Текст книги "Падары нам дрэва"

Автор книги: Иван Сипаков

сообщить о нарушении

Текущая страница: 17 (всего у книги 17 страниц)

Насуперак

З ім штосьці адбывалася, але што, ён ніяк не мог зразумець.

Раптам вельмі захацелася схадзіць у Сяміколернае. Сто гадоў не быў там, і нічога, жыў сабе і без яго, а тут так заманулася, гэтак закарцела, што ён, збегшы з працы – адпрошваўся ў шэфа, але той не дазволіў: працы многа, маўляў, не паслухаешся – звольню, – адразу ж пайшоў у тое Сяміколернае. І не пайшоў, а пабег!

Але з паўдарогі вярнуўся. Ужо ў далечыні былі відаць паралелепіпеды хмарачосаў, высокія званіцы і спічастыя збудаванні невядомага прызначэння, над якімі прыгожа згіналіся яркія вясёлкі, ствараючы сваё, другое шматколернае неба над горадам, а ногі нечакана самі сабою павярнуліся ў іншы бок і павялі яго назад – тою ж дарогаю, якую ён толькі што прайшоў. Спачатку спрабаваў яшчэ ўпарціцца, супраціўляцца – да Сяміколернага вунь жа рукою падаць! – аднак ногі былі няўмольныя: толькі назад, і ўсё!

Чаго спяшаў наперад – не разумеў, чаго ідзе назад – таксама не ведае. Але ідзе!

Па дарозе на вочы яму трапіўся табун коней, што пасвіліся непадалёку, і ён так расчуліўся, што адразу ж звярнуў на ўзбочыну – захацелася тую хвіліну пагладзіць іх па храпах, прытуліцца да грыў шчакою.

Але як толькі дайшоў да самага бліжняга каня, чамусьці імгненна схапіў яго за ноздры і пачаў штосілы, з усяго размаху біць кулаком па храпе – конь ускідаў галаву ўгору, ён, учапіўшыся за грыву, павісаў на ім і ўсё малаціў і малаціў па касці, не адчуваючы, не зважаючы на тое, што ўжо баліць рука.

Прыбег конюх, ледзь адцягнуў яго ад каня, а ён сам, як толькі адарваўся ад конскай грывы, абмяк, зніякавеў і заплакаў. І тады конюх, які збіраўся, пэўна, надаваць яму тумакоў, выпусціў дзівака з рук, адно толькі злёгку паддаў каленам у тое месца, на якім сядзяць, ды і пайшоў прэч.

А ён паплёўся на дарогу.

І што дзіўна, як толькі ступіў на гравійку, ногі зноў пайшлі на Сяміколернае, але, быццам ацяміўшыся, праз нейкі час замарудзілі крок, спыніліся, а затым запылілі ў бок дому.

Ён ішоў як у самнамбулічным сне, і гэты касцёр каля невялічкай рэчкі ўбачыў ужо тады, як параўняўся з ім.

Свяціла бязлітаснае сонца, стаяла спёка, задуш, ён увесь абліваўся потам, але яму чамусьці вельмі захацелася да агню. А калі падышоў да самага вогнішча, яго аж закалаціла – так захацелася ў сам агонь. Дзіўна, розум і зараз вяла супраціўляўся, а ногі вялі ў полымя.

І ён, як калісьці пакараныя пакутнікі, узышоў на гарачае вуголле і пачаў таптацца па ім босымі нагамі – быццам хацеў затаптаць агонь. Паабярнуў каструлі і чыгункі, што віселі над вогнішчам, і пакуль разгубленыя турысты стаялі і, нічога не разумеючы, лыпалі вачыма, ён выйшаў з полымя і, нібы пылаючы факел, павольна, не спяшаючыся пайшоў да ракі. Прайшоўшы яе ўброд – рака была неглыбокая, – выйшаў на другі бераг і зноў знайшоў дарогу.

Ішоў далей і ўсё ніяк не мог зразумець, чаму ў яго паапечаныя рукі і ногі, абсмаленыя валасы, прагарэлае адзенне, – значыць, усё, што рабіў перад гэтым, ён не ведае і не помніць.

