Текст книги "Sisterdark / Сястра-Цемра(СИ)"

Автор книги: Влада Гуринович

сообщить о нарушении

Текущая страница: 2 (всего у книги 17 страниц)

– Цемра-Цемра, сястрычка мая, – я на╝мысна звярталася да яе так ласкава, нават л╕сл╕ва, жадаючы залагодз╕ць гэту грозную ╕снасць. – Сястра-Цемра, кал╕ ласка, вярн╕ мне маму!

╤ Цемра слухала мяне. Мама за╝сёды вярталася. Кал╕ я чула мам╕ны крок╕ на лесв╕цы ╝ пад'ездзе, я ╝здыхала з палёгкай. Жах расц╕ска╝ свае ск╕в╕цы ╕ сыходз╕╝, ╕ тады я хуценька к╕далася ╝ ложак, закручвалася ╝ ко╝дру ╕ ╝давала, што сплю. Мама вельм╕ сварылася, кал╕ я не спала дапазна. А на наступны дзень (гэта бы╝ ужо рытуал) я мус╕ла сцягнуць на кухн╕ якую цукерчыну або печыва ╕ вык╕нуць ╕х у расчыненую фортку. То была мая падзячная ахвяра Сястры-Цемры ╕ плата за яе прых╕льнасць.

З цягам часу мы з ёй пасябравал╕. Напачатку Цемра была проста стых╕яй, дз╕кай ╕ безабл╕чнай, што бязглузда нас╕лася ╝ пустэчы над палям╕ ╕ пушчам╕. Яе трэба было падвабл╕ваць, залагоджваць ахвярным╕ цукеркам╕ ╕ адмысловым╕ мал╕твам╕-замовам╕. Спакваля я прыручыла яе, ╕ яна стала маёй сябро╝кай ╕ целаахо╝н╕цай, гатовай выканаць любое маё жаданне, як той джын з арабскай казк╕. Мал╕твы ╕ ахвяраванн╕ был╕ ╝жо непатрэбныя. Мне дастаткова было проста папрас╕ць – ╕ яна раб╕ла ╝сё, што я хацела. Ну, ц╕ амаль усё.

Звычайна я проста заба╝лялася. Кал╕ ╝вечары мама вяла мяне дадому з дз╕цячага садку, я магла з╕рнуць на ╝ключаную лямпачку ╝ пад'ездзе ╕ падумаць: 'Сястра-Цемра, разб╕ яе!'. ╤ тады лямпачка на ╕мгненне ярка ╝спыхвала, а потым разляталася на аскепк╕ з гучным бразгатам. Мама кожны раз пужалася ╕ выдыхала: 'Ой, Божухна!'. А потым пачынала сварыцца на работн╕ка╝ ЖЭСу, што ╝кручваюць ╝ пад'ездах бракаваныя лямпачк╕, як╕я ╝весь час узрываюцца. Я слухала ╕ ц╕хенька душылася ад смеху. Яна так ╕ не здагадалася, што гэта ╝сё я, а н╕як╕ не ЖЭС.

Увогуле ╝ Цемры лепш за ╝сё атрымл╕валася разб╕ваць лямпачк╕. Мяне гэта не здз╕╝ляла – яна ж ╝сётк╕ Цемра, ╕ непрыязнасць да крын╕ц святла была ╝ самой яе прыродзе. Аднойчы Цемра паб╕ла для мяне вул╕чны л╕хтар. Атрымалася эфектна. Лямпа ╝ л╕хтары аглушальна бомкнула, ╕ на ходн╕к пасыпа╝ся цэлы сноп серабрыстых ╕скра╝. Я запляскала ╝ ладк╕ ╕ закрычала: 'Салют!', а мама зно╝ спалохалася. А ╝ наступны раз мы з Цемрай спал╕л╕ ╝се столевыя плафоны ╝ дз╕цячым садку. Тады ╝ нашай групе адмян╕л╕ занятк╕ па маляванн╕, ╕ прыйшо╝ дзядзька-электрык ╝ с╕няй спяцо╝цы. Раскла╝шы трохкутныя драб╕ны, ён до╝га лаз╕╝ пад столлю, наладжваючы плафоны, ╕ пры гэтым гучна прама╝ля╝ незнаёмыя мне словы. Кал╕ я дома паспрабавала па╝тарыць словы, надоечы пачутыя ад электрыка, мама вытарашчыла вочы ╕ спытала: 'Тая, дзе ты такога нахапалася?!'. 'У садку,' – шчыра адказала я. Мама пак╕вала галавой ╕ сказала, што ёй варта прыйсц╕ ╝ садок ╕ сур'ёзна пагутарыць з выхавацелькай.

Некаторыя заданн╕ чамусьц╕ атрымл╕вал╕ся ╝ Цемры не вельм╕ добра. Аднойчы ╝ краме я папрас╕ла Цемру выцягнуць для мяне мароз╕ва з зашклёнай в╕трыны. Тады в╕трына неяк дз╕╝на ╝вагнулася ╕ прасела, па шкле веерам пабегл╕ глыбок╕я зелянявыя трэшчыны, лямпачка ╝нутры пачала трашчаць ╕ падм╕ргваць, а мароз╕ва я так ╕ не атрымала.

Затое з ма╕м╕ кры╝дз╕целям╕ Цемра распра╝лялася в╕ртуозна. Неяк ╝з╕мку падчас прагулк╕ Кацюня са старэйшай групы акупавала найлепышя арэл╕ ╝ двары – дра╝ляную гушкалку ╝ выглядзе яхты. Стоячы за штурвалам, Кацюня самазабы╝на разгойдвалася, выкл╕кала: 'Св╕стаць ус╕х наверх!' ╕ з вял╕к╕м падабенствам ╕м╕тавала енк╕ чаек ╕ крык╕ дэльф╕на╝. 'Кацюнь, дай пакатацца', – папрас╕ла я, падышо╝шы да гушкалк╕. У адказ Кацюня чамусьц╕ запусц╕ла пяцярню ╝ маё штучнае футрачка ╕ выдрала з яго пасму по╝сц╕. А потым скрыв╕лася ╕ сказала: '╤дз╕ адгэтуль, байстручыха, безбацько╝шчына! А то павыдз╕раю табе ╝сё футра, атрымаецца пал╕то'. Цяпер я разумею, што тыя кры╝дныя словы пра 'безбацько╝шчыну' Кацюня пачула, хутчэй за ╝сё, ад сва╕х таты з мамай, а потым бяздумна ╕х па╝тарыла. Але тады я проста пакры╝дз╕лася. Я мо╝чк╕ адышлася. А Кацюня, войкну╝шы, раптам раск╕нула рук╕ ╕ зраб╕ла некальк╕ крока╝ назад, н╕быта штосьц╕ з с╕лай штурхнула яе ╝ грудз╕, ╕ паляцела з гушкалк╕ галавою ╝ снег. Гурбы снегу ╝ратавал╕ Кацюню ад сур'ёзных пашкоджання╝, але гузак на лбе яна ╝сётк╕ наб╕ла.

