я звярнулася да Ц╕мк╕. Паразважа╝шы, той злаз╕╝ на гарышча, ╕ пакорпа╝шыся ╝ вал╕зцы са старым╕ газетам╕ ╕ часоп╕сам╕, прыцягну╝ мне некальк╕ нумаро╝ 'Овельскай пра╝ды' за сям╕дзесятыя ╕ васм╕дзесятыя гады.

Перашуфлява╝шы газеты, я не знайшла н╕чога вартага ╝ваг╕, аднак адз╕н нумар мяне зац╕кав╕╝. Гэта бы╝ выпуск 'Овельскай пра╝ды' за л╕пень 1979 года. На першай паласе месц╕л╕ся партрэты ╝дарн╕ка╝ Овельскага драб╕льнага цэху, на развароце – пастановы райвыканкама ╕ вестк╕ з палё╝, а на апошняй старонцы – карыкатура на дзядзю Сэма, гумарэска пра лайдако╝-захрыбетн╕ка╝, а таксама невял╕чкая нататка пра побыт ╕ норавы тутэйшай дарэвалюцыйнай буржуаз╕╕.

Героем нататк╕ бы╝, што характэрна, пан Славам╕р Кунцэв╕ч. Як вын╕кала са зместу, пан Кунцэв╕ч бы╝ не проста эксплуататарам-самадурам, як╕ здзеква╝ся з бедных сялян, але яшчэ ╕ сапра╝дным крым╕нальн╕кам. Ён жорстка заб╕╝ жонку, прыра╝нава╝шы яе да нейкага студэнта, а цела вык╕ну╝ у рэчку, папярэдне 'наздзекава╝шыся над ╕м самым нялюдск╕м чынам'. Фраза была пабудавана менав╕та так, давол╕ абстрактна, але мне чамусьц╕ здалося, што размова йдзе пра расчлянёнку... Потым пан Кунцэв╕ч збег у Парыж ╕ да канца жыцця спакойна жра╝ брыёшы на Ел╕сейск╕х Палях, цешачыся ╝ласнай беспакаранасцю ╕ агульным беззаконнем. Далей ╕шл╕ панег╕рык╕ Савецкай уладзе, пры якой пана Кунцэв╕ча, несумне╝на, прысудз╕л╕ б да вышэйшай меры пакарання, ╕ ╝вогуле ╝ Савецк╕м Саюзе падобныя злачынствы немагчымыя, бо Рэвалюцыя наза╝жды пазбав╕ла наш працо╝ны народ ад гэтк╕х вылюдка╝...

Вось гэта была ц╕кавостка. Пра самагубства Ядв╕с╕ ведал╕ ╝се, але расчлянёнка – гэта штосьц╕ прынцыпова новае. Я прынесла газец╕ну ╝ школу ╕ паказала яе Альгерду Алегав╕чу. ╤ трох╕ расчаравалася, даведа╝шыся, што гэта для яго зус╕м не нав╕на. Выразку з газеты за л╕пень 1979-га ён захо╝ва╝ ╝ адмысловай тэчцы, у якую зб╕ра╝, так бы мов╕ць, кампрамат на пана Кунцэв╕ча. Г╕сторык патлумачы╝, што гэта, бадай што, адз╕ны артыкул, у як╕м простым тэкстам гаворыцца пра забойства ╕ ╝тойванне трупа. ╤ дада╝, м╕ж ╕ншым, што ╝сяляк╕я жудасц╕ накшталт крым╕нальных нав╕н у савецк╕х газетах не друкавал╕, аднак гэтая нататка была злосным памфлетам на буржуаз╕ю, ╕ таму цэнзура яе прапусц╕ла.

– Вы мяркуеце, гэта пра╝да? Наконт забойства? – спытала я.

Г╕сторык пак╕ва╝ галавой.

– Нататка выглядае давол╕ сумне╝най, аднак я не думаю, што савецкая раённая газета стала б друкаваць пустую журнал╕сцкую сенсацыю. А╝тар артыкула, напэ╝на, валода╝ нейк╕м╕ фактам╕ ╕ веда╝, пра што п╕са╝. Прынамс╕, зараз я спрабую гэта высветл╕ць. Бачыце подп╕с пад артыкулам – Юрась Нетутэйшы? Псе╝дан╕м, в╕давочна. Хацелася б даведацца, што гэта за асоба, ╕ гало╝нае, дзе ён выдабы╝ гэтыя звестк╕.

