Текст книги "Sisterdark / Сястра-Цемра(СИ)"

Автор книги: Влада Гуринович

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 17 страниц)

Гуринович Влада
Sisterdark / Сястра-Цемра

Эп╕граф:

«Прыходз╕ць да мяне наста╝н╕к Мамон ╕, як старшыня нейкага т-ва, прос╕ць даць загад аб канф╕скацы╕ наступных рэча╝: у гр. Сандрыгайл╕х╕ старасьвецкага п╕сталета вагою да 3 пудо╝, у гр. Андрэя Выбейдуха старалатынскай кн╕г╕, па якой ён займаецца чорнай маг╕яй ╕ наводз╕ць цень на ╝с╕х добрых людзей, у гр. Багдана Злыбядух╕ рукап╕снай кн╕г╕, па якой ён лечыць жывёлу ╕ людзей ад мэхан╕чнай хваробы трасцы...»

(С) Андрэй Мрый, "Зап╕ск╕ Самсона Самасуя"

Частка ╤

1. Овельск. Пачатак

Овельск – мястэчка, значна старэйшае за М╕нск, але трох╕ маладзейшае за Полацак, ляжыць на па╝днёвым усходзе Беларус╕, дзесьц╕ пам╕ж Брэстам ╕ Гомелем, у самым сэрцы пракаветных лясо╝ ╕ непраходных балот. Мястэчка раск╕нулася на стромк╕х берагах рак╕ Овельк╕, у народзе званай Чорнай – з-за колеру вады, насычанай торфам, а таксама за падступныя ледзяныя плын╕ ╕ бяздонныя в╕ры, у як╕х, паводле падання╝, вял╕ся чэрц╕, русалк╕ ╕ пачвары ╝ выглядзе вел╕чэзных рагатых само╝ ╕ гамара╝, аброслых чорнай по╝сцю.

Г╕сторыя заснавання Овельска губляецца ╝ цемрадз╕ стагоддзя╝. У местачковым летап╕се захава╝ся аповед пра варага╝, як╕я плыл╕ па Овельцы на ладдзях (меркавана, у грэк╕), ╕ раптам проста перад ╕м╕ выплыла з чорнага в╕ра рыб╕на-Леваф'ан, ладдз╕ наляцел╕ на ейную вял╕зную сп╕ну ды разб╕л╕ся ╝ трэск╕. Ацалелыя вараг╕ збудавал╕ на беразе Овельк╕ сел╕шча, пабрал╕ся шлюбам з тутэйшым╕ дзя╝чатам╕, ╕ ╝ ╕х нарадз╕л╕ся дзец╕, а ╝ ╕хн╕х дзяцей свае дзец╕, а ╝ тых свае, ╕ гэтак далей. Сел╕шча спакваля расло, раб╕лася ╝сё большым ╕ большым, пакуль, нарэшце, не ператварылася ╝ горад.

Паводле ╕ншай верс╕╕, мястэчка было заснавана легендарным героем на ╕мя Авяльян-Рыбак, як╕ ╝ векапомныя часы перамог агнядышнага цмока, прапаро╝шы яму пуза трызубам. Паводле падання╝, на стромк╕м беразе Овельк╕, дзе была пячора цмока, не╝забаве збудавал╕ горад, ╕ назву яму дал╕ ╝ гонар пераможцы – Авяльянск.

Мястэчка звалася Авяльянскам да канца васемнаццатага стагоддзя. Пасля падзела╝ Рэчы Паспал╕тай у расейскай дакументацы╕ мястэчка ф╕гуравала ╝жо як «Овельянск». У дзевятнаццатым стагоддз╕ складальн╕к «Памятных кн╕жак»* памылкова зап╕са╝ яго як «Овельск», ╕ ва ╝с╕х пазнейшых крын╕цах мястэчка значылася ╝жо тольк╕ пад гэтай назвай.

Сучасны Овельск складаецца з дзвюх частак – старажытнай з дра╝лянай забудовай ('Барак╕' ╝ тутэйшым прастамо╝╕) ╕ новай ('Хрушчы" ц╕ "Блок╕'), забудаванай панельным╕ шматпавярхов╕кам╕.

Нем╕лагучную назву дал╕ старому Овельску зайздросл╕выя насельн╕к╕ Блока╝-Хрушчо╝ – насамрэч н╕як╕х «барака╝» тут няма ╕ не было, ╕ гэтая частка мястэчка выглядае надзвычай маля╝н╕ча. Асабл╕ва прыгожа тут у тра╝н╕, кал╕ зацв╕таюць сады ╕ вузк╕я, гарбатыя вулачк╕, на як╕х часткова захавалася брукаванка, проста патанаюць у к╕пен╕ бэзу, в╕шань ╕ яблынь. Вулачк╕ выходзяць на брукаваную плошчу, дзе стаяць Прэабражэнская царква, пабудаваная ╝ стыл╕ В╕ленскага барока, ╕ касцёл Святога Каз╕м╕ра пятнаццатага стагоддзя, як╕ ╝я╝ляе сабой дз╕восны ╝зор сапра╝днай беларускай готык╕. Да╝ней у Овельску мел╕ся таксама татарская мячэць ╕ с╕нагога, працавала кальв╕н╕сцкая друкарня, а ╝ гайку на беразе Овельк╕ размяшча╝ся Пяруновы камень, да якога тутэйшыя хадз╕л╕ мал╕цца «за здаро╝е» ╕ прынос╕л╕ ахвяраванн╕ ╝ выглядзе вышываных ручн╕ко╝ ╕ гарлачыка╝ з мёдам ╕ в╕ном.

На╝кол плошчы лепяцца рознакаляровыя каменныя дом╕к╕ з ф╕гурыстым╕ дахам╕, што застал╕ся яшчэ з часо╝ польск╕х каралё╝ (цяпер у ╕х месцяцца кн╕гарня, гастраном, кавярня, паштамт ╕ краязна╝чы музей), а побач з ╕м╕ сарамл╕ва, неяк бачком, прысуну╝ся сучасны будынак гарадской адм╕н╕страцы╕ з клумбам╕ ╕ маленьк╕м жа╝тлявым Лен╕нам ля фасаду. Кал╕ стаць пасярэдз╕не плошчы, якая размяшчаецца на ╝звышшы, то можна разгледзець усё наваколле. Направа – высок╕ груд, што заста╝ся ад старажытнага гарадз╕шча, пал╕, краёчак лесу ╕ старая лесап╕льня, пабудаваная тутэйшым памешчыкам Славам╕рам Кунцэв╕чам яшчэ да Рэвалюцы╕. Налева – чыгуначны вакзал у стыл╕ савецкага канструктыв╕зму, пабудаваны за часам╕ Пятра Машэрава, кал╕ да Овельска дацягнул╕, нарэшце, чыгуначную ветку, а трох╕ наводдаль, ун╕з па цячэнн╕ Овельк╕ – стары здз╕чэлы парк ╕ ру╕ны панскай сядз╕бы, якая прыналежыла кал╕сьц╕ роду Кунцэв╕ча╝.