Калі з'явіўся на працы, шэф, не зважаючы на такі жахлівы выгляд падначаленага, з вялікаю злосцю і абурэннем накінуўся на яго:

– Выганю! Звольню! Раздушу! Па сцяне размажу! Ён топаў нагамі, махаў пад самым носам кулакамі, і падначаленаму хацелася даць яму здачы, нагаварыць кепскіх слоў, сказаць усю праўду і пра яго працу, і пра яго кіраўніцтва, але замест гэтага ён насуперак сабе мямліў нешта невыразнае, цьмянае:

– Я вельмі паважаю вашу думку. Мне вельмі падабаюцца вашы справядлівыя патрабаванні… Я захоплены вашай шчырасцю, дабратою і справядлівасцю…

Пачуўшы такое, шэф зніякавеў. І паласкавеў той жа час – нават усміхнуўся яму:

– Ну добра, добра, заставайся. Я таксама цаню тваю працу. Ты мне таксама падабаешся…

І вось тут яго насуперак логіцы і сітуацыі – у краіне ж беспрацоўе! – як кажуць, прарвала:

– А ты мне не падабаешся! І твая праца таксама! – крычаў ён і топаў нагамі яшчэ грамчэй, чым шэф. – Ты не ўмееш ні працаваць, ні кіраваць! Ты проста няўдачнік! І нягоднік!

Шэфу было цяжка адразу патушыць шчырую ўсмешку. Яна яшчэ нейкі час заставалася на твары, пакуль ён не ўправіўся з ёю поўнасцю, а вось з голасам саўладаў хутчэй і ледзяным тонам выдыхнуў:

– Вы звольнены!

І дзіўна: падначаленага гэта не засмуціла, а наадварот узрадавала. Трэба, мусіць, было заплакаць, а ён зарагатаў.

Не толькі шэф, але і ён сам не разумеў, што з ім робіцца.

А рабілася самая звычайная ў звычайным жыцці рэч: за яго тленнае цела ўсяго толькі змагаліся дзве душы.

З іхняга жыцця

Гэта і праўда былі невыносныя пакуты.

Жыць сярод тых, хто табе не падабаецца, кожную раніцу прачынацца пад непрыемную валтузню, цэлы дзень слухаць надакучлівыя, знелюбелыя размовы і не мець магчымасці пайсці адсюль.

Назіраць, як зусім непадалёку весела і шчасліва, як там радуюцца і смяюцца, разумець, што з імі і табе было б хораша – і ў той, і ў той, і ў той вунь купцы, – але не мець магчымасці далучыцца да іх.

І самае галоўнае: бачыць яго кожны дзень, любавацца ім, аднак не мець магчымасці сустрэцца.

І ведаць, што такое назаўсёды – пройдзе і год, і дзесяць, і сто гадоў, але для іх нічога не зменіцца: яны ўсё гэтак жа будуць стаяць на тым жа самым месцы, будуць глядзець адно на аднаго, а сустрэцца так і не змогуць ніколі.

Ёй здавалася, што і ён увесь час глядзіць у яе бок, гэтак жа, як і яна, чакае раніцы, каб хутчэй убачыць яе.

Самотны позірк яго даводзіў Анібару да найвышэйшага хвалявання і адчаю. Але чаму самотны? Каля яго ж столькі прыгажунь! Зазіраюцца на яго, дакранаюцца да яго, шэпчуць штосьці яму… Няўжо і ён самотны сярод тлуму, адзінокі сярод натоўпу, журботны сярод агульнай радасці і весялосці?

А можа, яна ўсё гэта выдумляе? Можа, ён абыякавы да яе? А ёй усяго толькі здаецца?

Няма на што скардзіцца і Анібары. Яна і сама, здаецца, распешчана ўвагаю: усе захапляюцца ёю, заглядваюцца на яе, прапаноўваюць руку і сэрца. Гатовы выканаць любое яе жаданне…

Але ёй гэта непрыемна! Ёй трэба толькі ён і ніхто болей!

Раніцою, з першымі промнямі сонца Анібара ў думках вітаецца з ім, а з апошнімі – развітваецца. Ды і ў начной цемры ўсё ўглядаецца ў той бок, дзе ён стаіць, стараецца ўбачыць хоць яго абрысы. І чакае, калі пачне развідневаць, каб зноў сказаць яму: «Добрай раніцы!» І пераканацца, што ён і сёння глядзіць у яе бок.

Не, ніхто, апрача яго, ёй не патрэбен!

Справа стаяць прыгожыя маладыя асілкі, якія ўсяляк спрабуюць завалодаць яе ўвагаю, а яна глядзіць толькі наперад.

Злева штосьці нашэптваюць ёй не менш дастойныя прыгажуны, але яна зноў жа глядзіць наперад.

Перад ёю вымахаў высокі і статны кавалер – быццам знарок: каб засланіць каханага, – аднак яна і праз яго глядзіць усё туды ж – наперад.

Маладыя пасміхаюцца з яе, старыя абураюцца, асуджаюць – бач, нешта выдумала сабе і пакутуе, – а яна глядзіць наперад і не можа наглядзецца.