– А што, зус╕м н╕як╕х сведчання╝ не засталося? – спытала я.

– Ну чаму ж, тое-сёе захавалася. Гэту справу разгляда╝ павятовы следчы. Пасля ╝сталявання Савецкай улады дарэвалюцыйная дакументацыя захо╝валася ╝ мясцовым арх╕ве НКУС. Як╕, па ╕рон╕ лёсу, размяшча╝ся ╝ былой сядз╕бе Кунцэв╕ча╝... Падчас вайны шмат чаго было страчана, але матэрыялы следства захавал╕ся. У прыватнасц╕, паказанн╕ самога пана Кунцэв╕ча. Ён сцвярджа╝, што яго ветраная жонка ╝цякла з маладым каханкам, але ён, чалавек памярко╝ны, даруе здраду ╕ не стане ╕х пераследваць, няхай яны будуць шчасл╕выя, ╕ Пан Бог ╕м суддзя. Таксама прыводз╕л╕ся сведчанн╕ аднаго селян╕на з тутэйшых, як╕ н╕быта бачы╝ на гасц╕нцы фурманку, у якой ехал╕ пан╕ Ядв╕ся з каханкам. Следчы пал╕чы╝ гэта перакана╝чым ╕ закры╝ справу, не знайшо╝шы складу злачынства.

– Чакайце, а Чорта╝ мост?!– выкл╕кнула я ашаломлена.

Г╕сторык усм╕хну╝ся.

– Але, Та╕са, менав╕та так разбураюцца м╕фы. Тут вам кожны местачковец раскажа, што пан╕ Ядв╕ся скончыла жыццё ╝ в╕рах Овельк╕, к╕ну╝шыся з Чортава моста. Аднак мост у гэтай справе нават не згадваецца. Гэта прыгожая легенда, ужо пазней прыдуманая тутэйшым╕. Але, з ╕ншага боку, гэта вельм╕ паказальна. Народ не паверы╝ у верс╕ю следства, ╕ таму з'яв╕лся гэта г╕сторыя пра самагубства. А што там адбылося на самай справе, нам яшчэ трэба высветл╕ць...

Тут празв╕не╝ званок, ╕ г╕сторык, перапрас╕╝шы, падхап╕╝ свой чамаданчык ╕ паспяша╝ся на ╝рок.

***

Кавярня грамадхарчу, у народзе званая 'Ля Гастранома', в'ыкл╕кала б зам╕лаванне ╝ кожнага аматара савецкага рэтра. ╤нтэр'ер тут не мяня╝ся, напэ╝на, з часо╝ Перабудовы – прынамс╕ цёця Тоня казала, што ╝ часы яе дзяц╕нства сцены кавярн╕ был╕ пафарбаваны ва ╝сё той жа зялёна-салатавы колер са стыл╕заваным арнаментам пад самай столлю, па кутах в╕сел╕ гэтк╕я ж кашпо з жо╝та-чырвоным╕ пластыкавым╕ кветкам╕, гардз╕ны на вокнах за╝сёды был╕ пыльным╕, а пластыкавыя стол╕к╕ – падрапаным╕ ╕ аг╕дна л╕пк╕м╕, нават пасля таго, як па ╕х прайшлася мокрай анучай прыб╕ральшчыца. 'С╕няко╝', пра╝да, было значна менш, а над барнай стойкай замест тэлев╕зара в╕села радыёкропка, па якой перадавал╕ клас╕чную музыку, таму гэтую установу, хоць ╕ з некаторай нацяжкай, можна было назваць культурнай.

Цяпер у н╕шы над барнай стойкай стая╝ тэлев╕зар, як╕ увесь час бы╝ уключаны ╕ ро╝ дурным голасам, бо гучнасць была неадрэгуляваная, а наведн╕кам╕ кавярн╕ был╕, гало╝ным чынам, тутэйшыя забулдыг╕, бо тут прадавал╕ чарн╕ла ╕ гарэлку на разл╕╝, тут было цёпла, ╕ адсюль не выганял╕.

Таксама гэта было адз╕нае месца ╝ Овельску, дзе раб╕л╕ мой улюбёны малочны кактэйль – крута ╝зб╕ты, з кавалачкам╕ лёду, як╕я храбусцяць на зубах, ╕ пеннай верхав╕нкай, аздобленай кал╕╝цам цынамону. Кал╕ мел╕ся л╕шн╕я грошы, я заходз╕ла сюды пасля ╝рока╝, бо дзеля малочнага кактэйлю я гатова была стрываць ╕ 'с╕няко╝', ╕ тэлев╕зар, ╕ хмурную ф╕з╕яном╕ю буфетчыцы, якая, мяркуючы па выразу твару, люта ненав╕дзела сваю працу, гэту кавярню, яе наведн╕ка╝, мяне асаб╕ста ╕ ╝сё чалавецтва ╝ агуле. Аднак кактэйл╕ яна мяшала дз╕восныя, трэба аддаць ёй належнае.