Потым у садок прыходз╕л╕ Кацюн╕ны тата з мамай, страшна скандал╕л╕ ╕ пагражал╕ ╝с╕х засудз╕ць. У вын╕ку адну з выхавацелек звольн╕л╕ «за халатнасць», ╕ бацьк╕ пацярпелай застал╕ся задаволеныя. Натуральна, я н╕кому не сказала, што гэта я папрас╕ла Сястру-Цемру ск╕нуць Кацюню з гушкалк╕.

╤ тольк╕ праз год я прызналася ва ╝с╕м Ц╕мку. Я па сакрэце – па вельм╕-вельм╕ страшным сакрэце – расказала яму пра Сястру-Цемру, якая выконвае усе мае жаданн╕. Ц╕мка спачатку н╕быта зац╕кав╕╝ся.

– Слухай, Тая, – спыта╝ ён, паразважа╝шы, – а кал╕ папрас╕ць у яе машыну, ну, А╝дз╕, як у Франц-Адамыча, яна зроб╕ць?

Я пакруц╕ла галавой:

– Не...

– А, ну тады лухта, – расчаравана працягну╝ ён.

Больш пра Сястру-Цемру ён не пыта╝ся, страц╕╝шы да яе ╝сяк╕ ╕нтарэс.

5. Браты па збро╕

З Ц╕мкам я пазнаём╕лася, кал╕ мне было тры з паловай гады. Я ╝жо хадз╕ла ╝ дз╕цячы садок ╕ адчувала сябе ветэранам з багатым жыццёвым вопытам. Ц╕мку ╝ садок не брал╕, таму што ён бы╝ «асабл╕вым». Мама так ╕ сказала, выцягваючы мяне з пясочн╕цы, дзе я корпалася са сва╕м упадабаным пластмасавым шуфл╕кам, с╕н╕м з чырвонай ручкай: «Тая, хадзем з хлопчыкам знаём╕цца. Тольк╕ не кры╝дз╕ яго, яго нельга кры╝дз╕ць, бо ён асабл╕вы». У чым тая асабл╕васць, я так ╕ не зразумела. Цёця Тоня падвяла да мяне бялявага пацана з круглым╕ шэрым╕ вачам╕ ╕ рабац╕нкам╕ на твары. «Ц╕мафейка, глядз╕, гэта Таечка, – сказала цёця Тоня. – Ну, паздаро╝кайся з ёю!». Ц╕мафейка працягну╝ да мяне руку ╕ прамов╕╝: «Пры-в╕-танне!..» Замест адказу я ╝змахнула шуфл╕кам, як╕ ╝сё яшчэ трымала ╝ руках, ╕ стукнула ╕м Ц╕мафейку па галаве. Потым я к╕нула шуфл╕к на зямлю ╕ разра╝лася. Ц╕мка не заплака╝. Ён проста се╝, дзе стая╝, ╕ ╝тароп╕╝ся на мяне, разяв╕╝шы рот ад здз╕╝лення. Напэ╝на, мае паводз╕ны здал╕ся яму нелаг╕чным╕. Так╕м чынам, наша першая сустрэча прайшла, як кажуць у дыпламаты╕, «некальк╕ скомкана», але потым мы ╝сётк╕ пасябравал╕. Да Ц╕мк╕ я пачала став╕цца, як малодшага брац╕ка, якога трэба люб╕ць ╕ абараняць, ╕ цяпер любы нахабн╕к, як╕ ╝здума╝ бы замахнуцца на яго шуфл╕кам, атрыма╝ бы грымако╝ ад мяне асаб╕ста. Дарослыя ╝парта называл╕ Ц╕мку «асабл╕вым», а я па-ранейшаму не за╝важала, каб з ╕м было штосьц╕ не так. Ён бы╝ проста нармалёвым хлопцам, з як╕м мне падабалася гуляць.

Ужо пазней, трох╕ пастале╝шы, я пачала тое-сёе прыкмячаць. Ц╕мка кульга╝ пры хадзьбе – злёгку, але ╝сё ро╝на за╝важна, асабл╕ва кал╕ адмыслова прыглядацца, рух╕ ╝ яго был╕ нейк╕я зыбк╕я, н╕бы трох╕ разв╕нчаныя, пальцы на яго правай руцэ дрэнна зг╕нал╕ся, ╕ ма╝ленне ╝ яго было трох╕ невыразнае. Цёця Тоня казала, што з узростам усё гэта пройдзе. Друг╕я дарослыя яе аптым╕зму не падзялял╕. Нават мая мама. Кал╕ я пыталася ╝ яе, ц╕ скора Ц╕мка пойдзе ╝ дз╕цячы садок, яна гаварыла, што хутчэй за ╝сё н╕кол╕. ╤ ╝ школе ён на╝рад ц╕ зможа вучыцца. Зрэшты, Ц╕мку яшчэ моцна пашанцавала, бо мог бы ён быць так╕м, як пляменн╕к цёц╕ Тон╕, як╕ н╕ хадз╕ць, н╕ гаварыць няздольны. Такога пункту гледжання прытрымл╕ва╝ся ╕ дзядзя Валерый. 'Не трэба цешыцца ╕люз╕ям╕, Антан╕на, – каза╝ ён цёц╕ Тон╕. – Тут кал╕ што ╕ змен╕цца, то тольк╕ ╝ горшы бок. Але што зроб╕ш, з гэтым трэба жыць'.

