Текст книги "Sisterdark / Сястра-Цемра(СИ)"

Автор книги: Влада Гуринович

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 17 страниц)

Не, я не закрычала. У мяне проста падагнул╕ся ног╕, ╕ я, страц╕╝шы ра╝навагу, з'ехала на азадку па мокрых прыступках ун╕з, ледзь не звал╕╝шыся Ц╕мку на галаву.

– Дзец╕, асцярожна! Пазаб╕ваецеся, – вохнула цёця Тоня.

– Тая, ну куды ты ляц╕ш? Пад ног╕ глядз╕! – дадала з прыкрасцю мама.

Усю дарогу дадому я ма╝чала. Ног╕ ╝ мяне усё яшчэ дрыжэл╕, сэрца шалёна тахкала. Мне было млосна, ╕ я баялася, што мяне зван╕туе. Мне хацелася хутчэй дахаты – залезц╕ ╝ ложак, з галавой закруц╕цца ╝ ко╝дру ╕ заснуць. Проста заснуць. Але дамо╝ мы трап╕л╕ яшчэ няхутка. Па дарозе мама вырашыла зайсц╕ ╝ прадуктовыую крамку «за вуглом», бо ╝ нас скончылася малако ╕ хлеб. У краму мне не хацелася. Я прынялася румзаць ╕ ╝п╕рацца. Нарэшце мама раззлавалася ╕ пайшла ╝ крамку адна, пак╕ну╝шы мяне чакаць каля дзвярэй.

На заасфальтаванай пляцо╝цы каля крамк╕ бл╕шчэл╕ лужыны, стаяла некальк╕ прыпаркаваных машын. Людзей не было. Я, мружачыся, з╕рнула на сонца, якое выглядала з-за хмар, ╕ шчыльна заплюшчыла вочы. Лепей не зраб╕лася. Перад вачыма зно╝ па╝стала шараватая абязвечаная туша са скрыва╝леным╕ абц╕нкам╕. Ц╕кава, ён за╝сёды бы╝ так╕м, ц╕ гэта зраб╕ла з ╕м Сястра-Цемра?.. Я затрэсла галавой. Думаць пра Вусеня зус╕м не хацелася. Каб вык╕нуць яго з галавы, я пачала скакаць.

– Рррыыы-рл-рл! – казала я, скачучы на левай назе.

– Шшша-кххх! – прама╝ляла я, скачучы на правай.

– Рррыыы-рл-рл-шшша-кххх! – гаварыла я, прызямляючыся на абедзьве наг╕.

Гульня мне спадабалася. Зраб╕лася весела. Я прынялася самазабы╝на скакаць па пляцо╝цы, выкрыкваючы:

– Рррыыы-рл-рл! Шшша-кххх! Рррыыы-рл-рл! Ой!... – войкнула я, наляце╝шы на кагосьц╕.

– Ты што, прынцэса? Зус╕м здурнела?

Я ╝зняла вочы ╕ ╝бачыла перад сабою чарнявага хлопца ╝ джынсах ╕ чорна-чырвонай клятчастай кашул╕. Ён стая╝, суну╝шы рук╕ ╝ к╕шэн╕, ╕ глядзе╝ на мяне давол╕ дабрадушна. Я яго ведала. Гэта бы╝ Лёха Захара╝ з суседняга двара, зус╕м ужо дарослы дзядзька – яму было ажно шаснаццаць гадо╝, ╕ суседз╕ звал╕ яго "хул╕ганам", таму што ён куры╝ цыгарэты, ганя╝ на матацыкле без шлема ╕ раб╕╝ ╕ншыя забароненыя рэчы. Але я яго не баялася, бо дзя╝чынак ён не кры╝дз╕╝. Лёха ме╝ брац╕ка Лёню. Лёня бы╝ на год старэйшы за мяне, але выгляда╝ зус╕м драбязой – маленьк╕ ╕ кволы, я з ╕м не сябравала. Свайго дарослага брата-хул╕гана Лёня люб╕╝ ╕ цяга╝ся за ╕м па╝сюль. Ён ╕ цяпер бы╝ тут – бега╝ па лужынах, ╕ з-пад ягоных гумовых боц╕ка╝ ляцел╕ пырск╕.

– Выбачайце. Я незнарок, – прагаварыла я.

– Ты што, згуб╕лася? – спыта╝ Лёха.

Я пакруц╕ла галавой.

– Не. Я маму чакаю. Яна там, у краме.

– А, ну малайчынка, – безуважл╕ва сказа╝ Лёха. – Чакай сваю мамку. ╤ глядз╕ не губляйся, прынцэса.

– Дзякуй. Не буду, – сказала я сур'ёзна.

– Лёнь, пайшл╕! – пакл╕ка╝ Лёха ╕ рушы╝ да крамы.

Маленьк╕ Лёня пабег бы╝ услед за братам, але каля дзвярэй ён раптам спын╕╝ся ╕ ╝тароп╕╝ся на мяне.

– Рррыыы-рл-рл! Шшша-кххх! – выразна прамов╕╝ Лёня. Потым засмяя╝ся ╕ паказа╝ мне язык.

– Ну ╕ дурань, – адказала я ╕ ганарл╕ва павярнулася да яго сп╕най. – Вось яшчэ...

Тады я яшчэ не ведала, што апошн╕ раз бачу Лёху жывым, а з Бледным Вусенем мне давядзецца сутыкнуцца яшчэ шматкроць.