Я сядзела за пластыкавым стол╕кам ля акна, пакла╝шы перад сабой пажо╝клы нумар 'Овельскай пра╝ды', ╕ нетаропка, з асалодай цягнула цераз салом╕нку кактэйль. У кавярн╕ з наведн╕ка╝ был╕ тольк╕ мы з Ц╕мкам, ды яшчэ кампан╕я з трох 'с╕няко╝', бяскры╝дных на выгляд, як╕я акупавал╕ адз╕н са стол╕ка╝ ля ╝ваходу. Я ╝сё яшчэ была пад уражаннем ад няда╝няй размовы з г╕сторыкам.

– Не, ты ╝я╝ляеш? Ён ведае пра расчлянёнку! – гаварыла я. – ╤ мяркуе, што гэта можа быць пра╝дай. Разумееш, што гэта значыць?

– Ага. Дарма я на гарышча лаз╕╝.

Ц╕мка сядзе╝ побач ╕ слуха╝ мяне трох╕ безуважл╕ва, ск╕рава╝шы поз╕рк на экран тэлев╕зара над барнай стойкай. Па тэлев╕зары ╕шла перадача са смешным╕ в╕дэасюжэтам╕, заснятым╕ на маб╕льны ц╕ камеру. Зараз паказвал╕ сюжэт пра пьянага к╕ро╝цу. Легкавушка, вырабляючы крывыя з╕гзаг╕, ╝язджала ╝ нато╝п, людз╕ вал╕л╕ся ва ╝се бак╕, як кегл╕, ╕х ляманты заглуша╝ закадравы рогат ╕ захопленае плявузганне каментатара. Буфетчыца, якая глядзела тэлев╕зар, абапёршыся на стойку, таксама пачала ц╕хенька смяяцца.

– А памятаеш, ён расказва╝ пра лесап╕льню? Ну, дзе пан Кунцэв╕ч н╕быта займа╝ся чорнай маг╕яй? Тут быццам ╝сё састыко╝ваецца. Глядз╕ – пан Кунцэв╕ч заб╕вае жонку, потым расчляняе труп на лесап╕льн╕, вык╕двае рэштк╕ ╝ рэчку, а ╝с╕м гаворыць, што яна ╝цякла з каханкам. Лаг╕чна, не? А кал╕ ╝зяць ды далучыць сюды чорную маг╕ю, то атрымл╕ваецца... Атрымл╕ваецца, што тут была не проста бытавая расчлянёнка, а ахвяраванне Д'яблу! Самае сапра╝днае! То бок, не забойства з рэ╝насц╕, а рытуальнае забойства. Магчыма, з мэтаю абудз╕ць нейк╕я ╕снасц╕, як╕я спал╕ ╝ сутарэннях глыбока пад рэчышчам Овельк╕... пад Чортавым мостам! Як табе такая верс╕я?

– Ведаеш, штосьц╕ ╝ гэтым ёсць. Прышп╕льна, – сказа╝ Ц╕мка, не адрываючы вачэй ад тэлеэкрана.

Цяпер па тэлев╕зары паказвал╕ сюжэт пра ката ╕ пажарн╕ка. Пажарн╕к хвацка зб╕ва╝ ката з вяршын╕ бярозы, нак╕рава╝шы на яго струмень вады з брандспойнта, няшчасная жывёл╕нка ляцела з вышын╕ пяц╕ паверха╝ галавой ун╕з, б'ючыся хрыбтом аб гал╕ны, а за кадрам зно╝ рагатал╕.

– Ц╕мка, ты мяне чуеш увогуле?! – выкл╕кнула я з прыкрасцю.

Ён перавё╝ поз╕рк на мяне ╕ ╝см╕хну╝ся.

– Ды чую. Заб╕╝, расчлян╕╝. А нам што з таго? ╤м ужо не дапаможаш.

