Текст книги "Sisterdark / Сястра-Цемра(СИ)"

Автор книги: Влада Гуринович

сообщить о нарушении

Текущая страница: 10 (всего у книги 17 страниц)

Альжбета казала няпра╝ду, ╕ ёй было брыдка ╝сведамляць, што яна хлус╕ць Леан╕ду, для каго яна заставалася, бадай што, адз╕ным чалавекам, якому ён яшчэ давяра╝. ╤ напэ╝на, хлусня гэта здалася яму перакана╝чай, таму што кудмень ён усётк╕ ╝зя╝.

–

* Адчытка (экзарцызм) – чын малiтвасло╝я╝ i свяшчэннадзеяння╝ для выгнання злога духа з чалавека.

**Маецца на ╝вазе нос Панурга, 'вечнага студэнта', круцяля ╕ прайдз╕света (Франсуа Рабле, 'Гарганцюа ╕ Пантагруэль')

20. Уп╕р

Адразу ж пасля навагодн╕х свята╝ мяне пачала пераследваць мроя – адз╕н ╕ той жа в╕дзеж, як╕ па╝тара╝ся зно╝ ╕ зно╝. Пустое неба – н╕ Сонца, н╕ Месяца, н╕ зорак. Зямля пера╝тварылася ╝ пляскатую камян╕стую пустыню, пазба╝леную гука╝ ╕ руха╝. Неба свец╕цца ╕льдз╕ста-зялёным, гэткае ж халоднае, фасфарчнае свячэнне зыходз╕ць ад глебы, ╕ ╝ паветры н╕быта разл╕╝ся атрутны святл╕вы газ. На тле гэтага асляпляльнага ззяння сцены дамо╝ выглядаюць чорным╕. ╤ целы – дзясятк╕, сотн╕ цела╝ – як╕я покатам ляжаць на брукаванай плошчы, таксама здаюцца чорным╕. ╤х кро╝ ператварылася ╝ лёд, тканк╕ зраб╕л╕ся крохк╕м╕, н╕бы шкло, тольк╕ кран╕ – ╕ яны парассыпаюцца на аскепк╕. У сваёй мро╕ я крочыла пам╕ж цела╝, уз╕раючыся ╝ застыглыя твары, пакрытыя коркаю лёду, у спадзеве знайсц╕ хаця б аднаго жывога, але дарэмна. Усе яны был╕ мёртвыя. Найгоршым было тое, што сярод памерлых я бачыла нашых хлопца╝. Стася. Тол╕ка. ╤ Ц╕мку таксама. Яны ляжал╕ на брукаванцы, умёрзлыя ╝ лёд, ╕ на ╕х змярцвелых абл╕ччах адб╕вался зелянявае свячэнне, разл╕тае ╝ спусцелых нябёсах. Я н╕чога не магла зраб╕ць, не магла ╕м дапамагчы, я проста стаяла над ╕м╕, мёртвым╕, ╕ плакала. Я прачыналася ╝начы, абуджаная ╝ласным╕ рыданням╕, ╕ мая падушка была мокрая ад слёз. Потым прыходз╕╝ дзень, ╕ я бачыла ╕х жывым╕, ус╕х трох, яны гаман╕л╕, смяял╕ся, ╕ Ц╕мка бы╝ побач, я магла да яго дакрануцца, сц╕снуць ╝ абдымках – ╕ тады жудаснае насланнё адыходз╕ла, раставала, як начная смуга. А потым зно╝ была ноч, ╕ зно╝ мро╕, мёртвыя целы на брукаванцы ды трупнае свячэнне над заледзянелай зямлёй. 'Ц╕м, што нам раб╕ць? Як выратавацца?' думала я са смуткам. Вядома, я н╕чога не магла яму сказаць. Кал╕ б я распавяла яму пра свае мро╕, ён бы тольк╕ пасмяя╝ся. У свае няпо╝ныя шаснаццаць ён бы╝ ужо перакананым рэал╕стам, веда╝, што баяцца можна тольк╕ здрадн╕ка╝, любога паганца можна пастав╕ць на месца, да╝шы як след яму ╝ зубы, а ╝сялякая тагасветная жудасць – лухта, проста лухта.

Апош╕ дзень з╕мовых вакацый мы прабав╕л╕ разам. Мы сядзел╕ ╝ Ц╕мкавым пако╕, забра╝шыся з нагам╕ на канапу, ╕ глядзел╕ на кампе серыял, спампаваны з Сец╕ва. Серыял называ╝ся LOST, ╕ ён аднолькава падаба╝ся ╕ мне, ╕ Ц╕мку. Рэдк╕ выпадак, кал╕ нашыя густы супадал╕. У нас з Ц╕мкам было так мала агульнага, мы мел╕ розныя ╕нтарэсы ╕ захапленн╕, характары нашы розн╕л╕ся, як неба ╕ зямля, аднак нас цягнула адно да аднаго, ╕ я не ╝я╝ляла, як бы мы магл╕ ╕снавацть паасобку. Святло мы выключыл╕, у пако╕ панава╝ па╝змрок, тольк╕ м╕гаце╝ ман╕тор камп'ютара ды на падваконн╕ ╝спыхвала с╕няя г╕рлянда – дом ╝сё яшчэ бы╝ убраны па-навагодняму. Мы сядзел╕, абня╝шыся, яго рука ляжала на ма╕м стане, я прыц╕скала вусны да ягонай скрон╕. Ад ягоных валасо╝ пахла тытунем – крышачку. Я здагадвалася, што ён заба╝ляецца цыгаркам╕, ад Таляна нахапа╝ся, няйнакш, а я трываць не магла людзей з залежнасцю, н╕катынавай у тым л╕ку. Кал╕-небудзь трэ будзе пагутарыць з ╕м на гэтую тэму, вырашыла я, кал╕-небудзь, але тольк╕ не цяпер. У ягоных абдымках я разамлела ╕ разнявол╕лася, мне не хацелася думаць н╕ пра што благое, ╕ я цалкам засяродз╕лася на серыяле. Не, як╕ ж усётк╕ засранец гэты Джэйкаб, разважала я, удае з сябе херув╕мчыка, а насамрэч брыда найрэдкая, не лепш за галаварэза К╕м╕. ╤ мамаша ягоная таксама брыда ╕ фашыстка, учын╕ла на востраве генацыд, ╕ Дымка чмырыла з дзяц╕нства, вось ╕ атрымалася з яго пачварына. Не, я тут адназначна за Дымка, а Джэйкаб ╕хн╕ казёл, вось так!...

