Текст книги "Забытая Першая сусветная вайна"

Автор книги: Міхаіл Галдзянкоў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 19 страниц)

Потым распавядалі, што штабс-капітан, пачуўшы гук аўстрыйскага самалёта, выскочыў са свайго намёта і ў чым быў, у адных шкарпэтках, залез у самалёт і паляцеў на ворага, нават не прывязаўшы сябе рамянямі да сядзення.

Гэтыя радкі выклікалі ў Сокалава абурэнне. Ён шчыра абвяргаў словы Бонч-Бруевіча, кажучы, што ніякага намёта ў Несцерава не было, ён жыў у доме Разэнталя, і што ніхто з пілотаў ніколі ніякімі рамянямі да сядзення сябе не прывязваў.

Цела аўстрыйца пачалі абшукваць і знайшлі ў яго легітымацыйную картку.

– Унтер-афіцэр Франц Маліна, – прачытаў гучна Каванько.

– Наш брат славянін, – ціха адгукнуўся салдат, што стаяў побач са мной.

– У легітымацыі напісана, што ён механік, – паведаміў, прачытаўшы лігітымацыю, Перадкоў.

Прыйшоў грузавік 11-га атрада. На ім прыехалі матарысты. Нелідаў падышоў да цела Несцерава і гучна заплакаў. Астатнія матарысты, пастаяўшы каля «Марана», пайшлі да балота аглядаць «Альбатрос» і знайшлі ў брудзе матор «Гном» – падчас тарана ён адарваўся ад аэраплана Несцерава. Яго паклалі ў грузавік. Пасля на прывезеным дыване туды ж паклалі і цела Несцерава.

Салдаты і казакі, якіх ужо панабегла больш за сотню, палезлі ў балота выцягваць «Альбатрос». Ён да такой ступені заграз, што яго даволі доўга не маглі проста ссунуць з месца. Урэшце аэраплан пасунуўся, і ў той жа момант нехта з салдатаў закрычаў:

– Стойце, стойце! Тут чалавек ляжыць!

З балота выцягнулі аўстрыйца. У яго таксама знайшлі легітымацыю: «Лейтэнант барон Разэнталь, лётчык». У яго кішэнях знайшлі пулярэс з вялікай сумай грошай і фотаздымак, на якім былі засняты ён сам, малады і статны, жонка-прыгажуня і дзве сімпатычныя дзяўчынкі-дачушкі. Сям’я рабіла чароўнае ўражанне. У кішэні парткоў знайшлі невялікі скураны мяшочак з залатымі манетамі.

– Гэта на выпадак вымушанай пасадкі ў нашым распалажэнні, – заўважыў нехта.

Раптам адзін мясцовы жыхар, які знаходзіўся сярод салдацкага натоўпа, закрычаў:

– Дык гэта ж наш барон Разенталь! Наш памешчык! Яго маёнтак побач з вашым аэрадромам.

Сапраўды, потым, да нашага вялікага здзіўлення, выявілася незвычайнае супадзенне: 11-ты атрад стаяў у маёнтку Разэнталя, Несцераў жыў у яго доме і спаў на яго ложку. Разэнталь быў заможным памешчыкам, раней служыў у кавалерыі, потым перайшоў у авіацыю і стаў вядомым лётчыкам. Лятаў на ўласным самалёце, для якога ў маёнтку пабудаваў ангар, дзе Несцераў размясціў майстэрню атрада.

Якім жа чынам Несцераў тараніў аўстрыйскі самалёт? Ён схібіў і не патрапіў па краі апорнай плоскасці, як збіраўся. Удар прыпаў на сярэдзіну «Альбатроса», пры гэтым колы патрапілі пад верхнюю плоскасць, а вінт і матор ўдарылі зверху. Удар быў да такой ступені моцным, што тонкасценны вал, на якім трымаўся рататыўны матор «Гном», пераламіўся. Матор адарваўся і ўпаў. Удар шасі, у сваю чаргу, быў параўнальна слабым, таму што розніца ў хуткасцях самалётаў была невялікай і «Маран» тараніў «Альбатрос» па накірунку руху.

