Текст книги "Казкi (на белорусском языке)"

Автор книги: Якоб и Вильгельм Гримм братья

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 15 страниц)

Гримм Братья
Казкi (на белорусском языке)

Браты Грым

КАЗКI

ГЕНЗЕЛЬ I ГРЭТЭЛЬ

Жыў на ўзлессi глухога бору бедны дрывасек са сваёй жонкаю i дваiмi дзецьмi; хлопчыка называлi Гензель, а дзяўчынку – Грэтэль. Жыў дрывасек надгаладзь; але наступiла аднойчы на той зямлi такая дарагоўля, што не было за што яму купiць нават хлеба замарыць чарвячка.

I вось пад вечар, лежачы на пасцелi, пачаў ён думаць, i ўсё адольвалi яго розныя думкi i клопаты; паўздыхаў ён i кажа жонцы:

– Што ж цяпер будзе з намi? Як нам пракармiць няшчасных дзяцей, нам i самiм няма чаго есцi!

– А ведаеш што, – адказала жонка, – давай раненька, як толькi пачне днець, завядзём дзяцей у лес, у самы глухi гушчар; запалiм iм вогнiшча, дадзiм кожнаму па лусце хлеба, а самi пойдзем на работу i пакiнем iх адных. Дарогi дадому яны не знойдуць, вось мы ад iх i пазбавiмся.

– Не, жонка, – гаворыць дрывасек, – гэтага я не зраблю, бо сэрца ў мяне не камень, я дзяцей адных кiдаць у лесе не магу, там нападуць на iх дзiкiя звяры i iх з'ядуць.

– Эх ты, дурань! – зазлавала жонка. – Учацвярых жа мы ўсе з голаду прападзем, i застанецца толькi адно – труны збiваць. – I яна грызла яго да той пары, пакуль ён з ёй згадзiўся.

– А ўсё ж шкада мне маiх няшчасных дзяцей! – сказаў дрывасек.

Галодныя дзецi не спалi, дык чулi ўсё, што i як гаварыла мачыха iхняму бацьку. Залiлася Грэтэль горкiмi слязьмi i кажа Гензелю:

– Мусiць, нам цяпер загiнуць прыйдзецца.

– Цiшэй, Грэтэль, – прамовiў Гензель, – не бядуй, я што-небудзь ды прыдумаю, як нам выратавацца.

I вось калi бацькi заснулi, ён падняўся, надзеў сваю куртачку, адчынiў дзверы ў сенi i цiхенька выйшаў на двор. У гэты час ярка свяцiў месяц, i белыя каменьчыкi, што ляжалi перад хаткай, блiшчэлi, быццам кучкi сярэбраных манетаў.

Гензель нагнуўся i напоўнiў iмi кiшэню. Пасля вярнуўся ён у хату i шапнуў Грэтэль:

– Суцешся, мiлая сястрычка, спi сабе цяпер спакойна, Бог нас не пакiне. I тут жа ён зноў лёг на сваю пасцель.

Толькi пачаўся свiтанак, яшчэ i сонейка не ўзыходзiла, а мачыха падышла ўжо i пачала будзiць iх:

– Гэй вы, лежнi, час падымацца, збiрайцеся з намi ў лес па дровы!

Дала яна кожнаму з iх па лусце хлеба i кажа:

– Вось гэта будзе вам на полудзень; ды глядзiце, не з'ешце ўсяго раней часу, больш нiчога я вам не дам.

Грэтэль схавала хлеб у свой фартух, бо ў Гензеля кiшэня поўнiлася каменнямi. I яны сабралiся iсцi разам у лес. Прайшлi яны крыху, раптам Гензель запынiўся, азiрнуўся, паглядзеў на хацiну, – так вось ён раз за разам азiраўся i запыняўся. А бацька яму i кажа:

– Гензель, чаго гэта ты ўсё азiраешся ды азiраешся? Не марудзь, iдзi шпарчэй.

– Ах, татачка, – адказаў яму Гензель, – я ўсё гляджу на сваю белую кошачку, вунь сядзiць яна на страсе, нiбы хоча сказаць мне "бывай".