– Час ідзе, – кажа ёй адзін зычлівец.

– А мы старэем, – глыбакадумна дадае другі.

– І ніколі таго, пра што ты марыш, не будзе, – нібы між іншым заўважае трэці.

А яна адмахваецца ад іх і ўсё чакае. Хоць і сама не верыць, але чакае.

Тую ноч яна моцна спала. Нават не чула, калі разбушавалася бура. Прачнулася ад нейкага незразумелага дотыку – нібыта хтосьці дакрануўся да яе мокрага стану. Падпоўз у цемры і дакрануўся. Мокры дотык, але прыемны.

Быў моцны вецер. Ён, учапіўшыся за лісцё, гнуў яе, расхістваў ва ўсе бакі, і яна не супраціўлялася гэтаму. Не памятае, як вецер адарваў ад зямлі,– толькі пачула, як затрашчала карэнне, – і панёс наперад.

Яе мара збывалася! Яе каціла да Буда! Праўда, паспрабаваў быў затрымаць кавалер, што раней вырас перад ёю, але яны разам з ветрам справіліся і з гэтаю перашкодаю.

Вецер нарэшце прыкаціў яе да Буда. Анібара ўзрадавалася, абняла яго сваімі галінкамі і прашаптала:

– Родны, як я чакала гэтага моманту…

Буд доўга маўчаў, а потым шчыра прызнаўся:

– А я не чакаў.

– Як? Ты ж увесь час глядзеў на мяне! Буд зноў памаўчаў.

– Я глядзеў не на цябе, – злосна растлумачыў, пачакаўшы. – Я любаваўся той, што стаяла за табою.

Што? Ён любаваўся суседкай? Хіба можна ёю любавацца?! Скрыўлены стан, зламаныя галіны, рэдкае, непрыгожае лісцё…

– Я любаваўся не табою, – яшчэ раз паўтарыў Буд і абыякава адпіхнуў яе ад сябе.

– А я – табою, – пачула яна раптам аднекуль збоку.

Непадалёку стаяў Нёлк. Гэта ён гаварыў. Яна памятала, што той стаіць побач з каханым, але зусім не звяртала на яго ўвагі – ён для яе проста не існаваў.

– Гэта ж я і буру пачаў,– тлумачыў Нёлк. – Каб цябе забраць сюды…

Анібара маўчала, нічога не пыталася. А Нёлк усё роўна працягваў:

– А ведаеш, як я гэта зрабіў? Паварушыў адным лістком – скранулася крыху паветра. Паварушыў дзесяццю – яно зашумела. А калі ўсёй кронай зашумеў – пачаўся вецер. Ён вырваў цябе з зямлі і прыкаціў сюды.

Яна і на гэты раз нічога не адказала.

Ужо ўзыходзіла сонца. Анібара адчувала, як сушыць яно карэнне. І яшчэ адчувала, што пад ёю варушыцца зямля, – Нёлк шавяліў карэннем, прыкочваючы яе бліжэй да сябе.

І раптам яе аж скаланула: Буд ішоў туды, дзе толькі што, перад бураю, стаяла яна! Ён асцярожна выбіраў з зямлі свае карані, клаў іх наперад і, зачапіўшыся за што-небудзь, паступова выцягваў сам сябе з ямы і цягнуў па траве волакам.

Як? Ён ідзе да гэтай Апіл? Да крывабокай, абскубленай Апіл?

Ёй раптам усё зрабілася непатрэбнае і абыякавае – і бура, і Нёлк, і нават сам Буд. Але яна тут жа схамянулася: не, яна яго нікому не аддасць! І ўсё зноў пачынаецца спачатку, вяртаецца на кругі свае: ён і яна, як і раней, будуць стаяць адно насупроць аднаго…

Не, яна знойдзе спосаб зноў дабрацца да Буда! І Нёлк, калі кахае, паможа ёй у гэтым. Абавязкова паможа. І яна стане паміж ім і Апіл. Няхай выбірае…

Усе яны яшчэ не ведалі, што Апіл не зводзіць вачэй з Нёлка.

Што ж, і ў людзей, гэтаксама, як і ў дрэў, бывае такое: ён любіць яе, яна любіць другога, а другі любіць трэцюю…

Барацьба

Драндулет, якім ён дабіраўся сюды, на гэты далёкі сакрэтны аб'ект, дзе згадзіўся, нават даў падпіску адпрацаваць тры гады, разваліўся яшчэ па дарозе: спачатку пачаў даваць перабоі, захлынацца матор, пасля сапсавалася сістэма кіравання, а затым, калі мэта была ўжо зусім блізка, адляцела, як адрэзанае, пярэдняе кола.