Пасля навагодн╕х вакацый нам у школу даслал╕ новага наста╝н╕ка г╕сторы╕, як╕ па сумяшчальн╕цтве заня╝ таксама ваканс╕ю штатнага ╕дэолага. Помн╕цца, кал╕сьц╕ спадару На╝мысн╕ку таксама прапано╝вал╕ пасаду ╕дэолага, але ён з абурэннем яе адпрэчы╝. Па-мойму, дарма. Ну сапра╝ды, што тут такога – плявузгай сабе ╝сялякую ╕дэалаг╕чную лухту, на якую ╝сё ро╝на ╝с╕м насраць, ды атрымл╕вай свае падвойныя прэм╕яльныя. Грошы не смярдзяць. ╤ апроч таго, пасада ╕дэолага, магчыма, абаран╕ла б Альгерда Алегав╕ча ад звальнення...

Нашага новага наста╝н╕ка звал╕ Я╝ген Бенедыктав╕ч Каялов╕ч, ╕ з самага першага дня я яго зненав╕дзела. Ён бы╝ мужчынам гадо╝ трыццац╕ васьм╕, худым ╕ вуглаватым, з бледнаватай ф╕з╕яном╕яй, на якой выдзяля╝ся тонк╕ до╝г╕ нос ╕ маленьк╕я, бл╕зка пасаджаныя вочк╕ колеру волава. Апрана╝ся ён у чорныя п╕нжак╕ ╕ чорныя, наглуха зашп╕леныя кашул╕, а свае цёмныя валасы гладка зачэсва╝ ╕ шчодра пал╕ва╝ гелем. Не дз╕ва, што я, ледзь з╕рну╝шы на яго, адразу ж у думках назвала яго 'Уп╕р'. Не╝злюб╕ла я яго, канечне, не за знешнасць. Ён уя╝ля╝ сабой нейкую гнюсную пародыю на Альгерда Алегав╕ча, ╕ гэта жудасна раздражняла.

Уп╕р Каялов╕ч таксама бы╝ 'маньякальшчыкам', памяшаным на сва╕м прадмеце, ╕ кажны занятак ён пачына╝ з патрабавання адкласц╕ падручн╕к╕, бо ╝сё, што там панап╕свана, ёсць лухта ╕ трызненне с╕вой кабылы, пасля чаго пачына╝ выкладаць сваё уласнае бачанне г╕сторы╕. Аднак Альгерда Алегав╕ча я за╝сёды слухала з захапленнем, а кал╕ гавары╝ Уп╕р, мяне пачынала калац╕ць ад злосц╕. Усё, што было для мяне кашто╝нага – ВКЛ, Кал╕но╝ск╕, Збройны Чын – для Уп╕ра было смеццем. Вял╕кае Княства Л╕то╝скае ён называ╝ 'ф╕кцыяй', Рэч Паспал╕тую – 'турмой народа╝', а Кал╕но╝скага – 'польск╕м шп╕ёнам', затое генерал-губернатар Мура╝ё╝ бы╝ ╝ яго ген╕яльным стратэгам, айцом беларускага народа ╕ проста добрым чалавекам, як╕ заслужы╝, як м╕н╕мум, сц╕плага бюста ╝ бронзе на цэнтральнай плошчы стал╕цы. На яго першым уроку я сядзела вельм╕ ц╕ха ╕ ма╝чала, бо ягоныя пасажы мяне нагэтульк╕ ашалам╕л╕, што ╝ мяне папросту адняло мову. На наступным уроку я ╝жо не стрымалася. Кал╕ Уп╕р пача╝ расказваць пра 'БНР – штучную фармацыю, створаную кайзера╝скай Герман╕яй у стратэг╕чных мэтах', я падхап╕лася з-за парты ╕ выкл╕кнула, што ён памыляецца, насамрэч усё было зус╕м не так!.. Уп╕р выслуха╝ мае аргументы са змя╕най усмешкай, а потым пача╝ грам╕ць мяне фактам╕. ╤ маладушны зварот да кайзера памяну╝, ╕ ╕нтэрвента╝, ╕ П╕лсудскага, як╕ став╕╝ся да ╝раду БНР з крайняй пагардай, кпл╕ва называючы яго 'аперэткаю'... Я спрабавала парыраваць, але хутка зразумела, што крыць мне няма чым, ╕ не╝забаве Уп╕р мяне проста нака╝тава╝, уб╕╝ у бруд ╕ размаза╝, як саплю па плоце. Гэта была по╝ная кап╕туляцыя. Ён паз╕ра╝ на мяне, пераможна ╝см╕хаючыся, у класе чул╕ся стрыманыя смяшк╕ – натуральна, ржал╕ з мяне, а я раптам адчула такую лютасць, быццам перада мной стая╝ не г╕сторык, а кайзер, П╕лсудск╕ ╕ губернатар-вешацель ╝ адным абл╕ччы. Усярэдз╕не мяне н╕быта выпрасталася тугая спружына, ╕ я адчула, што каля сонечнага спляцення – акурат там, дзе гнездавалася Цемра – пача╝ раскручваца в╕хор. Я разумела, што губляю кантроль, але мне было ╝жо ╝сё ро╝на. Проста хацелася адкруц╕ць ╕дэолагу галаву, ╕ начхаць на наступствы.