'Блок╕' пачал╕ ╝зводз╕ць на супрацьлеглым беразе Овельк╕ ужо за савецк╕м часам, як прыдатак да новазбудаванага драб╕льнага завода. 'Новы' Овельск складаецца з некальк╕х блочных квартала╝ ╕ праспекта, названага ╝ гонар, само сабой, натуральна, Лен╕на. Праспект, ро╝ны, н╕бы шампур, прац╕нае горад наскрозь ╕ ператвараецца ╝ а╝тадарогу, што прабегшы на╝сцяж поля, лесу, драб╕льнага заводу ╕ 'эл╕тнага' катэджнага пасёлка, далучаецца да хуткаснай шашы, якая абм╕нае горад па дузе, грукочучы ╕ ╝дзень ╕ ╝ночы. План╕ро╝ка ╝ Блоках давол╕ бязглуздая – шчыльна забудаваныя кварталы мяжуюцца з пусткам╕, зарослым╕ быльн╕кам ╕ хаатычна пазаста╝ляным╕ гаражам╕-ракушкам╕. Панельныя хрушчо╝к╕ выгляд маюць сумны. Яны паспел╕ струхлець, праржавець ╕ прагн╕ць наскрозь яшчэ ╝ часы позняга сацыял╕зму, ╕ мясцовыя ╝лады штогод абяцаюць ╕х зруйнаваць ╕ замест ╕х пабудаваць сучасныя шматпавярхов╕к╕. У местачковай газеце 'Овельская пра╝да" аднойчы нават надрукавал╕ праект новых квартала╝ з жыццярадасным╕ бела-блак╕тным╕ гмахам╕, г╕пермаркетам╕, парко╝кам╕ ╕ лядовай арэнай. Праект той аж дагэтуль застаецца на паперы, Хрушчы як стаял╕, так ╕ стаяць, ╕ ╝ найбл╕жэйшае дзесяц╕годдзе на╝рад ц╕ штосьц╕ змен╕цца, прымаючы ва ╝л╕к, што Овельск╕ драб╕льны завод ужо ледзь л╕пее, лесап╕льня амаль не прынос╕ць дахода╝, а ╝ кра╕не ╕ ╝ свеце намячаецца чарговы крыз╕с.

Стары Овельск ╕ новы Овельск злучае до╝г╕ каменны мост, як╕ завецца Чортавым ╕ рэпутацыю мае няважную. Месца гэта л╕чыцца 'праклятым', ╕ г╕сторыя яго ахутана змрочным╕ паданням╕. Кажуць, н╕быта мост бы╝ пабудаваны чарцям╕ па загаду аднаго сярэднявечнага б╕скупа-╕езу╕та, як╕ спяша╝ся з Полацку ╝ Ватыкан з тайным паведамленнем, ды в╕рл╕вая Овелька несвоечасова заступ╕ла яму шлях. ╤ тады падступны ╕езу╕т закл╕ка╝ чарцей з Пекла ╕ загада╝ ╕м зладз╕ць пераправу. Нячысц╕к╕-паслугачы збудавал╕ мост за адну ноч, паспе╝шы акурат да першых пе╝ня╝. Кажуць таксама, што менав╕та на гэтым мосце слынны (дакладней, л╕хаслынны) чарнакн╕жн╕к пан Твардо╝ск╕ кал╕сьц╕ прада╝ душу Д'яблу. Арыг╕нал кантракта пам╕ж Д'яблам ╕ чарнакн╕жн╕кам, падп╕саны крывёй, захо╝ваецца ╝ местачковым краязна╝чым музе╕. Пажо╝клая ад часу паперчына выста╝лена ╝ зашклёнай в╕трыне побач з гл╕няным╕ гарлачыкам╕, лазовым╕ кошыкам╕, аскепкам╕ глазураванай кафл╕ з сядз╕бы Кунцэв╕ча╝ ╕ мамантавым б╕╝нем, як╕ адкапал╕ на правым беразе Овельк╕ падчас буда╝н╕цтва драб╕льнага завода. Пра╝да, некаторыя скептык╕ сцвярджаюць, што кантракт той – сучасная падробка, а пан Твардо╝ск╕ ╝ Овельску н╕кол╕ не бы╝ – яго ╝вогуле не ╕снавала...

Ад музейшчыка-экскурсавода можна даведацца, што дзесьц╕ стагоддзе таму з Чортава моста к╕нулася ╝ Овельку пан╕ Ядв╕ся Кунцэв╕ч (але, жонка таго самага Кунцэв╕ча, што пабудава╝ лесап╕льню) – натуральна, праз няшчаснае каханне. Паводле ╕ншых звестак, яе ╝тап╕╝ ╝ Овельцы ра╝н╕вы муж, пасля чаго прада╝ сваю лесап╕льню ╕ збег у Францыю. З таго часу панская сядз╕ба прыйшла ╝ заняпад, а парк здз╕чэ╝ ╕ зарос крап╕вой ╕ быльн╕кам. Падчас Першай Суветнай на Чортавым мосце расстралял╕ з аэраплана╝ калону бежанца╝ – дзяцей, жанчын, старых ╕ нямоглых. Ахвяры таго налёту спачываюць цяпер у братняй маг╕ле пад каменным крыжам на стромк╕м беразе Овельк╕. Пасля Рэвалюцы╕ па мосце ╝ Овельск ╝язджал╕ чырвоныя кам╕сары, падперазаныя кулямётным╕ стужкам╕, а ╝ часы Вял╕кай Айчыннай на ╕м маршыравал╕ акупацыйныя войск╕ пад сцягам╕ са свастыкай. У 'л╕х╕я дзевяностыя' на мосце сыходз╕л╕ся хлопцы з «Блока╝» ╕ «Барака╝» ╕ б╕л╕ся сценка на сценку – люта, страшна, пускаючы ╝ ход манц╕ро╝к╕ ╕ ланцуг╕ ад ровара╝. Пасля кожнай такой бойк╕ хтосьц╕ абавязкова трапля╝ у шп╕таль з праламаным чэрапам або звёрнутай ск╕в╕цай. ╤ нават цяпер, ╝ эпоху дабрабыту ╕ стаб╕льнасц╕, мост не-не дый пакажа свой д'ябальск╕ нора╝. Тутэйшыя, перш чым ступ╕ць на мост, тройчы жагнаюцца, бо ёсць павер'е, што на Чортавым мосце да чалавека можа прычап╕цца праклён. Гэта не кажучы ╝жо пра жудасныя авары╕, як╕я часам тут здараюцца. Аднойчы на мосце згарэла машына, сутыкну╝шыся з фурай, ╕ заг╕ну╝ чалавек, а в╕наватых так ╕ не знайшл╕. Але, кал╕ паразважаць, в╕навац╕ць тут няма каго. Ва ╝с╕м в╕нны Чорта╝ мост, гэта праклятае зачараванае месца – ну ╕, магчыма, той зламысны ╕езу╕т, чыё ╕мя не захавалася ╝ н╕водным летап╕сы...