Дзядзя Валерый бы╝ суседам цёц╕ Тон╕. Сям'╕ ╝ яго не было, ╕ ён жы╝ адз╕н у цагляным дамку з гаражом ╕ агародчыкам, на як╕м стаяла шкляная цяпл╕чка ╕ расло кольк╕ купак агрэсту ╕ чорнай ╕ чырвонай парэчк╕. Валерый бы╝ ╕нвал╕дам. Замест правай наг╕ ╝ яго бы╝ пратэз, як╕ рыпе╝ пры хадзьбе, а ╝ ягоным гаражы стаяла машына-'╕нвал╕дка' колеру балотнай ╕ржы, якая смешна стракатала, кал╕ ехала. Нагу ён страц╕╝ на вайне, але не на Вял╕кай Айчыннай, а якойсьц╕ ╕ншай, ╕ ваява╝ ён не з фашыстам╕, а з нейк╕м╕ 'духам╕'. У ╕х мелася сваё логава пад назваю Кандагар – у ма╕м уя╝ленн╕ гэта была чорная вежа з вокнам╕-байн╕цам╕, вел╕зарная, н╕бы скала. Што тычыцца «духа╝», то яны мне ╝я╝лял╕ся сапра╝дным╕ духам╕-зданям╕, гэтк╕м войскам нежыц╕ ╝ пашматаным камуфляжы ╕ з ╕ржавым╕ в╕нто╝кам╕ ╝ кашчавых руках. Пад вежаю Кандагар нашы ваяры змагал╕ся з нежыццю, але с╕лы был╕ няро╝ныя, ╕ мы прайграл╕. Там, пад Кандагарам, шараговец Валерый страц╕╝ цэлы полк сва╕х брато╝ па збро╕ ╕ вярну╝ся на радз╕му ╝жо без наг╕ ╕ з узнагародай – залатой зоркаю, якую ён н╕кому не паказва╝.

Ветэранскай пенс╕╕ Валерыю не хапала, ╕ ён зарабля╝ на жыццё, рамантуючы чужыя а╝то ╝ сва╕м гаражы. Ц╕мка ╝весь час круц╕╝ся побач ╕ 'дапамага╝', падаючы ╕нструменты. Да дзядз╕ Валерыя ён бы╝ вельм╕ прывязаны, мабыць, падсвядома адчуваючы патрэбу ╝ мужчынск╕м выхаванн╕, у бацьку, якога н╕кол╕ не веда╝. Сам Валерый став╕╝ся да Ц╕мк╕ трох╕ паблажл╕ва, а ╝вогуле з с╕мпатыяй, магчыма, бачачы ╝ ╕м роднасную душу. Яны абодва кульгал╕.

Цёця Тоня н╕чога не мела супраць. Валерыю яна давярала. Тут яго ╝се ведал╕ як чалавека добрага ╕ сумленнага, х╕ба тольк╕ вельм╕ самотнага. З Валерыем яе сын бы╝ пад наглядам, ╕ апроч таго, атрымл╕ва╝ якое-н╕якое 'мужчынскае выхаванне'. Цёця Тоня адно прас╕ла Валерыя н╕кол╕ не расказваць Ц╕мку пра Кандагар ╕ 'духа╝'. Аднак Валерый не мог не гаварыць аб той вайне, а пагаварыць яму не было з к╕м, апроч х╕ба што Ц╕мк╕. У сва╕м гаражы ён трыма╝ зашмальцаваны фотаальбом з чорна-белым╕ здымкам╕ аф╕цэра╝ ╕ салдат-шараго╝ца╝. Усе яны был╕ маладыя ╕ прыгожыя, ╕ н╕водз╕н з ╕х ужо не жы╝. 'Мае браты па збро╕, – каза╝ Валерый, паказваючы Ц╕мку фотаздымк╕. – Яны ╝се застал╕ся пад Кандагарам. ╤ я таксама. Заста╝ся пад Кандагарам. Наза╝сёды. Разумееш?'. Ц╕мка не надта разуме╝, але мо╝чк╕ к╕ва╝.

Ц╕мка пару разо╝ прыводз╕╝ мяне ╝ гараж да дзядз╕ Валерыя, але мне там было сумна. Машыны з ╕нструментам╕ мяне не ц╕кав╕л╕. Паразумецца з Валерыем мне таксама не ╝давалася. Ён бы╝ вельм╕ ма╝кл╕вым. Затое з Ц╕мкам яны ладз╕л╕ цудо╝на. Гэта было суровае мужчынскае сябро╝ства, у як╕м дзя╝чынкам няма месца. Таго мне н╕хто не тлумачы╝, я зразумела сама. Кал╕ мы заставал╕ся з Ц╕мкам удва╕х, мы магл╕ гуляць гадз╕нам╕, забы╝шыся пра ╝сё на свеце. Кал╕ побач бы╝ дзядзя Валерый, я была ╝жо непатрэбна. Я шчыра, па-дз╕цячаму, ра╝навала. ╤ трох╕ зайздросц╕ла Ц╕мку, бо ён ме╝ старэйшага таварыша ╕ веда╝ пра рэчы, аб як╕х я нават не мела ╝я╝лення. Ц╕мка разб╕ра╝ся ╝ марках машын, з лёгкасцю адрозн╕ваючы Хонду ад Мазды, ╕ добра цям╕╝ у збро╕ (падчас гульня╝ у вайнушку ён цярпл╕ва тлумачы╝ мне, чым ма╝зер розн╕цца ад рэвальвера, а самаходная га╝б╕ца ад танка), а пра 'духа╝' ён веда╝ больш, чым мы, яго аднагодк╕, ведал╕ пра фашыста╝. Валерый навучы╝ яго ╕ ╕ншым карысным рэчам – б╕цца ╝рукапашную, трымаць удар, даваць адпор прац╕╝н╕ку, як╕ мацнейшы. ╤ гало╝нае – трэн╕равацца. Кал╕ некаторыя частк╕ цела адсутн╕чаюць ц╕ не функцыянуюць, тлумачы╝ Валерый, неабходна трэн╕раваць ╕ распрацо╝ваць тыя, што застал╕ся. Трэба быць моцным, кал╕ хочаш выжыць. У нашым м╕рным грамадстве выжываць нават складаней, чым у траншэ╕ пад шквальным агнём, асабл╕ва кал╕ ты кульгаеш. ╤ таму неабходна ╝весь час змагацца, б╕цца за сябе, па-сапра╝днаму, да крыв╕ ╕ с╕няко╝. ╤накш з'ядуць жы╝цом. Так гавары╝ дзядзя Валерый, ╕ Ц╕мка засво╕╝ гэта на «выдатна». Магчыма, дзякуючы гэтаму ╝ школе (а ╝ школу Ц╕мка ╝сётк╕ пайшо╝) яго амаль не цкавал╕. Некаторыя спрабавал╕, а потым хадз╕л╕ з расквашаным носам ╕ з с╕няком пад вокам. Б╕цца за сябе Ц╕мка навучы╝ся. Па-сапра╝днаму.