Затым адбылося незразумелае. У мяне перад вачыма раптам бл╕снула бледная маланка, а потым усё завалакло шчыльнай белай смугой ╕ ╝ вушах зашумела, як шум╕ць «мора» ╝ ракушцы, тольк╕ гук бы╝ шматкроць мацнейшы. Ног╕ ╝ мяне падагнул╕ся, ╕ я павольна асела за парту. Праз кольк╕ секунд зрок ╕ слых да мяне вярнул╕ся, але ╝сё на╝кол зраб╕лася занадта рэзк╕м, як неадрэгуляваны в╕дарыс на экране, а гук╕, наадварот, стал╕ нейк╕м╕ прыглушаным╕. У кал╕доры зазв╕не╝ званок – я пачула яго н╕бы скрозь то╝сты слой ваты. Уп╕р спакойна сабра╝ са стала свае паперк╕ ╕ не перастаючы ╝см╕хацца, выйша╝. Пачуццё аглушанасц╕ не адпускала. Я абаперлася далоням╕ аб парту ╕ прымус╕ла сябе падняцца. Так-сяк даплё╝шыся да прыб╕ральн╕, я сх╕л╕лася над ракав╕най, ╕ ╝ мяне з носа цурком л╕нула кро╝. Я не паспела нават спалохацца. Стоячы перад люстэркам, я зац╕скала нос далонню, мне пад ног╕ на кафляную падлогу плюхал╕ барвовыя кропл╕, а я глядзела на сваё ззелянелае абл╕чча ╕ думала: гэта ╝сё, зараз памру...

Я, аднак, не памерла. Мяне адвял╕ ╝ медпункт, медсястра запхала мне ╝ нос камяк ваты, змочаны перак╕ссю, змерала мне ц╕ск, дала нейкую таблетку ╕ загадала паляжаць спакойна на кушэтцы, аддыхацца. Патроху я апрытомнела. У гэты дзень урока╝ у мяне больш не было, бо наша класная к╕ра╝н╕ца, перапалоха╝шыся не на жарт, выкл╕кала ╝ школу маю маму, каб яна забрала мяне дамо╝. Зал╕шн╕ клопат, дадому я б ╕ сама даклыпала. Чыста ф╕з╕чна я была ╝жо ╝ парадку ╕ пачувалася нармальна. Мяне ╕ншае непако╕ла. Я спрабавала зразумець, што ╝сётк╕ адбылося на ╝року г╕сторы╕. Так, я 'сарвалася'. Апошн╕м часам я ╕мкнулася кантраляваць свае эмоцы╕, але Уп╕р мяне дакана╝. Цемра прачнулася, а потым... Потым яна быццам зрыкашэц╕ла, наляце╝шы на нябачную перашкоду, ╕ шарахнула па мне. Падобна на тое. Я не ведала, як╕м чынам Уп╕ру гэта ╝далося. Ясна было тольк╕, што гэтага кадра трэба асцерагацца. Х╕тразроблены аказа╝ся Уп╕р, ╕ пэ╝на, не я адна ведала пра Цемру...

Кал╕ на наступны дзень ён спын╕╝ мяне ╝ кал╕доры, я трох╕ зн╕якавела. Зрэшты, Уп╕р не зб╕ра╝ся са мной сварыцца.

– Та╕са, – прамов╕╝ ён, прыязна ╝см╕хаючыся, – зраб╕це ласку, зайдз╕це пасля ╝рока╝ да мяне ╝ каб╕нет. Хацелася б пагутарыць з вам╕ сам-насам.

Я к╕╝нула ╕ сказала з падкрэсленай абыякавасцю:

– Добра.

Я здагадвалася, што гутарка будзе малапрыемная, але гэтым разам я не дазволю сябе справакаваць. Няхай нават не спадзяецца. Пасля занятка╝ я сказала Ц╕мку, каб ён мяне не чака╝ – занята я сёння. Мы разв╕тал╕ся, ╕ я адразу нак╕равалася да каб╕нета г╕сторы╕. Чым хутчэй скончыцца гэтая размова, тым лепш. Ля дзвярэй каб╕нета я спын╕лася, зраб╕ла глыбок╕ ╝дых ╕ затрыма╝шы дыханне, як перад нырцаваннем у халодную ваду, увайшла. Уп╕р сядзе╝ за наста╝н╕цк╕м сталом ╕ штосьц╕ крэмза╝ асадкаю ╝ сшытку. Убачы╝шы мяне, ён за╝см╕ха╝ся ╕ жэстам прапанава╝ мне сесц╕ за парту насупраць яго. Я апусц╕лася на крэсла ╕ паклала сабе на кален╕ сваю школьную сумку – гэткая с╕мвал╕чная агароджа пам╕ж ╕м ╕ мной. Так было спакайней. Я чакала, але Уп╕р не спяша╝ся распачынаць гутарку. Ён сядзе╝, абапершыся локцям╕ аб стол ╕ сашчап╕╝шы пальцы рук, ╕ як мне здавалася, разгляда╝ мяне з засяроджанай ц╕ка╝насцю. Поз╕рк яго алавяных вачэй бы╝ ╕ран╕чным, але не варожым. Увогуле выгляд ён ме╝ давол╕ добразычл╕вы.

– Та╕са, мне ╕мпануе ваша пас╕янарнасць, – сказа╝ ён нарэшце. – Бачна, што вы неабыякавая да 'праклятых' пытання╝ г╕сторы╕, гэтая тэма вас захапляе. Ухваляю. Але, на вял╕к╕ жаль, вы апынул╕ся ╝ палоне м╕фа╝. Так, так. ╤ м╕фы гэтыя зус╕м не бясшкодныя. ╤х з задавальненнем выкарысто╝ваюць несумленныя людз╕, каб завалодаць сэрцам╕ так╕х юных пас╕янарыя╝, як вы, Та╕са. Яны штурхаюць вас на барыкады пад кул╕ ╕ шрот, а сам╕ хаваюцца за вашым╕ сп╕нам╕ ╕ ╝збагачаюцца за ваш рахунак, будуюць сабе палацы на вашай крыв╕!..

Далей я не слухала. Уп╕р плявузга╝ сабе, а я безуважл╕ва к╕вала галавой, засяродз╕╝шы поз╕рк на ягоных вушах. Вушы ╝ яго ад прыроды был╕ трох╕ адтапырыныя, а праз гладка прыл╕заныя валасы яны здавал╕ся непрапарцыянальна вял╕зным╕. Я ╝яв╕ла, што вушы ператвараюцца ╝ крылы кажана, Уп╕р пачынае энерг╕чна ╕м╕ махаць, адрываецца ад падлог╕ ╕ вылятае ╝ фортку. Мяне адразу стала праб╕ваць на рогат, ╕ я прыкус╕ла губу, каб не заржаць.