Такім чынам, Несцераў піхнуў аўстрыйца, спыніўся і пачаў падаць, а той некаторы час працягваў ляцець проста.

Вось такі сумны подзвіг здзейсніў Несцераў. Адважны лётчык загінуў па-геройску. Але для чаго гэта было патрэбна?

Каб залагодзіць штабнога пацука Бонч-Бруевіча, які ў будучыні напіша пра тое, як моцна любіў Несцерава? Шкада Несцерава, шкада Разэнталя, як і Франца Маліну. Дзеля чаго загінулі гэтыя выдатныя і смелыя людзі? Дзеля аднаго дурня ў пагонах? Менавіта пра такіх паркетных генералаў, як Бонч-Бруевіч, у арміі казалі «Пяцьдзесят год у страі – ніводнага дня ў баі». На працягу ўсёй сваёй кар’еры – і пры цары, і пры бальшавіках – Бонч-Бруевіч займаў штабныя пасады і за ўвесь час службы так і не паўдзельнічаў ні ў адным сапраўдным баі, з ран атрымаўшы толькі гемарой. Ён справакаваў Несцерава на самагубчы палёт: трымай слова расійскага афіцэра, ідзі і выконвай! Пры гэтым сам генерал Бонч-Бруевіч пазней пісаў ў сваёй кнізе «Уся ўлада Саветам», што «налёты варожай авіяцыі ў той час нікога асабліва не пужалі. Авіяцыя больш займалася разведкай, бомбы кідалі рэдка…» Цікава адзначыць, што вайсковы міністр генерал Уладзімір Сухамлінаў у 1915 годзе непрыхільна ставіўся да Бонч-Бруевіча і яго намесніка Лукірскага, якога называў «вялікай дрэнню», лічачы, што першы патрапіў пад яго ўплыў.

Але Сакалоў лічыў, што загінуў Несцераў усё ж не дарэмна. Ён піша:

Паведамленне аб таране Несцерава з гучным рэхам пракацілася па ўсім свеце, але ніхто – у тым ліку і ў нас – правільна не ацаніў яго геройскі ўчынак, які падараваў адважным лётчыкам нашай авіяцыі новую зброю ў паветраным баі. І толькі праз некалькі месяцаў, калі ротмістр Аляксандр Казакоў 18 сакавіка 1915 года на аэраплане «Маран-Ж» (таго ж тыпу, што і ў Несцерава) паўтарыў таран, усе пачалі ўсвядамляць каштоўнасць подзвігу нашага нацыянальнага героя.

Аляксандр Казакоў ударыў сваім шасі па краі крыла варожага самалёта, і той каменем зваліўся на нямецкія акопы, а герой-лётчык паспяхова спланаваў у распалажэнне нашых войскаў. Гэта быў першы паспяховы паветраны таран!

Аляксандр Казакоў – імя, у адрозненні ад Пятра Несцерава, зусім невядомае. Хто ён такі? Ён быў дастаткова аўтарытэтным у Еўропе лётчыкам, самым лепшым на 1917 год расійскім асам. На жаль, толькі за тое, што Казакоў не прыняў бальшавіцкай улады, савецкія гісторыкі выкрэслілі яго са спісаў герояў Першай сусветнай вайны, нягледзячы на тое, што лётчыкаў, лепшых за яго, на той час у Расіі не было.

Расійскія лётчыкі ў гады Першай сусветнай, канечне, на шмат саступалі французкім, нямецкім і англійскім асам, як саступалі і расійскія самалёты. Дзякуючы савецкім пісакам і такой сапраўды выбітнай асобе, як Чкалаў, склаўся ўстойлівы міф, што ва ўсе часы расійцы былі лепшымі ў свеце пілотамі, а савецкія самалёты нібыта самыя лепшыя ў свеце.