Скончы╝шы свой аповед, музейшчык, напэ╝на, запрос╕ць наведн╕ка ╝ суседнюю залу, дзе ладз╕цца фотавыстава, прысвечаная леташняму святкаванню Дажынак. Але г╕патэтычны турыст, якому воляю лёсу соб╕ла патрап╕ць ╝ Овельск, працягваць экскурс╕ю, хутчэй за ╝сё, не захоча. Засмучаны ╕ задуменны, выйдзе ён з будынка музея, ╕ ак╕ну╝шы поз╕ркам старую плошчу, каляровыя дамк╕, царкву ╕ касцёл, паспяшаецца прэч з гэтага соннага, зац╕шнага гарадка з ус╕м╕ яго змрочным╕ легендам╕ ╕ старажытным╕ праклёнам╕. ╤ кал╕ турыст будзе досыць разважл╕вым, ён паслухае парады тутэйшых старажыла╝ ╕, выязджаючы на хуткасную шашу, не паедзе цераз мост, але скарыстаецца аб'язным шляхам. Усяго на дзесяць хв╕л╕н да╝жэй, ╕ н╕якай рызык╕. Ад моста лепш трымацца далей, бо месца гэта сапра╝ды праклятае, а ╝н╕зе, пад мостам, жыве пачвара.

_______________

* Памятныя кн╕жк╕ – штогодн╕к╕ аф╕цыйнай даведачнай ╕нфармацы╕, як╕я выходз╕л╕ ╝ губернях Рас╕йскай ╕мперы╕ з сярэдз╕ны 1830-х да 1917 года. Выпускал╕ся мясцовым╕ аф╕цыйным╕ асобам╕ ╕ органам╕ ╝нутраных спра╝.

2. Летуценн╕ца ╕ Змей

Тонька (Антан╕на Неруш па пашпарце) жыла ╝ Старым Овельску, у дыхто╝ным дамку з дра╝ляным╕ сценам╕, шыферным дахам, разным╕ акан╕чкам╕ ╕ каменным ганкам. Па-над Тоньк╕ным домам прасц╕рал╕ сваё вецце старада╝н╕я яблын╕, вел╕чэзныя, як дубы, а ╝н╕зе ╝сё патанала ╝ рознакаляровых кветках, што цв╕л╕ з ранняй вясны аж да самых заз╕мка╝. Тонька люб╕ла краск╕ ╕ з задавальненнем важдалася ╝ сва╕м кветн╕ку, як╕ бы╝ прадметам яе гонару ╕ л╕чы╝ся ледзь не найлепшым ва ╝с╕м мястэчку.

Бронька (Бран╕слава Скавыш па пашпарце) жыла ╝ той частцы мястэчка, што завецца 'Блокам╕", у тыповай «аднушцы» на друг╕м паверсе цаглянай хрушчо╝к╕. Вокны адз╕нага пакойчыка яе кватэры глядзел╕ на быльняговую пустку, а акенца кухн╕ – на дворык, у як╕м мел╕ся: прыпад'ездныя лавачк╕ ╕ агародчык╕, дз╕цячая пясочн╕ца, арэл╕, слупы для бял╕зны, бако╝ка дворн╕ка ╕ скрын╕ для смецця, парко╝ка савецкага ╝зору, разл╕чаная на тры а╝то сярэдн╕х габарыта╝, а таксама цагляная трансфарматарная будка з жалезным╕ дзвярыма ╕ надп╕сам 'Не влезай – убьет!'.

Тонька ╕ Бронька, хоць ╕ жыл╕ ╝ проц╕леглых частках мястэчка, сябравал╕ з маленства, хадз╕л╕ ╝ адз╕н дз╕цячы садок, а потым вучыл╕ся ╝ адной школцы ╕ нават сядзел╕ за адной партай.

Вучыл╕ся абедзьве сябро╝к╕ цераз пень-калоду. На ╕нтэгралы ды функцы╕ Бронька глядзела, як на к╕тайскую грамату, Тонька блытала памятныя даты ╕ выб╕тных асоб (аднойчы г╕старычка ╝ляп╕ла Тоньцы «адз╕нку», пачу╝шы ад яе, што Сувора╝ разб╕╝ Напалеона ╝ Альпах), Бронька з цяжкасцю магла адшукаць на мапе П╕рэнэ╕ ╕ Сахару, а Тонька з усяго школьнага курса ангельскага засво╕ла тольк╕ адну фразу: 'Энд ай в╕л олвейс лав ю!'*.

Пасля ╝рока╝ сябро╝к╕ хадз╕л╕ ╝ кавярню пры гастраноме, дзе разам здымал╕ стрэс л╕манадам ╕ пясочным╕ п╕рожным╕ з цягучым, як клейстар, джэмам ╕ бляклым╕ крэмавым╕ ружачкам╕. 'От нахалеру мне тая Сахара, кал╕ я ╝сё ро╝на н╕кол╕ туды не паеду?', – разважала Бронька, надкусваючы п╕рожнае. 'Угу, – пагаджалася Тонька, сёрбаючы л╕манад. – А з тым╕ ╕нтэгралам╕ нават у прыб╕ральню не сходз╕ш'. '╤ з суворавам╕ ╕хн╕м╕ таксама!' – казала Бронька, пасля чаго сябро╝к╕ пачынал╕ гучна рагатаць, прал╕ваючы л╕манад на пластыкавую стальн╕цу ╕ рассыпаючы па падлозе крошк╕ п╕рожных.