А мачыха i гаворыць:

– Эх, дурань ты, гэта ж не твая котка, гэта ранiшняе сонца блiшчыць на трубе.

А Гензель зусiм i не на кошачку пазiраў, а даставаў з кiшэнi i кiдаў на дарогу блiскучыя каменьчыкi.

Вось увайшлi яны ў самую лясную нетру, а бацька i кажа:

– Ну, дзецi, збiрайце тут галлё, а я зраблю вам цяпельца, каб вы не ахаладалi.

Гензель i Грэтэль нанеслi шмут галля. Падпалiлi яго. Калi полымя добра ўспыхнула, мачыха падае голас:

– Ну, дзеткi, кладзiцеся цяпер ля вогнiшча ды адпачнiце як след, а мы пойдзем у лес дровы секчы. Закончым працу, вернемся сюды i возьмем вас дахаты.

Селi Гензель i Грэтэль ля агню, i, калi надышоў поўдзень, кожны з iх з'еў па кавалачку хлеба. Яны ўвесь час чулi стук сякеры i думалi, што iхнi бацька дзесьцi паблiзу. Але гэта быў зусiм не стук сякеры, а цурбана, якi навязаў дрывасек да сухога дрэва, i ён, гайдаючыся ад ветру, стукаў аб ствол.

Доўга сядзелi яны вось так ля агню, ад стомы пачалi злiпацца iхнiя вочы, i яны моцна-моцна заснулi. А калi прахапiлiся, была ўжо глухая ноч. Заплакала Грэтэль i кажа:

– Як жа нам цяпер выбрацца з лесу?

Пачаў Гензель яе суцяшаць.

– Пачакай крышачку, хутка ўзыдзе месяц, i мы тады знойдзем дарогу.

Калi ўзышоў месяц, узяў Гензель сястрычку за руку i патупаў ад каменьчыка да каменьчыка, а зiхацелi яны, быццам новыя сярэбраныя грошы, i падказвалi дзецям сцежку-дарожку. Яны iшлi ўсю ноч бесперапынна i падышлi на свiтанку да бацькавай хацiны.

Яны пастукалi, мачыха адчынiла iм дзверы; бачыць яна, што гэта Гензель i Грэтэль, i кажа:

– Што ж гэта вы, паганыя дзецi, так доўга спалi ў лесе? А мы ўжо думалi: вы дахаты не хочаце вяртацца.

Узрадаваўся бацька, убачыўшы дзяцей, – было ў яго на душы цяжка, што кiнуў ён iх адных.

А хутка зноў насталi голад i нястача, i дзецi падслухалi, як мачыха ўночы, лежачы ў пасцелi, гаварыла бацьку:

– У нас зноў усё ўжо з'едзена, засталося толькi паўакрайца хлеба, вiдаць, нам хутка будзе канец. Трэба ўсё ж нам ад дзяцей пазбавiцца: давай завядзем iх у лес яшчэ далей, каб не знайшлi яны дарогу дадому, iншага выйсця ў нас няма.

Зашчымела, забалела дрывасекава сэрца, i ён падумаў: "Ужо лепей мне апошняй крошкай з дзецьмi падзялiцца". Але жонка i чуць пра тое не хоча, пачала яго лаяць i папiкаць. I вось – як пагана пачнеш, дык добра не скончыш, – саступiў ён раз, давялося яму i цяпер саступiць.

Дзецi яшчэ не спалi i чулi ўсю гэтую гаману. I толькi бацькi заснулi, падняўся Гензель зноў, каб выйсцi на двор i назбiраць каменьчыкаў, як i ў мiнулы раз, але мачыха замкнула дзверы, i Гензель выйсцi з хацiны не змог. Ён пачаў суцяшаць сваю сястрычку i кажа:

– Не плач, Грэтэль, спi спакойна, Бог нам як-небудзь ды паспрыяе.