– Не, ну чаму ж, – я сх╕л╕лася над шклянкай ╕ гучна, са св╕стам уцягнула цераз салом╕нку апошн╕я кропл╕ кактэйля. – Можна зняць праклён з Чортава моста. Трэба абшукаць рэчышча Овельк╕, ╕ кал╕ мёртвая пан╕ Ядв╕ся сапра╝ды там, то пахаваць яе па-чалавечы. ╤ тады ╝ся гэта чарта╝шчына скончыцца. Ну, ты чу╝ пра дамы з прыв╕дам╕? Там адбылося забойства, ахвяра ляжыць, замураваная ╝ сцяну, альбо зал╕тая ╝ бетон, а ╝ доме адбываюцца жудасныя рэчы, таму што ахвяра засталася без пахавання, ╕ душа яе не можа супако╕цца. У гэтым сэнсе ╝весь наш Овельск – так╕ дом з прыв╕дам╕, ╕ таму... Бадай ты прапа╝!..

Апошнюю фразу я вымав╕ла напа╝голасу, раптам адчу╝шы вострае жаданне залезц╕ пад стол ╕ забарыкадавацца крэслам╕. Дзверы расх╕нул╕ся, ╕ ╝ кавярню ╝вал╕л╕ся Жыхар з Лёнем. Абодва. Я к╕нула поз╕рк за акно. Так ╕ ёсць. Ля ╝ваходу стаяла барвовая Пачварынка. Я нават не чула, як яны пад'ехал╕. Увогуле, не пачуць Пачварынку было давол╕ цяжка, аднак тэлев╕зар у кавярн╕ ро╝ грамчэй. Безуважна з╕рну╝шы на «с╕няко╝», як╕я ц╕ха смактал╕ чарн╕ла з пластыкавых кубка╝, яны адразу ж нак╕равал╕ся да барнай стойк╕.

– Здрасце, Вольга Марка╝на, – сказа╝ развязна Жыхар.

Буфетчыца падхап╕лася.

– Арцём, нават не прас╕! Я не прадам табе п╕ва! – заверашчала яна.

Той з няв╕нным выглядам залыпа╝ вачам╕.

– А я што, я х╕ба нешта гавару? Рэдбул дайце. Дзве.

– Ат, Арцёмка, кал╕ цябе ╝жо ╝ арм╕ю забяруць? – буфетчыца пакруц╕ла галавой ╕ рушыла да лядо╝н╕, ╝ якой стаял╕ бутэльк╕ ╕ бляшанк╕ з напоям╕.

– Тая, слухай... – пача╝ бы╝ Ц╕мка.

– Ц╕шэй!... – сыкнула я.

Але было позна.

Абодва яны рэзка развярнул╕ся ╕ ╝перыл╕ся проста на нас.

– Оба-на, – сказа╝ Жыхар, расплы╝шыся ва ╝смешцы.

– Ну ╝сё, гамон, – выдыхнула я.

Жыхар падхап╕╝ са стойк╕ бляшанк╕ з энергетыкам, як╕я буфетчыца прынесла з лядо╝н╕, ╕ ╝рачыста патрос ╕м╕ ╝ паветры.

– Тая! Вып'еш з Захарам? Давай! Я праста╝ляюся!

Удва╕х яны нак╕равал╕ся да нашага стол╕ка.

– Арцём, што вы там уздумал╕? – спытала з падазронам буфетчыца.

Жыхар аз╕рну╝ся, адорваючы яе з╕хатл╕вай усмешкай.

– Ды мы н╕чога, Вольга Марка╝на. Гэта нашы сябры. Пра╝да, Тая?

Я ма╝чала. Буфетчыца паназ╕рала за нам╕ яшчэ з хв╕л╕нку, потым махнула рукой ╕ павярнулася да тэлеэкрана.

Лёня падцягну╝ да стала крэсла ╕ се╝ тварам да нас, трымаючы рук╕ ╝ к╕шэнях. Жыхар бразну╝ на стол бляшанк╕ ╕ заскака╝ на╝кол, блазнуючы, н╕бы дрэс╕раваная малпа. Напэ╝на, з боку гэта сапра╝ды выглядала, як сустрэча закадычных сябруко╝. Я адчула, што мяне пачынае трэсц╕. Ц╕мка спакойна пакла╝ далонь на маю руку, сказа╝шы поз╕ркам: 'Не бойся...'.

– Так, што тут у нас, – дзелав╕та сказа╝ Жыхар, з╕рну╝шы на нумар 'Овельскай пра╝ды', як╕ ляжа╝ перада мной. – А, б╕бл╕ятэка.

Схап╕╝шы газец╕ну, ён скамячы╝ яе ╕ шпурну╝ мне ╝ твар.