Пры ╝с╕м пры гэтым был╕ сябро╝к╕ дзя╝чынам╕ прыстойным╕, з кампан╕яй тутэйшых шлёндра╝-раздзя╝баек не знал╕ся, ╕ абзаводз╕цца хлопцам╕ не спяшал╕ся. Абедзьве яны был╕ рамантыкам╕ ╕ летуценн╕цам╕ ╕ марыл╕ пра шчасл╕вы шлюб.

Тоньк╕ны мары был╕ суцэль зямныя ╕ не адарваныя ад рэча╕снасц╕. Яна ╝жо вырашыла, што пастале╝шы, засво╕ць якую-небудзь практычную прафес╕ю, а потым выйдзе замуж ╕ народз╕ць як м╕н╕мум чатырох дзяцей – двух хлопчыка╝ ╕ дзвюх дзя╝чынак. Можна бл╕знятак.

З Бронькай усё было складаней. У выпускным класе яна ╝жо мела свайго Прэ╝краснага Прынца – не мройнага, а цалкам рэальнага. Бронька пазнаём╕лася з ╕м па газеце прыватных аб'я╝, вяла з ╕м ╕нтэнс╕╝нае л╕ставанне ╕ чакала яго, як тая Асоль свайго Грэя. Усё б н╕чога, але ме╝ся адз╕н нюанс: Прэ╝красны Прынц там╕╝ся ╝ цямн╕цы, хаця мус╕╝ не╝забаве адк╕нуцца... 'Бронька, ты з зэкам перап╕сваешся?!' – пытала Тонька з сумессю жаху ╕ захаплення. 'Ён бязв╕нна асуджаны! – з жарсцю казала Бронька. – Яго падстав╕л╕! Сябар, якому ён давяра╝ амаль як брату, здрадз╕╝ яму... Але ён дарава╝ ╕ не будзе помсц╕ць, ён высакародны чалавек! Хутка ён выйдзе ╕ забярэ мяне ╝ М╕нск, там у яго свой б╕знес'.

Тое 'хутка' расцягнулася на цэлы год, акурат да выпускнога вечара. Надышла тая цудо╝ная час╕на напачатку лета, кал╕ адцв╕тае бэз ╕ зацв╕тае шыпшына, ночы стаяць каротк╕я ╕ светлыя, а на стромк╕х берагах Овельк╕ да рання зв╕няць кон╕к╕ ╕ грымяць хоры рапух. Школьныя экзамены адгрукатал╕, як кананада, ╕ ╝ мест╕ачковым рэстаране ладз╕╝ся школьны баль.

На першым сва╕м бал╕ Тонька ╕ Бронька бл╕стал╕. Бронька прыйшла ╝ шыко╝най, амаль вясельнай сукенцы з вузк╕м гарсэтам ╕ беласнежным╕ карункам╕. Тонька, якая была прагматыкам ва ╝с╕м, выбрала светлы гарн╕турчык з палоскам╕ мятнага адцення, разважл╕ва вырашы╝шы, што вячэрняя сукенка, якую раз апранеш, а потым наза╝сёды зак╕неш у шафу – гэта непрактычна, а гарн╕тур можна ╝жываць яшчэ шматкроць.

Баль атрыма╝ся на славу. Аркестр гра╝ 'Школьны вальс', начапураныя мамы ╝потайк╕ змахвал╕ слязу, таты ╝ строг╕х п╕нжаках паважна цягнул╕ шампань ╕ Кабернэ, пам╕ж сталам╕ скака╝ тамада, закл╕каючы ╝с╕х жадаючых станьчыць адмысловае танго, зац╕сну╝шы пад падбароддзем надз╕маны шарык, а выпускн╕к╕ гаман╕л╕ ╕ не хаваючыся выходз╕л╕ на ганак пакурыць – ну а што, дарослыя ╝жо людз╕.

Баль бы╝ у самым разгары, кал╕ звонку раптам пачу╝ся рэзк╕ с╕гнал клаксана. Бронька спачатку збялела, потым папунсавела, ╕ вымав╕╝шы: 'Гэта ён!', нак╕нула на плечы лёгкае пал╕цечка колеру спелай морквы ╕ выбегла на ганак. Ус╕м стала зразумела, што Асоль дачакалася, нарэшце, свайго Грэя. Услед за Бронькай на ганак высыпал╕ яе аднакласн╕к╕, а таксама ╕хн╕я мамы ╕ таты. Ус╕м карцела паглядзець на Броньк╕нага выбранн╕ка. Але ╕х чакала расчараванне. Каля рэстарана прыпаркава╝ся – натуральна, не карабель з пунсовым╕ ветразям╕, але пунсовы 'бумер' з тан╕раваным╕ вокнам╕. Уласна Грэя так н╕хто ╕ не разгледзе╝. Дзверы 'бумера' прыадчын╕л╕ся, Бронька сл╕зганула ╝нутр салона, заро╝ матор, ╕ машына з'ехала – тольк╕ ╕х ╕ бачыл╕.

Адбылося ╝сё, н╕бы ╝ чаро╝най казцы – Прэ╝красны Прынц прыеха╝ са свайго Трыдзявятага Царства ╕ скра╝ нявесту акурат са святочнага балю. Зрэшты, местачко╝цы пастав╕л╕ся да гэтага скептычна, бо гэтк╕я зак╕доны – выкраданне нявесты – уласц╕вы не прэ╝красным прынцам, але хтан╕чным персанажам накшталт Змея Гарыныча або Кошча Бессмяротнага. Як бы там н╕ было, Бронька зн╕кла з Овельска аж на тры гады, ╕ за ╝весь гэты час не было ад яе н╕як╕х звестак.

Што тычыцца Тоньк╕, то яе мары таксама спра╝дз╕л╕ся. Пасля школы паступ╕ла яна ╝ тутэйшы гандлёвы тэхн╕кум, а потым пайшла працаваць у прадуктовую краму, так╕м чынам выкана╝шы запавет сваёй бабул╕-нябожчыцы, якая яшчэ ╝ далёк╕м дзяц╕нстве навучала ╝нучку: 'Тонька, кал╕ вырасцеш, ╕дз╕ ╝ п╕шчаблок! Там пры любой ╝ласц╕** не прападзеш'. Прадуктовая крама, вядома, не 'п╕шчаблок', але штосьц╕ бл╕зкае, вельм╕ бл╕зкае.