Ранiчкай прыйшла мачыха i ўстурыла дзяцей з пасцелi. Дала iм кавалак хлеба, ён быў яшчэ меншы, чым той раз. Па дарозе ў лес Гензель крышыў хлеб у кiшэнi, усё запыняўся i кiдаў хлебныя крошкi на дарогу.

– Што гэта ты, Гензель, усё запыняешся ды азiраешся? – запытаў бацька. Iдзi, як i мы ўсе.

– Ды гэта я гляджу на свайго голуба, вунь сядзiць ён на страсе дома, нiбы са мной развiтваецца, – адказаў Гензель.

– Дурань ты, – сказала мачыха, – гэта зусiм не голуб твой, гэта ранiшняе сонца блiшчыць на вяршку трубы.

А Гензель усё кiдаў i кiдаў па дарозе хлебныя крошкi. Вось мачыха завяла дзяцей яшчэ далей у лес, дзе яны нi разу яшчэ не былi. Запалiлi зноў вялiкае вогнiшча, i кажа мачыха:

– Дзеткi, сядайце вось тут, а стомiцеся, дык паспiце крыху; а мы пойдзем у лес дровы секчы, а вечарам, як скончым работу, вернемся i возьмем вас дадому.

Калi надышоў поўдзень, падзялiлася Грэтэль сваёй лустай хлеба з Гензелем, – бо ён увесь свой хлеб пакрышыў i пакiнуў на дарозе. Пасля яны заснулi. Але вось ужо i вечар мiнуўся, i нiхто па няшчасных дзяцей не прыходзiў. Прачнулiся яны цёмнай ноччу, i пачаў Гензель суцяшаць сястрычку:

– Пачакай, Грэтэль, вось хутка месяц узыдзе, i пачнуць вiдаць хлебныя крошкi, што я апусцiў на дарогу, яны падкажуць нам дарогу дахаты.

Вось выплыў месяц, i дзецi рушылi ў шлях-дарогу, але хлебных крошак не ўбачылi, – тысячы птушак, што лётаюць у полi i ў лесе, усе iх падзяўблi. Тады Гензель i кажа Грэтэль:

– Мы ўжо як-небудзь ды знойдзем дарогу.

Але яны яе не знайшлi. Давялося iм iсцi ўсю ноч i ўвесь дзень, з ранiцы i да сама вечара, але выбрацца з лесу яны не маглi. Дзецi моцна захацелi есцi, бо яны нiчога не бралi ў рот, апроч ягад, што збiралi па шляху. Яны так стамiлiся, што ледзь-ледзь перастаўлялi ногi, i вось прылеглi яны пад дрэвам i заснулi.

Надышла ўжо трэцяя ранiца з таго часу, як пакiнулi яны бацькавую хацiну. Пайшлi яны далей. Iдуць i iдуць, а лес усё глыбей i цямней, i, калi б неўзабаве не падаспела помач, яны зусiм змаглiся б.

Вось наступiў поўдзень, i яны заўважылi на галiнцы беласнежную птушачку. Яна спявала так хораша, што яны запынiлiся i зачаравалiся яе спевам. Але нечакана птушачка замоўкла i, узмахнуўшы крыллямi, паляцела перад iмi, а яны пайшлi за ёю ўслед, i iшлi, пакуль нарэшце не дабралiся да хацiнкi, дзе птушачка села на страсе. Падышлi яны блiжэй, бачаць: зроблена хацiнка з хлеба, страха на ёй з пернiкаў, а ваконцы ўсе з празрыстага ледзянца.

– Вось мы за яе i возьмемся, – сказаў Гензель, – i будзе ў нас слаўны пачастунак! Я ад'ем кавалак страхi, а ты, Грэтэль, бярыся за акенца, – яно, мусiць, вельмi салодкае.

Узабраўся Гензель на хацiнку i адламаў кавалачак страхi, каб пасмакаваць, якая яна, а Грэтэль падышла да акенца i пачала яго грызцi.

Раптам пачуўся з сярэдзiны чыйсьцi тоненькi галасочак:

– Хрусь ды хрумстна пад акном,

Хто грызе i точыць дом?