Яшчэ Ц╕мка мары╝ навучыцца вадз╕ць машыну. Дзядзя Валерый паабяца╝, што абавязкова яго навучыць, тольк╕ крышачку пазней, кал╕ Ц╕мка падрасце. Пакуль што яму дазвалялася тольк╕ ездз╕ць у якасц╕ пасажыра. Часам Ц╕мка прас╕╝ Валерыя пракац╕ць яго на адным з а╝то, як╕я той рамантава╝, але гэта было забаронена. Зрэдку, кал╕ Валерый бы╝ у добрым гуморы, ён выкочва╝ з гаража сваю 'тарахцелку' колеру балотнай ╕ржы, саджа╝ Ц╕мку на сядзенне поруч з сабой, ╕ ╝два╕х яны ездз╕л╕ на╝круг мястэчка, да лесап╕льн╕ ц╕ драб╕льнага завода, ╕ нават далей, на зак╕нутыя кар'еры за хуткаснай шашай.

Мне было кры╝дна, бо мне дзядзя Валерый н╕кол╕ не прапано╝ва╝ пакатацца на машыне. Аднойчы я спытала ╝ Ц╕мк╕, ц╕ можна мне праехацца разам з ╕м╕, але ён пах╕та╝ галавой ╕ сказа╝ цвёрда:

– Не. На кар'еры нельга. Там стрэльб╕шча. Ну, пал╕гон. Там дзя╝чынкам няма чаго раб╕ць.

– Як╕ пал╕гон? – здз╕в╕лася я.

– Ваенны, – адказа╝ Ц╕мка ╕ замо╝к.

Пра пал╕гон я чула ╝першыню. Расказаць пра яго падрабязней Ц╕мка наадрэз адмов╕╝ся, заяв╕╝шы, што ╕ так ужо сказа╝ занадта многа. Тады я спытала ╝ мамы. Яна пац╕снула плячыма ╕ сказала, што н╕як╕х пал╕гона╝ пабл╕зу няма, а зак╕нутыя кар'еры – небяспечнае месца, аднойчы там нават заг╕нул╕ вяско╝цы, на як╕х абвал╕лася гара пяску, кал╕ яны выб╕рал╕ друз для будо╝л╕. Так што Ц╕мка мае рацыю, ╕ дзя╝чынкам там сапра╝ды раб╕ць няма чаго.

Вадз╕ць а╝то Ц╕мка так ╕ не навучы╝ся. Валерый не паспе╝ яго навучыць. Ён заг╕ну╝. Атрымалася гэта так дз╕ка ╕ неспадзявана, што местачко╝цы яшчэ до╝га не магл╕ адысц╕ ад шоку, а па вул╕цы Ша╝чэнк╕, дзе жы╝ Валерый, сно╝дал╕ся журнал╕сты ╕ тэлев╕з╕ёншчык╕, як╕я прыязджал╕ ажно з М╕нска. А адбылося наступнае. Да дзядз╕ Валерыя прыеха╝ заказчык заб╕раць машыну з рамонту. Ц╕мка потым сказа╝, што гэта бы╝ ужываны Бэ-эМ-Вэ. 'Бумер' пунсовага колеру. Заказчык ╕ Валерый пасварыл╕ся. Невядома, з-за чаго. Магчыма, заказчык бы╝ незадаволены рамонтам, або не хаце╝ плац╕ць, ц╕ яшчэ што. Суседз╕ бачыл╕, як яны спрачаюцца, стоячы ля гаража. А потым Валерый раптам павярну╝ся ╕ пайшо╝ у гараж, а заказчык стая╝ каля свайго 'Бумера' ╕ куры╝ цыгарэту. Валерый выйша╝ з гаража з вайсковай в╕нто╝кай у руках. Заказчык выпусц╕╝ цыгарэту ╕ пача╝ штосьц╕ крычаць, а Валерый уск╕ну╝ в╕нто╝ку ╕ стрэл╕╝ заказчыку ╝ грудз╕. Той павал╕╝ся, як падсечаны. Валерый, перазарадз╕╝шы в╕нто╝ку, яшчэ некальк╕ разо╝ стрэл╕╝ па машыне. Потым ён к╕ну╝ зброю на зямлю, зайшо╝ у гараж ╕ шчыльна зачын╕╝ за сабой дзверы.

Пачалася пан╕ка. Местачко╝цы крычал╕ ╕ м╕тус╕л╕ся, заб╕раючы з вул╕цы дзяцей, хтосьц╕ пазван╕╝ у м╕л╕цыю. Вул╕цу ачап╕л╕. Прыехал╕ спецназа╝цы ╝ бронекам╕зэльках ╕ з а╝таматам╕, ╕ нейк╕ чалавек у цыв╕льным стая╝ пад прыкрыццём м╕л╕цэйск╕х машын ╕ штосьц╕ гавары╝ у 'мацюгальн╕к'. А потым з гаража пачу╝ся стрэл. Кал╕ спецназа╝цы высадз╕л╕ дзверы, Валерый бы╝ ужо нежывы. Ён ляжа╝ тварам ун╕з, з яго скрон╕ цякла кро╝, а ╝ руцэ яго бы╝ зац╕снуты п╕сталет. Падчас ператрусу ╝ гаражы Валерыя знайшл╕ яшчэ адну в╕нто╝ку са сп╕лаваны╕ ствалом, два рэвальверы, аптычны прыцэл ╕ скрыню з патронам╕. Не бог ведама як╕ арсенал, але ╝сётк╕ баявая зброя, што засталася, напэ╝на, яшчэ з той вайны...

Пасля таго здарэння цёця Тоня бегала ╝ царкву, став╕ла свечк╕ перад абразам╕ ╕ дзякавала Богу, што з Ц╕мкам н╕чога не здарылася – ён жа так до╝га знаходз╕╝ся побач з 'гэтым шаленцам'. Пацярпелы заказчык выжы╝, яго адратавал╕ ╝ рэан╕мацы╕. Дом Валерыя апячатал╕, а ягоны 'арсенал' канф╕скавал╕.

Пахавал╕ Валерыя на мог╕лках за мястэчкам, на стромк╕м беразе Овельк╕. Тутэйшы святар адмов╕╝ся яго адпяваць, бо ён бы╝ 'самазабойцам'. На ха╝турах людзей было няшмат, гало╝ным чынам хмурныя, ма╝кл╕выя мужчыны ╝ вайсковай форме. Браты па збро╕. У дзень пахавання Ц╕мка (упершыню ╝ жыцц╕) збег з дому ╕ прыйшо╝ на мог╕лк╕. Разв╕твацца з сябрам. Разам з вайско╝цам╕ стая╝ ён на кра╕ маг╕лы ╕ глядзе╝, як камяк╕ зямл╕ падаюць на вечка труны. Н╕хто не плака╝. А потым адз╕н вайсковец у к╕цел╕ з аф╕цэрск╕м╕ пагонам╕ спыта╝ у Ц╕мк╕:

– Ты яго веда╝?