На самой справе, гэта не так. Толькі пасля Другой сусветнай вайны савецкія канструктары пачалі ствараць самалёты, якія маглі б скласці канкурэнцыю Захаду. Нават у гады Другой сусветнай лепшыя савецкія асы аддавалі перавагу амерыканскім і англійскім самалётам, таму што там была радыёсувязь і спраўна працавала тэхніка. У савецкіх жа самалётах радыёсувязь была аднабаковай: усе чулі, што кажа камандзір, але адказаць яму не маглі. Надзвычай кепскім па сваіх кандыцыях лічыўся знішчальнік Якаўлева, які міфалагізавалі савецкія гісторыкі. Як правіла, савецкія самалёты былі дрэннай якасці: у іх працякала паліва, і пілоты былі вымушаны лятаць з адчыненымі кабінамі, каб не задыхнуцца, а шасі часта не выпускалася, таму прыходзілася сядаць «на лантух», кулямёты ўвесь час закліноўвала. Ну а лепшыя савецкія лётчыкі, такія як Пакрышкін ці Кажадуб, па збітых самалётах у дзесяткі разоў саступалі лепшым нямецкім.

Самым лепшым расійскім лётчыкам Першай сусветнай вайны па колькасці збітых самалётаў ворага з’яўляўся менавіта Аляксандр Казакоў – 17 перамог (для прыкладу, лепшы сярод французаў Рэне-Поль Фонк збіў 70, а немец Манфрэд Рыхтхофен – 80 самалётаў). Пасля Казакова па «выніковасці» ў расійцаў ішлі штабс-капітан Еўграф Круцень – 15 самалётаў, і Пётр Агееў – таксама 15 перамог.

Пасля заканчэння лётнай школы са снежня 1914 года Аляксандр Аляксандравіч Казакоў, які паходзіў з сям’і дваран Херсонскай губерніі, адразу пайшоў у дзеючую армію. Спачатку ён малодшы лётчык 4-га корпуснага авіяцыйнага атрада. Першая паветраная перамога – 18 сакавіка 1915 года. У гэты дзень Казакоў і здзейсніў другі пасля Пятра Несцерава паветраны таран, у выніку якога збіў нямецкую машыну тыпу «Альбатрос», паспяхова прызямліўшыся пасля гэтага. За гэты подзвіг 27 ліпеня 1915 года ён быў узнагароджаны Георгіеўскай зброяй.

Стаўшы камандзірам авіяроты, Казакоў працягваў здзяйсняць баявыя вылеты, і ў чэрвені 1916 года падчас паветранага бою быў паранены чатырма кулямі ў руку. Сваю першую афіцыйную перамогу ў шэрагах авіягрупы ён атрымаў 8 снежня 1916 года пад Луцкам. Адзін атакаваўшы два варожыя самалёты «Брандэнбург Ц-1» з 10-й авіяроты, расійскі знішчальнік здолеў збіць адзін з бамбардзіроўшчыкаў. Аўстрыйскі пілот Йохан Кольбі быў забіты ў паветры дзвюма кулямі, якія патрапілі яму ў галаву. Назіральнік обер-лейтынант Франц Вейгель спрабаваў самастойна кіраваць машынай, але атрымаў сур’ёзныя траўмы пры пасадцы. Казакоў за гэтую бітву атрымаў ордэн Святога Георгія 4-га класа. У верасні 1917 года А. Казакоў узведзены ў званне падпалкоўніка.

З лістапада 1917 года ён камандваў 7-м авіяцыйным дывізіёнам, а ў снежні таго ж года на агульным сходзе салдатаў быў абраны камандзірам 19-га корпуснага авяцыйнага атрада.

За тры гады вайны А. Казакоў збіў 17 варожых самалётаў ў індывідуальных і яшчэ 19 – у групавых баях, і быў прызнаны самым выніковым расійскім лётчыкам-знішчальнікам перыяда Першай сусветнай вайны. У некаторых публікацыях пішуць, што ён збіў 32 самалёты асабіста, але хучэй за ўсё гэтыя аўтары аб’ядноўваюць групавыя і персанальныя перамогі Казакова.