Дзецi адказалi:

– Гэта госць цудоўны,

Ветрык наш вандроўны.

I, не зважаючы, яны прадаўжалi аб'ядаць домiк. Гензель, якому вельмi спадабалася страха, адарваў ад яе вялiкi кавалак i скiнуў унiз, а Грэтэль выламала цэлае круглае шкло з ледзянца i, усеўшыся каля хацiнкi, пачала iм ласавацца.

Раптам адчынiлiся дзверы, i выйшла адтуль, абапiраючыся на мылiцу, вельмi старая бабуля. Гензель i Грэтэль так напужалiся, што выпусцiлi з рук ласунак. Пахiтала старая галавою i кажа:

– Э, мiлыя дзеткi, хто гэта вас сюды прывёў? Ну, калi ласка, заходзьце ў хацiнку, кепска вам тут не будзе.

Яна ўзяла iх абоiх за рукi i ўвяла ў сваю хацiну. Прынесла iм смачнай ежы – малака з блiнамi, пасыпанымi цукрам, яблыкаў i арэхаў. Пасля яна паслала дзве прыгожыя пасцелькi i накрыла iх белымi коўдрамi. Улеглiся Гензель i Грэтэль i палiчылi, што трапiлi, бадай, у рай.

Але старая толькi прыкiнулася такою добрай, а была яна на самай справе злая ведзьма, што падпiльноўвае дзяцей, i хацiнку з хлеба зладзiла для таго, каб лепш заманiць. Калi хто трапляў да яе ў рукi, яна таго забiвала, пасля варыла i з'ядала, i было гэта для яе святам. У ведзьмаў заўсёды бываюць чырвоныя вочы, i бачаць яны ўдалечыню слаба, але затое ў iх нюх, як у звяроў, i яны адчуваюць, калi чалавек блiзка.

Калi Гензель i Грэтэль падыходзiлi да яе хацiны, яна злосна зарагатала i пацерла рукi з ухмылкаю:

– Вось яны i мае! Цяпер ужо iм адгэтуль не ўцячы!

Рана-ранiчкай, калi дзецi яшчэ спалi, яна паднялася, зiрнула, як яны спяць спакойна ды якiя ў iх пульхныя i ружовыя шчочкi, i ўсцешылася: "Будзе-будзе для мяне смачны сняданак!"

Яна схапiла Гензеля сваёй кастлявай рукою, занесла яго ў хлеў, а пасля замкнула за сабой дзверы з жалезнымi кратамi – няхай лемантуе колькi хоча, нiшто яму не паможа. Затым пайшла яна да Грэтэль, раскатурхала яе, пабудзiла i кажа:

– Падымайся, гультайка, ды прынясi мне вады, згатуй свайму брату што-небудзь смачнае, – вунь сядзiць ён у хляве, няхай сыцее i гладзее. А калi распаўнее, я яго з'ем.

Залiлася Грэтэль горкiмi слязьмi, але – што рабiць? – давялося ёй рабiць тое, што загадала злая ведзьма.

I вось былi згатаваныя для Гензеля самыя смачныя стравы, а Грэтэль засталiся толькi адны недаедкi.

Кожную ранiцу падыходзiла старая да маленькага хлява i гаварыла:

– Гензель, пакажы мне свае пальцы, я хачу ўбачыць, цi даволi ты папаўнеў.

Але Гензель падымаў костачку, i старая, якая слаба бачыла, не магла разгледзець, што гэта такое, i думала, што гэта Гензелевы пальцы, i здзiўлялася, чаму гэта ён зусiм не правiцца.

Так мiнула чатыры тыднi, але Гензель усё яшчэ быў худы, – тут старая страцiла ўсякую цярплiваць i чакаць больш не захацела.

– Эй, Грэтэль, – крыкнула яна дзяўчынцы, – варушыся жвавей, прынясi вады: усё роўна – цi тлусты Гензель, цi сухарэбры, а ўжо заўтра ранiцай я яго закалю i згатую.

