Текст книги "Учебник белорусского языка"

Автор книги: Кривицкий Александр

Ад славы галава не баліць, а толькі кружыцца. (І. Гурскі)

Да славы прагныя, ды вузкія ў плячах. (К. Крапіва)

Забілі зайца не забілі, але ж, брат, гуку нарабілі. (Я. Колас)

І авечка, хоць дурная, а ваўка ж пазнае. (Ф. Багушэвіч)

На беларускую дзяўчыну ніхто шчэ каменем не кінуў. (Я. Купала)

І Зоя – не тое, і Насця – не шчасце. (П. Панчанка)

Асадзі назад! (Я. Колас)

Родная мова

 
3 легендаў і казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў і пшаніц,
3 сузор'яў і сонечных цёплых праменняў,
3 грымучага ззяння бурлівых крыніц,
3 птушынага шчэбету, шуму дубровы,
І з гора, і з радасці, і з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святыні народа, бяссмерця яго,—
Ты выткана, дзіўная родная мова,
Няма на зямлі таго шчасця і гора,
Якога б ты нам перадаць не магла…
Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваім
Праз цемру і годы змаганняў суровых,
Калі ж ападзе і развеецца дым
І нівы ўваскросшыя закаласяцца, —
Ізноў прашуміш ты вясновым дажджом,
Ізноў зазвініш ты у кожнай у хаце,
Цымбалам дасі іх сярэбраны гром
І вусны расквеціш усмешкай дзіцяці.
 

(М. Танк)

Лексический комментарий к крылатым выражениям и тексту

прагны — жадный

гук — звук; здесь: шум, грохот

нарабіць — наделать

дурны — глупый

дзяўчына — девушка

шчэ— еще

кінуць — бросить

асадзіць — заставить отступать

былы — бывший

сузор'е — созвездие

праменні, часцей промні — лучи; прамень — луч

ззянне — сияние

бурлівы — бурный

птушыны — птичий

назаўсёды — навсегда

мова — язык; маўленне — речь; вымаўленне — произношенш;

святло — свет

незгасальны — неугасимый

цемра — тьма

змаганне — борьба

апасці — осесть

кожны — каждый

вусны — губы

расквеціць — украсить

Упражнения

1. Пользуясь словарем, образуйте белорусские названия детенышей следующих животных и птиц.

Лошадь, корова, овца, коза, свинья, собака, кошка, курица, гусь, утка, индюк, воробей, аист, голубь, ворона, сорока, ласточка, сова, волк, лиса, заяц, медведь, мышь, крыса, лось, хорь, белка.

Присоедините к названню хотя бы некоторых из этих животных и птиц в белорусском языке соответствующие названия их детенышей:

в форме родительного падежа единственного числа – кабыла без жарабяці…;

в форме творительного падежа единственного числа – кабыла з жарабем…

Обратите внимание на своеобразное формообразование этих су-ществительных.

2. Какое окончание в творительном падеже единственного числа характерно для следующих мужских собственных имен и фамилий, а также названий лнц мужского пола?

Мікіта, Фама, Янка, Змітро, Пятро, Ілля, Цішка, Журба, Лойка, Астрэйка, Мурашка, Асіпенка, Астапенка, Бачыла, Бядуля, Вітка, Гамолка, Глебка, Броўка, Пушча, Крапіва, Купала, Машара, Муравейка, Прануза, Прыходзька, Сачанка, Дубоўка.

Плакса, сведка, старшыня, суддзя, ціхоня, ляўша, калека.

3. Сгруппируйте формы творительного падежа единственного чнсла данных существительных женского рода по особенностям морфологического образования в соответствии с образцом. Обратите внимание на различия и их условия.

а) глыб'ю, верф'ю; б) косцю, смерцю: в) граззю, ноччу.

Змяшаць з (гразь). Гуляць з (мыш). Любавацца сіняй азёрнай (гладзь). Вітаць з (радасць). Сплаў волава з (медзь). Клетка з (рысь). Перад (восень). 3 (горыч) паведамляем. Пахла (прэль). Зроблена з (любоў). Сказаў са (злосць). Фунт з (чвэрць). Перагароджана (гаць). Цікавіцца (дробязь). Скура з (поўсць). Печань з (жоўць). Вызначацца (мудрасць і разважнасць). Адрознівацца (слодыч).