7. Забароненая зона

Кал╕ стаяць на Чортавым мосце сп╕наю да «барака╝» ╕ лесап╕льн╕, то на правым беразе Овельк╕ ╝н╕з па цячэнн╕ можна разгледзець рэштк╕ сядз╕бы Кунцэв╕ча╝. Ад яе былога хараства засталося няшмат. У мясцовым краязна╝чым музе╕ захо╝ваецца некальк╕ чорна-белых фотаздымка╝ з выявам╕ сядз╕бы, якой яна была да разбурэння – прыгожы каменны будынак з калонам╕ пасярод маля╝н╕чага лужка, на як╕м стаяць антычныя стату╕, цв╕туць экзатычныя кветк╕ ╕ шпацыруюць па╝л╕ны-альб╕носы. У музе╕ маецца таксама гравюра а╝тарства, меркавана, Напалеона Орды з выявай белведэра – па╝круглай пляцо╝к╕ на абрыв╕стым беразе Овельк╕, з балюстрадай ╕ мармуровым╕ лавачкам╕. Казал╕, што пры сядз╕бе ме╝ся таксама дэндрарый з рэдк╕м╕ пародам╕ дрэ╝, ружо╝н╕к ╕ лебядз╕ная сажалка. Н╕чога гэтага ╝жо не ╕снуе. Ад сядз╕бы застал╕ся адно парадныя сходы, моцна вышчарбленыя ╕ ╝рослыя ╝ зямлю, ╕ дзве па╝разбураныя калоны, як╕я тырчаць паабапал схода╝, н╕бы абламаныя ╕клы. Сцены да╝но ператварыл╕ся ╝ горы друзу, як╕ ╝жо амаль по╝насцю расцягал╕ тутэйшыя на ╝ласныя патрэбы, а парк з дэндрарыем здз╕чэ╝, зарос хмызняком ╕ зраб╕╝ся, па сутнасц╕, звычайным лесам, куды местачко╝цы цягаюцца па грыбы. На камлях струхлелых экзатычных дрэ╝ надзвычай добра растуць апёнк╕... Глядзець тут асабл╕ва няма на што. Для мясцовых хлапчуко╝ ц╕кавасць уя╝лял╕ х╕ба што сутарэнн╕ – часткова ацалелыя падвальныя памяшканн╕ сядз╕бы, але ╕ ╕х засыпал╕ зямлёй пасля таго, як тут заг╕ну╝ шаснаццац╕гадовы Лёха Захара╝.

Да пачатку Вял╕кай Айчыннай вайны ╝ сядз╕бе Кунцэв╕ча╝ месц╕л╕ся арх╕вы НКУС, а ╝ сутарэннях, паводле чутак, расстрэльвал╕ Ворага╝ Народа. Напярэдадн╕ прыходу акупацыйных войск частку арх╕ва╝ вывезл╕, а астатняе спал╕л╕ – тады ╝ сядз╕бе надары╝ся пажар, ╕ адз╕н з фл╕геля╝ по╝насцю выгарэ╝. У часы акупацы╕ ╝ будынках сядз╕бы размяшчалася вязн╕ца, у якой трымал╕ Ворага╝ Рэйха, а таксама ваенны склад. Падчас наступлення Чырвонай Арм╕╕, кал╕ акупанты спешна адыходз╕л╕, сядз╕бу зам╕н╕равал╕ ╕ ╝зарвал╕, ператвары╝шы яе ╝ ру╕ны. Але тое-сёе ╝сётк╕ засталося. Сутарэнн╕ ╕ зямля на месцы былой сядз╕бы был╕ проста нашп╕гаваны снарадам╕ ╕ баявым╕ патронам╕.

Кал╕ я была малая, сядз╕ба ╕ здз╕чэлы парк был╕ для мяне забароненай зонай. Малеча сюды не дапускалася, дзя╝чынк╕ пагато╝. Ру╕ны был╕ ╝ладанням╕ дарослых хлопца╝. 'Хул╕гана╝', як звал╕ ╕х местачко╝цы. Часам, ╕дучы з мамай цераз мост, я бачыла, як яны сно╝даюцца сярод абваленых сцен ╕ рупл╕ва вышукваюць штосьц╕ ╝ зямл╕ ╕ пад друзам. Пасля ╝ глыб╕н╕ здз╕чэлага парку чулася стралян╕на, як на пал╕гоне, а потым грыбн╕к╕-паля╝н╕чыя за апёнкам╕ натраплял╕ на згаслыя вогн╕шчы, вакол як╕х был╕ раск╕даны счарнелыя, пакарабачаныя г╕льзы. Усе ведал╕, што гэта значыць. Местачковыя хлопцы зб╕рал╕ патроны на ру╕нах ╕ к╕дал╕ ╕х у вогн╕шча, альбо аднос╕л╕ на чыгунку ╕ клал╕ на рэйк╕ перад цягн╕ком, як╕ набл╕жа╝ся, альбо проста луп╕л╕ па ╕х каменем, пакуль не атрымл╕ва╝ся стрэл. Патроны тыя ╕ржавел╕ ╝ зямл╕ ╝жо не адно дзесяц╕годдзе, але ╝сё яшчэ был╕ ╝ стро╕ ╕ бабахал╕ годна. Дарослыя глядзел╕ на гэта скрозь пальцы. Гэта бы╝ адмысловы тутэйшы экстрым, як╕м заба╝лялася не адно пакаленне местачковых падлетка╝, ╕ кожны раз неяк 'пранос╕ла' ╕ абыходз╕лся без ахвяр.

Але аднойчы здарылася няшчасце. Адбылося гэта даждл╕вым летам, не╝забаве пасля таго, як я ╝бачыла Бледнага Вусеня ╝ яго сапра╝дным абл╕ччы. Каля сядз╕бы Кунцэв╕ча╝ спачатку чулася звыклая стралян╕на, а потым ╕рванула так, што ╝ дамах на ╝скрайку Овельска зазв╕нел╕ шыбы. Хлопцы натрап╕л╕, меркавана, на ав╕яцыйны снарад ╕ не прыдумал╕ н╕чога лепшага, як к╕нуць яго ╝ вогн╕шча ╕ паглядзець, што будзе. Пасля гэтага некальк╕ падлетка╝ трап╕л╕ ╝ шп╕таль з асколачным╕ раненням╕, а Лёху Захарава прынесл╕ дадому – нежывога ╕ л╕таральна па частках. Асобна несл╕ яго адарваную нагу, абутую ╝ красовак, а замест твару ╝ яго было крывавае мес╕ва – казал╕, што яму сарвала скальп, а вочы ╕ н╕жняя ск╕в╕ца адсутн╕чал╕. Дзякуй Богу, я таго не бачыла, бо была ╝ Летн╕м Аздара╝ленчым Лагеры за горадам. Затое Лёня, малодшы брат Лёх╕ Захарава, бачы╝ усё. Ён гуля╝ у двары, кал╕ прынесл╕ Лёху. З╕рну╝шы на брата, Лёня збяле╝ н╕бы крэйда, х╕стаючыся, адышо╝ убок, ╕ яго пачало ван╕таваць – так моцна, што ён ледзь не захлыну╝ся ╕ яму ледзьве не вывернула ╝се вантробы. Кажуць, што з тых часо╝ Лёня не мог глядзець на сырое мяса – яго адразу ж пачынала нудз╕ць...