– Не падкажаце, як прайсц╕...на порнасеанс! – ён загыгыка╝, задаволены сва╕м дасц╕пным жартам.

Лёня мо╝чк╕ наз╕ра╝ за яго кры╝лянням╕, твар яго застава╝ся абыякавым.

– Тай, ты сумачку сваю до╝га з рэчк╕ выло╝л╕вала? – пац╕кав╕╝ся Жыхар. – Як там вадз╕чка? Не змерзла? Дай пагрэю.

Ён навал╕╝ся мне на плячо, абда╝шы мяне да╝к╕м пахам к╕слага п╕ва ╕ тытуню.

– Лягчэй давай, – прамов╕╝ Ц╕мка, ╕ ╝зя╝шы Жыхара за запясце, ск╕ну╝ яго руку з майго пляча.

– Чаго? -Жыхар утароп╕╝ся на Ц╕мку, н╕быта за╝важы╝шы яго тольк╕ цяпер. Яго шырокая ф╕з╕яном╕я пачала нал╕вацца чырванню. – Ах ты...

– Чакай, Жыхар, – перапын╕╝ яго Лёня.

Ён п╕льна паглядзе╝ на Ц╕мку ╕ прамов╕╝ нягучна:

– Ты, гэта. Давай так. Уста╝ ╕ з рэчам╕ на выхад. ╤ мы цябе не чапаем. Уразуме╝?

Гавары╝ Лёня за╝сёды ц╕ха, ╕ голас у яго бы╝ нейк╕ бясколерны, без усяк╕х эмоцый. Казал╕, што кал╕сьц╕ ён увогуле не мог вымав╕ць ан╕ слова, ды адна бабка з вёск╕ яго адратавала. Ой, дарма!..

– Гэта з якой раптам радасц╕? – спакойна спыта╝ Ц╕мка.

– Ты што, не зразуме╝? – ра╝ну╝ Жыхар. – Вал╕ адгэтуль!

– Ц╕ха, я сказа╝, – к╕ну╝ Лёня, ╕ Жыхар адразу ж суме╝ся ╕ адступ╕╝.

Лёня выцягну╝ руку з к╕шэн╕, ╕ я сцепанулася, убачы╝шы ╝ яго руцэ штосьц╕ накштат заточк╕. Звычайны х╕рург╕чны скальпель з тронкам, абматаным дзеля зручнасц╕ с╕няй ╕заляцыйнай стужкай. Падступная зброя – яе лёгка схаваць у далон╕, а каротк╕м лязом можна пакро╕ць чалавеку твар на лахманы, альбо перарэзаць глотку.

– А я цябе ведаю, – прагавары╝ Лёня, разглядаючы заточку. – Ты Неруш Ц╕мфей, з Ша╝чэнк╕. З мамачкай жывеш. Нумар дома не памятаю. Але знойдзем.

Ц╕мка пац╕сну╝ плячыма.

– ╤ што? Я таксама цябе ведаю. Ты што сказаць-то хаце╝, Захар?

– Дзе ты жывеш, я ╝ курсе, – па╝тары╝ Лёня. – ╤ кал╕ мамачка твая са змены вяртаецца, я таксама ╝ курсе. Ля дзвярэй яе сустрэну. ╤ куртку тваю, усю скрыва╝леную, ёй пакажу. Вось здз╕в╕цца.

Жыхар хмыкну╝.

– Лёня, аблажаешся, – сказа╝ спакойна Ц╕мка. – Гэта часам не ты ╝ сарц╕ры школьным веша╝ся? Тады яшчэ машына з дурк╕ прыязджала. Потым з таго ржала ╝ся школа, бо Захар нават павес╕цца толкам не можа. Сц╕зорыкам яшчэ палохае, бл╕н. Чыкац╕ла недароблены.

Тут варта было б нап╕саць 'запанавала мог╕лкавая ц╕шыня', але ц╕шын╕ не атрымалася, бо над стойкай ро╝ тэлев╕зар. Там пачалася рэкламная па╝за, ╕ мужык у п╕нжаку прапано╝ва╝ ун╕версальную нарэзку са зменным╕ лёзам╕ – патэлефануй зараз ╕ атрымай зн╕жку!

– Ты што сказа╝? – спыта╝ Лёня. Ён уск╕ну╝ руку ╕ прыц╕сну╝ скальпель да Ц╕мкавай шчак╕. – А хочаш, я табе зараз вока выражу? Хочаш?