Удзень Тонька стаяла за прыла╝кам, адпускаючы тавары, а ╝вечары хадз╕ла ╝ к╕но ц╕ на танцы ╝ мясцовы дом культуры. У тым доме культуры ╕ сустрэла яна свайго будучага мужа – вусатага рабац╕н╕стага Я╝гена, як╕ працава╝ на драб╕льным заводзе к╕ро╝цам, развоз╕╝ друз на вял╕зным грузав╕ку. Тонька да╝но ╝жо паклала вока на гэтага трох╕ нязграбнага, але гожага хлопца, дый Я╝ген пагляда╝ на Тоньку з захапленнем.

У той вечар у доме культуры круц╕л╕ 'Агулеру', Цыганову ╕ Газманава. Я╝ген дачака╝ся, пакуль паставяць 'мядляк' ╕ запрас╕╝ Тоньку на павольны танец. А потым, хвалючыся ╕ бянтэжачыся, прапанава╝ правесц╕ яе дадому. Тонька пагадз╕лася.

Не╝забаве згулял╕ яны вяселле ╕ пачал╕ жыць у згодзе ды ладзе. Адразу ж было вырашана, што жыць яны будуць у Тоньк╕най хаце, бо Я╝ген ме╝ тольк╕ цесны пакойчык у заводскай абшчазе. Ну, так атрымалася. Аднак падчас вяселля Я╝ген урачыста паабяца╝, што хутка назб╕рае грошай ╕ куп╕ць Тоньцы катэдж ╝ 'эл╕тным' пасёлку. Чаму б ╕ не? Тонька была шчасл╕вая. Я╝ген, яе выбранн╕к, выяв╕╝ся добрым сем'ян╕нам – лагодны бы╝ ╕ працав╕ты, з жонкай не свары╝ся, усю зарплату спра╝на прынос╕╝ дадому ╕ нап╕ва╝ся тольк╕ на вял╕к╕я святы. А кал╕ Тонька даведалася, што зацяжарыла, то адчула яна, што жыццё яе адбылося, ╕ сама яна адбылася – ╕ як жанчына, ╕ як чалавек-асоба, ╕ надалей чакае яе тольк╕ найлепшае.

У той год, дзесьц╕ напачатку восен╕, у Овельск нечакана вярнулася Бронька. Штосьц╕ ╝ ╕х з Прэ╝красным Прынцам не заладз╕лася, бо вярнулася яна без Прынца, без грошай ╕ з двухмесячнай Та╕сай-Таяй на руках. Пэ╝на, местачко╝цы мел╕ рацыю, ╕ прынц той аказа╝ся замаск╕раваным Хтан╕чным Змеем.

Прыехала Бронька ран╕шн╕м цягн╕ком, аб сва╕м прыездзе н╕кога не папярэдз╕╝шы. Самотная, выйшла яна з вагона, апранутая ва ╝сё тое ж пал╕то марко╝нага колеру (ужо добра пашматанае), ╝ як╕м кал╕сьц╕ збегла з выпускнога балю са сва╕м выбранн╕кам. На Броньк╕ным плячы ба╝талася дарожная кайстра, а да грудзей яна прыц╕скала нема╝ля, захутанае ╝ ружовую ко╝драчку. На чыгуначным вакзале Броньку н╕хто не сустрака╝. Цягн╕к пастая╝ з хв╕л╕нку на пероне ╕ пакац╕╝ далей у брэсцк╕м к╕рунку, спакваля растаючы ╝ залац╕стай вераснёвай смузе, ╕ здавалася, што разам з ╕м сплываюць у нябыт усе Броньк╕ны летуценн╕ ды мро╕. Праводз╕╝шы поз╕ркам цягн╕к, павольна рушыла яна да Чортава моста, над як╕м маячыл╕ грувастк╕я абрысы хрушчовак, н╕бы ╝васабленне ня╝мольнага лёсу. Так, ахвярава╝шы Хтан╕чнаму Змею тры гады свайго жыцця, вярталася Бронька-Бран╕слава ╝ родныя 'Блок╕', у двары, дзе буяе быльн╕к, на вузк╕х агародчыках цв╕туць рудыя аксам╕тк╕, вецер разгойдвае рыпл╕выя арэл╕, ╕ бял╕зна раздз╕маецца на шнурах, н╕быта ветраз╕ разб╕тых караблё╝, як╕я ╝жо н╕кол╕ н╕куды не паплывуць.

Так сумна заканчваецца казка пра Летуценн╕цу ╕ Змея, ╕ пачынаецца г╕сторыя пра мяне, народжаную ад хтан╕чнай пачварыны, каб жыць сярод людзей.

_________

* Маецца на ╝вазе песня У╕тн╕ Хьюстан "And I Will Always Love You", надзвычай папулярная ╝ свой час.

** Уладзе (рус., трасянка)

3. Журба-Дзядо╝н╕к

Пра свайго бацьку я н╕чога не ведала. Мама пра яго н╕кол╕ не расказвала, нават не ╝спам╕нала. Напэ╝на, не надта добры ён бы╝ чалавек. Ц╕, наадварот, занадта добры. А мажл╕ва, ён увогуле бы╝ не чалавек, а як╕ анёл ц╕ нават ╕ншапланетн╕к. Прыляце╝ на Зямлю з далёкай-далёкай зорк╕ ╝ навуковую экспедыцыю, сустрэ╝ тут маю маму ╕ закаха╝ся. А потым паляце╝ дадому п╕саць дысертацыю, як муж нашай дзетсада╝скай выхавацельк╕, якога н╕хто н╕кол╕ не бачы╝, таму што ён увесь час п╕са╝ дысертацы╕ то ╝ К╕еве, то ╝ М╕нску, то ╝ Маскве. Напэ╝на, п╕саць дысертацы╕ ╝ Овельску з нейкай прычыны было немагчыма. А кал╕ мой тата скончыць сваю навуковую працу, ён абавязкова вернецца ╕ забярэ нас з мамай да зора╝!