На наступны дзень на ру╕ны сядз╕бы прыехал╕ вайско╝цы з м╕нашукальн╕кам╕ ╕ выцягнул╕ з зямл╕ туз╕н снарада╝, па╝дзясятка м╕н ╕ баявыя патроны – россыпам. Усё гэта адвезл╕ на пустку за горадам ╕ ╝зарвал╕, а сутарэнн╕ зак╕дал╕ зямлёй. Аф╕цэр, як╕ к╕рава╝ сапёрным╕ работам╕, тады змрочна пажартава╝: 'Вось гэта я разумею – ментал╕тэт! Пакуль не шандарахне, н╕хто ╕ не пачухаецца'.

Лёх╕н бацька, сам адста╝ны ваенны, ва ╝с╕м в╕навац╕╝ тольк╕ сябе. Па абавязку службы ён увесь час бы╝ у раз'ездах ╕ таму не здоле╝ даць старэйшаму сыну належнае выхаванне. Каб хоць неяк выправ╕ць гэту памылку, ён з ╕мпэтам узя╝ся за выхаванне свайго малодшага, Лён╕. Пра╝да, уя╝ленн╕ аб выхаванн╕ ╝ адста╝н╕ка был╕ спецыф╕чныя. Ён ператвары╝ся ╝ сапра╝днага тырана, кантралява╝ кожны Лёне╝ крок ╕ за найменшую прав╕ннасць сурова кара╝ – прыкручва╝ яго провадам да батарэ╕ ╕ дра╝ аф╕цэрскай папругай са спражкаю. Дра╝ так, што Лёня галас╕╝ на ╝сю вул╕цу, а ╝ кватэру Захаравых зван╕л╕ збянтэжаныя суседз╕ ╕ памярко╝на прас╕л╕ гаспадара прыц╕шыць узровень шуму. Захара╝-старэйшы ветл╕ва перапраша╝ за непакой ╕ разважл╕ва тлумачы╝, што сэнс слова╝ да дзяцей часта не даходз╕ць, затое боль разумеюць усе. Пазней Захара╝-старэйшы разнаста╕╝ методыку выхавання ╕ пача╝, пам╕ж ╕ншага, зачыняць Лёню ╝ падвальнай каморы без святла – на некальк╕ гадз╕н, на па╝дня альбо на цэлы дзень, у залежнасц╕ ад цяжкасц╕ в╕ны. А аднойчы – акурат у гадав╕ну г╕бел╕ Лёх╕ – бацька акуну╝ Лёню тварам у кухонную ракав╕ну, напо╝неную вадой, ╕ пратрыма╝ так з хв╕л╕ну. Раб╕лася гэта, натуральна, у выхава╝чых мэтах, каб Лёня ╝разуме╝, што такое смерць, ╕ ╝ наступным гэта ╝трымала б яго ад неабдуманых учынка╝. Што ёсць смерць Лёня, напэ╝на, зразуме╝, бо страц╕╝ здольнасць гаварыць.

Лёнева мама ╝ выхава╝чы працэс не ╝мешвалася, бо пасля смерц╕ старэйшага сына занурылася ╝ дэпрэс╕ю, увесь час глытала таблетк╕ ╕ рэгулярна клалася ╝ шп╕таль – лячыць нервы. Кал╕ ╝ Лён╕ адняло мову, яна ╝спомн╕ла, нарэшце, пра свае матчыны абавязк╕. Пераадоле╝шы сваю дэпрэс╕ю, яна павяла сына да бабк╕-шаптух╕ з сумежнай вёск╕ пад назвай Кунца╝ка, ╕ тая адпойвала яго 'свянцонай' вадз╕чкай ╕ нейк╕м╕ тра╝кам╕. Ад нематы Лёня вылечы╝ся, а бацька пача╝ луп╕ць яго нават мацней, бо яму здавалася, што Лёня с╕мулюе, каб пазбегнуць пакарання.

Гэтае «выхаванне» до╝жылася некальк╕ гадо╝, а потым Лёне╝ бацька заг╕ну╝. На Чортавым мосце яго с╕н╕ Маскв╕ч наляце╝ на фуру ╕ згарэ╝ дашчэнту. Падчас пахавання адста╝н╕ка несл╕ ╝ труне з зачыненым вечкам, бо цела было страшна абязвечана. Казал╕, аднак, што памёр ён ╕мгненна ╕ без пакут, бо за стырном яго напатка╝ абшырны ╕нсульт. К╕ро╝ца фуры выжы╝, ╕ на судзе яго апра╝дал╕.

Лёне╝ бацька за╝часна пайшо╝ з жыцця, аднак выхаванне ягонае не прайшло дарма ╕ дало свае вын╕к╕ – Лёня зраб╕╝ся по╝ным адмарозкам. Яго я ненав╕дзела ╕ баялася да непрытомнасц╕, хаця, магчыма, ён ╕ заслуго╝ва╝ спачування. Ён прайшо╝ пекла, перш чым ператварыцца ╝ вылюдка.

8. Начальн╕к Апраметнай

З Ц╕мкам мы вучыл╕ся ╝ адным класе. У школу яго ╝зял╕ неахвотна, можна сказаць, з гвалтам ╕ скандалам. Наша дырэктарка была катэгарычна супраць. Перад пачаткам першага навучальнага года цёця Тоня, Ц╕мкава мама, мела вельм╕ непрыемную размову ╝ дырэктарск╕м каб╕неце.

– Разумееце, я зус╕м не супраць ╕нтэграваных класа╝ ╕ безбар'ернага асяроддзя, – казала дырэктарка, – Але мы элементарна не маем умова╝ для навучання дзяцей з...асабл╕васцям╕. Ус╕м будзе лепш, кал╕ Ц╕мафей будзе вучыцца ╝ ╕нтэрнаце, побач з сабе падобным╕.

А цёця Тоня, ужо не ╝ стане стрымл╕вацца, тыцкала дырэктарцы пад нос стосам даведак ╕ крычала:

– Як╕я так╕я 'асабл╕васц╕'?! Як╕ ╕нтэрнат?! Вось даведка! Вось заключэнне спецыял╕ста! Ён можа ╕ пав╕нен наведваць агульнаадукацыйную школу!..

У рэшце рэшт дырэктарка здалася, ╕ Ц╕мку прынял╕ ╝ першы клас. Аднак дырэктарка шчыра папярэдз╕ла цёцю Тоню, што яна аб гэтым яшчэ горка пашкадуе, бо дзец╕ ╝ гэтым узросце бязл╕тасныя, ╕ Ц╕мку папросту зацкуюць да смерц╕. Збольшага яна мела рацыю. Але тольк╕ збольшага.