– Ну вось, вы ╝жо усм╕хаецеся, цудо╝на! Уцешна, што ╝ нас з вам╕ складваюцца даверл╕выя аднос╕ны, – сказа╝ Уп╕р. – Ведаеце, я вас разумею. Мне вядома вашае ста╝ленне ла спадара На╝мысн╕ка, як╕ працава╝ тут да мяне. Ён зраб╕╝ся для вас а╝тарытэтам, што не дз╕╝на. Спадар На╝мысн╕к пас╕янарый, як ╕ вы. Але ён таксама ахвяра м╕фа╝. Нажаль. А разбурэнне м╕фа╝ – справа складаная, часам ня╝дзячная. Я ведаю, пра што кажу, я прысвяц╕╝ гэтаму не адз╕н год свайго жыцця. Хв╕л╕начку...

Ён пакла╝ на стол чамаданчык, расшп╕л╕╝ ╕ пача╝ выкладваць перада мной кн╕жк╕ ╝ шыко╝ных глянцавых пераплётах. На вокладках значылася ягонае ╕мя. Я ажыв╕лася.

– Вы кн╕г╕ п╕шаце? – спытала я з ц╕ка╝насцю.

Уп╕р стрымана ╝см╕хну╝ся.

– Гэта хутчэй хоб╕, я педагог, а не белетрыст. Можаце азнаём╕цца, кал╕ жадаеце. Усё надрукавана выдавецтвам 'Ступн╕к ╕ Пархом' у Санкт-Пецярбургу. Выдаць кн╕гу ╝ нас на радз╕ме, нажаль, праблематычна, прыходз╕цца звяртацца да суседзя╝. Тут я, у некаторым сэнсе, дыс╕дэнт.

Я з ╕нтарэсам разглядвала кн╕г╕. Назвы гучал╕ экстравагантна: 'Хазарыя ╕ князь Уладз╕м╕р: крывавая павуц╕на каганату', 'Лжэдзм╕трый. Сакрэтны праект англасакса╝', 'Карн╕к╕-1863. Карныя экспедыцы╕ 'к╕нжальшчыка╝' В╕нцэнта-Канстанц╕на «Кастуся» Кал╕но╝скага на тэрыторыях Заходняй Рус╕. А╝тарскае расследванне', 'БНР ╕ золата масона╝. Хто ф╕нансава╝ 'народную рэспубл╕ку?', 'У к╕пцюрах л╕цв╕н╕зму: ╝ратуйце нашы душы!' Аднак ╝раз╕л╕ мяне не загало╝к╕, а сам факт: спадар Каялов╕ч п╕ша кн╕г╕ ╕ мае друкаваныя выданн╕, многа выдання╝, ╕ надрукаваных не ╝ якой-небудзь шарашк╕най канторцы, а ажно ╝ П╕церы. А ён круты мужык, аказваецца!

– Я таксама п╕шу, – прамов╕ла я, аб чым адразу ж пашкадавала, зразуме╝шы, што ляпнула л╕шняе.

– Што ж, пахвальна, – сказа╝ Уп╕р. – Вы дзесьц╕ друкуецеся?

– Не, – адказала я.

Я схлус╕ла. У мяне мелася маленечкая публ╕кацыя ╝ местачковай газец╕не, але я чамусьц╕ пасаромелася ╝ гэтым прызнацца.

– Але, напэ╝на, у вас ёсць нейкае портфол╕ё? Л╕таратурныя нарыхто╝к╕, фрагменты тэкста╝, ц╕ нават гатовыя творы? – дапытва╝ся ён.

Уп╕р канчаткова зб╕╝ мяне з панталыку. Я не магла да╝мецца, здзекуецца ён з мяне ц╕ гаворыць сур'ёзна.

– Ну... нешта ёсць, – прагаварыла я ня╝пэ╝нена.

Я мела на ╝вазе кароценьк╕я апавяданн╕, як╕я я размяшчала ╝ сва╕м ╕нтэрнэт-блогу. Гало╝ным чынам гэта был╕ бессюжэтныя плын╕ свядомасц╕ (я л╕чыла, што п╕шу ╝ стыл╕ Лотрэамона), але мелася там ╕ пара-тройка апавядання╝, у як╕х прысутн╕чала нейкае падабенства ╕нтрыг╕ ╕ сюжэту. Кал╕ б гэтыя опусы выдал╕ аф╕цыйна, я б памерла шчасл╕вая, але штосьц╕ мне падказвала, што наша "Овельская пра╝да" н╕завошта ╕х не надрукуе.

– Я б з задавальненнем азнаём╕╝ся, – заяв╕╝ Уп╕р.

Я не паверыла сва╕м вушам.

– Пра╝да? – спытала я ашаломлена

Ён к╕╝ну╝.

– Та╕са, я в╕таю ╕ ╝сяляк падтрымл╕ваю ╕н╕цыятыву маладых а╝тара╝. У рэдакцы╕ 'Ступн╕к ╕ Пархом' таксама зац╕ка╝лены ╝ тым, каб адкрываць новыя ╕мёны ╝ л╕таратуры. Яны займаюцца не тольк╕ навукова-папулярным╕ выданням╕, але друкуюць таксама мастацкую л╕таратуру, прозу, паэз╕ю. Гало╝ны рэдактар – мой добры знаёмы, ╕ я рады буду паспрыяць вашаму л╕таратурнаму дэбюту. Кал╕, вядома, вашыя творы падыдуць ╕м па фармаце.

– Яны ╝ электронным выглядзе, – сказала я.

– Цудо╝на. Можаце даслаць ╕х на маю паштовую скрыню, адрас я дам. Ведаеце, я сам зац╕ка╝лены з гэтым праекце. Таленав╕ты вучн╕ – гонар для наста╝н╕ка!