Той к╕╝ну╝

– Так.

╤ тады аф╕цэр пакла╝ руку Ц╕мку на плячо ╕ прамов╕╝:

– Ты запомн╕, ён бы╝ добрым чалавекам, проста ён не вярну╝ся з вайны. Разумееш?

– Разумею, – сказа╝ Ц╕мка.

Гэта было пра╝дай. Цяпер ён сцям╕╝, што ме╝ на ╝вазе Валерый, кал╕ гавары╝, што наза╝жды заста╝ся пад Кандагарам. Нашыя войск╕ вярнул╕ся дадому, але для яго вайна так ╕ не скончылася. Н╕кол╕.

6. Бледны Вусень

У выходныя дн╕ мама цягалася ╝ госц╕ да цёц╕ Тон╕, ╕ мяне брала з сабою. Хадз╕ць да цёц╕ Тон╕ я вельм╕ люб╕ла. Яе стары дамок з акан╕чкам╕, кветн╕кам ╕ яблынькам╕ падаба╝ся мне значна больш, чым наша панельная аднушка. Звычайна мама з цёцяй Тоняй гаман╕л╕ на кухн╕, а нас з Ц╕мкам адпра╝лял╕ гуляць у двор. Там было дзе рязвярнуцца!

У кветн╕ку можна было збудаваць намёт са старой ко╝дры ╕ гуляць у першабытных людзей, ╕ндзейца╝ ц╕ партызан, уя╝ляючы, што кветн╕к – гэта дз╕к╕я джунгл╕, альбо прэры╕, альбо партызанская пушча, у залежнасц╕ ад кантэксту гульн╕. З вецця старой, магутнай яблын╕ перад ганкам звешвал╕ся вера╝чаныя арэл╕, на як╕х можна было гушкацца, пакуль не закружыцца галава, а каля плота расл╕ хмызы парэчк╕, агрэсту ╕ мал╕ны, з як╕х дазвалялася есц╕ ягад стольк╕, кольк╕ ╝лезе. Проста пасярод кветн╕ка сталя╝ замшэлы корч, як╕ некал╕ бы╝ яблыняй-антона╝кай, якую аднойчы ╝з╕мку паламала ветрам. Пень вырашана было не расп╕ло╝ваць на дровы, а пак╕нуць у садзе, бо ╝ ╕м мелася дупло, дзе штолета сял╕лася сямейка птушак, як╕я выводз╕л╕ птушанят. Турбаваць птушыную сямейку не рэкамендавалася, аднак нам усё ж дазволена было падыходз╕ць да карча ╕ заз╕раць у дупло – тольк╕ вельм╕, вельм╕ ц╕ха ╕ кал╕ птушак-бацько╝ няма дома. У глыб╕н╕ дупла бачна было круглае гняздэчка, у як╕м, шчыльна прытул╕╝шыся адно да аднаго, сядзел╕ птушаняты ╕ кансп╕раты╝на ма╝чал╕, але дастаткова было злёгку паляпаць далонню па карчы, ╕ яны адразу ж уск╕двал╕ся ╕ пачынал╕ аглушальна ц╕╝каць, расх╕наючы жо╝тыя дзюбк╕. Глядзець на птушанят нам дазвалялася, аднак карм╕ць ╕х было сурова забаронена, бо ад хлеба ц╕ печыва яны могуць захварэць ╕ нават памерц╕. Так нам патлумачыла цёця Тоня.

А яшчэ ╝ цёц╕ Тон╕ным кветн╕ку жы╝ стары рудаваты кот з падраным вухам. ╤стотай ён бы╝ загадкавай. Кожную з╕му кот кудысьц╕ зн╕ка╝, а ╝летку з'я╝ля╝ся зно╝ ╕ штодня прыходз╕╝ да цёц╕ Тон╕ – абедаць. Атрыма╝шы свой сподак малака ╕ скрыл╕к ка╝баск╕ альбо кавалачак аладк╕ са смятанай, кот развальва╝ся на клумбе з ружовым╕ стакроткам╕ ╕ драма╝, блажэнна мружачыся на сонцы. Сыты ╕ задаволены, ён нават не зважа╝ на птушынае сямейства, якое жыло побач у яблыневым карчы, дый птушк╕ звяртал╕ на яго уваг╕ не больш, чым, напрыклад, на калоду. У цёц╕ Тон╕ным кветн╕ку ╝сё су╕снавала ╝ м╕ры ╕ згодзе. Кал╕ надвор'е было даждл╕вае, кот спа╝ пад ганкам альбо уладко╝ва╝ся ╝ павец╕ на дровах. Ад ката я была ╝ захапленн╕ ╕ ╝сё ╕мкнулася яго пагладз╕ць ды пац╕скаць, але кот мяне пэ╝на недалюбл╕ва╝ ╕ абачл╕ва рэц╕рава╝ся на самую высокую яблыню, варта было мне набл╕з╕цца. Адчува╝ маю роднаснасць са Змеям╕, няйнакш!..

Каля павец╕ ╝ глыб╕н╕ кветн╕ка таксама было шмат дз╕воса╝. Там стаяла бляшаная балейка з вадой, чорнай, як смала, ╕ ╝ ёй в╕рыла сваё, таемнае жыццё. Ля самай паверхн╕ вады грэл╕ся на сонейку сотн╕ маленечк╕х чарвячко╝, белых ╕ чырванаватых, вельм╕ пужл╕вых – варта было к╕нуць у балейку трэсачку або каменьчык, як уся гэта малеча стрымгало╝ к╕далася на дно, вырабляючы цельцам╕ мудрагел╕стыя петл╕ ╕ васьмёрк╕. Таксама ╝ балейцы жыл╕ паважныя апалон╕к╕ з празрыстым╕ хвосц╕кам╕, бурыя сл╕мак╕-прудав╕к╕ (прынесеныя з Овельк╕ ╝ шкляным сло╕ку) ╕ яшчэ нейк╕я вядзяныя казурк╕, як╕х не ╝давалася разгледзець як след, бо яны н╕кол╕ не ╝зн╕мал╕ся на паверхню. Над чорнай вадою та╝клася жамяра, на вадзе плавал╕ пялёстк╕, а на кра╕ балейк╕ час ад часу прызямлял╕ся рознакаляровыя матыльк╕ ╕ бл╕скучыя стракозы. Тут можна было гадз╕нам╕ наз╕раць за падводным жыццём, ц╕ гуляць у рыбалку, зак╕дваючы ╝ балейку вуды, зробленыя з гнутк╕х гал╕нак ╕ каляровых матузко╝, або запускаць чо╝н╕к╕ з бярозавай кары. Гуляць з чо╝н╕кам╕ мне асабл╕ва падабалася. Аднойчы я злав╕ла ╝ кветн╕ку рудога вусатага жука, пасадз╕ла яго ╝ чо╝н╕к ╕ адправ╕ла ╝ падарожжа. Перапужаны жук ашалела к╕да╝ся па чо╝н╕ку, шукаючы паратунку, але яго са ╝с╕х бако╝ атачала чорная вада. Гэта было вельм╕ смешна. Нарэшце гэту заба╝ку ╝гледзела цёця Тоня ╕ адразу ж яе прыпын╕ла.