Не жадаючы служыць чарвоным, у чэрвені 1918 года Казакоў патаемна з’ехаў у Мурманск. Калі ў жніўні 1918 года пачалося стварэнне 1-га Славяна-Брытанскага авяцыйнага атрада, Казакоў быў прызначаны яго камандзірам. Пры гэтым яму было прысвоена званне лейтынанта Каралеўскіх ваенна-паветраных сіл, а рэшта расійскіх афіцэраў (першапачаткова ў складзе атрада было 34 расійскіх пілоты, але потым іх колькасць павялічылася) была залічана ў атрад у званні шэрагоўцаў.

Падчас Грамадзянскай вайны Казакоў змагаўся на Поўначы разам з вайскамі Паўночна-карэльскай арміі (Паўночна-карэльская рэспубліка з цэнтрам ва Ухце была абвешчана 21 ліпеня 1919 года) і часткамі войскаў Антанты. У студзені 1919 года быў паранены куляй у грудзі. Увесну 1919 года Казакоў атрымлівае званне маёра Каралеўскіх ваенна-паветраных сіл Вялікабрытаніі і прызначаецца на пасаду камандзіра Дзвінскага авіяцыйнага дывізіёна.

1 жніўня 1919 года Аляксандр Казакоў загінуў, разбіўшыся проста на ўласным аэрадроме. Па агульным меркаванні відавочцаў гэтай аварыі ён такім чынам скончыў жыццё самагубствам, прыведзены ў роспач эвакуацыяй брытанскіх войскаў з Мурманска, якая пачалася за два дні да здарэння. На карысць гэтай версіі сведчаць таксама і той факт, што за некалькі дзён да гэтага Казакоў адмовіўся ад пасады камандзіра Дзвінскага авіяцыйнага дывізіёна, а за два дні да гібелі – ад прапановы эвакуірвацца ў Вялікабрытанію. Пахавалі Аляксандра Казакова на могілках ля царквы ў селе Дзвінскі Бярэзнік у 250 км на поўдзень ад Архангельска. На надмагільнай пліце сябры высеклі два скрыжаваных прапелеры, а на белай досцы вывелі надпіс: «Лётчык Казакоў. Збіў 17 нямецкіх самалётаў. Мір праху твайму, герой Расіі».

ЧЫРВОНЫ БАРОН

Куды больш выдомым, чым А. Казакоў і П. Несцераў сярод пілотаў часоў Першай сусветнай вайны з’яўляецца нямецкі ас барон Манфрэд фон Рыхтгофен. Ён лятаў на «Фокеры» чырвонага колеру, за што і атрымаў знакамітую мянушку Чырвоны барон, шмат каму вядомую дзякуючы Галівуду.

Манфрэд фон Рыхтгофен нарадзіўся 2 мая 1892 года ў горадзе Брэслау (цяпер Вроцлаў, Польшча) ў сям’і прускага арыстакрата, і гэта значыла, што вайсковая кар’ера для яго была прадвызначана. Пасля заканчэння ваеннай вучэльні ў Вальдштадце, ён паступіў у ваенную акадэмію і стаў выдатным стралком і ездаком. У 1912 годзе ў чыне лейтынанта ён распачаў службу ў конным палку. У жніўні 1914 года мірны рытм армейскай службы быў перарваны пачаткам Першай сусветнай вайны. Манфрыда прызначылі камандуючым падраздзялення, якое ўдзельнічала ў наступленні на Расію. Але ў хуткім часе яго роту перакінулі на Заходні фронт.

Але вайна ў Францыі была не для кавалерыі: чалавек на кані сярод траншэй і калючага дроту быў проста бездапаможнай мішэнню для кулямётаў ворага. Як і саюзнікі, Германія трымала кавалерыю ў ар’ергардзе, дарэмна чакаючы на прарыў. Рыхтгофену прыходзілася выконваць абавязкі інтэнданта. Важданне з паперамі, нудныя гаспадарчыя справы ператварылі мары аб баявых подзвігах у нешта нездзяйсняльнае. У маладога афіцэра было дастакова шмат часу, каб паназіраць, як уверсе зараджалася новая форма баявых дзеянняў. Гэта давала магчымасць пазбавіцца нуды і акопнага бруду. Рыхтгофен пачаў вучыцца прафесіі назіральніка, і ў хуткім часе быў адпраўлены на Усходні фронт, дзе рэгулярна ўдзельнічаў у разведвальных палётах.