Першы дзень у школе запомн╕╝ся мне тлумам ╕ м╕туснёй – белы к╕пень банта╝ ╕ фартухо╝, мора кветак, як на ха╝турах, расхваляваныя мамы ╝ святочных строях ╕ гордыя таты ╝ строг╕х гарн╕турах. З ас╕плых, быццам заб╕тых пылам калонак вывяргал╕ся парадныя маршы, на школьным ганку стаяла дра╝ляная кафедра з м╕крафонам, упрыгожаная г╕рляндам╕ кветак, а над уваходам в╕се╝ кумачовы транспарант: 'Добро пожаловать! 1 сентября'. Ужо ╝ сам╕м гэтым транспаранце та╕лася хлусня, бо насамрэч было не першае верасня, а трыццаць першае жн╕╝ня.

Нас, першаклашак, пашыхтавал╕ на ╝рачыстую л╕нейку, маршы змо╝кл╕, на кафедру ╝зышла дырэктарка ╝ чорным п╕нжаку, абвязаным бл╕скучай барвовай стужкай, ╕ пачала прама╝ляць у м╕крафон. Што яна прама╝ляе, зразумець было цяжка, бо калонк╕ жудасна с╕пел╕ ╕ трашчал╕, ╕ я не магла дачакацца, кал╕ яна скончыць, бо надвор'е стаяла пахмурнае ╕ давол╕ халоднае, ╕ я ледзь не зг╕бела ╝ сва╕х гольф╕ках ╕ лёгенькай вятро╝цы.

Нарэшце л╕нейка скончылася, ╕ нас павял╕ ╝ клас на першы ╝рок. На якую тэму бы╝ урок, я не запомн╕ла, бо ╝ школе смярдзела фарбай ╕ ацэтонам, ╕ ╝ мяне забалела галава ╕ зраб╕лася млосна. Кал╕ празв╕не╝ званок ╕ нас адпусц╕л╕ дадому, я ╝здыхнула з палёгкай.

Цёця Тоня была вясёлая ╕ ╝зрушаная. З нагоды свята яна зраб╕ла ╝ цырульн╕ пышную прычоску ╕ апранула светлы гарн╕турчык у палоску, у як╕м яна фарс╕ла кал╕сьц╕ на ╝ласным выпускным вечары. Мая мама была ╝ жакеце ╕ вузк╕х джынсах, як╕я ёй ц╕снул╕ ╝ тал╕╕ ╕ сцёгнах, ╕ таму настрой у яе бы╝ к╕слы.

– Ну што, Бронька, замкну╝ся круг, – сказала цёця Тоня, кал╕ мы выходз╕л╕ са школьнага будынка. – Дзец╕, а хадзем у кавярню! Гэты дзень трэба адзначыць.

– Мне трэба худзець, – прамов╕ла мама.

Цёця Тоня махнула рукой.

– Анягож. Ад кубачка кавы не раста╝сцееш. Не к╕сн╕, Бронька, хадзем!

Мы пайшл╕ ╝ летнюю кавярню, што размяшчалася ╝ маля╝н╕чым скверыку на беразе Овельк╕, непадалёк ад Чортава Моста. Овелька за мостам трох╕ выг╕налася, запавольваючы плынь, ╕ бераг тут бы╝ ро╝ны ╕ пляскаты, парослы мякк╕м мурогам. Тут размяшча╝ся гарадск╕ пляж – упадабанае месца адпачынку местачко╝ца╝. Пра╝да, пасярод пляжа до╝г╕ час стаяла бляшаная шыльда з пагрозл╕вым надп╕сам 'Здесь не купаться', але на яе н╕хто не зважа╝, ╕ тут купал╕ся – з чэрвеня ╕ аж да восен╕. У рэшце рэшт шыльду хтосьц╕ выкруц╕╝ ╕ аднёс у зарасн╕к╕ верба╝, каб не мазол╕ла вочы.

Нашы мамы ╝ладкавал╕ся за пластыкавым стол╕кам пад тэнтам, узя╝шы па ф╕л╕жанцы кавы. Нам з Ц╕мкам куп╕л╕ па мароз╕ву з трох каляровых шарыка╝ у вафельным ражку ╕ адпусц╕л╕ гуляць на Овельку. Мы ╝сётк╕ был╕ ╝жо першакласн╕кам╕, дарослым╕ людзьм╕, ╕ магл╕ гуляць без нагляду. Настрой у мяне бы╝ паганы. Галава ╝сё яшчэ пабольвала, я стам╕лася ╕ змерзла, ╕ нават мароз╕ва мяне не цешыла. Ц╕мку ╝ школе н╕быта спадабалася, я ж вырашыла, што школа – найрэдкае паскудства, ╕ думка аб тым, што гэта прыйдзецца трываць яшчэ адз╕наццаць год, была невыноснай.

Крочачы ╝здо╝ж берага, мы не╝забаве апынул╕ся пад Чортавым Мостам. Тут панава╝ прыцемак, пад апорам╕ моста глуха плёскала вада, пахла волкасцю, гн╕лым багав╕ннем – ╕ мярцвячынай. Я адчула, што мяне зно╝ пачынае нудз╕ць. Пачвара была тут, ╕ яна крычала – скрушныя, працяглыя енк╕ несл╕ся над каламутнай вадой, рэхам адб╕ваючыся пад бэлькам╕ моста. Я затрэсла галавой ╕ зац╕снула вушы далоням╕.

– Тая, ты што? – спыта╝ Ц╕мка, трох╕ суме╝шыся.

– Ня╝жо ты не чуеш? – прагаварыла я.

Ён прыслуха╝ся.

– Што?... Вада шум╕ць?

Я застагнала.

– Чорт... Кал╕ б хто веда╝, як мне ╝сё гэта абрыдла! Кал╕ ╝жо гэта скончыцца?..

– Каб нешта скончыць, варта зразумець, як гэта пачалося, – пачула я.

Узня╝шы вочы, я ╝бачыла побач з сабой незнаёмага дзядзьку. Ён стая╝ ля самай вады, закла╝шы рук╕ за сп╕ну, ╕ п╕льна ╝з╕ра╝ся ╝ бурл╕выя в╕ры, н╕бы спрабуючы разгледзець штосьц╕ на дне.