Гэта тэорыя мяне захап╕ла. Я нават ╝зяла за звычай падчас прагулак задз╕раць галаву ╕ ╝з╕рацца ╝ неба – ц╕ не з'яв╕цца сярод аблока╝ ╕ншапланетны карабель? Аднак караблё╝ там н╕як╕х не было, а выхавацелька сварылася: 'Тая, пад ног╕ глядз╕! А то ╝падзеш ╕ разаб'ешся, а мяне пасадзяць у турму'. Мне не хацелася, каб праз мяне хтосьц╕ трап╕╝ у турму, але я ╝парта працягвала ╝глядацца ╝ вышын╕ – аж дагэтуль, пакуль цёця Тоня, Ц╕мкава мама, не адкрыла мне ╝сю пра╝ду. Мой тата не бы╝ н╕як╕м ╕ншапланетн╕кам. Ён бы╝ Змеем. Цёця Тоня так ╕ сказала, коратка ╕ з'едл╕ва: 'Змей ён падкалодны!'.

Вось гэта бы╝ сюрпрыз дык сюрпрыз. Як выглядаюць Зме╕, я ведала. Прынамс╕ аднаго я бачыла – у кн╕жцы пра ╬дов╕нага Сына. Мастак* намалява╝ Змея каларытным ╕ жудасным адначасова – у рыцарск╕х латах, з вял╕зным вышчарбленым мячом ╝ адной к╕пцюрастай лапе ╕ трохкутным шчытом у другой. Напэ╝на, мой бацька выгляда╝ прыкладна гэтак жа, х╕ба тольк╕ з той розн╕цай, што ╝ Змея з кн╕жк╕ гало╝ было ажно дзевяць, а ╝ майго, мяркуючы па ╝с╕м, адна, ╕ Змея з кн╕жк╕ ╝ рэшце рэшт перамагл╕, а мой жы╝ сабе ды ╝ вус не ду╝.

Пасля гэтага я к╕нула глядзець у неба, разважл╕ва вырашы╝шы, што кал╕ мой бацька-Змей усётк╕ надумаецца вярнуцца да нас з мамай, то з'яв╕цца ён, хутчэй за ╝сё, на Чортавым мосце. Як той Змей з кн╕жк╕, як╕ ╝весь час з'я╝ля╝ся на мосце Кал╕навым. Зме╕ чамусьц╕ вельм╕ любяць масты, асабл╕ва зачараваныя. Наш Чорта╝ мост бацьку-Змею пэ╝на спадабаецца, бо ён самы што н╕ на ёсць зачараваны, а ╝ рацэ пад мостам жыве Пачвара.

Я не ведала, кал╕ менав╕та яна там завялася. Магчыма, яна з'яв╕лася ╝ той самы момант, кал╕ збудаваны бы╝ мост, а быць можа, яна прыйшла ╕ пасял╕лася тут зус╕м няда╝на. Па прыродзе сваёй была яна, мус╕ць, прыв╕дам без выразнага абл╕чча ╕ ╝стойл╕вай формы. Двойчы я бачыла яе ╝ сва╕х мроях. Першы раз яна з'яв╕лася мне ╝ выглядзе басейна з кракадз╕лам╕. Басейн з празрыстай вадой знаходз╕╝ся проста пад мостам, да яго вял╕ шырок╕я сходы з жа╝тлявага каменя. Кракадз╕лы сядзел╕ на сходах ╕ бо╝тал╕ся ╝ басейне – вада ╕м╕ л╕таральна к╕шэла. Кракадз╕лы расх╕нал╕ пашчы, падобныя на п╕лы, а па сходах спускал╕ся жрацы ╝ белых адзеннях. Жрацы вял╕ пад рук╕ двух людзей, як╕х яны зб╕рал╕ся прынесц╕ ╝ ахвяру, то бок к╕нуць кракадз╕лам на разарванне. ╤ ╝сё гэта – басейн, сходы, жрацы, кракадз╕лы ╕ дзве ахвяры – было Пачварай. Друг╕ раз я бачыла яе ╝ выглядзе абязвечанага чалавека – дакладней, двух людзей, страшна знявечаных ╕ быццам пасечаных, ц╕ то разадраных на кавалк╕. Частк╕ ╕х цела╝ так бязладна перамяшал╕ся, што няможна было вызначыць, хто з ╕х хто, але абодва яны у сукупнасц╕ ╝я╝ля╕ сабой Пачвару, якая жыла нейк╕м сва╕м уласным жыццём, по╝ным пакуты ╕ нянав╕сц╕.

Ад Пачвары смярдзела мярцвячынай. Кожны раз, кал╕ мы з мамай пераходз╕л╕ Чорта╝ мост – напрыклад, ╕дучы на нядзельны к╕рмаш у Старым Овельску – я адчувала гэты млосны пах. Н╕быта пад мостам ляжыць ╕ гн╕е каров╕на туша. Альбо нават тры каров╕ныя тушы – смурод бы╝ магутны. Натуральна, н╕як╕х мёртвых жывёл пад мостам не было, ╕ вызначыць, дзе знаходз╕ца крын╕ца смуроду, было немагчыма. Ц╕кава, што больш н╕хто з местачко╝ца╝ на смурод не скардз╕╝ся. Магчыма, прызвыча╕л╕ся, а магчыма, яго адчувала тольк╕ я. Мама дык дакладна н╕чога такога не за╝важала. Кал╕ я на мосце пачынала зац╕скаць нос ╕ скардз╕цца, што 'пахне на╝цам╕', мама адно к╕вала галавой ╕ гаварыла з прыкрасцю: 'Ну што ты выдумляеш, Тая? Як╕я яшчэ на╝цы? Н╕чым тут не пахне'.

А яшчэ Пачвара крычала. Мне чул╕ся яе ляманты ╝ карканн╕ гругано╝ па-над ракой, у плёскаце вады пад набярэжнай, нават у шуме машын, як╕я праязджал╕ па мосце. Дз╕к╕, роспачны енк ╕стоты, якую заб╕ваюць. Альбо некальк╕х ╕стот. Часам мне здавалася, што я адрозн╕ваю два галасы. Ляманты Пачвары мама таксама л╕чыла маёй выдумкай. Яна ╕х не чула. Пэ╝на, ╕х не чу╝ н╕хто, апроч мяне. Як ╕ пах на╝цо╝. Усё гэта здавалася мне незразумелым.