– Прыбяры нож, прыдурак, – сказа╝ Ц╕мка . – У вар'ятню захаце╝?

– Гэй, вы што там роб╕це? – крыкнула буфетчыца.

Западозры╝шы нядобрае, яна прыц╕шыла гучнасць тэлев╕зара ╕ перах╕л╕лася цераз стойку.

– Захар, давай не тут, – прагугняв╕╝ Жыхар.

Лёня трыма╝ лязо ла Ц╕мкавага твару, ╕ рука яго дрыжэла. Ён выгляда╝ па-ранейшаму абыякавым, але абл╕чча яго збялела, ╕ я адчувала, што ён ледзьве стрымл╕ваецца, каб не ╝садз╕ць скальпель Ц╕мку ╝ вока.

– Так, Арцём! Я званю ╝ м╕л╕цыю! – абвясц╕ла буфетчыца.

– Ладна, – прагавары╝ Лёня.

Ён схава╝ заточку ╝ к╕шэнь ╕ падня╝ся на ног╕. ╤ раптам, з размаху, засадз╕╝ кулаком Ц╕мку ╝ нос.

– Жыв╕ пакуль што, – сказа╝ Лёня.– Кал╕ сустрэну без сведак, я цябе кончу. Жыхар, пайшл╕!

Ён нак╕рава╝ся да выхаду, а Жыхар таропка, на па╝сагнутых, паклыпа╝ следам.

Потым Ц╕мка сядзе╝ на прыступках кавярн╕, ╝ яго з носа л╕лася кро╝, а я зав╕халася побач, падаючы яму насо╝к╕ ╕ папяровыя сурвэтк╕.

– ╤ да╝но яны цябе дастаюць? – пац╕кав╕╝ся Ц╕мка, зац╕скаючы нос сурвэткай.

– Да╝но, – прызналася я. – Абрыдла ╝жо.

– ╤ ты ма╝чала. Тая, чаму ты ма╝чала? Я б з ╕м╕ пагутары╝.

– ╤ як бы ты з ╕м╕ пагутары╝? Як?! – крыкнула я з прыкрасцю. – Ты ╕х бачы╝, яны ж на галаву шыбанутыя, абодва. Яны ж сло╝ не разумеюць.

Ц╕мка ╝цягну╝ носам паветра ╕ зак╕ну╝ галаву, каб спын╕ць кро╝.

– Значыць, трэба разма╝ляць так, каб нават яны зразумел╕.

– Ц╕мка, я цябе прашу, – сказала я ╝мольна. – Я неяк сама разбяруся. Не звязвайся з ╕м╕! Абяцаеш?

– Ну добра, добра. Абяцаю. Не хвалюйся, – адказа╝ Ц╕мка.

Крывацёк не╝забаве суня╝ся, але Ц╕мкава куртка ╕ швэдар был╕ пазал╕ваныя крывёй, ╕ ╝ так╕м выглядзе ён не хаце╝ вяртацца дадому, каб не перапалохаць цёцю Тоню. Тады я павяла яго да сабе ╝ 'блок╕'. Ён чака╝ на кухн╕, пакуль я адшаро╝вала ╝ ваннай яго скрыва╝леную вопратку. Потым мне захацелася пачаставаць яго кавай. Франц-Адамыч надоечы ╝пёр маме падарунак – кольк╕ ╝паковак араматызаванага кававага зерня з водарам╕ ван╕л╕, цынамону ╕ шакаладу. Але спачатку зерне трэба было змалоць, ╕ я, паразважа╝шы, прыгадала, што дзесьц╕ на шафе мус╕ць быць кававы млынок, як╕м не карыстал╕ся, напэ╝на, ужо гадо╝ дзесяць.

Прыстав╕╝шы да шафы зэдл╕к, я пачала шукаць млынок. За╝важыла я яго амаль адразу, пам╕ж паб╕тай вазай ╕ г╕рляндай. Пацягну╝шыся за млынком, я зачап╕ла локцем маленькую шкляную бутэлечку, якая пакац╕лася да краю шафы, бахнулася на падлогу ╕ разляцелася на аскепк╕. Мне здалося, што пад столлю пранёсся лёгк╕ паве╝, ад якога загайдал╕ся н╕тк╕ павуц╕ння, ╕ ╝ пако╕ запахла азонам, як пасля навальн╕цы. Але я не надала гэтаму значэння. Вык╕дваючы аскепк╕ ╝ сметнцу, я за╝важыла на корку бутэлечк╕ дз╕╝ны знак, н╕быта выдрапаны кончыкам ╕голк╕ – стыл╕заваная пентаграма з няро╝ным╕ промням╕, а ╝сярэдз╕не штосьц╕ накшталт вока з вузкай кац╕най зрэнкай. Мне чамусьц╕ здалося, што гэты знак я кал╕сьц╕ надрапала сама, падчас дз╕цячай гульн╕, тольк╕ я н╕як не магла прыгадаць, што гэта была за гульня.