Дзядзька бы╝ пэ╝на не з тутэйшых. Высок╕ ╕ стан╕сты, з вузк╕м смуглявым абл╕ччам, чорным╕ ╕ бл╕скучым╕, н╕бы наваксаваным╕, валасам╕ ╕ фарс╕стай бародкай. Апрануты ён бы╝, як ан╕матар на гарадск╕м фэсце – шляхецк╕ жупан пунсовага колеру з бл╕скучым╕ зашп╕лькам╕, падперазаны шырок╕м залац╕стым пасам, ╕ скураныя чырвоныя боты.

– Прыв╕танне, Тая, – сказа╝ ён, з╕рну╝шы на мяне.

Вочы ╝ яго был╕ чорныя, як ╕рга, ╕ х╕травата прымружаныя.

– Дабрыдзень... – прамов╕ла я разгублена.

– Тая, хто гэта? – спыта╝ Ц╕мка, з падазронам паглядзе╝шы на незнаёмца.

– Я? Пан Н╕чыпар, – проста прамов╕╝ той ╕ ╝хмыльну╝ся.

– А мы х╕ба знаёмыя? – спытала я. – Адкуль вы мяне ведаеце?

– Я ╝с╕х тут ведаю. Як родных, – паведам╕╝ пан Н╕чыпар.

Ц╕мка ╝зя╝ мне за руку ╕ сказа╝ напа╝голасу:

– Тая, гэта круцель нейк╕. Хадзем адгэтуль!

– Пачакай, – шапнула я ╕ павярнулася да пана Н╕чыпара. Гэты дзядзька мяне за╕нтрыгава╝.

– А я вас тут раней не бачыла, – сказала я, звяртаючыся да пана Н╕чыпара. – Вы ж не з тутэйшых?

Не ведаю, што я сказала смешнага, але пан Н╕чыпар раптам ад душы зарагата╝, трасучы бародкай.

– Ды тутэйшы я, тутэйшы! – прагавары╝ ён, адсмяя╝шыся. – Я тутэйшым бы╝, кал╕ яшчэ мост не збудавал╕.

– Тая, не разма╝ляй з ╕м... – сказа╝ Ц╕мка, цягнучы мяне за рука╝.

– Ц╕м, ну пачакай, – сыкнула я.

Я адчувала, што адбываецца штосьц╕ вельм╕ важнае. Штосьц╕, ад чаго, магчыма, будзе залежаць маё далейшае жыццё.

– Паслухайце...пан Н╕чыпар... – прагаварыла я, старанна падб╕раючы словы. – Скажыце, вы таксама ╕х бачыце?

Хто (альбо што) тыя 'яны', я не ╝дакладняла, бо мне здавалася, што пан Н╕чыпар ╕ так ведае, аб чым ╕дзе размова.

– Сутнасць не ╝ гэтым, Тая, – адказа╝ пан Н╕чыпар. – А ╝ тым, як ты да гэтага став╕шся.

– Мне...зам╕нае, – шчыра сказала я. – Так, зам╕нае. Яны крычаць, быццам ╕х заб╕ваюць. Просяць дапамог╕. ╤ выглядаюць як...цяжка хворыя, альбо зраненыя...як╕м яшчэ можна дапамагчы. А я не магу.

– Не можаш, ц╕ не жадаеш? – удакладн╕╝ пан Н╕чыпар.

– Не ведаю як, – адказала я.

Пэ╝на, з боку ╝сё гэта выглядала, як гутарка двух вар'ята╝. Але я пачувалася невымо╝на шчасл╕вай, што нарэшце сустрэла кагосьц╕, хто мяне разумее.

– ╤ ты жадаеш ад гэтага пазбав╕цца, – прамов╕╝ пан Н╕чыпар, хутчэй сцвярджаючы, чым пытаючыся.

Я к╕╝нула.

– Так-так. Пазбав╕цца, значыць. Адмов╕цца ад змеева дара, – гавары╝ пан Н╕чыпар. – Зраб╕цца, як усе. Звычайнай. Пасрэднай. Сярэднестатыстычнай ╕ законапаслухмянай грамадзянкай... як там вас кл╕чуць цяпер – Губерн╕я? Крэсы ╬сходн╕?

– Гэта лепш, чым быць вар'яткай, – сказала я.

– Ну, што ж, – прамов╕╝ пан Н╕чыпар.

Ён працягну╝ да мяне руку, зраб╕╝ ня╝ло╝ны жэст вакол маёй галавы, н╕бы цыркавы штукар, ╕ – 'Хоп!' – схап╕╝ штосьц╕ ╝ кулак ля майго вуха. Потым ён выцягну╝ з-за пазух╕ звычайную шкляную бутэлечку накшталт чвэртачк╕, альбо мярза╝чыка, як кажуць тутэйшыя, паднёс руку да рыльца ╕ асцярожна раскры╝ над ╕м далонь, быццам вытрасаючы штосьц╕ на дно.

– Вось ╕ ╝сё, – сказа╝ пан Н╕чыпар, шчыльна закруц╕╝шы на бутэльцы корак. – Трымай!

Ён працягну╝ мне бутэлечку. Я ╝зяла яе ╝ рук╕ ╕ агледзела. Бутэлька выглядала абсалютна пустой. Пусцейшай не бывае.

– Там яна, там, – запэ╝н╕╝ мяне пан Н╕чыпар. – Ты ╝сётк╕ падумай як след. Кал╕ вырашыш пазбав╕цца ад яе канчаткова, к╕нь бутэльку ╝ Овельку, у в╕р пад Чортавым Мостам. А кал╕ пажадаеш яе выпусц╕ць, то разб╕ бутэльку ц╕ проста адкруц╕ корак. ╤ глядз╕ не згуб╕ яе, бо бяда будзе.

– Не згублю, – сказала я, хаваючы бутэлечку ╝ к╕шэнь вятро╝к╕. – Дзякуй, пан Н╕чыпар!

– Няма за што, – прамов╕╝ той ╕ адвярну╝ся, зно╝ прыня╝шыся ╝глядацца ╝ цёмныя, в╕рл╕выя воды.

Мне здавалася, што м╕нула процьма часу, аднак насамрэч прайшло менш за па╝гадз╕ны, ╕ нашы мамы не паспел╕ нават занепако╕цца. Разам з Ц╕мкам вяртал╕ся мы да летняй кавярн╕. Я трымала руку ╝ к╕шэн╕, сц╕скаючы ╝ далон╕ запаветную бутэлечку, у якой, н╕бы джын з казк╕, была запячатана Цемра. Ц╕мка да ╝сёй гэтай г╕сторы╕ пастав╕╝ся скептычна ╕ ╝парта называ╝ пана Н╕чыпара 'круцялём', з як╕м мне не варта было разма╝ляць. Пра пана Н╕чыпара мамам мы вырашыл╕ не расказваць.