Надышоў час матораў, і былы кавалерыст перасеў з каня на самалёт. Ён зразумеў, што палёты – яго стыхія. Манфрэд пісаў маці:

Я штодня лятаю над войскамі ворага і дакладваю аб іх перасоўванні. Тры дні таму паведаміў аб адступленні рускіх. Ты не ўяўляеш, які я быў шчаслівы.

У жніўні 1915 года Рыхтгофен быў перанакіраваны на Заходні фронт у звышсакрэтнае злучэнне пад кодавай назвай «Брыгада галубоў», прызначанае для бамбардзіровачных аперацый. Скончыўчыўшы да Калядаў у тым жа годзе трэніровачны курс, Рыхтгофен атрымаў доўгачаканыя «крыльцы» – знак адрознення лётчыкаў. Рыхтуючыся да баявых вылетаў, ён прышрубаваў да верхняга крыла свайго самалёта-разведчыка кулямёт. Гэта было нешта новае. Цяпер паветраныя баі выглядалі не так, як у пачатку вайны, калі пілоты выкарыстоўвалі толькі карабіны і рэвальверы. Праўда, ідэя з кулямётам належыць не Рыхтгофену. Яшчэ ў лютым 1915 года француз Ралан Гарос усталяваў стацыянарны кулямёт, які страляў скрозь працуючы прапелер. Нямецкі авіяканструктар А. Фокен, вывучыўшы захоплены французскі самалёт, сканструяваў перарывальнік, дзякуючы якому кулямёт выстрэльваў толькі ў той момант, калі на шляху кулі не было лопасці вінта. Перарывальнік Фокера быў прыладжаны на монаплан «Айндэкер», які і стаў першым сапраўдным знішчальнікам. Кулямёт на «Айндэкерах» зрабіўся сапраўнай пякельнай карай для практычна безабаронных саюзніцкіх самалётаў-разведчыкаў. За дзесяць месяцаў тэрору, які распачаўся ў жніўні 1915 года, «Айндэкеры» практычна «ачысцілі» неба ад машын праціўніка. У студзені 1916 года штаб брытанскіх каралеўскіх ВПС аддаў загад суправаджаць кожны самалёт-разведчык трыма знішчальнікамі ў самкнёным шыхце.

«Айндэкер» выхаваў цэлы шэраг знакамітых нямецкіх лётчыкаў-знішчальнікаў. Ас Освальд Бёльке выпрацаваў асноўныя і непарушныя правілы паветранага бою. Яго сябар Макс Імельман першым здзейсніў класічны манеўр, які атрымаў назву пераварот Імельмана – віраж і паўпераварот, у выніку якога самалёт адразу апынаўся ззаду і па-над самалётам праціўніка, са смяротным зыходам для апошняга, як правіла. У той час Рыхтгофен яшчэ не прабіўся ў шэрагі асаў. Ён працягваў разведвальныя палёты і бамбардзіроўкі спачатку ля Метца, потым зноў на Усходнім фронце, дзе ў чэрвені 1916 года расійцы перайшлі ў маштабнае наступленне. Рыхтгофен адзначыў, што кулямётны абстрэл калон варожай кавалерыі зверху з’яўляецца вельмі эфектыўным. Пад яго агнём казацкія войскі літаральна рассыпаліся ў розныя бакі. Менавіта ў той час Освальд Бёльке, прыбыўшы на Усходні фронт у пошуку пілотаў для свайго палка «Паветраны паляўнічы», заўважыў талент Рыхтгофена.