А потым ╝ адной перадачы па тэлев╕зары я пачула пра вар'ята╝, ╕ спытала ╝ мамы, хто гэта так╕я. Мама адмахнулася. Тады я спытала ╝ выхавацельк╕ ╝ дз╕цячым садку. Яна растлумачыла. Вар'яты, сказала яна, гэта так╕я людз╕, як╕я бачаць ╕ чуюць тое, чаго не бачаць ╕ не чуюць ╕ншыя. Гэта цяжкая хвароба, часта невылечная. Таму вар'ята╝ ╕залююць ад грамадства ╕ змяшчаюць ╝ адмысловыя дамы, як╕я завуцца Вар'ятням╕. У Вар'ятнях замк╕ на дзвярах ╕ краты на вокнах. А вар'ята╝ прывязваюць рамяням╕ да ложка╝ ╕ кормяць таблеткам╕, каб яне не нараб╕л╕ шкоды н╕ сабе, н╕ ╕ншым. У суседн╕м мястэчку з прыгожай назвай Уп╕рэв╕чы маецца так╕ дом, ён завецца Уп╕рэв╕цк╕ Спец╕нтэрнат Нумар Адз╕н. Дзец╕, як╕я дрэнна сябе паводзяць, маюць усе шанцы туды патрап╕ць, ╕ гэта нават горш, чым дз╕цячая калон╕я, бо з калон╕╕ не╝забаве выпусцяць, а Спец╕нтэрнат – гэта ╝жо на ╝сё жыццё.

Тады я перапалохалася да па╝смерц╕. Па ╝с╕х прыкметах атрымл╕валася, што я ╕ ёсць вар'ятка. Я чую ╕ адчуваю Пачвару, якую не чуе больш н╕хто на свеце. Значыць, мяне ╕залююць ╕ зачыняць у Вар'ятн╕, каб я не нараб╕ла шкоды грамадству. А каб гэтага не здарылася, я мушу паводз╕ць сябе добра, вельм╕ добра, ╕ гало╝нае – н╕кому не расказваць пра Пачвару. Асабл╕ва маме. Кал╕ яна даведаецца, што я вар'ятка, яна адмов╕цца ад мяне ╕ здасць у Спец╕нтэрнат, як п╕ць даць.

Пра Г╕дота╝ я таксама вырашыла н╕кому не расказваць. Г╕доты жыл╕ на Чортавым мосце – сл╕згал╕ ╝верх-ун╕з па каменных апорах, качал╕ся ╝ пыле на праезджай частцы ╕ в╕сл╕ гронкам╕ на метал╕чнай агароджы. Выглядал╕ яны, як вел╕зарныя шыпастыя вусен╕ або тысячаножк╕ з гнутк╕м╕, учэп╕стым╕ шчупальцам╕. Г╕доты палявал╕ на людзей. Пра╝да, мяне яны не чапал╕, ╕ ледзь угледзе╝шы нас з мамай на мосце, адразу ж к╕дал╕ся прэч, разбягаючыся ва ╝се бак╕, як напалоханыя прусак╕. Ведал╕ напэ╝на, што я не зус╕м чалавек, а дачка Змея, ╕ мяне нельга чапаць.

Адна такая Г╕дота прычап╕лася да цёц╕ Тон╕. Здарылася гэта яшчэ да нараджэння Ц╕мк╕, кал╕ яна ╕шла, цяжарная, па мосце. Я тады ╝жо нарадз╕лася, ╕ мама прыехала разам са мной з вял╕кага горада, дзе яна тры гады пражыла са Змеем. Змей, як╕ апроч ╕ншага бы╝ яшчэ ╕ найрэдк╕м жм╕ндам, выгна╝ маму са свайго Змя╕нага царства без капейк╕ грошай, ╕ яна, пакры╝джаная на ╝весь свет, сядзела дома, зачын╕╝шыся ╝ сваёй панельнай аднушцы, ╕ н╕ з к╕м не разма╝ляла, нават з цёцяй Тоняй. ╤ цёця Тоня вырашыла наведацца да мамы ╝ госц╕ без запрашэння, каб яе маральна падтрымаць ╕ выцягнуць з дэпрэс╕╕. Аднак да нас у Блок╕ яна так ╕ не дайшла, бо на мосце ёй раптам зраб╕лася блага, яна страц╕ла прытомнасць, ╕ яе забрала «хуткая». Пасля гэтага жыццё яе пайшло на╝скасяк, дз╕ця яе нарадз╕лася за╝часна ╕, як тут казал╕, 'нежывым', а муж яе Я╝ген пача╝ п╕ць па-чорнаму, а потым прапа╝. Тутэйшыя казал╕, што ён збег, бо спалоха╝ся. Дзесьц╕ пад В╕цебскам, казал╕ людз╕, жыла яго родная сястра, ╕ сын яе, пляменн╕к Я╝гена, бы╝ невылечна хворы – у свае пятнаццаць гадо╝ ме╝ розум нема╝ляц╕, не падыма╝ся з ложка, не разма╝ля╝, адно стагна╝ ды енчы╝, ╕ яго цела несупынна скручвал╕ сутарг╕. Я╝ген н╕быта напужа╝ся, што сын ягоны Ц╕мка будзе гэтк╕м жа, як пляменн╕к, таму ╕ ╝цёк.

Збеглага Я╝гена цёця Тоня звала 'Поскудзем', што гучала амаль гэтак жа ём╕ста ╕ з'едл╕ва, як 'Змей'. Ц╕мка н╕як яго не называ╝, ён увогуле бы╝ стрыманы ╝ меркаваннях. ╤ тольк╕ аднойчы, кал╕ мы ╝жо был╕ дарослым╕ ╕ хадз╕л╕ ╝ школу, Ц╕мка сказа╝ пра свайго бацьку, што той бы╝ 'здрадн╕кам ╕ баязл╕╝цам, а ад гэтк╕х 'кадра╝' сыходз╕ць найбольшая небяспека ╕ на вайне, ╕ ╝ м╕рны час'. Зрэшты, гэта был╕ не ягоныя словы, тут ён цытава╝ нябожчыка дзядзю Валерыя, як╕ нават пасля смерц╕ застава╝ся для Ц╕мк╕ неаспрэчным а╝тарытэтам...

Часам мне здавалася, што цёця Тоня ведае пра Г╕доту, хоць ╕ не бачыць яе. Яна нават дала ёй ╕мя – Журба-Дзядо╝н╕к. Прычап╕лася да мяне Журба-Дзядо╝н╕к, казала, жартуючы, цёця Тоня, прыляцела ╝ воблаке пылу, учап╕лася, пусц╕ла карэнне, прарасла ╝ самым сэрцы, усю сярэдз╕ну павуц╕ннем апляла.

– Гэтак вось, дзетк╕. Прычап╕лася, села аж на галаву ╕ ╝жо не адстане. Такая яна, Журба-Дзядо╝н╕к, – гаварыла цёця Тоня, паказваючы рукам╕, якая вял╕кая, вял╕кая тая Журба, як╕ калючы Дзядо╝н╕к. – Але н╕чога, мы ёй не дадз╕мся! Пра╝да, Ц╕мафейка?