Ой як бедавала няшчасная сястрычка, калi давялося ёй цягаць ваду, як цяклi ў яе слёзы струменямi па шчоках!

– Божа, ды памажы ж ты нам! – усклiкнула яна. – Лепш бы нас разарвалi дзiкiя звяры ў лесе, тады хоць бы загiнулi мы разам.

– Ну, годзе ныць! – закрычала старая. – Цяпер табе нiхто не паможа.

Ранiчкай Грэтэль павiнна была падняцца, выйсцi на двор, пачапiць кацёл з вадою i раскласцi агонь.

– Спачатку мы спячом хлеб, – сказала старая, – я ўжо выпалiла печ i замясiла цеста. – Яна штурхнула бедную Грэтэль да самай печы, адкуль ледзь не апалiла яе пякельным полымем.

– Ну, лезь у печ, – загадала ведзьма, – ды паглядзi, цi добра яна напаленая, цi не час булкi туды падаваць.

Толькi паспрабавала Грэтэль лезцi ў печ, як ужо старая тут жа наладзiлася зачынiць яе там засланкай, каб Грэтэль засмажыць, а потым i з'есцi. Ды Грэтэль здагадалася, што задумала старая, i кажа:

– Ды я не ведаю, як гэта зрабiць, як мне туды залезцi.

– Вось дурная гуска, – незадаволена сказала старая, – глядзi, якiя вялiкiя чалеснiкi, я i то магу туды залезцi, – i яна ўзабралася на прыпек i засунула галаву ў печ.

Тут Грэтэль як пiхне ведзьму, ды так, што тая апынулася ў самым полымi. Хуценька Грэтэль прыкрыла печ жалезнай засланкаю i заперла на засаўку. У-ой як страшэнна завыла ведзьма! А Грэтэль пабегла; i згарэла ведзьма-душагубка ў страшэннай пакуце.

Кiнулася Грэтэль хутчэй да Гензеля, адчынiла хлеў i ўсклiкнула:

– Гензель, мы выратаваныя: старая ведзьма згiнула!

Выiмчаў Гензель з хлява, быццам птушка з клеткi, калi адчыняць перад ёй дзверцы. Як узрадавалiся яны, як кiнулiся адно да аднаго, як скакалi яны ад уцехi, як моцна яны цалавалiся! I паколькi iм не было чаго цяпер баяцца, дык яны ўвайшлi ў ведзьмiну хацiну, а стаялi там усюды па кутах куфэркi з жэмчугам i каштоўнымi каменьчыкамi.

– Гэтыя, бадай, будуць лепшыя за нашыя пясчанiкi, – сказаў Гензель i напоўнiў самацветамi поўныя кiшэнi.

– Мне таксама хочацца што-небудзь прынесцi дадому, – прамовiла Грэтэль i насыпала каменьчыкаў у фартух.

– Ну, а цяпер бяжым хутчэй адсюль, – сказаў Гензель, – бо нам трэба яшчэ выбрацца з ведзьмiнага лесу.

Вось прайшлi яны подбегам гадзiны са дзве i натрапiлi нарэшце на вялiкае возера.

– Не перабрацца нам цераз яго, – засмуцiўся Гензель, – нiдзе не бачна нi кладачкi, нi мосцiка.

– Ды i лодачкi нiдзе не вiдаць, – уздыхнула Грэтэль, – а вунь плыве белая качачка; калi я яе папрашу, яна паспрыяе нам перабрацца на той бераг.

I папрасiла Грэтэль:

– Кача, качачка, хутчэй

Падплывi да нас яшчэ.

Няма сцежкi, няма кладкi

Перапраў нас неадкладна!

Падплыла качачка, сеў на яе Гензель i паклiкаў сястрычку, каб i яна села побач з iм.

– Не, – адказала Грэтэль, – качачцы будзе зацяжка; няхай перавязе яна спачатку цябе, а потым i мяне.