У свае 25 год, усяго на год маладзейшы за Рыхтгофена, Бёльке ўжо быў патрыярхам нямецкай авіцыі, ён збіў 19 самалётаў ворага і быў адзначаны гараровай ўзнагародай Жалезны крыж 1-га і 2-га класаў. Гэты лепшы на 1916 год ас у Германіі, ды і, бадай, ва ўсёй тагачаснай Еўропе, атрымаў кваліфікацыю лётчыка ў 23 гады – 15 жніўня 1914 года, стаўшы спачатку назіральнікам, а пазней пілотам двухмясцовага разведчыка. У пачатку вайны Освальд Бёльке служыў у авіяцыйнай частцы FA-13 у Францыі і лятаў разам са сваім братам Вільгельмам, які быў яго назіральнікам. Пасля пераводу ў вайсковую чатку FA-62, 4 ліпеня 1915 года Бёльке атрымаў сваю першую паветраную перамогу, лятаючы на LVG. Ён, а дакладней, яго назіральнік лейтэнант Хайнц фон Вюліш збіў французскі «Маран-Парсюль».

Такім чынам, фон Рыхтгофен патрапіўся на вочы да першага аўтарытэта германскай авіяцыі. У верасні 1916 года будучы Чырвоны барон увайшоў у склад эскадрыльі Jasta-2. Яго мары здзейсніліся, ён у рэшце рэшт стаў знішчальнікам.

У той час брытанцы і французы дзякуючы новым французскім самалётам «Ньюпар» перахапілі ініцятыву ў паветры. «Айдэкеры» састарэлі. Ім на змену на фронт прыбылі абцякальныя, з акулінымі насамі біпланы пад назвай «Альбатрос». Менавіта на «Альбатросе» Рыхтгофен распачаў лік сваіх перамог, 17 верасня 1916 года збіўшы біплан брытанскіх ВПС «ФЕ-2».

«ФЕ-2» быў манеўраным самалётам, але вінт, размешчаны ззаду, рабіў з яго выдатную мішэнь для атакі з тылу. Смяротна паранены пілот здолеў пасадзіць біплан. Рыхтгофен прызямліўся побач, каб упэўніцца ў сваім поспеху. Увечары ў гонар першай перамогі ён замовіў у берлінскага ювеліра срэбны кубак. Потым іх назбіралася цэлая калекцыя – па кубку за кожны збіты самалёт.

28 кастрычніка 1916 года Освальд Бёльке ўзняў свой самалёт у паветра апошні раз. Яго суправаджалі пять пілотаў, сярод якіх быў і Манфрыд фон Рыхтгофен і Эрвін Бёме. Ушасцёх яны атакавалі два аднамясцовых англійскіх знішчальнікі Airco-DH.2. Перад атакай Бёльке няправільна зашпіліў свой рамень. Падчас бою Бёме і Бёльке, не заважыўшы адно аднаго, атакавалі адну і тую ж цэль і сутыкнуліся. Падаецца, сутыкненне было ледзь заўважным, Бёме толькі злёгку зачапіў коламі верхняе крыло самалёта Бёльке, але на высокай хуткасці нават судакрананне аналагічна ўдару вялізнага молата. Самалёт Бёльке адштурхнула, ён пачаў рэзка зніжацца і, пятляючы, знік у аблоках.

Верхняе крыло адарвалася, але ў лётчыка атрымалася адносна паспяхова пасадзіць свой «Альбатрос». Удар аб зямлю быў не надта моцным, але няправільна зашпілены рамень і тое, што Бёльке часта ігнараваў шлем, стала прычынай трагедыі.

Праз хвіліну цела пілота-аса дасталі з разбітага самалёта. Гаўптман Освальд Бёльке, заснавальнік тактыкі паветранага бою, які збіў 40 самалётаў праціўніка, загінуў у 25 гадоў.

Увечары таго ж дня на аэрадром Першага знішчальнага злучэння англійскі самалёт скінуў вымпел з надпісам: «У памяць аб капітане Бёльке, нашым мужным і высакародным суперніку, ад брытанскіх Каралеўскіх паветраных сіл». Бёльке сарод пілотаў-знішчальнікаў быў абсалютным аўтарытетам. Пасля яго гібелі Jasta-2 была перайменавана ў гонар заснавальнікаў Jasta Boelcke.

Праз тры дні падчас пахавання Бёльке фон Рыхтгофен нес на чорнай падушачцы медалі свайго настаўніка. Ён вырашыў адпомсціць.