4. Какое окончанле обязательно или предпочтительно в родительном падеже множественного числа у существительных в следующих случаях и почему?

Гады, вечары, галасы, рогі, сокі, алені, гракі, жаваранкі, гусі, коні, дні, болі, бацькі, коміны, тыдні, медалі, сады, карцы, дзядзькі, вусы, палеткі, ласі, стрыжы, дажджы, музыкі, суддзі, нажы, агні, зайцы, вуліцы, падзеі, песні, шыі, галовы, слёзы, асіны, травы, качкі, краскі, чвэрці, мышы, ночы, ідэі, гурбы, вочы, вушы, шышкі, вішні, дарогі, балоты, сем'і, пушчы, ногі, стрэхі, вавёркі, птушкі, сосны, думкі, сёстры, месцы, дрэвы, пытанні, жыцці, яйкі, вокны, дуплы, вуллі, дзещ, ияляты, птушаняты, палі, колы, сэрцы, вогнішчы, сёлы, пачуцці, словы, гумны, бровы, рэбры, судны, сёдлы, месцы, узвышшы, вёслы, імяніны, дзверы, грудзі, людзі, вусны, грошы, граблі, суткі, дрожджы, кросны, нажніцы, канікулы, Стадолічы, Альпы, вілы, дровы, дажынкі, шашкі, сані, каноплі, жмуркі, клюшні, нетры, яслі, вароты, Смалявічы, Крупкі, штаны, акуляры.

Урок 4
СТРОЕНИЕ И ИЗМЕНЕНИЕ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ

Наибольшим грамматическим разнообразием характеризуются качественные прилагательные. Их ядро составляют непроизводные прилагательные с неразвитой основой или с основой с «затемненными» суффиксальными компонентами. Они выражают:

признаки по цвету: чырвоны — красный, блакітны – голубой, шэры — серый, рабы — рябой; сівы — седой, стракаты — пестрый;

признаки пространственной меры, положения: малы, вялікі — большой, нізкі, высокі, тонкі, тоўсты, блізкі, далёкі;

признаки по состоянию: вясёлы, сумны — грустный, добры — хороший, кепскі — плохой, дужы — сильный, моцны — крепкий, прыгожы — красивый, брыдкі — противный, новы, востры — острый, благі — скверный;

признаки по достоинствам и недостаткам: любы – милый, шчыры — искренний, просты — простой, пануры — мрачный, жорсткі — жестокий, люты — свирепый.

Производные качественные прилагательные по своему лексическому корню в подавляющем большинстве связаны с существительными и глаголами. Их основа образуется при помощи различных суффиксов. Они выражают:

признаки по предметности: родны — родной, цудоўны — чудесный, звычайны — обычный, барадаты, светлы, кучаравы, квяцісты;

признаки по действию: жаданы — желанный, стрыманы — сдержанный, імклівы — стремительный, рашучы – решительный, шпаркі — скорый, заўзяты — рьяный, вядомы — известный.

Качественные прилагательные имеют синтетические и аналитические формы степеней сравнения – сравнительной и превосходной. Синтетическая форма сравнительной степени у прилагательных по лексическому виду такая же, как и форма их положительной степени, но отличается от нее обычно суффиксом – ейш– (-эйш-). Синтетическая форма превосходной степени образуется от соответствующей формы сравнительной степени при помощи приставки най-. Например: простая задача – прасцейшае рашэнне – найпрасцейшае выйсце, шырокі – шырэйшы – найшырэйшы прастор. Но: добрыяблык, але гэты лепшы, а той будзе найлепшы, дрэнны – горшы – найгоршы, вялікі – большы – найбольшы, малы – меншы – найменшы.

Аналитические формы: больш (болей) белы, куды больш (болей) белы, яшчэ болыи (болей) белы, самы белы, найбольш (найболей) белы и наоборот: менш (меней) белы, куды менш (меней) белы.

Для качественных прилагательных характерны также разные лексические разновидности со значением той или иной меры обозначаемого качества – полноты, недостаточности и пр.: белы – бялявы — белёсый, белаваты, бяленны, беленькі, беленечкі, бялюткі, бялюсенькі, бялявенькі.

Однако большинство слов в составе данной части речи – это относительные прилагательные. Они воплощают признаки предмета по его связи с другим предметом, существом, процессом, признаком процесса и образуются от их основы при помощи различных суффиксов.