Ц╕мка з вельм╕ сур'ёзным выглядам к╕ва╝ галавой ╕ гавары╝: «Пра╝да!», ╕ тады цёця Тоня, смеючыся, сц╕скала яго ╝ абдымках, я бянтэжылася ╕ ма╝чала, а мама, наз╕раючы за гэтай сцэнай, пац╕скала плячыма ╕ гаварыла: «Ай, Тонька, нешта абы што...»

А я пачувалася н╕якавата, бо ведала, што гэта зус╕м не «абы што», ╕ цёця Тоня не жартуе. Г╕дота, Журба-Дзядо╝н╕к, сапра╝ды ╕снавала, ╕ кал╕ трошк╕ напружыць зрок, яе можна было разгледзець – яна ляжала абручом на галаве цёц╕ Тон╕, н╕бы вянок з цёрну, як на абразах у нашай царкве. Ён бы╝ жывы, гэты калючы вянок-тысячаножка, ён варушы╝ся, пульсава╝ ╕ раздз╕мала╝ся, спакваля высмоктваючы жыццё са сваёй ахвяры.

Мне гэта не падабалася. Аднойчы я нават паспрабавала зняць Г╕доту з цёц╕ Тон╕ – я ╝жо ведала, што Г╕доты мяне баяцца. Вылучы╝шы момант, кал╕ цёця Тоня была захоплена гутаркай з мамай, я падышла да яе не╝заметку, ухап╕лася аберуч за Журбу-Дзядо╝н╕к ╕ пацягнула. Яна была халодная ╕ сл╕зкая навобмацак. Пад ма╕м╕ рукам╕ Г╕дота пачала выг╕нацца ╕ курчыцца, н╕бы вужака, мне нават здалося, што я чую злоснае сыканне, ╕ незл╕чоныя шыпы-джалы балюча ╝п╕л╕ся мне ╝ далон╕. Цёця Тоня засмяялася, кажучы: 'Таечка, ты што? Не трэба выдз╕раць у цёц╕ Тоньк╕ валасы!', а мама пачала на мяне сварыцца. Тады я пусц╕ла Журбу-Дзядо╝н╕к ╕ адышлася. Я бачыла, як яна зно╝ шчыльна стул╕лася вакол цёц╕ Тон╕. Яе бураватае, пакручастае цельца ╕льсн╕лася, а незл╕чоныя шчупальцы дрыжэл╕ ╕ торгал╕ся, ╕ мне здавалася, што яна зласл╕ва смяецца.

Гэта была мая першая сур'ёзная параза. Г╕дота перамагла. Я н╕чога не магла з ёй зраб╕ць. Журбу-Дзядо╝н╕к, гэты вянок праклёну, адчап╕ць ад чалавека было немагчыма. Прынамс╕, я не здолела.

_______________

* Валерый Славук.

4. Сястра-Цемра

У дзяц╕нстве я знайшла сабе сябро╝ку. Што яна такое ╕ адкуль узялася, я не ведала. Зрэшты, я ╕ не спрабавала зразумець яе прыроду, проста прымаючы яе як дадзенае. Тады я мног╕я рэчы прымала як данасць ╕ не бачыла н╕чога супярэчл╕вага ╝ тым, што побач са мной знаходз╕цца цёмная, разбуральная ╕снасць. Я яе пакл╕кала, яна ╕ прыйшла, што тут такога? Яна была маёй таямн╕цай. Аб яе ╕снаванн╕ не веда╝ н╕хто, апроч мяне. ╤ Ц╕мк╕. Яму я расказала.

У тыя гады мая мац╕ працавала тавараведам на гандлёва-закупачнай базе. Нярэдка яна мус╕ла сыходз╕ць на працу позна ╝вечары ц╕ нават уночы – ладз╕ць экспертызу новапрыбылых тавара╝, як╕я потым размярко╝вал╕ па гандлёвых кропках. Кругласутачных груп у нашым дз╕цячым садку не мелася, ╕ мама змушана была пак╕даць мяне адну ╝ зачыненай кватэры. Яна проста саджала мяне перад уключаным тэлев╕зарам, став╕ла на стол загадзя прыгатаваную вячэру ╕ на ╝сяк╕ выпадак хавала запалк╕. ╤ сыходз╕ла.

У пустой кватэры было самотна ╕ нудна, а часам страшна да дрыжыка╝. Звычайна я засынала перад тэлеэкранам, але здаралася, што сон не йшо╝, ╕ тады прыходз╕╝ Жах. На сцяне пакоя, абклеенай жо╝тым╕ шпалерам╕, в╕се╝ стары савецк╕ гадз╕нн╕к з круглым цыферблатам, на як╕м был╕ намаляваныя чырвоная зорка ╕ крэйсер А╝рора. Гадз╕нн╕к ц╕ка╝, намотваючы на шасцярэньк╕ хв╕л╕ны ╕ гадз╕ны, што цягнул╕ся марудна, як перавараная патака. Потым па тэлев╕зары канчал╕ся ╝се перадачы, у кватэры ╝сталё╝валася маг╕льная ц╕шыня, а звонку на шыбы навальвалася глухое, апраметнае чарноцце, цяжкае, як воды ак╕яну. А мама ╝сё не вярталася. ╤ тады да мяне падкрадва╝ся Жах ╕ ╝чапля╝ся ╝ мяне хваткай бультэр'ера. Уя╝ленне пачынала вымалё╝ваць жудасныя вобразы. Мне мро╕лася, што мама ╝жо н╕кол╕ не вернецца дадому, што наза╝тра яе знойдуць мёртвай, жорстка заб╕тай у як╕м-небудзь яры ц╕ на пустцы – альбо не знойдуць увогуле... ╤ тады я заплюшчвала вочы ╕ пачынала мал╕цца. Не, не да Бога. Бог – Ён так╕ вял╕зны, старажытны, грозны... Якая Яму справа да мяне, перапалоханай чалавечай казурк╕? Я мал╕лася да Цемры. Да той Цемры, што заз╕рала ╝ вокны, лунала па-над мястэчкам, кралася ╝здо╝ж прыц╕хлых вул╕ц, гуляла на плошчах, ╝ ярах ╕ на пустках. Я ведала, што гэтая Цемра жывая, ╕ з ёю можна дамов╕цца.