Лік перамог Рыхтгофена хутка павялічваўся, але 23 лістапада 1916 года яго ледзь не напаткала смерць у двубоі з англійскім асам маёрам Хоўкерам, камандзірам эксадрыльі брытанскіх ВПС. Але падчас жорсткай бітвы загінуў усё ж апошні, прычым у непасрэднай блізкасці ад англійскай лініі абароны. Маёр Хоўкер раней лятаў на састарэлым «ДК-2» са штурхальным вінтом, але цяпер «Альбатросу» зрабіў выклік новы хуткі і вёрткі «Сопвіч Пап» («Sopwith Pup»), адзін з першых брытанскіх знішчальнікаў, узброеных кулямётам, які страляў скрозь прапелер.

Перавага ў паветры часта залежыць ад крыху вышэйшай хуткасці, крыху больш крутога віражу, крыху большай скарастрэльнасці кулямёта і, канечне, ад умення пілота выціснуць максімум з гэтых пераваг. Было нямала пілотаў нягоршых за Манфрыда фон Рыхтгофена, але ён быў вельмі ўдачлівым асам. 16 лістапада 1917 года Чырвонага барона ўзнагародзілі ордэнам «За асабістую мужнасць». У той жа час ён быў прызначаны камандзірам Jasta-2. У адрозненні ад брытанскіх ВПС, немцы збіралі сваіх лепшых пілотаў у элітныя падраздзяленні. Пад камандваннем Рыхтгофена служыў і яго брат Лотар, які завяршыў вайну з 40 перамогамі.

Іх рознакаляровыя самалёты далі падраздзяленню мянушку «Паветраны цырк». Падчас далейшай рэарганізацыі нямецкіх ВПС у чэрвені 1917 года Манфрыд фон Рыхтгофен камандваў ужо чатырма групамі Jasta, аб’яднанымі ў баявое крыло «Ягдгешфадэр-1» (JG-1).

У красавіку 1917 года Рыхтгофен пераўзышоў самаго Бёльке, збіўшы свой саракавы самалёт. Ён стаў не проста лётчыкам-асам, але знакамітасцю з публічным іміджам нямецкай прапаганды. У саюзнікаў таксама былі свае героі: імёны такіх асаў, як англічанін Альберт Бол і француз Жорж Гінэмер, сталі легендамі. Гэтыя яскравыя асобы, рыцары паветра, як іх называлі, сталі славутымі на ўвесь свет. З амерыканскіх асаў адным з лепшых быў Рауль Лафбэры (16 перамог), які раней служыў у французскай эскадрыльі Лафайет. Але ўсе гэтыя героі ўжо загінулі. Спачатку Лафбэры і Генэмер, а потым і Бол, які стаў легендай у свой 21 год. У сваім апошнім баі ён у жорсткай сутычцы з «Паветраным цыркам» збіў Лотара Рыхтгофена, але той застаўся ў жывых, а вось Бол… 21 сакавіка 1918 года адборныя часткі германскай арміі пайшлі ў апошняе наступленне на Заходнім фронце. Пакуль наступала пяхота, звяно ЯГ-1 знаходзілася на зямлі, але на світанку 3 красавіка трыпланы падняліся ў паветра. Да 20 красавіка на рахунку Чырвонага барона было ўжо 80 перамог. Апошняй яго ахвярай стаў самалёт «Сопвіч Кэмэл» («Sopwith Camel»), расстраляны ва ўпор.

І вось надышоў ракавы для Рыхтгофена дзень. 21 красавіка яго звяно напала на два самалёты-разведчыкі. Жорсткая сутычка над англійскай лініяй абароны выклікала зенітны агонь. На дапамогу сваім разведчыкам у паветра ўзнялася эскадрылья капітана Браўна. Рыхтгофен адразу абраў сабе лейтынанта Мэя, які ў запале расстраляў усе свае патроны і пачаў прыціскаць немца да зямлі. Цяпер яны знаходзіліся над раёнам дыслакацыі аўстралійскіх войскаў. Пралятаючы вельмі нізка над траншэямі ворагаў, Рыхтгофен парушыў адно са сваіх асноўных правілаў – ніколі не рызыкаваць без патрэбы. Аўстралійскія кулямётчыкі адкрылі агонь па пралятаўшым над імі чырвоным трыплане з чорнымі крыжамі. Рыхтгофен, захапіўшыся пераследам дарэмна спрабуючага выкруціцца Мэя, падставіў сябе пад кулямётны агонь. І цяпер ролі змяніліся – той, хто раней пераследваў, быў вымушаны ўцякаць – на хвост захопленага жаданнем дабіць ворага Рыхтгофена сеў капітан Браўн, спрабуючы дастаць кулямётнай чаргой чырвоны «Фокер». Што адбылося далей, не да канца зразумела. Вядома толькі, што па трыплане стралялі і з зямлі, і з паветра. Праз хвіліну ён упаў у полі…