Признаки по материалу, источнику: снежны, сонечны, журавінны — клюквенный, жытны — ржаной, народны, уласны — собственный, папяровы — бумажный, бярозавы.

Признаки по месту, происхождению: гарадскі, вясковы — деревенский, мясцовы — местный, палявы, беларускі, пярэдні, тутэйшы — здешний, хатні — комнатный.

Признаки по воплощению: свойскі — домашний, мастацкі — художественный, сяброўскі — дружественный, апошні — последний, патрэбны — нужный, асобны – отдельный, здрадніцкі — изменнический.

Признаки по обладателю: дзіцячы — детский, птушыны — птичий, чалавечы, дзявочы, кветкавы — цветочный, дзяржаўны — государственный.

Признаки по времени: сённяшні, сёлетні — нынешний, леташні — прошлогодний, нядзельны — воскресный, дзённы — дневной, ранішні — утренний, майскі, ранейшы – прежний.

Признаки по предназначению: абутковы — обувной, жыллёвы, кішанёвы — карманный, службовы, кніжны, аперацыйны.

Признаки по действию и состоянию: адносны — относительный, наступны — следующий, гатовы, жывы, выхаваўчы — воспитательный, будаўнічы — строительный, былы, мінулы — прошлый, знаёмы.

Признаки по принадлежности (притяжательные прилагательные): бацькаў — отцов, матчын — материн, гаспадароў — хозяина, гаспадынін — хозяйкин, даччын — дочерний, Васілёу — Василия, Зосьчын — Зоськи, буслаў – аиста, вавёрчын — белки.

Прилагательные согласуются своими морфологическими формами с существительным, к которому относятся. Они имеют, в частности, падежные формы согласования мужского и женского склонений единственного числа и общего склонения множественного числа.

Падежные формы мужского склонения прилагательных служат для согласования их в речи с падежными формами существительных мужского и среднего рода в единственном числе. Окончания разных прилагательных в одном и том же падеже различаются только фонетически (и графически), в зависимости от мягкости или твердости конечного согласного основы и ударения.

Именительный падеж – мужской род: – ы(-і): густы лес, новы год, стары дзед, гарачы дзень, дарагі сябра, горкі яблык, сіні аловак; средний род—-ое (-ае, – яе): густое жыта, новае вядро, старое дрэва, гарачае лета, сухое сена, ціхае надвор'е, сіняе неба.

Родительный падеж – пишутся и произносятся с окончанием – ога (-ага, – яга).

Дательный падеж — – ому (-аму, – яму).

Винительный падеж – как именительный или родительный.

Творительный падеж — – ым (-ім).

Окончание – ы м (-ім) как под ударением, так и не под ударением характерно и в предложном падеже: у густым лесе, аб дарагім сябру, у новым годзе, на сінім алоўку, па густым жыце, у сінім небе. Это является непреложным правилом устной речи и письма.

Для согласования с падежными формами единственного числа существительных женского рода служат формы женского склонения прилагательных.

Именительный падеж— – а я (-яя): густая трава, старая бяроза, дарагая маці, новая кватэра, гарачая пара, горкая цыбуля, сіняя сукенка.

В родительном падеже обычно окончание ой (-ай, – я й): густой травы, гарачай пары, сіняй сукенкі. Выступают также в этом падеже прилагательные и с окончанием – ое (-ае, – яе), особенно в публицистической и художественной речи: густое травы, сіняе сукенкі. Оно даже привлекает к ссбе внимание своим свойством придавать речи эпичность.

Дательный и предложный падежи – только – о й (-ай, – яй).

Винительный падеж — – ую (-юю).

Творительный падеж – как и у существительных женского рода первого склонения — – ой (-ай, – я й) и также – ою (-аю. – ую), но независимо от того, какое окончание у существительного при согласовании с ним.

Во множественном числе прилагательные, как и существительные, имеют одну систему падежных форм согласования.

Именительный падеж — – ыя (-ія): густыя лясы, старыя дубы, дарагія рэчы, новыя вокны, гарачыя дні, горкія слёзы, сінія вочы.

В косвенных падежах родительный и предложный — – ых (-іх), винительный – как именительный или родительный, творительный — – ымі (-імі).

І кот не мыўся, і госць з'явіўся!

Відаць спачатку, што не будзе парадку.