Карацей кажучы, разв╕тал╕ся мы ледзь не сябрам╕. Нечаканы атрыма╝ся паварот. ╤дучы на гэтую гутарку, я рыхтавалася да найгоршага, а як выяв╕лася, Уп╕р – файны дзядзька, ды яшчэ паабяца╝ паспрыяць з выданнем кн╕жк╕. Маёй кн╕жк╕, майго а╝тарства! Ад адной гэтай думк╕ займала дух. На разв╕танне ён упёр мне сва╕х 'Карн╕ка╝', настойл╕ва пара╕╝шы прачытаць. 'Гэта навуковае выданне, але не хвалюйцеся, кн╕га нап╕сана даступнай мовай з разл╕кам на ╝се катэгоры╕ чытачо╝, – сказа╝ ён. – Будзем л╕чыць гэта вашым першым крокам на шляху вызвалення з павуц╕ны ╕лжывых м╕фа╝'. Я паабяцала, што прачытаю, абавязкова прачытаю!..

Аднак маё радаснае ╝зрушэнне вельм╕ хутка пачало згасаць. У самоце я крочыла цераз зацярушаны снегам сквер. Над пустыннай алеяй нав╕сала вецце старада╝н╕х дрэ╝, абцяжараных амелам╕ ╕ варон╕ным╕ гнёздам╕, ун╕зе расхаджвал╕, крумкаючы, вял╕зныя груганы. На╝кол не было н╕ душы, ╕ я засталася сам-насам са сва╕м╕ думкам╕ ╕ сва╕м сумленнем. Гэта што ж атрымл╕ваецца? Я так лёгка здрадз╕ла спадару На╝мысн╕ку, выраклася сва╕х ╕дэала╝, нават Кастуся ╝жо гатова прызнаць 'польск╕м карн╕кам'. ╤ дзеля чаго? Дзеля кн╕жк╕, якую, магчыма, н╕кол╕ не надрукуюць? Зус╕м не факт, што спадарам з рэдакцы╕ спадабаюцца мае аповеды... Найстрой у мяне канчаткова сапсава╝ся, ╕ я адчула аг╕ду да сябе. 'Але што я такога зраб╕ла? – падумала я, быццам спрабуючы апра╝дацца. – Я проста хацела, каб мяне за╝важыл╕. Гэтыя аповеды – усё, што ╝ мяне ёсць. На мяне тут ус╕м начхаць, а мне таксама хочацца прызнання...' Тут я рэзка спын╕лася, адчу╝шы што я ╝ скверы не адна. Следам за мной хтосьц╕ крочы╝. Цемра ╝ва мне варухнулася ╕ трывожна ╝ск╕нулася, н╕бы ганчак, як╕ ╝чу╝ драпежн╕ка. Небяспечнага драпежн╕ка.

– Тая, – пачула я.

Я павольна абярнулася. Лёня, халера б яго. Ён стая╝ на друг╕м канцы але╕, метрах у пяц╕дзесяц╕ ад мяне. Як за╝сёды – скуранка наросхрыст, рук╕ ╝ к╕шэнях. Тольк╕ гэтым разам без Пачварынк╕. Спяклася Пачварынка. Ну добра, няхай тольк╕ паспрабуе набл╕з╕цца...

– Прыв╕танне, – прагавары╝ ён.

Адказаць я не паспела. Груганы, як╕я сядзел╕ на снезе, раптам узнял╕ся на крыло ╕ прынял╕ся з ашалелым╕ крыкам╕ нас╕цца ╝ мяне над галавой. На снег пасыпалася пер'е. Я ╕нстынкты╝на ╝зняла вочы ╕ ╝тароп╕лася на птушак, спрабуючы зразумець, што ╕х так напалохала. Потым штосьц╕ штурхнула мяне ╝ грудз╕ – з такой с╕лай, што мяне падк╕нула ╝ паветра ╕ шпурнула ╝ снег, н╕бы анучную ляльку. Ударам з мяне выб╕ла дыханне, я ляжала, распласта╝шыся, на сп╕не ╕ намагалася глынуць паветра. Штосьц╕ набл╕з╕лася да мяне – бясформеннае, шэрае. Я пазнала яго. Мара. Прыв╕д з ма╕х дз╕цячых мроя╝, як╕ прыходз╕╝ уначы, каб высмактаць з мяне душу. Тады я лёгка магла яго прагнаць, проста прымус╕╝шы сябе прачнуцца. Але цяпер гэта бы╝ не сон. Мара сх╕л╕лася нада мной ╕ прыпала да ма╕х вусна╝, абда╝шы мяне смуродам тухл╕ны ╕ перамарожанага мяса. У мяне заняло дух, у вушах зашумела, н╕бы мяне з галавой накрыла хваляй. «Ш-ш-ш-а-а-а-х-х-х!...» Гэта хваля падхап╕ла мяне, закруц╕ла ╕ пацягнула ╝ грымл╕вы в╕р. Я ╝бачыла перад сабой вял╕кае чорнае сонца – асяродак цемрадз╕ ╝ самым цэнтры г╕ганцкай касм╕чнай варонк╕. Чорнае сонца раб╕лася ╝сё большае, я ляцела проста да яго, падхопленая м╕жзорным в╕храм, ╕ не адчувала жаху – тольк╕ пакорл╕вую абыякавасць.

«Тая! Тая! Та╕са!», кл╕ка╝ мяне хтосьц╕. Голас данос╕╝ся аднекуль вельм╕ здалёк. Я зразумела, што па-ранейшаму ляжу на сп╕не, тварам да неба. Чыесьц╕ рук╕ схап╕л╕ мяне за ка╝нер, ры╝ком прымус╕╝шы сесц╕. Чорнае сонца зн╕кла, замест яго ╝ мяне перад вачам╕ па╝стала зорка з пяццю няро╝ным╕ промням╕, як╕я варушыл╕ся, як мацк╕ медузы, а з яе сярэдз╕ны б╕ла асляпляльнае зелянявае святло. Потым в╕дзеж прапа╝. Я сядзела на снезе, млявая ╕ аглушаная, н╕бы пасля до╝гага сну. Снег на╝кол бы╝ усеяны абламаным╕ гал╕нам╕ дрэ╝ ╕ мёртвым╕ груганам╕ – птушыныя цельцы был╕ страшна знявечаны, ╕х быццам спляскала, ператвары╝шы ╝ скрыва╝леныя камяк╕ пер'я ╕ раструшчаных костак. Я магла тольк╕ здагадвацца, што за смяротны в╕хор прайшо╝ся над верхав╕нам╕ дрэ╝, н╕шчачы ╝сё жывое. Побач з сабой я ╝бачыла жанчыну, апранутую ╝ просты кажух, до╝гую спадн╕цу ╕ квятчастую хустку – напачатку я нават прыняла яе за цыганку. Укленчы╝шы, яна адной рукой прытрымл╕вала мяне за плечы, другой прыц╕скала да майго лба штосьц╕ халоднае ╕ пляскатае.