Дома я схавала бутэлечку сабе пад падушку, але потым, спалоха╝шыся, што мама знойдзе яе ╕ вык╕не, пастав╕ла на шафу для адзення. Шафа да самай стол╕ была загрувашчана Патрэбым╕ Рэчам╕, Як╕м╕ Часова Не Карыстаюцца: кардонная скрыня са старым╕ фотаздымкам╕, паб╕тая жырандоля, электрычная навагодняя г╕рлянда, якая да╝но перагарэла, падораны к╕мсьц╕ кававы млынок, шкляная ваза, якая н╕кому не падабалася, ╕ шмат чаго ╕ншага. Мама на шафу н╕кол╕ не заз╕рала, тольк╕ час ад часу зак╕двала туды новыя Патрэбныя Рэчы. Гэта была самая надзейная схованка.

Час ╕шо╝, але я памятала пра яе. Пасля таго, як пан Н╕чыпар запячата╝ Цемру ╝ бутэльку, маё жыццё зраб╕лася звычайным. Сярэднестатыстычным, як той сказа╝. Усе гэтыя Пачвары, Вусен╕ ╕ Г╕доты зн╕кл╕ наза╝сёды. Магчыма, яны н╕куды не падзел╕ся ╕ круц╕л╕ся дзесьц╕ побач, але я ╕х ужо не бачыла, не чула, не адчувала, ╕ мне не было да ╕х н╕якай справы. ╤ Чорта╝ Мост зраб╕╝ся самым звычайным мостам – смерцю там больш не пахла, ╕ ляманта╝ не было чуваць. Мяне гэта задавальняла. Тольк╕ па Сястры-Цемры я трох╕ сумавала. ╤ была бязмежна ╝дзячная пану Н╕чыпару за тое, што ён пак╕ну╝ мне магчымасць выбару. Надалей у мяне шматкроць з'я╝лялася спакуса разб╕ць бутэльку ╕ выпусц╕ць Цемру на волю – спачатку дзеля Ц╕мк╕, потым дзеля сябе. Але я гэтага не зраб╕ла. Мы неяк спра╝лял╕ся сам╕, без дапамог╕ звышнатуральных ╕снасця╝. ╤ паступова я пачала забывацца пра яе.

А з панам Н╕чыпарам – дакладней, з ягоным вобразам – мне яшчэ давялося сутыкнуцца. На Раство наш клас павезл╕ ╝ вёску пад назвай Крушня ╝ пятнаццац╕ к╕ламетрах ад Овельска – глядзець батлейку ╕ слухаць калядныя песн╕. Суправаджа╝ нас Альгерд Алегав╕ч, наста╝н╕к, як╕ выклада╝ г╕сторыю ╝ старшакласн╕ка╝. Па дарозе ╝ Крушню ён з захапленнем расказва╝ пра тамтэйшую батлейку ╕ калядныя абрады, як╕я з'я╝ляюцца ╝н╕кальным╕ у сва╕м родзе, ╕ ён разам з мясцовым╕ краязна╝цам╕ нават дамагаецца, каб ╕х унесл╕ ╝ сп╕с спадчыны ЮНЕСКА.

Крушня аказалася нават не вёскай, а сапра╝дным мястэчкам з прасторным рынкавым пляцам, касцёлам, цэрка╝кай ╕ сядз╕бай пано╝ Крушнявецк╕х. У адрозненне ад сядз╕бы Кунцэв╕ча╝, маёнтак Крушнявецк╕х бы╝ у цудо╝ным стане – дыхто╝ны дра╝ляны дом з мезан╕нам ╕ стромк╕м╕ калонам╕ ля ╝ваходу. Цяпер гэта бы╝ адначасова музей ╕ дом культуры, дзе нам мус╕л╕ паказваць батлейку.

Перад спектаклем музейшчыца – дабрадушная то╝стая цётка ╝ акулярах – прачытала нам невял╕чкую лекцыю. Паны Крушнявецк╕я ╕ паны Кунцэв╕чы, паведам╕ла яна, спакон вяко╝ варагавал╕, зус╕м як Мантэк╕ ╕ Капулец╕, ╕ нават падчас па╝стання Кал╕но╝скага стаял╕ па розныя бак╕ барыкады – Кунцэв╕чы был╕ за Цара-Бацюшку, а Крушнявецк╕я за па╝станца╝. Пасля разгрому па╝стання амаль ус╕х Крушнявецк╕х саслал╕ ╝ С╕б╕р, ╕ род ╕хн╕ згас. Аднак у рэшце рэшт Кунцэв╕чы ╕ Крушнявецк╕я пам╕рыл╕ся, ╕ васемнаццац╕гадовая Ядв╕ся, апошняя з Крушнявецк╕х, пабралася шлюбам з панам Кунцэв╕чам, ╕ каханне ╕х было прэ╝краснае, як у Рамеа ╕ Джульеты, шкада тольк╕, што нядо╝гае.

Падчас гэтай лекцы╕ Альгерд Алегав╕ч неяк дз╕╝на чмыха╝, туза╝ся, цёр пальцам╕ пераноссе, ╕ я глядзела на яго ╕ думала – зараз ён будзе сварыцца. Ён ╕ напра╝ду пача╝ сварыцца. Г╕сторык абурана размахва╝ рукам╕ ╕ ╝зрушана гавары╝, што пара╝но╝ваць Ядв╕сю ╕ Славам╕ра Кунцэв╕ча з Рамеа ╕ Джульетай проста блюзнерства, н╕якага кахання там не было ╕ быць не магло! ╤ ╝вогуле Кунцэв╕чы нават падноска Крушнявецк╕х не вартыя, бо ╝ цяжкую час╕ну Крушнявецк╕я захавал╕ гонар ╕ адданасць Радз╕ме, а Кунцэв╕ч-Стары л╕за╝ боты генерал-губернатару, сла╝ся перад ╕м к╕л╕мам ╕ нават, паводле чутак, адда╝ яму ╝ наложн╕цы сваю адз╕ную пляменн╕цу, а пасля задушэння па╝стання Кунцэв╕ч-Стары папросту абрабава╝ Крушнявецк╕х, пры╝лашчы╝шы ╝сю ╕х маёмасць. А няшчасная Ядв╕ся пайшла за Славам╕ра Кунцэв╕ча змушана, бо ╕накш яна бы сканала ╝ галечы, ╕ не дз╕ва, што не╝забаве яна скончыла жыццё ╝ цёмных водах Овельк╕ – кал╕ тольк╕ гэта не было забойствам...