Я выцерла пыл з млынка ╕ до╝га малола каву, змешваючы зерне з розным╕ водарам╕. Як выяв╕лася, гэта надзвычай прыемны занятак – малоць кававае зерне на ручным млынку. Потым я зварыла по╝ны рондл╕к кавы, ╕ мы п╕л╕ яе з печывам ╕ кавалачкам╕ сыру. За вокнам╕ пачало шарэць, але святло я не ╝ключала. Замест гэтага я запал╕ла тонкую васковую свечку, якую мама прынесла з царквы. М╕гце╝ чырванаваты агеньчык, кватэра по╝н╕лася водарам╕ гарачага воску, кавы, ван╕л╕, цынамону ╕ шакаладу, ╕ мне было так добра ╕ спакойна, як не было ╝жо вельм╕ да╝но. ╤ ╝ наступным, кожны раз, кал╕ надарал╕ся нягоды, я проста малола зерне на ручным млынку ╕ варыла каву. ╤ тады ╝сё прыходз╕ла да ладу.*

–

* Туве Янсан. Мум╕ Трол╕ ╝весь час вараць каву, нават кал╕ на Зямлю валяцца каметы альбо мора выходз╕ць з бераго╝. ╤ таму ╝се ╕хн╕я прыгоды за╝сёды канчаюцца добра.

13. Змо╝шчык╕

Апошн╕м урокам у гэты дзень была алгебра, ╕ наста╝н╕к, як ╕ абяца╝ надоечы, зладз╕╝ кантрольную. Да званка заставалася чверць гадз╕ны. Стась ужо выкана╝ усе заданн╕, ╕ цяпер засярождана разважа╝ над дадатковай задачай павышанай складанасц╕, рашэнне якой гарантавала найвышэйшы бал. Ён здрыгану╝ся, кал╕ на яго парту прызямл╕╝ся складзены ╝ чатыры разы аркуш, выдраны са сшытка. Стась веда╝, што гэта значыць. Падчас кантрольных яму часцяком падсо╝вал╕ цыдулк╕ з патрабаваннем рашыць ура╝ненне ц╕ задачу. Наста╝н╕к па алгебры, як╕ люб╕╝ разнастайнасць, дава╝ сва╕м вучням па чатыры, а часам ╕ па шэсць варыянта╝, ╕ здаралася, што Стась, змушаны рашаць за ╝с╕х, не паспява╝ выканаць свае ╝ласныя заданн╕ ╕ атрымл╕ва╝ зн╕жаную адзнаку. Яго гэта добра нервавала, аднак адмов╕ць аднакласн╕кам ён не мог. Уздыхну╝шы, Стась разгарну╝ цыдулку ╕ прачыта╝ наступнае: 'Сёння– Лодачная-Захар'. ╤ подп╕с: 'Ц╕м.' Ён з не╝разуменнем уперы╝ся ╝ цыдулку, а потым, абярну╝шыся, пытальна з╕рну╝ на Ц╕мку Неруша, як╕ сядзе╝ ззаду. Той адчайна жэстыкулява╝, тыцкаючы пальцам у Тол╕ка Валаткев╕ча, як╕ сядзе╝ за партай перад Стасем. Тол╕к сх╕ля╝ся над сшыткам ╕, сапучы, сумленна змага╝ся з ура╝ненням╕. Трэба аддаць яму належнае – вучы╝ся ён так сабе, аднак сп╕сва╝ рэдка.

Усё ясна. Цыдулка прызначалася Тол╕ку.

Стась акуратна скла╝ аркуш ╕ к╕ну╝, незнарок пацэл╕╝шы Тол╕ку ╝ вуха.

Той абярну╝ся ╕ абурана зашыпе╝:

– Стас╕к, задзя╝ба╝ к╕дацца!..

– Гэта не ад мяне... – прашапта╝ Стась.

Прачыта╝шы цыдулку, Тол╕к з╕рну╝ на Неруша, злёгку к╕╝ну╝ ╕ ╝зня╝ над партай кулак з адтапыраным вял╕к╕м пальцам.