Так добрая качачка i зрабiла, i калi яны шчаслiва перабралiся на той бераг i пайшлi далей, дык лес пачаў iм усё больш знаёмець, i яны заўважылi нарэшце здалёку бацькоўскi дом. Тут з радасцi яны кiнулiся бегчы, ускочылi ў пакой i прыпалi да бацькi.

З таго часу як той звёў дзяцей у лес, не было ў яго нi хвiлiны вясёлага настрою, а жонка ягоная памерла. Апусцiла Грэтэль падол фартуха, i пасыпалiся на дол жэмчуг ды самацветы, а Гензель дастаў iх з кiшэнi жменяю.

I скончылася iхняя нястача i гора, i пачалi жыць яны шчаслiва ўсе разам.

Тут i казка запыняецца,

А вунь мышка наперад спяшаецца;

Хто зловiць яе, той

Пашые сабе шапку скураную,

Ды вялiкую, не малую.

ШЭСЦЬ ЛЕБЕДЗЯЎ

Паехаў аднойчы кароль на паляванне ў вялiкi глухi лес; без стомы ганяўся ён за звярамi, i нiхто з яго людзей не мог за iм паспець. А тут ужо добра такi звечарэла; прытрымаў тады кароль свайго каня, азiрнуўся i бачыць, што заблудзiўся. Давай ён шукаць дарогу, але знайсцi нiяк не можа.

I вось убачыў ён у лесе бабульку, галава ў яе аж траслася ад старасцi; а iшла яна проста насустрач яму, i была то ведзьма.

– Бабуля, – звярнуўся кароль да яе, – цi не маглi б вы паказаць мне дарогу з лесу?

– О, так, ваша ягамосць кароль, – адказала яна, – я гэта магу, але пры адной умове, калi вы не выканаеце яе, то не выйсцi вам з лесу нiколi i загiнеце вы тут ад голаду.

– А якая ж гэта ўмова? – пытаецца кароль.

– Ёсць у мяне дачка, – гаворыць старая, – яна такая прыгажуня, якой вам у цэлым свеце не знайсцi, i вартая яна таго, каб стаць вашай жонкай; калi вы згодны зрабiць яе каралевай, дык я пакажу вам дарогу з лесу.

Кароль ад страху згадзiўся, i старая прывяла яго ў сваю хацiну, дзе ля печы сядзела яе дачка. Яна сустрэла караля так, нiбыта толькi яго i чакала; i ўбачыў кароль, што яна вельмi прыгожая, аднак яна не спадабалася яму, i ён не мог пазiраць на яе без затоенага страху. Калi кароль пасадзiў дзяўчыну на каня, старая паказала яму дарогу i кароль зноў вярнуўся ў свой каралеўскi замак, дзе яны i справiлi вяселле.

А кароль ужо быў аднойчы жанаты, i ад першай жонкi было ў яго сямёра дзяцей – шэсць хлопчыкаў i адна дзяўчынка, i любiў ён iх больш за ўсё на свеце. Але ён баяўся, каб не пачала мачыха дрэнна з iмi абыходзiцца, каб не зрабiла iм якога лiха, i вось адвёз ён iх у таемны замак, якi знаходзiўся якраз пасярод лесу. Ён быў так схаваны ў лясным гушчары i так цяжка было адшукаць да яго дарогу, што i сам кароль не знайшоў бы яе, каб не падаравала яму адна чарадзейка клубок чароўных нiтак; i быў той клубок такi, што варта кiнуць яго перад сабою, як ён сам размотваўся i паказваў шлях-дарогу.

Вельмi часта ездзiў кароль да сваiх любiмых дзяцей у лес; i нарэшце каралева зацiкавiлася пастаяннымi яго адлучкамi; захацелася ёй даведацца, што ён робiць у лесе адзiн. Шмат грошай дала яна сваiм слугам, i яны выдалi ёй таямнiцу, а таксама расказалi пра клубок нiтак, якi адзiны можа паказаць туды дарогу. I не мела яна спакою да той пары, пакуль не выведала, дзе кароль хавае гэты клубок; затым пашыла яна з шоўку маленькiя белыя сарочкi i зашыла ў iх свае чары, бо яшчэ ад мацi ведала яна сакрэты чарадзейства.