– Лёня... – прагаварыла я.

– Ц╕шэй, ц╕шэй. Няма яго тут. Усё добра, – сказала жанчына.

Яна адняла руку ад майго твару, ╕ я ╝бачыла ╝ яе далон╕ круглявы медальён з дз╕╝най выявай – перакручаны пентакль ╕ вока з вузкай вертыкальнай зрэнкай. Я ╝жо бачыла гэты знак – на кораку бутэльк╕, у якой пан Н╕чыпар кал╕сьц╕ запячата╝ Цемру.

– Дапамажыце мне. Кал╕ ласка, – прашаптала я.

– Дзец╕ вы гаротныя. Што ж гэта роб╕цца?.. – уздыхнула жанчына.

Яна абняла мяне ╕ прытул╕ла да сябе. Ад яе кажуха пахла а╝чынай.

– А хто вы? Адкуль вы мяне ведаеце? – пыталася я.

– Цётка Альжбета я, з Кунца╝к╕. Не бойся, дз╕ця, не бойся. Добра ╝сё будзе. Талакою справ╕мся, – гаварыла яна, ╕ я разумела, што яна ╝сё ведае – ╕ пра Цемру, ╕ пра Пачвару, што хаваецца пад Чортавым мостам, ╕ пра людзей, як╕я зраб╕л╕ся пачварам╕, але я больш не адчувала страху, таму што я ёй верыла.

21. Iншы

Кунца╝ка – вёска ╝ некальк╕х к╕ламетрах ад Овельска, да якой можна дайсц╕ пешшу менш чым за гадз╕ну, альбо, кал╕ не маеш н╕ часу, н╕ ахвоты да шпацыру, дабрацца на адным з рэйсавых а╝тобуса╝, як╕я аб'язджаюць навакольныя вёск╕ ╕ мястэчк╕ ╕ некальк╕ разо╝ на дзень спыняюцца ╝ Овельску каля чыгуначнага вакзала. Дарога ад мястэчка да Кунца╝к╕ заняла ╝ мяне хв╕л╕н дваццаць, б╕лет на а╝тобус я куп╕ла ╝ к╕ро╝цы, заплац╕╝шы нейк╕я пару тысяч. А╝тобус бы╝ напалову пусты, ╕ ╝ Кунца╝цы, апроч мяне, больш н╕хто не выйша╝. Вёсачка складалася ╝сяго з адной вул╕цы, што цягнулася ╝здо╝ж пустыннага, засыпанага снегам поля ╕ ╝п╕ралася ╝ бярозавы гаёк, за як╕м пачыналася балота. На╝кол размяшчал╕ся дачныя ╝частк╕, дзе ╝з╕мку н╕хто не жы╝, дый сама вёска, нягледзячы на выходны дзень, выглядала нежылой. Кал╕ я ╕шла ╝здо╝ж вул╕цы м╕ма прысадз╕стых дамко╝ з верандам╕ ╕ фарбаваным╕ плоц╕кам╕, мне не сустрэлася ан╕ душы, ╕ тольк╕ аднойчы дзесьц╕ ╝далечын╕ бразнул╕ весн╕чк╕, ды сабака на чы╕мсьц╕ падворку забраха╝ бы╝ ╕ адразу ж замо╝к.

Кунца╝ская ведзьма жыла трох╕ наводшыбе ад вёск╕, на самым ускрайку лесу. Каб дабрацца да яе жытла, мне давялося перасячы невял╕к╕ выган, ╕дучы па вузкай, пратаптанай у снезе сцяжынцы, а потым перайсц╕ па абледзянелай кладачцы плытк╕ ра╝чук з галечным дном. Дом ведзьмы знешне н╕чым не адрозн╕ва╝ся ад ╕ншых кунца╝ск╕х хат – трохутны дах з ком╕нам, вокны з разн'ым╕ акан╕цам╕, каменны ганак, веранда, зашклёная ромбападобным╕ шыбам╕, н╕зк╕ фарбаваны плоц╕к ╕ весн╕чк╕. Усё як у людзей. Проста пасярод двара расла камлюкаватая старая л╕па, побач з якой стаяла пах╕леная дра╝ляная лавачка, уся зацярушаная снегам. Напэ╝на, тут вельм╕ прыгожа ╝летку, кал╕ на╝кол цв╕туць лугав╕ны ╕ бярозавы гай по╝н╕цца птушыным пошчакам, але цяпер, стоячы сярод змярцвелых палё╝ пад св╕нцовым студзеньск╕м небам, я раптам адчула такую шчымл╕вую самоту, што захацелася збегчы.

– Пан╕ Альжбета! – пакл╕кала я.

Не чакаючы адказу, я штурхнула весн╕чк╕ ╕ ╝вашла на падворак. З-за павец╕ выкац╕лася нешта каламутна-шэрае ╕, не выдаючы н╕ гуку, к╕нулася мне напярэймы. Я спын╕лася. Шэрае мо╝чк╕ скакала ╕ круц╕лася вакол мяне, не пак╕даючы на снезе слядо╝, ╕ несупынна змянялася, клуб╕лася, як воблака дыму, ╕ ╝ гэтым зыбк╕м ╕ зменл╕вым час ад часу вымалё╝вал╕ся ╝стойл╕выя формы – то круглае, н╕бы рыб╕на, вока, то пасмы по╝сц╕, то каротк╕я, як у медузы, мацк╕ з шэрагам╕ завостраных круко╝ ц╕ к╕пцюро╝.

Дзверы хаты адчын╕л╕ся, ╕ на парозе з'яв╕лася вядзьмарка Альжбета. Выгляд яна мела каларытны, як за╝жды – до╝гая ва╝няная спадн╕ца барвовага адцення, чорная кофта, калматая футравая кам╕зэлька ╕ чырвоная хустка, завязаная на паляшуцк╕ манер. Я злав╕ла сябе на думцы, што мне чарто╝ск╕ падабаецца стыль яе адзення. Чарто╝ск╕. Хацела бы я выглядаць гэтак жа!..