Стась зразуме╝, што ён м╕мавол╕ ста╝ сведкам нейкай таемнай змовы. Ц╕мка з Тол╕кам был╕ найлепшым╕ сябрам╕ ╕ сядзел╕ побач за адной партай – за выключэннем х╕ба што кантрольных, кал╕ наста╝н╕к рассаджва╝ вучня╝ па адным, каб пазбегнуць махлярства. Пасябравал╕ яны ╝ шостым класе, пасля адной лютай бойк╕, кал╕ Ц╕мка ледзьве не выляце╝ са школы, а Тол╕к трап╕╝ у шп╕таль. Зрэшты, бойка была не такая ╝жо ╕ лютая – звычайны двубой на перапынку, але Ц╕мка, не разл╕чы╝шы с╕лы, занадта рэзка штурхну╝ Тол╕ка, ╕ той ня╝дала ╝па╝, бразну╝шыся галавой аб батарэю. Тол╕к, белы як крэйда, асе╝ на падлогу, прыц╕скаючы далонь да патыл╕цы, з-пад ягоных пальца╝ павольна выплывала руча╕нка крыв╕. У кал╕доры запанавала ц╕шыня, а потым пачу╝ся немы крык класнай к╕ра╝н╕цы: 'Неруш, што ты зраб╕╝?! Ты ж заб╕╝ яго!'. А Ц╕мка, неяк збянтэжана ╝см╕хну╝шыся, прамов╕╝: 'Напэ╝на...'

Не╝забаве Тол╕ка забрала 'хуткая'. У шп╕тал╕ яму наклал╕ некальк╕ шво╝ ╕ канстатавал╕ страсенне мозгу. Дырэктарка трыумфавала. Яна проста спала ╕ бачыла, як бы сп╕хнуць Ц╕мку ва ╬п╕рэв╕цк╕ спец╕нтэрнат, ╕ здарэнне з Тол╕кам было апошняй кропляй. Яна настаяла, каб Тол╕кавы бацьк╕ падал╕ заяву ╝ м╕л╕цыю. Яны так ╕ зраб╕л╕, ╕ махав╕к пача╝ раскручвацца. Ц╕мку адх╕л╕л╕ ад занятка╝. На пазапланавую класную гадз╕ну прыйшл╕ м╕л╕цыянт ╕ ╕нспектарка па справах непа╝налетн╕х ╕ прачытал╕ праф╕лактычную лекцыю. У школу прыбягала Антан╕на Антона╝на, Ц╕мкава мама, падо╝гу гутарыла з дырэктаркай за зачыненым╕ дзвярыма ╕ выходз╕ла з яе каб╕нета ╝ся у слязах. Здавалася, гэта канец.

Але ╝сё абышлося. ╤нспектарка правяла непрадузятае расследванне ╕ высветл╕ла, што па-першае, Тол╕ка адмыслова галавой аб батарэю н╕хто не б╕╝, ён бразну╝ся сам, выпадкова, а па-другое, Тол╕к пача╝ першы, аблая╝шы Ц╕мку 'дэцэпэшн╕кам' ╕ плюну╝шы яму пад ног╕. Даведа╝шыся пра тое, Тол╕ка╝ бацька, чалавек просты ╕ шчыры, пайшо╝ заб╕раць заяву з м╕л╕цы╕. ╤ сказа╝, м╕ж ╕ншым, што пры друг╕х абстав╕нах ён бы Тол╕ку сам увал╕╝ па самае не хачу, ды Тол╕к ╕ так ужо адгроб па справядл╕васц╕. Ц╕мка вярну╝ся ╝ школу, а пацярпелы Тол╕к тыдзень праваля╝ся ╝ шп╕тал╕, а потым яшчэ до╝га хадз╕╝ з пераб╕нтаванай галавой, горды, як паранены кам╕сар. Ц╕мку ён болей не чапа╝. Больш за тое – пасля таго здарэння яны пасябравал╕, ╕ сябро╝ства ╕х было сапра╝днае, замацаванае крывёй ╝ л╕таральным сэнсе слова.

Задачу павышанай складанасц╕ Стась так ╕ не рашы╝. Ён глядзе╝ у раздруко╝ку з заданням╕, марна спрабуючы засяродз╕цца, але думк╕ яго круц╕л╕ся вакол ╕ншага. Што задумал╕ Тол╕к з Нерушам, ╕ якое яны маюць дачыненне да 'прыпыленага' Захара?