Музейшчыца з Альгердам Алегав╕чам не спрачалася. Выслуха╝шы ягоны ╝зрушаны маналог, яна прыязна ╝см╕хнулася ╕ сказала памярко╝на:

– Ну што тут скажаш, Альгерд Алегав╕ч. Г╕сторыя гэта такая рэч, кольк╕ г╕сторыка╝, стольк╕ ╕ меркавання╝. Дзец╕, хадзем глядзець батлейку!

Батлейка мяне ╝раз╕ла, бо там прысутн╕ча╝ н╕хто ╕ншы, як пан Н╕чыпар. Яго дра╝ляная лялька. Батлейкавы пан Н╕чыпар выгляда╝ рыхт у рыхт так, як╕м я бачыла яго тады, ля Чортава Моста – ╝ чырвоным жупане ╕ ботах, смуглявы, чарнявы, з фарс╕стай бародкай ╕ х╕травата прымружаным╕ вочкам╕. У той батлейцы пан Н╕чыпар з'яв╕╝ся тольк╕ аднойчы – у палацы Цара ╤рада. ╤ прамов╕╝ ён адну тольк╕ фразу: 'А ц╕ чу╝ ты, пане ╤радзе, што людз╕ кажуць? Кажуць людз╕, што ты больш не цар, бо ╝ Бетлееме новы цар нарадз╕╝ся!'. Сказа╝шы гэта, пан Н╕чыпар зн╕к, а ╝сё астатняе зраб╕╝ ужо сам Цар ╤рад – пача╝ м╕тус╕цца, сварыцца, кл╕каць жа╝нера╝ ды нажы вастрыць.

Пасля спектакля Альгерд Алегав╕ч патлумачы╝ нам, што Н╕чыпарам, альбо Анцыпарам нашыя продк╕ звал╕ нячысц╕ка, як╕ л╕чы╝ся самым гало╝ным чортам ╕ начальн╕кам Апраметнай. А лялька батлейкавага Цара ╤рада – лысаваты та╝стун у турэцк╕м халаце ╕ пантофлях з загнутым╕ насам╕ – ╝я╝ляе сабой карыкатурны партрэт Кунцэв╕ча-Старога, як╕, паводле мясцовых падання╝, зна╝ся з чортам, ╕ ягоны нашчадак, пан Славам╕р Кунцэв╕ч, быццам бы таксама. У гэтым, уласна кажучы, ╕ заключаецца ╝н╕кальнасць крушнявецкай батлейк╕, якая, безумо╝на, вартая таго, каб быць унесенай у сп╕с м╕жнароднай культурнай спадчыны, чаго ён, Альгерд Алегав╕ч, будзе дамагацца асаб╕ста...

З усяго гэтага я, дзя╝чынка-першакласн╕ца, зраб╕ла адз╕ную магчымую выснову. Там, пад Чортавым Мостам, я сустрэла Начальн╕ка Апраметнай, з як╕м сябрава╝ кал╕сьц╕ пан Славам╕р Кунцэв╕ч.

–

Частка II

9. Гараж нумар нуль

Каб патрап╕ць да сабе ╝ двор, пятнаццац╕гадовы Стась мус╕╝ прайсц╕ цераз 'гаражы' – вузкую ╕ до╝гую заасфальтаваную пляцо╝ку пасярод быльняговай пустк╕. З аднаго боку пляцо╝к╕ цягну╝ся глух╕ бетонны плот, размаляваны граф╕ц╕, а з другога ляп╕л╕ся рознакал╕берныя гаражы-'рака╝к╕' з нумарам╕. Став╕ць ╕х тут пачал╕ яшчэ ╝ дзевяностыя, а апошняя рака╝ка з'яв╕лася ╝жо на Стасевай памяц╕ – прысадз╕сты, зб╕ты з блях╕ ангарчык пад нумарам 'нуль'. Гараж нумар нуль*. Стая╝ ён тут у парушэнне прав╕л, па-за межам╕ пляцо╝к╕, ╕ пранумараваны бы╝ таксама не па прав╕лах – Стась, прынамс╕, н╕дзе больш не страча╝ будынка╝ пад нумарам 'нуль'. Пэ╝на, ягоны ╝ладальн╕к, адста╝ны вайсковец, ме╝ нейк╕я прыв╕ле╕, што дазвалял╕ яму будаваць гаражы дзе за╝годна ╕ нумараваць ╕х, як яму ╝здумаецца. Адста╝н╕ка таго Стась памята╝ смутна. Ён жы╝ у суседн╕м двары, трыма╝ у гаражы с╕н╕ Маскв╕ч ╕ ме╝ двух сыно╝, адз╕н з як╕х падарва╝ся на нямецк╕м снарадзе часо╝ Вял╕кай Айчыннай. Кал╕ Стасю было гадо╝ адз╕наццаць, адста╝н╕к заг╕ну╝, разб╕╝ся на машыне, сутыкну╝шыся з фурай на Чортавым мосце. Гараж Нумар Нуль до╝г╕ час стая╝ пусты, а потым яго аблюбавал╕ Захар з Ж'ыхарам.