Дай Божа спажыць, што ў сваёй кішэні ляжыць.

Вось свет настаў – н і палажы, ні пастаў!

І старога сабаку дзедам не завуць.

Пайшоў бы тапіцца, ды вада халодная.

На тваю цешчу мядзведзь напаў! – Дык няхай сам і бароніцца.

Пры цары Гарошку, калі людзей было трошку.

Рада баба, што дзед утапіўся, аж чорт яму даў —за куст учапіўся!

Слава Богу, а шкваркі – мне.

Хоць усю сілу патрачу, а дно ўбачу.

Добры баршчок, ды замалы гаршчок.

Няма лепшае рэчы за св іныя плечы.

Бацюшка хмялёк! Не станавіся напярок.

Годзе, дык годзе, але шчэ трэба выпіць на расходзе.

Усё, не п'ю, і вядро на страху закіну.

Харошым людзям і мы рады будзем.

Жураўліныя дзянёчкі

Аж тры дзянёчкі запар ляцелі журавы… Трыццатага верасня… Першага і другога кастрычніка… Чарада за чарадою высока ў бязвоблачным небе імкнулі на поўдзень стройныя ключы. Ды такія шматлікія, якія рэдка калі бачыў раней… Душа заходзілася ад шчымлівай, салодкай радасці: божа, усё ж яны яшчэ ёсць, усё ж яшчэ можна спадзявацца і верыць, што будуць светлыя птушыныя вёсны, будзе свята вяртання жураво ў– журавочкаў і шчасце сустрэчы з імі, і будзе ажываць у кожнага, хто пачуе іх урачысты кліч спаткання з Радзімай, неадольная прага выказаць чым-небудзь сваю любасць да нашай дарагой зямлі…

Апошнімі гадамі нешта рэдка ўдавалася натрапіць на такое хвалюючае відов ішча – бясконцыя жураўліныя караваны. Трывожна думалася, што ўжо сірацее зямля і на гэтую родную такую блізкую сэрцу і такую амаль казачную птушку… Людзі, як хто ўсяліў у іх д'ябла нястрымнага знішчэння і гвалтавання, – сякуць векавечныя лясы, атручваюць рэкі, робяць смуродлівымі сметнікамі чарацяныя і сітняговыя азёры, ператвараюць у пясчаныя пустыні крынічныя балоты, нішчаць адвечную першабытную красу прыроды. Робяць усё, ад чаго з кожным днём усё меней застаецца з намі спрадвечна дарагіх чалавецтву «меншых братоў» – жывёльнага, птушынага, рыбнага жыхарства. А нешта і зусім знікае…

Гэтак вось трывожна думалася і пра журавоў. Мала застаецца для іх глухіх мясцін, дзе можна спакойна гнездавацца, бяспечна ўзнімаць на крылле дзяцей, адчуваць вольнасць жыцця… Прыгнятае гэтую асцярожлівую, далікатную птушку па-страшнаму бяздушная дзейнасць чалавека, які ў пагоні за зманлівым ідалам сытасці і дабрабыту ўсё болей шкодзіць роднай зямлі…

Але якая радасць ад журавоў, яны ўсё ж ляцяць! Яны яшчэ ёсць, і «кур-лы» іхняе такое ж мілагучнае і трывожнае, такое ж па-развітальнаму шчымлівае, як і за ўсёды! 1 ключы іхнія, як і заўсёды, узнікаюць у небе – нібыта з нейкага казачнага прамяністага водгаласся, нечаканага і вокамгненнага, як усякае кароткае шчасце…

(К. Кірэенка)

Лексический комментарий к шуточным присказкам и тексту

відаць — видно

спачатку — сначала

спажыць — употребить, использовать

кішэня — карман

свет — мир, общество

настаць — наступить

бараніцца — защищаться

трошку (літ. трошкі) – немножко

утапіцца — утонуть

аж — однако ж

шкварка — поджарка

убачыць— увидеть

баршчок — уменьшительное к борщ

замалы — очень мал

лепшы — лучший (сравн. ст. к добры — хороший)