– Дзец╕, як вам не сорамна? – сказала яна, выцягваючы з бале╕ чо╝н╕к. – Глядз╕це, як ён напалоха╝ся. Нельга здзеквацца з жывога!

╤ яна асцярожна пасадз╕ла жука на куст п╕вон╕й.

Мяне гэта здз╕в╕ла. Мама не вучыла мяне шанаваць казурак. Да жывёльнага свету яна была абыякавая. Яна ╕ да людзей став╕лася з прахалодцай. ╤ да мяне таксама. Увесь свой жыццёвы запас любов╕ яна змарнавала на Змея, не пак╕ну╝шы для мяне амаль н╕чога. Цёця Тоня, наадварот, проста прамянела любо╝ю, якой хапала ╕ для Ц╕мк╕, ╕ для мяне, ╕ для ╝сяго жывога на зямл╕. Не люб╕ла яна тольк╕ збеглага дзядзьку Я╝гена, але тое было зразумела. Баязл╕╝ца╝-здрадн╕ка╝ н╕хто не люб╕ць.

Дом цёц╕ Тон╕ бы╝ невял╕к╕ ╕ давол╕ тыповы – сенцы, кухня ╕ два пакойчык╕, але для мяне ён бы╝ самым утульным у свеце. Тут пахла цёплым дрэвам, свежай выпечкай ╕ чымсьц╕ салодк╕м – ц╕ то карамеллю, ц╕ то сушаным╕ яблыкам╕. На сценах был╕ жо╝тыя шпалеры, на вокнах памяранцавыя ф╕ранк╕, а масн╕цы был╕ колеру мёду, ╕ таму здавалася, што пако╕ напо╝нены ярк╕м сонечным святлом нават ╝ пахмурныя, даждл╕выя дн╕. ╤ яшчэ тут панавал╕ ╕дэальныя чысц╕ня ╕ парадак. Мая мама валодала найрэдк╕м талентам ствараць хаос вакол сябе. Яна магла к╕нуць швэдар на кухоны стол, а панчох╕ на падваконне, ╕ яе зборы на працу часцяком абарочвал╕ся ╕стэрыкай, б яна не магла адшукаць то расчоску, то туш для веек. У цёц╕ Тон╕ кожная рэч была на сва╕м месцы, ╕ ╝ доме не было ан╕ смяц╕нк╕. Мяне гэта захапляла, ╕ я таемна марыла, што кал╕ вырасту, таксама буду мець так╕ дом – утульны, по╝ны водара╝ ╕ сонечнага святла ╕ адшараваны аж да рыпення.

У гэтым доме мелася адз╕нае месца, якое я не люб╕ла. Гарышча.

На гарышча вял╕ дыхто╝ныя дра╝ляныя драб╕ны з шырок╕м╕ прыступкам╕ ╕ парэнчам╕, ╕ ╝зб╕рацца па ╕х было зус╕м няцяжка, нават для Ц╕мк╕. Ён бы╝ давол╕ зграбны, але некаторыя рэчы яму не давал╕ся, альбо давал╕ся з цяжкасцю. Лаз╕ць па дрэвах ён так ╕ не навучы╝ся, ╕ скакаць па камянях цераз ра╝чук таксама...

Свой дом цёця Тоня трымала ва ╝зорным парадку, на гарышча ж яна заз╕рала рэдка, ╕ таму тут утвары╝ся гэтк╕ ачажок хаосу. Уздо╝ж сцен грувасц╕л╕ся старыя дошк╕ ╕ паламаная мэбля, па кутах был╕ парасп╕ханыя нейк╕я вузлы, па падлозе перакочвал╕ся камяк╕ пылу, а са стол╕ звешвалася павуц╕нне. У самай глыб╕н╕ гарышча, за дзверцам╕ з клямкай ╕ жо╝та-с╕н╕м акенцам, месц╕╝ся Таемны Пакой. Гэта была каморка з трохкутнай столлю, такая цесная, што ╝ ёй змяшчал╕ся тольк╕ тапчан са стракатым сенн╕ком ╕ старая патрэсканая вал╕зка, напханая пажо╝клым╕ газетам╕ ╕ часоп╕сам╕. Над дзверцам╕ была ╝кручана электрычная лямпачка з выключальн╕кам, а сцены ╕ трохкутная столь был╕ абклеены рознакаляровым╕ абгорткам╕ ад цукерак ╕ шакаладак. Кал╕ зачын╕ць дзверы на клямку ╕ ╝ключыць лямпачку, то можна было ╝яв╕ць, што ты сядз╕ш унутры чаро╝най скарбонк╕ альбо скрын╕ для торта. Казал╕, што Таемны Пакой пабудава╝ Ц╕мка╝ нябожчык дзед – тата цёц╕ Тон╕. Драб╕ны з парэнчам╕ зладз╕╝ таксама ён, ╕ ╝ласнаручна абкле╕╝ пакойчык абгорткам╕ ад цукерак. Тыя абгортк╕ ён зб╕ра╝ усё дзяц╕нства, ╕ назб╕ра╝ ╕х цэлую вал╕зу, а кал╕ ён пастале╝, яму шкада было ╕х вык╕даць, ╕ ён ператвары╝ ╕х у шпалеры для свайго Таемнага Пакоя. Цяпер Таемны Пакой прыналежы╝ Ц╕мку.

На гарышчы Ц╕мку вельм╕ падабалася, ╕ ён кожны раз ╕мкну╝ся зацягнуць мяне туды – пагуляць у хованк╕ або проста пасядзець у Таемным Пако╕. Я ╝п╕ралася да апошняга. Не-не, тольк╕ не туды! Лепш у кветн╕к, ц╕ на арэл╕, альбо на рэчку – куды за╝годна, тольк╕ не на гарышча.