Захар (насамрэч Лёня) бы╝ сынам адста╝н╕ка, якому кал╕сьц╕ прыналежы╝ гараж, ╕ мяно ме╝ вытворнае ад прозв╕шча – Захара╝. Яму было шаснаццаць – стольк╕ ж, кольк╕ было ягонаму брату, кал╕ той заг╕ну╝. Ён бы╝ давол╕ кволы для свайго ╝зросту, ╕ ╝ яго абл╕ччы было штосьц╕ кац╕нае – трох╕ адтапыраныя вушы, трохкутны твар ╕ глыбока пасаджаныя вочы, як╕я здавал╕ся занадта вял╕к╕м╕ на яго вузкай ф╕з╕яном╕╕. Яго можна было б пал╕чыць нават прывабным, кал╕ б не цяжк╕, нерухомы поз╕рк спадылба, як╕ раб╕╝ яго падобным на пс╕хапата. У школе ╕ на раёне Захара звал╕ 'прыпыленым', ╕ пра яго хадз╕л╕ чутк╕ адна страшнейшая за другую. Казал╕, н╕быта ён па╝сюль цягае з сабой небяспечную брытву, альбо вык╕дны нож, ╕ ён ужо кагосьц╕ ц╕ то парэза╝, ц╕ то зарэза╝ насмерць, ╕ яму за тое н╕чога не было, бо ён аф╕цыйна прызнаны шыз╕кам. Пра╝дай гэта было тольк╕ часткова. Кл╕н╕чным вар'ятам Захар не бы╝, хаця ╝ трынаццаць год ён сапра╝ды ме╝ размову з пс╕х╕ятрам пасля таго, як паспрабава╝ зас╕л╕цца на провадзе ╝ школьнай прыб╕ральн╕, ды ╕мправ╕заваная шворка абарвалася. Пс╕х╕ятр канстатава╝ 'дысфарыю'** ╕ вып╕са╝ нейк╕я таблетк╕, як╕я Захар потым вытрас у тую ж прыб╕ральню. Ён-то л╕чы╝ сябе абсалютна нармальным. У чатрынаццаць Захар парэза╝ свайго аднакласн╕ка, жахну╝шы яго брытвай па твары – так, што ╝ небарак╕ кро╝ л╕нула цурком, ╕ скура пачала спа╝заць ╝ яго з падбароддзя, н╕бы пальчатка. Пацярпелага адвезл╕ ╝ шп╕таль ╕ наклал╕ яму процьму шво╝, але шнары ╝сё ро╝на застал╕ся. Захару тады пагражала калон╕я, але ягоная мамачка мела нейкае «знаёмства» ╝ гарадской адм╕н╕страцы╕, ╕ гэту справу замял╕. У пятнаццаць Захар к╕ну╝ школу, пасля чаго ╕ наста╝н╕к╕, ╕ вучн╕ ╝здыхнул╕ з палёгкай. Цяпер ён цэлым╕ дням╕ бязмэтна швэнда╝ся па раёне, альбо тырчэ╝ ╝ гаражы, важдаючыся са сва╕м «байкам», як ён называ╝ пачварную савецкую матацыклетку колеру вогнетушыцеля, якая прыналежыла кал╕сьц╕ яго нябожчыку брату. Пачварынка гэта жэрла бенз╕н, як БТР, ╕ ра╝ла, н╕бы зн╕шчальн╕к, бо глушыцель з яе бы╝ зняты яшчэ папярэдн╕м ╝ладальн╕кам.

Жыхар – Цёма Жыхарэ╝ск╕ – бы╝ здаровым дзецюком з кулакам╕ малатабойца ╕ дурнаватым выразам твару. Ягоны бацька, начальн╕к Овельскага РАУС, планава╝ кал╕сьц╕ прыстро╕ць сыночка ╝ Акадэм╕ю МУС, аднак Жыхару ледзьве хап╕ла мазго╝, каб скончыць сярэднюю школу. Тады на сямейнай нарадзе было вырашана, што Цёма адслужыць у войску, а потым пойдзе служыць у АМАП. Таксама кар'ера непаганая. У чаканн╕ прызыву Жыхар лайдачы╝, цешы╝ся жыццём ╕ час ад часу дума╝, што б такога зраб╕ць, каб адкас╕ць ад войска, але ╝ галаву яму не прыходз╕ла н╕чога, апроч членашкодн╕цтва. Жыхар бы╝ на год старэйшы за Захара, на галаву вышэйшы за яго ╕ ╝ два разы шырэйшы, аднак ён ахвотна выконва╝ ролю ардынарца ╕ падпарадко╝ва╝ся Захару, н╕бы шчанюк. Жыхар бы╝ занадта тупы, каб быць л╕дарам, ╕ апроч таго, Захара ён пабойва╝ся.

Аф╕цыйна Захар з Жыхарам н╕дзе не працавал╕, аднак грошы ╝ ╕х мел╕ся. Па некаторых звестках, яны 'трэсл╕' малалетак, адц╕скаючы ╝ ╕х гато╝ку, ╕ цягал╕ барсетк╕ з чужых а╝то, але н╕хто не мог даць рады. Жыхара ╝жо некальк╕ разо╝ проста лав╕л╕ за руку на месцы злачынства, але кожны раз ён шчасл╕ва пазбяга╝ пакарання – што не дз╕ва, ул╕чваючы пасаду, якую займа╝ ягоны татачка. Што тычыцца Захара, то ён бы╝ спрытнейшы ╕ х╕трэйшы за Жыхара, ╕ на крым╕нале н╕кол╕ не папада╝ся.

Кожны раз, м╕наючы Гараж Нумар Нуль, Стась пачува╝ся трох╕ знерваваным. Ангарчык выгляда╝ пагрозл╕ва, нават кал╕ гаспадаро╝ пабл╕зу не было, ╕ ён стая╝ наглуха зачыненым. Кал╕ ж дзверы гаража был╕ расх╕нутыя ╕ ╝нутры гарэла лямпачка, ён раб╕╝ся па-сапра╝днаму небяспечным, н╕бы пячора з дз╕к╕м╕ тубыльцам╕, ╕ тады Стась м╕мавол╕ прыспешва╝ крок, ╕мкнучыся прам╕нуць гэтае месца як мага хутчэй. Ён спрабава╝ запэ╝н╕ць сябе, што прычын для непакою няма. Уладальн╕к╕ гаража был╕ гнюсным╕ хлопцам╕, Стась гэта веда╝, аднак ён ╕х не чапа╝, ╕ яны таксама не мел╕ н╕як╕х падста╝ да яго чап╕цца. Стасе╝ бацька, як╕ працава╝ ╕нжынерам-тэхнолагам на Овельск╕м драб╕льным заводзе, называ╝ гэта пал╕тыкай добрасуседства. Нават агрэс╕╝ныя тубыльцы не нападуць, каза╝ ён, кал╕ паводз╕ць сябе прав╕льна – не набл╕жацца, не правакаваць на канфл╕кт ╕ гало╝нае, н╕ ╝ як╕м выпадку не паказваць, што табе страшна. Бацька, безумо╝на, ме╝ рацыю, ╕ Стась з ус╕х с╕л стара╝ся паводз╕ць сябе прав╕льна – не набл╕жа╝ся ╕ не правакава╝, аднак з пачуццём страху ён са╝ладаць не мог, ╕ яго не пак╕дала нядобрае прадчуванне, што пал╕тыка добрасуседства кал╕-небудзь дасць асечку, ╕ тады здарыцца непапра╝нае...