– Дабрыдзень, Тая. Малайчына, што прыйшла, – сказала Альжбета. – Не стой там, замерзнеш. ╤дз╕ ╝ хату!

– А можна? – спытала я, з асцярогай з╕рну╝шы на шэрае.

Ведзьма ╝см╕хнулася, бл╕сну╝шы метал╕чным╕ каронкам╕.

– Бачыш яго? Не бойся, гэта стражн╕к. Цябе ён не кране.

Убачы╝шы, што я вагаюся, яна рушыла да мяне, паклала руку мне на плячо ╕ спакойна павяла мяне да парога, нават не зважаючы на 'стражн╕ка', як╕ бязгучна ляце╝ услед за нам╕.

– А што такое стражн╕к? – спытала я.

– Тагасветная ╕снасць, накшталт вартавога сабак╕. Мне давялося закл╕каць яго, пасля таго, як да мяне зав╕тал╕ госц╕... Але чакай, Тая, хутка раскажу табе ╝сё па парадку.

Мы ╝вайшл╕ ╝ хату. 'Стражн╕к' заста╝ся звонку, што вельм╕ мяне ╝зрадавала. Хаця ведзьма сказала, што баяцца мне няма чаго, выгляда╝ ён зус╕м не бяскры╝дна.

Ак╕ну╝шы поз╕ркам дом, я зразумела, што мне тут падабаецца. Жытло ведзьмы было абсталявана ╝ стыл╕, як╕ сучасныя дызайнеры назвал╕ б 'экалаг╕чным'. Нефарбаваная дра╝ляная мэбля, дыхто╝ная ╕ трох╕ нязграбная, быццам зробленая рукам╕ майстра-самавучк╕, 'фабрычным╕' выглядал╕ тольк╕ старасвецк╕ жалезны ложак з шышачкам╕ ╕ вял╕кае пацьмянелае люстэрка ╝ куце. У гэтым доме не было н╕чога л╕шняга, усё тут было дарэчы ╕ на сва╕м месцы – ╕ каляровыя палав╕чк╕ пад нагам╕, ╕ белыя карункавыя ф╕ранк╕ на вокнах, ╕ геран╕ ╝ гаршчочках, ╕ мяцёлачк╕ засушаных зёлак, развешаныя па сценах. Затое тут не было тэлев╕зара, а таксама я не ╝гледзела н╕воднага абраза – н╕ катал╕цкага, н╕ правасла╝нага. На дра╝ляным стол╕ку пад люстэркам была паслана плеценая сурвэтка, на якой стаял╕ рознакаляровыя свечк╕ – белыя, чорныя, чырвоныя, жо╝тыя, а таксама засушаныя ружы ╕ бяссмертн╕к╕ ╝ бутэлечках з каляровага шкла. Штосьц╕ накшталт хатняга алтара ╝ катал╕ко╝, але ╕ тут не было н╕ распяцця╝, н╕ абразо╝, н╕ ф╕гурак святых. Зрэшты, усялякай чарта╝шчыны накшталт д'ябальск╕х стода╝, птушыных чарапо╝ ц╕ лялек вуду я таксама не за╝важыла. Вядзьмарск╕х жывёл╕нак Альжбета таксама не трымала – н╕ табе сова╝, н╕ кажано╝, тольк╕ на беленай грубцы м╕рна драма╝ тлусты руды кот з падраным вухам. Мне адразу ж прыгада╝ся кот з майго дзяц╕нства, рудаваты з пашматаным вухам, як╕ ╝летку прыходз╕╝ у сад да цёц╕ Тон╕ ╕ карм╕╝ся з яе рук, а потым спа╝ на клумбе пад яблыням╕. Хаця зразумела было, што каты так до╝га не жывуць, кот пэ╝на ╕ншы, але ж, халера, так на таго падобны!.. У вокнах бачна была вузенькая палоска поля ╕ лес – н╕цыя бярозы стаял╕ ╝шчыльную да хаты ╕ быццам заз╕рал╕ ╝ пакой.

– А вам не страшна тут адной, пан╕ Альжбета? – спытала я.

Яна пах╕тала галавой.

– Не. Ва╝ко╝ ды мядзведзя╝ тут няма, а людз╕ мяне сам╕ баяцца. Чарнакн╕жн╕к╕ з поскуддзю сваёй таксама сюды не сунуцца, ╕х стражн╕к не прапусц╕ць.

– Чарнакн╕жн╕к╕? – перапытала я.

– Ты сядай, Тая, – яна паказала мне на свабоднае крэсла каля стала. – Зараз гарбаты запару, з лясных зёлак, усё лета зб╕рала. Спяшацца не трэба, гутарка будзе до╝гая.

Я апусц╕лася на дра╝лянае крэсла, правяла далонню па гладка адпал╕раванай паверхн╕ стала.

– Прыгожая ╝ вас мэбля, – сказала я.

Альжбета ╝см╕хнулася.

– Падабаецца? Бацька мой зладз╕╝. Майстар бы╝ на ╝се рук╕, кал╕ не нап╕ва╝ся. Зус╕м малады памёр. Нават да ма╕х гадо╝ не дажы╝.

– А што з ╕м здарылася?

– Зас╕л╕╝ся ╝ павец╕, на ╝ласным рэмен╕. Я яго там ╕ знайшла, кал╕ ╝ павець па дровы хадз╕ла.

– Гэта...вельм╕ страшна, – прагаварыла я.

Яна махнула рукой.

– Ды н╕чога. Справа м╕нулая.

Я не знайшлася, што адказаць. На нейк╕ час запанавала ц╕шыня. Я сядзела ╕ мо╝чк╕ наз╕рала, як Альжбета зб╕рае на стол. Перада мной з'яв╕╝ся збанок грэчкавага мёду, цёмнага, як дзёгаць, белы хатн╕ сыр з кменам, талерка вяленых груш ╕ 'магаз╕нны' с╕тны хлеб – мой люб╕мы. Нарэшце яна зняла з пл╕ты смешны пузаты чайн╕к барвовага колеру ╕ пастав╕ла на стол два гл╕няныя кубк╕.