Там, на гарышчы, жы╝ Бледны Вусень.

Гэта пачварына сапра╝ды нагадвала вел╕чэзнага бялясага вусеня – прада╝гаватая, раздзьмутая туша з мноствам караценьк╕х ножак або мацко╝ ╕ круглай башкой з цёмным╕ плямам╕ вачэй ╕ рота. Выгляда╝ ён неяк размыта, быццам я глядзела на яго скрозь бруднае шкло. Хаця мне не ╝давалася разгледзець яго выразна, было зразумела, што гэта брыдота яшчэ больш аг╕дная, чым Журба-Дзядо╝н╕к, ╕ ╝ шмат разо╝ злей ╕ небяспечней. Звычайна Вусень сядзе╝ у куце пам╕ж грудай дошак ╕ часоп╕сным стол╕кам з адламанай ножкай, а часам запа╝за╝ проста ╝ Таемны Пакой ╕ ляжа╝ там, узб╕╝шыся на тапчан. Вусень бы╝ так╕ вял╕зны, што на тапчане змяшчалася тольк╕ частка ягонай тушы, а другая частка заставалася на падлозе. Ён н╕кол╕ не спяша╝ся. Ягоныя рух╕ был╕ млявыя ╕ запаволеныя, часам мне здавалася, што ён проста сп╕ць. Я адчувала, што ён чакае чагосьц╕. Вельм╕, вельм╕ цярп╕л╕ва чакае, ╕ часу ╝ яго процьма. Ад Вусеня патыхала ледзяным холадам, ╕ ён выдава╝ гук╕. Мая Пачвара пад Мостам пран╕зл╕ва крычала ╕ енчыла, Вусень жа аг╕дна гырка╝ ╕ с╕пе╝. 'Рррыыы-рл-рл!...Шшша-кххх!...'.

Натуральна, Ц╕мка яго не бачы╝ ╕ не чу╝. ╤ не мог да╝мецца, чаму мне так не падабаецца гарышча. Насамрэч мне вельм╕ падаба╝ся Таемны Пакой, ╕ я была зус╕м не супраць там пагуляць. Але кожны раз, заз╕рну╝шы на гарышча ╕ ╝гледзе╝шы ╝ прыцемках бялясага Вусеня, я куляй ляцела прэч, уздрыгваючы ад аг╕ды. Пра Вусеня я Ц╕мку не расказвала. Усё ро╝на б не паверы╝. Сказа╝ бы, што я ╝сё выдумляю. Ц╕, яшчэ горш, пал╕чы╝ бы мяне вар'яткай. Таму я тлумачыла яму, што ╝бачыла на гарышчы вял╕знага пацука ц╕ павука, ╕ таму ╝цякла.

Усё гэта мяне засмучала. Я не разумела, чаму так атрымалася, што ╝ гэтым светлым, гасц╕нным доме гняздз╕цца тагасветная жудасць. Журбу-Дзядо╝н╕к, Г╕доту, якая выцягвала з цёц╕ Тон╕ жыццё, я часам бачыла, а часам не, але прысутнасць Вусеня адчувалася за╝сёды. Нават кал╕ мы сядзел╕ на кухн╕ за гарбатай, частуючыся цёц╕ Тон╕ным хатн╕м печывам ц╕ п╕ражкам╕ з начынкай, я чула, як Вусень варушыцца на гарышчы, шаргац╕ць ножкам╕-мацкам╕ ╕ глуха гыркае. 'Рррыыы-рл-рл!...Шшша-кххх!...' Гэтага гыркання ╕ шоргату не чу╝ н╕хто, апроч мяне. Тольк╕ руды кот, як╕ жы╝ у кветн╕ку, здавалася, штосьц╕ веда╝. Ён н╕кол╕ не заходз╕╝ у дом ╕ не набл╕жа╝ся да драб╕н, як╕я вял╕ на гарышча.

Але аднойчы я ╝сётк╕ яго прыц╕снула, гэтага Вусеня. То бок, не я, а...яна.

У той дзень гуляць у кветн╕к мы не выйшл╕, бо надвор'е было кепскае – луп╕╝ абложны дождж, а з Овельк╕ парывам╕ налята╝ злосны, халодны вецер, абдз╕раючы пялёстк╕ з кветак. Нашы мамы, як за╝жды, гаман╕л╕ на кухн╕, а нас, малых, адправ╕л╕ гуляць у пакой. Настрой у мяне бы╝ няважны, гульня не ладз╕лася, ╕ ╝ рэшце рэшт мы з Ц╕мкам з-за чагосьц╕ пасварыл╕ся ╕ разышл╕ся па розных кутах. Ц╕мка засе╝ за тэтрыс, я гартала кн╕жку з малюнкам╕, а на гарышчы важда╝ся Вусень. Я чула, як ён там варочаецца, гыркае, шып╕ць ╕ грукоча мацкам╕ ╝ столь. Гэты грукат мяне раздражня╝. Я глядзела ╝ кн╕жку, не магла засяродз╕цца ╕ злавала ╝сё больш. ╤ раптам я падумала: «Сястра-Цемра! Сястра-Цемра, зраб╕ так, каб ён заторкну╝ся!».

╤ тады валтузня на гарышчы сц╕хла. Вусень сапра╝ды «заторкну╝ся». У пако╕ пахла сушаным╕ яблыкам╕ ╕ навальн╕цай, за акном шапаце╝ дождж, а з гарышча не данос╕лася ан╕ гуку. Можа, ён сышо╝?... Я к╕нула кн╕жку.

– Ц╕мка, – сказала я. – Ц╕мка, а пайшл╕ ╝ Таемны Пакой!

Той падхап╕╝ся, узрадаваны, што я больш не злую, ╕ што мне нарэшце захацелася на гарышча.

– Ага. Хадзем!

╤ мы навыперадк╕ к╕нул╕ся да выхаду, м╕нуючы кухню.

– Мам, мы наверх! – крыкну╝ Ц╕мка.

Цёця Тоня расхвалявалася.

– Куды?! Прыступк╕ ж ко╝зк╕я! Хаця б куртк╕ нак╕ньце...

Але мы ╝жо выбегл╕ на ганак, у вецер ╕ дождж, ╕ нак╕равал╕ся да змакрэлых драб╕н.