Таму апошнія кіламетры давялося ісці пехатою.

Аб'ект быў у страшэнным запусценні. Да яго ніяк немагчыма было падысці: усё навокал зарасло бур'янам і нават праз бетонныя пліты колішняй сцежкі прарасла густая, высокая, як лес, трава – мясціна тут вільготная, балоцістая, што вельмі спрыяе росту раслін.

Непадалёк убачыў заржаўленую, але добра накляпаную касу, якую нібыта знарок хто ўторкнуў для яго касільнам у зямлю, зразумеў, што і праўда спярша трэба было б абкасіць падыход да аб'екта, але рабіць гэта не спяшаўся.

Першы камар укусіў яго, калі ён даставаў з кішэні цыгарэту і запалкі. «Во дробязь пузатая, – усміхнуўся чалавек. – На каго ты нападаеш?! Я табе зараз пакажу, нягоднік!»

Забіў ён камара лёгка і проста. Пляснуў, нават не прыцэльваючыся, даланёю па шчацэ, і той зваліўся мёртвы ў траву.

Другі ўжо ўкусіў больш балюча. Уткнуў так, як звычайна ў паліклініках колюць кавалачкам ляза, калі бяруць на аналіз кроў з пальца. «Бач ты, – ужо задумаўся чалавек, – такое малое, а так джаліць. Цікава, хто яму, гэтай драбязе, даў такую моцную іголку і такую сілу, што ён так лёгка працінае тоўстую, грубую чалавечую скуру?! Хабаток – усяго толькі тоненькі і, здавалася б, кволенькі валасок, а бач ты яго, як лязом, рэжа».

Забіваючы і гэтага камара, чалавек заўважыў, што іх панасядала на яго дужа многа: яны апанавалі ўжо і твар, і рукі.

– Вось я вам зараз, – усё яшчэ спакойна ўголас сказаў чалавек і прыкурыў цыгарэту.

Ад дыму і праўда камароў паменела. Але гэта толькі спераду. Ззаду, дзе не было дыму, іх, здаецца, яшчэ паболела. Яны паўпіваліся ў шыю, джалілі нават праз сарочку і пінжак.

Ён пачаў махаць рукамі – ліхаманкава, хапатліва, бязладна, спрабуючы забіваць насякомых яшчэ на падлёце, яшчэ ў паветры. Забіваў чалавек іх шмат, але камары як усё роўна звярэлі ад гэтага і нападалі яшчэ большымі плоймамі.

Дыму ад цыгарэты было ім мала, і яны ўжо, не зважаючы ні на што, лезлі ў вочы, у вушы, у нос, у рот. Ён выплёўваў іх з рота, змахваў з вачэй, выкалупваў з вушэй, з носа, варушыў плячамі, круціўся сам, а яны ўсё лезлі і лезлі. Урэшце зламаў ладную алехавую галіну, махаў ёю, ганяў вецер над галавою, сцябаў сябе па плячах, але і гэта не дапамагала: камары знаходзілі зацішнае месца на целе і ўпіваліся ў яго так, што аж хацелася крычаць ад болю.

Тады ён успомніў пра касцёр і ўзрадаваўся: ага, трэба хутчэй класці вогнішча – і дыму будзе многа, ды і ў агонь жа яны дужа не палезуць.

Хуценька пачаў збіраць трэскі, хвою, сухія сучкі, кару. Пакуль сабраў, пакуль распаліў вогнішча, камары шэрым бухматым покрывам абселі яго ўсяго – ужо нельга стала адрозніць, дзе цела, а дзе яно прыкрыта адзеннем.

Калі па-сапраўднаму задыміў касцёр, насякомыя, здаецца, разляцеліся, пакінулі яго ў спакоі, але варта было яму зноў трошкі адысціся ад дыму, каб прынесці, да прыкладу, новыя сырыя галінкі, як яны апантана, цэлаю хмараю наляталі на яго. Кідаючы галлё ў касцёр, чалавек соваў рукі ў самы дым і радаваўся, бачачы, як камары дружна, спяшаючыся ўзлятаюць з апухлых ужо рук і разлятаюцца ў розныя бакі.

Пакуль што ён яшчэ нічога не баяўся. Страшна яму стала крыху пазней, тады, калі, злаўчыўшыся, падкраўшыся, даланёю накрыў на руцэ, можа, цэлую сотню камароў – ніводзін не ўзляцеў! – а затым старанна, сціснуўшы ад помслівай асалоды зубы, расцёр іх.

Адняў далонь і жахнуўся: уся рука была чырвоная ад крыві – як усё роўна хто парэзаў яе.