рэч — вещь

годзе — достаточно, довольно

расход — здесь: расставание, уход

страха — крыша

запар (узапар) – подряд

чарада — стадо, табун, клин

імкнуцца — стремиться

поўдзень — юг

ключ — здесь. к лин

шматлікі — многочисленный

шчымлівы — щемящий

спадзявацца — надеяться

свята— пр аздник

вяртанне — возвращение

сустрэча — встреча

пачуць — услышать

урачысты — торжественный

спатканне — свидание

прага— жажда

любасць — любовь, симпатия

апошні — последний

нешта — что-то

натрапіць — набрести

хвалюючы — волнующий

відов ішча — зрелище

бясконцы — бесконечный

амаль — почти

казачны — сказочный

д'ябал — дьявол

нястрымны — безудержный

знішчэнне — уничтожение

гвалтаванне — насилие

атручваць — отравлять, атрута — отрава

смуродлівы — вонючий

сметні к — мусорная яма

чарацяны — тростниковый

сітняговы — ситниковый

крынічны — ключевой, богатый родниками

н ішчыць — уничтожать

адвечны — вековой

меней — меньше (сравн ст от мала — мало)

спрадвечна — исконно

жыхарства — жители (собират знач.)

нешта— что-то

знікаць — исчезать

мясціна — место, уголок

адчуваць — чувствовать

вольнасць — свобода

прыгнятаць — угнетать

асцярожлівы — осторожный, сторожкий

далікатны — хрупкий, нежный, слабый

дзейнасць — деятельность

зманлівы — обманчивый, призрачный

дабрабыт — благополучие

шкодзіць — вредить

іхні — их

м ілагучны — благозвучный

развітальны — прощальный

узнікаць — появляться

н ібыта — как будто

прамяністы — лучистый

водгалассе — эхо

нечаканы — неожиданный, нежданный

вокамгненны — мгновенный

Упражнения

1. Сделайте перевод на белорусский язык приведенных словосочетаний. Обратите внимание на зависимость суффиксальной формы образуемых прилагательных от грамматического рода существительных, от которых они образуются.

0 б р а з е ц: шляпа брата – братаў капялюш, шуба деда – дзедаў кажух, муж подруги – сяброўчын муж, гнездо белки – вавёрчына гняздо.

Изба матери, кукла Алёнки, стихотворение Купалы, ружье сына, лошадь Василия, платок тети, пальцы гусляра, колючки ежа, берлога медведя, гнездо ласточки, дочь Сергея, платье Нины, куры соседки, сапоги жены, сын Иванихи, голос парня, полет бабочки, голоса птиц, гнездо ос, клекот аиста, следы дикого кабана, укус комара, голос девочки, стайки синиц, хатки бобров, книги Мити, клин журавлей, молоко коровы, крик петуха.

2. Вставьте в предложениях вместо прилагательного в скобках его форму сравнительной степени (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений)

1. Таму і смутак нам патрэбен, каб радасць (вялі к і) была. (Я. Сіпакоў) 2. Ночка цёмная глядзела ды (цёмны) стала, адна зорка м ігацела, і тая прапала. (Я. Купала) 3. На свеце (добры) кутка няма, чым той куток, дзе маці нарадзіла. (Н. Гілевіч) 4. Хлеб чорны, хлеб жытні я шчыра ўслаўляю – (смачны) ежы, папраўдзе, не знаю. (П. Броўка) 5. Падарожжы (блізкі), з (доўгі) прываламі —н ад Свіцяззю ці Кроманню, над Нёманам ці Шчарай – заўсёды найраднейшае, што, як вада і хлеб, не прыядаецца ніколі. (Я. Брыль) 6. Не тое (добры), што (новы), а тое, што (родны). (Прыказка) 7. Жанчына вясну прыручала, (светлы) куток выбірала, каб зазелянела галінка, счарнелая ад марозаў. (Н. Мацяш) 8. Кватэра гэта была многа (добры) ад яго кватэры. (Я. Колас) 9. Хмары хутка ахіналі неба, і яно рабілася (цёмны і цёмны). (М. Лынькоў) 10. 3 поля відаць быў гасцінец. Цяпер рух на ім рабіўся (малы). (К. Чорны) 11. Навокал пацішэла, толькі зрэдку чуліся стрэлы, – уночы яны здаваліся (гучны). (І. Мележ) 12. Ен роўна ў два разы (стары) за сястру. (І. Шамякін) 13. Сонна падаў снег за акном, ад чаго шыбінкі рабіліся яшчэ (белы). (П. Пестрак) 14. Ад ракі трава была (густы і вялікі). (С. Грахоўскі) 15. Салодкая сакавітая маліна сыпалася і сыпалася ў кузавок, а да мяне цягнуліся ўсё новыя цяжкія галінкі, дзе ягады, здавалася, былі яшчэ (буйны і прывабны). (У. Мяжэвіч) 16. Творчасць – на й(багаты) крыніца радасці. (А. К.арпюк) 17. Мы паважалі гэтага настаў н іка. Яго пахвала лічылася самай (высокі) у школе. (І. Навуменка) 18. Хапала ягад і садавіны дома, у сваім садзе, а ўсё адно чамусьці цягнула залезці ў сад, што быў за вёскаю, нібы тут усё расло не такое, як дома, а (смачны, салодкі). (Б. Сачанка)