На гарышчы пахла пылам ╕ навальн╕цай. Вусеня не было. Ён ц╕ то зн╕к зус╕м, ц╕ то зашы╝ся кудысьц╕ пад дошк╕ ╕ сядзе╝ там ц╕хутка ╕ не рыпа╝ся. Я не ведала, што ╝чын╕ла Сястра-Цемра, але я зразумела, што Вусень яе ба╕цца.

Мы зачын╕л╕ на клямку дзверы ╝ Таемным Пако╕ ╕ запал╕л╕ святло. Дз╕восны пакойчык сапра╝ды нагадва╝ скарбонку альбо скрыначку для навагодн╕х падарунка╝. Спачатку мы проста валял╕ся на сенн╕ку, слухал╕, як дождж грукоча па даху ╕ разглядал╕ рознакаляровыя цукерачныя абгортк╕, як╕м╕ был╕ абклеены сцены ╕ столь. Я адчула павагу да Ц╕мкавага дзеда. Гэта ж трэба ╝мянц╕ць стольк╕ цукерак! Потым мы заз╕рнул╕ пад тапчан ╕ выцягнул╕ адтуль скрыначку м╕н╕яцюрных турыстычных шахмат. Паловы ф╕гур не хапала, але мы ╝сё ро╝на расстав╕л╕ ╕х на дошцы ╕ пачал╕ партыю. Гуляць у шахматы н╕хто з нас не ╝ме╝, ╕ прав╕лы мы выдумлял╕ на хаду, а кал╕ гульня стопарылася, адразу ж ╕х мянял╕. Кал╕ шахматы нам надакучыл╕, мы зно╝ палезл╕ пад тапчан ╕ знайшл╕ там цэлы арсенал: а╝тамат з надп╕сам «Зарн╕ца», чорны бляшаны ма╝зер, як╕ выглядо╝ амаль як сапра╝дны, два чырвоныя рэвальверы ╕ яшчэ адз╕н а╝тамат з дыскам атрутна-зялёнага колеру.

– Файна! – прамов╕ла я, разглядаючы а╝тамат "Зарн╕ца".

Ц╕мка з ма╝зерам у руцэ падкра╝ся да дзвярэй ╕ прыц╕сну╝ да ╕х вуха, прыслухваючыся.

– Чуеш, Тая? – сказа╝ ён напа╝голасу. – Ён ужо тут. Зус╕м побач!

– Хто? – спытала я, зн╕якаве╝шы.

– Урф╕н Джус, – паведам╕╝ Ц╕мка. – ╤ яго Непераможнае Войска. Яны фарс╕равал╕ Овельку ╕ цяпер бяруць штурмам гарышча.

– Адыходз╕ць нам няма куды, – сказала я, уск╕дваючы а╝тамат. – Будзем б╕цца па-сапра╝днаму!

Вораг узя╝ пад кантроль амаль усё гарышча, за выключэннем Таемнага Пакоя. Мы адчайна адстрэльвал╕ся, забарыкадава╝шыся вал╕зкай. С╕лы был╕ няро╝ныя, але пасля цяжк╕х баё╝ нам удалося выб╕ць ворага з гарышча. У знак перамог╕ мы ╝знял╕ над грудай дошак Сцяг – пунсовы п╕янерск╕ сцяжок, як╕ мы таксама выцягнул╕ з-пад тапчана. Тым часам вораг перашыхтава╝ся ╕ пайшо╝ у контрнаступленне. Тады мы адшукал╕ абрэзак ╕ржавай трубы ╕ зраб╕л╕ з яе базуку, а потым, пакла╝шы трубу на дра╝ляную скрыню, перараб╕л╕ яе ╝ кулямёт, а пасля ╝ га╝б╕цу. Перад цяжкай артылерыяй вораг пах╕сну╝ся ╕ пабег.

– Ура, перамога! Перамога! – крычала я, скачучы.

– Перамога, – пагадз╕╝ся Ц╕мка. – Але гулял╕ мы няправ╕льна.

– Чаму? – здз╕в╕лася я.

– Ну, у Урф╕на Джуса ж салдаты дра╝ляныя. Трэ было з агнямёта.

– Позна, – сказала я. – Мы ╝жо перамагл╕.

Пакуль мы гулял╕, залева скончылася. Хмары разышл╕ся, праглянула сонейка, ╕ на вул╕цы пацяплела.

– Дзец╕, спускайцеся! – крыкнула цёця Тоня, выйша╝шы на ганак. – Таечка, цябе мама кл╕ча. Вам пара дадому!

– Добра, – сказа╝ Ц╕мка ╕ пача╝ спускацца па ко╝зк╕х прыступках, чапляючыся за парэнчы.

Я рушыла за ╕м. Настрой у мяне бы╝ святочны. Мы перамагл╕ Непераможнае Войска. ╤ Вусеня таксама... Ну, быццам бы... Наконт апошняга я была ня╝пэ╝нена. Падчас гульн╕ я пра яго нават не ╝згадвала. А што, кал╕ ён вернецца?..

Я ╝жо пастав╕ла ног╕ на прыступку ╕ ╝зялася за парэнчы, як за сп╕най у мяне пачулася: 'Рррыыы-рл-рл...Шшша-кххх...' Я абярнулася. Лепш бы я гэтага не раб╕ла. Вусень вярну╝ся. ╤ па╝ста╝ ва ╝сёй сваёй «прыгажосц╕». Раней я бачыла яго н╕бы скрозь густы вэлюм, размыта ╕ невыразна. Цяпер вэлюм зляце╝, ╕ я ╝бачыла, як ён выглядае насамрэч.

Вусень бы╝ не бледны, а с╕нявата-шэры, колеру нясвежай курынай тушк╕. Кал╕ б я была старэйшай, я б назвала гэты колер «трупным». Тое, што я прымала за каротк╕я ножк╕ або мацк╕, аказалася скрыва╝леным╕ абц╕нкам╕, як╕я сутаргава тузал╕ся, грукаючы па падлозе гарышча, ╕ на дошках заставал╕ся крывавыя плямы. Замест вачэй у Вусеня был╕ дзве круглявыя ям╕ны, напо╝неныя нейкай барвовай калатушай накшталт крывянога цеста, а там, дзе ╝ людзей знаходзяцца нос ╕ рот, зе╝рала глыбокая чорна-барвовая дз╕рка з ╕рваным╕ краям╕. У глыб╕н╕ дз╕рк╕ штосьц╕ варушылася – пэ╝на, абц╕нак языка, ╕ адтуль данос╕лася аг╕днае гырканне ╕ шыпенне. 'Рррыыы-рл-рл...Шшша-кххх...'