– Дык гэта ж мая кроў! – у адчаі закрычаў чалавек. – Мая! Бачыш, колькі яны, гэтыя малечы, тваёй крыві выцягнулі і выпілі? Бачыш?! І калі ад іх не абараніцца, яны ж высмакчуць з цябе ўсю кроў! Усяго цябе высмакчуць. Адна шкурка астанецца. І ты, магутны чалавек, памрэш ад гэтай драбніцы. Памрэш жывы і здаровы. А яны, камары, будуць жыць!

Чалавек спяшаючыся, мітусліва пачаў шукаць, што яму рабіць. Напалоханы, нічога разумнейшага не прыдумаў, як ускочыць у вогнішча.

– Папалю! – зароў ён. – Усіх папалю!

Пакуль таптаўся ў полымі, спяшаючыся знішчыць усіх – да аднаго! – камароў, не заўважыў, што загарэліся штаны, пінжак. Загарэліся чамусьці са спіны. Зразумеў гэта позна, калі пачало прысмальваць ужо нават і цела.

Ён як ашалелы выскачыў з вогнішча і кінуўся качацца па траве, каб збіць з сябе агонь. Агонь то ён патушыў, але ад гэтага яму лепей не стала: штаны знізу згарэлі зусім, а на голых нагах матлялася толькі ашмоцце, пінжак перагарэў на дзве часткі, ад яго асталіся толькі рукавы ды плечы, выгарала ззаду нават сарочка, адкрыўшы камарам паапечаную спіну.

І яны тут жа абселі яе, схавалі, нібы абгарнуўшы сабою, голыя ногі. Кусалі, джалілі, рэзалі, ужо не хаваючыся, не аглядаючыся, – як хацелі.

Яго ж адчай быў бязмежны. Што рабіць? Як абараніцца? Дзе выратаванне?

– Каса! – раптам успомніў ён і загарлаў на ўвесь свет. – Каса! Вось што выратуе мяне!

І праўда, каса – вельмі ёмкая зброя. Чалавек з касою – грозны і абаронены. Скажыце, які дурань будзе нападаць на таго, хто трымае ў руках вострую касу?! Той жа толькі махне ёю – і ў любога пакоціцца галава з плячэй. Але то людзі. А гэта ж камары… – Я пакашу іх усіх!

Чалавек ужо і падбег да касы, ужо і выцягнуў кассё з зямлі, узяў у рукі, пачаў махаць ёю па хмарах камароў…

Аднак тут жа разгублена апусціў лязо долу, змрочна вылаяўся.

Вось ты, такі моцны і непрыступны, стаіш з касою. Не падыходзь – зарэжу! Цябе ўсе, здавалася б, павінны баяцца, абыходзіць бокам – як можна далей ад бяды.

А камары, хоць ты і махаеш касою, не баяцца, яны зноў і зноў налятаюць на цябе, напіваюцца тваёй крыві і ўступаюць месца іншым. Што камарам твая каса?! Для іх яна зусім не страшная. Ці ты махай ёю, ці ты рэж, ніводзін камар усё роўна не трапіць пад яе вострае лязо. Ды і зноў жа, хіба ты будзеш ганяцца з ёю за кожным камаром? Каб адрэзаць яму галаву ці крылы?

Якую галаву, якія крылы?!

Ён са злосцю кінуў вобземлю касу, збольшага абтросся ад камароў і спяшаючыся, стрымгалоў кінуўся назад, да свае машыны – у яго яшчэ была на яе хоць маленькая, але ўсё ж надзея.

І ўсе камары, здаецца, паляцелі ўслед за ім.

Па дарозе ён падабраў кола, якое адвалілася, паднёс яго да машыны, паспрабаваў прыладзіць, прыкруціць назад, але гэта было немагчыма, – яно не звінцілася, а зрэзалася начыста.

Чалавек кінуў яго, піхнуў нагою, яшчэ раз агледзеў машыну, шукаючы, дзе б схавацца ад камароў, але ўбачыўшы, што ў ёй не схаваешся – машына была зусім адкрытая, – сплюнуў на руль і паціху, ужо не спяшаючыся і не зганяючы з сябе камароў, пайшоў па дарозе, па якой, поўны надзей, нядаўна прыехаў.

Чалавек ведаў, што камары заядуць яго, і тым не менш быў спакойны. Ён зразумеў, што змагацца з камарамі не варта, бо ўсё роўна іх не пераможаш.

Можна перамагчы аднаго камара. Можна сотню, тысячу, мільён…

Але ўсіх камароў, увесь народ камарыны не пераможаш.

Хоць чалавек і мацнейшы за камара.