1) большы; 2) цямнейшы; 3) лепшы; 4) смачнейшы; 5) бліжэйшы, даўжэйшы; б) лепшы, навейшы, раднейшы; 7) святлейшы, 8) лепшы, 9) цямнейшы; 10) меншы; 11) гучнейшы; 12) старэйшы; 13) бялейшы; 14) гусцейшы, буйнейшы; 15) буйнейшы, прывабнейшы; 16) багацеишы, 17) вышэйшы; 18) смачнейшы, саладзейшы.

3. Определите падеж заключенного в скобки прилагательного и его окончание при согласовании с тем существительным, к которому относится.

(Сталёвы адмысловы) малатком я адбіваў кавалкі той пароды, дзе тонкі прожылак, дзе ракавісты злом мне адчыняў эпох м інулых подых. (А. Звонак) Даставайце з вышак сані – гайда сцежкі пракладаць і па (белы) акіяне ўздоўж і ўпоперак гуляць. (Я. Колас) Я па хусцінцы і па ўборах светлых, па (звонкі) голасе яе пазнаў. (М. Танк) Ногі шлёпаюць па (мокры) тратуары, больш як трэба згінаючыся ў каленях. (Я. Скрыган) У яго правым кутку рота пад (закручасты) вусам звісае адмысловая люлька. (П. Пестрак) Ен не сказаў н і слова аб (учарашні). (І. Шамякін) Гаспадар маўкліва сядзеў за сваім (прасторны рабочы) сталом. (Э. Самуйлёнак) Не шукай ты шчасця, долі на (чужы далёкі) полі. (Я. Купала) Па (нізкі травяністы) беразе вузкая сцежачка вяла да прымкнутага чоў на. (Я. Скрыган) Над (абрывісты) берагам Нёмана стаяў стары прысадзісты дуб. (Я. Колас) У (хісткі месячны) святле пагоркі разам з (небагаты чалавечы) жытлом, рассыпаным па сх ілах, паўставалі, нібы магутныя збудаванні, небаскробы… (1. Навуменка)

4. Обратите внимание на тонкое стилистическое различие прилагательных в родительном падеже единственного числа женского рода при наличии у них окончания с конечным полнозвучным е и обычного окончания с конечным кратким й.

А як прыгожы пуцявінкі ў шаўках зялёнае травінкі! (Я. Колас) Без дабраты не знойдзеш уначы крутое незнаёмае дарогі, каб чалавеку ў горы памагчы. (С. Грахоўскі) Якая б там уся гэтая справа цяжкая ні была, у гэтым, аднак, месцы Францкевічавае гаворкі ўсе, апроч гарбаносага Валодзькі, зарагаталі. (К. Чорны) Гуляйце, вейце, снежныя вятры, ад ранняй да вячэрняе зары. (М. Танк) Успаміны ўставалі прыгожыя, сонечныя, высокія і плывучыя, як воблакі на пачатку лета. І н ават зімовыя, халодныя, яны наплывалі, бы цёплая вада нешырокае рэчкі, што цякла за вёскаю. (А. Жук) Усе дасягненні высокай навукі ідуць да працоўных штодзённай падмогай. (К. Буйло) Два гады нялёгкай працы былі найбольшай радасцю. (І. Шамякія) Якуб Колас – п ісьменнік выключнай сілы і непаўторнай самабытнасці. (Ю. Гаўрук) Цяжка адарваць вочы ад казачнай прыгажосці. (У. Мяжэвіч) Можа таму беларускі чалавек прывык да роздуму і жыццёвай развагі, што спрадвеку знаўся з лясамі. (Я. Скрыган)