Калі да Чырвонага барона падбеглі, Рыхтгофен усё яшчэ сціскаў штурвал. Але не дыхаў. Салдаты ўбачылі кулявыя раненні на нагах і жываце пілота, а на падлозе яго кабіны было мора крыві. Пасля павярхоўнага медычнага агляду была зроблена выснова, што Чырвонага барона забіла куля, якую выпусціў капітан Браўн. Рыхтгофена выцягнулі з разбітага самалёта, і на наступны дзень нямецкі кароль паветра быў пахаваны на могілках ля вёскі Бертангу. Ускрыццё яго цела так і не праводзілася. На магіле было напісана: «Нашаму моцнаму і высакароднаму праціўніку». Праўда, першы брытанскі ас Эдвард Мэнак праявіў менш джэнтльмэнскую рэакцыю. Даведаўшыся аб смерці Рыхтгофена, ён сказаў: «Спадзяюся, ён падсмажыўся, пакуль падаў». Праз дзесяць дзён Манфрыду фон Рыхтгофену споўнілася б толькі 26 гадоў. У лістападзе 1925 года рэшткі Чырвонага барона былі перавезены ў Германію і перапахаваны на Берлінскіх могілках інвалідаў. Ну а знакаміты самалёт Чырвонага барона быў разабраны на сувеніры пераможцамі.

Пытанне аб тым, хто выпусціў кулю, якая забіла знакамітага лётчыка, застаецца адкрытым. Пасля гібелі Чырвонага барона генерал Роўленсан асабіста павіншаваў двух аўстралійскіх кулямётчыкаў Іванса і Буе з перамогай над грозным асам, палічыўшы, што гэта яны здзіравілі чырвоны «Фокер». Але пілоты падраздзялення брытанскіх каралеўскіх ВПС, якім камандваў капітан Браўн, цвёрда настойвалі на сваім – Чырвонага барона забіў іх камандзір. Даказаць што-небудзь было практычна немагчыма, бо самалёт Рыхтгофена расцягнулі на сувеніры. У цэлым, паказанні відавочцаў сведчылі ўсё ж аб тым, што пілот быў забіты кулямётнай чаргой з зямлі, а не Браўнам. Але дакладнай праўды мы ніколі не даведаемся.

Так запалілася і згасла зорка самага вялікага лётчыка часоў Першай сусветнай вайны. Вялікага… У СССР такога б ніколі не напісалі пра немца. Але цяпер, праз 100 гадоў, мы маем права сказаць, што Рыхтгофен быў самым выбітным лётчыкам свайго часу. А тое, што ваяваў на баку Германіі? Дык гэта ж была яго радзіма, і ваяваў ён, як сапраўдны патрыёт, у імя сваёй айчыны, тым больш, што падчас Першай сусветнай вайны, у адрозненні ад Другой, Германія мала чым адрознівалася ад той жа Расіі ці Англіі. Такая ж імперыя. Так, Германія першай распачала вайну супраць Францыі, але Расія першай напала на Германію. У той вайне не было «кепскіх хлопцаў», як гэта будзе праз дваццаць з лішкам гадоў. Падчас Першай сусветнай усе ваявалі адно з адным за пашырэнне сваіх і без таго вялікіх уладанняў. І толькі салдаты проста гінулі за свае краіны, мала разбіраючыся ў хітраспляценнях імперскага клубка ўзаемных прэтэнзій і амбіцый.