– Людз╕ нездарма мяне баяцца, Тая, – сказала Альжбета, напа╝няючы кубк╕ гарбатай – у пако╕ адразу ж запахла лугавым╕ кветкам╕, чаборам ╕ ядло╝цам, як на паляне ╝ спякотны дзень. – На ╝с╕м нашым родзе так╕я праклёны, што баран╕ Божа. Адна тольк╕ мац╕ мая памерла сваёй смерцю, а астатн╕я... Бацька вунь зас╕л╕╝ся, адз╕н брат прапа╝ – проста сышо╝ аднойчы з дому ╕ больш не вярну╝ся, друг╕ ╝сё жыццё прасядзе╝ у спецынтэрнаце пад замком, нават да па╝налецця не дажы╝, парэза╝ сабе вены, кал╕ яму было сямнаццаць. Не дз╕ва, што людз╕ нас, Ляпцо╝, цураюцца, баяцца, як бы наш праклён да ╕х не прычап╕╝ся. Але ╝сё ро╝на да мяне ходзяць. Ходзяць ды просяць: цётка Альжбета, дапамажы!

– А аб чым просяць? – пац╕кав╕лася я.

– Ну, просьбы ва ╝с╕х аднолькавыя, – сказала яна, пасм╕хаючыся, – Здаро╝е паправ╕ць, дзя╝чыну прываб╕ць, вярнуць збеглага мужыка. Апошн╕м часам, пра╝да, усё часцей просяць на начальства трасцу нагнаць, бо начальства тое знахаб╕лася дашчэнту, кры╝дз╕ць добрых людзей, а рады даць няможна, таму што пратэставаць забаронена, а за скарг╕ ╝ ╕нстанцы╕ цяпер, кажуць, штрафуюць. Вось добрым людзям н╕чога не застаецца, як да ведзьмы ╕сц╕.

– Файна! – сказала я з захапленнем. – Шкада, што я так не ╝мею...

– Тая, а што ты не яс╕ н╕чога? – спытала яна. – Мёд вось бяры, грушк╕. Ты ╝ мяне ╝ гасцях, частуйся.

– Ага. Дзякуй!

Я ╝зяла лусту с╕тнага хлеба, густа намазала яе мёдам ╕ паклала зверху кавалак кл╕нковага сыру. Атрымалася неймаверна смачна. Пэ╝на, самае смачнае, што я ела ╝ сва╕м жыцц╕. Альжбета таксама ╝зяла са стала кубак, павольна паднесла яго да вусна╝, зраб╕ла глыток.

– Вядзьмарству можна навучыцца, было б жаданне, – сказала яна. – Але гэта не зроб╕ць цябе ╝семагутным. Ёсць рэчы, перад як╕м╕ мы бясс╕льныя. Бачыш, н╕ бацьку, н╕ братам сва╕м я не змагла дапамагчы. ╤ той самотнай, скатаванай душы, якая к╕далася ╝ цемры ╕ крычала аб паратунку, я таксама не дапамагла. Не здолела. А цяпер ужо запозна.

– Вы пра Лёню, так? – спытала я ц╕ха.

Яна к╕╝нула.

– Ён бы╝ тады зус╕м дз╕цём. Гадо╝ дванаццаць, не болей. ╤ на ╕м ужо была пячатка вар'яцтва. Ведаю, пра што кажу, я на сва╕м вяку пабачыла шаленца╝, у мяне брат у лячэбн╕цы скана╝... Мац╕ прывяла яго да мяне. Пан╕ Альжбета, кажа, зраб╕це што-небудзь, бо бацька надта ж злуе, б'е яго смяротным боем, каб прымус╕ць загаварыць, а ён усё ╝парц╕цца, ма╝чыць. А я ледзь з╕рнула на яго, адразу ж зразумела, што '╝партасць' тут н╕ пры чым. Ты чула выраз 'знямець ад страху'? Менав╕та тое я ╕ ╝бачыла. Прада мной бы╝ чалавек, як╕ перажы╝ смяротны жах.

– Я чула...людз╕ казал╕... бацька яго тады ледзь не прыкончы╝. ╤ ╝ яго пасля гэтага дах пача╝ ехаць. Ну, накшталт таго, – прагаварыла я.

– Ат, там уся сямейка была ненармальная. Ведаю, пра што кажу, – сказала яна з горкай усмешкай. – Некальк╕ разо╝ яны да мяне прыязджал╕, употайк╕ ад бацьк╕. Той пра ╝сяляк╕х ведзьма╝ ды варажб╕так нават ведаць не жада╝, яны для яго ╝се был╕ 'цыганкам╕', а цыганак ён не люб╕╝... Зраб╕ла я, што магла. Лёня загавары╝. Спачатку ён гутары╝ тольк╕ са мной, сам-насам. Тое, што я пачула, мяне жахнула. Але тады я ╝гледзела тольк╕ вар'яцтва. Н╕чога, апроч вар'яцтва. Мая в╕на. Была я тады н╕бы глухая ╕ сляпая, не сцям╕ла.

– А што ён гавары╝? – спытала я.

Вядзьмарка абаперлася далонню аб шчаку ╕ нев╕душчым поз╕ркам утароп╕лася ╝ акно. Выгляд ╝ яе бы╝ засмучаны.

– Я яго спытала: 'Чаму ты ма╝ча╝ так до╝га, дз╕ця?' Ён сказа╝: 'Спалоха╝ся'. Я спытала: '╤ што цябе так напужала?' Ён кажа: 'Бацька трыма╝ мяне тварам у вадзе, до╝га, але я не з-за гэтага. Я дыханне затрыма╝ ╕ было зус╕м не страшна'. Я пытаюся: 'А што тады?' А ён: 'Там в╕р бы╝ у вадзе'. 'Як╕ в╕р?', я спытала. А ён кажа: 'Чорны. ╤ Лёха там бы╝, у тым в╕ры'. 'Твой брат? Але ён памёр,' сказала я. Ён кажа: 'Ён бы╝ жывы. Жывы ╕ мёртвы адначасова. Глядзе╝ проста на мяне з таго в╕ра. ╤ я спалоха╝ся...'