Вось аднойчы паехаў кароль на паляванне, а яна ўзяла тыя сарочкi i выправiлася ў лес, i клубок паказаў ёй шлях-дарогу. Дзецi, калi ўбачылi здалёку, што нехта наблiжаецца, падумалi, што гэта iдзе да iх дарагi бацька, i радасна выбеглi насустрач яму. I тады накiнула яна на кожнага з iх сарочку; i як толькi дакранулiся тыя сарочкi да iхняга цела, ператварылiся браты ў лебедзяў, узнялiся над лесам i паляцелi.

Вярнулася каралева дамоў дужа задаволеная, думаючы, што яна пазбавiлася ад сваiх пасынкаў; але дзяўчынка не выбегла разам з братамi насустрач ёй, а каралева гэтага не заўважыла. На наступны дзень кароль прыйшоў праведаць сваiх дзяцей, але знайшоў толькi дачку.

– А дзе ж твае браты? – спытаўся ён.

– Бяда, дарагi татка, – адказала дачка, – яны паляцелi i пакiнулi мяне адну. – I расказала яму, што бачыла з акенца, як браты лебедзямi праляцелi над лесам, i паказала пер'е, якое скiнулi яны на падворку i якое яна падняла. Замаркоцiўся кароль, але не ведаў, што гэтую нядобрую справу зрабiла каралева; спалохаўся, што ў яго ўкрадуць i дачку, i вырашыў забраць яе з сабою. Але яна баялася мачыхi i ўпрасiла караля пакiнуць яе яшчэ на адну ноч у лясным замку.

Бедная дзяўчынка падумала: "Нядоўга мне заставацца тут, – пайду я на пошукi сваiх братоў".

Вось ужо i ноч апусцiлася на лес, i выбегла яна з замка i пайшла проста ў лясны гушчар. Праблукала ўсю ноч i ўвесь дзень, пакуль, нарэшце, ад стомы iсцi ўжо не магла. I заўважыла яна паляўнiчы домiк, увайшла ў яго, бачыць – пакой, а ў iм шэсць маленькiх ложкаў, але яна не адважылася легчы, а залезла пад адзiн з ложкаў i вырашыла там начаваць.

Неўзабаве i сонца зайшло, i пачула яна шум i ўбачыла, што прыляцелi да акна шэсць лебедзяў. Яны ўселiся на акне i пачалi здзьмухваць сваё пер'е, i вось лебядзiны ўбор звалiўся з iх, як сарочка. Зiрнула на iх дзяўчынка i пазнала сваiх братоў, узрадавалася i вылезла з-пад ложка. Браты ўбачылi сваю сястру i ўсцешылiся не менш за яе, але радасць iх была кароткай.

– Табе нельга заставацца тут, – сказалi яны, – гэта прытон разбойнiкаў. Калi разбойнiкi вернуцца i знойдуць цябе тут, яны заб'юць цябе.

– А хiба вы не можаце мяне абаранiць? – спытала ў iх сястрычка.

– Не, – адказалi яны, – мы можам скiдаць свой лебядзiны ўбор толькi на чвэрць гадзiны вечарам, тады мы становiмся людзьмi, а затым зноў ператвараемся ў лебедзяў.

Заплакала сястрычка i кажа:

– А хiба нельга зняць з вас чары?

– Не, – уздыхнулi яны, – зрабiць гэта вельмi цяжка. На працягу шасцi гадоў ты не павiнна нi гаварыць, нi смяяцца, i мусiш пашыць нам за гэты час шэсць сарочак з кветказору. А калi ты вымавiш хоць адно слова, дык уся твая праца прападзе.

Пакуль браты расказвалi ёй пра гэта, мiнула чвэрць гадзiны, i яны зноўку сталi лебедзямi i вылецелi праз акно.

Але дзяўчынка цвёрда вырашыла вызвалiць сваiх братоў, нават калi б дзеля гэтага спатрэбiлася яе жыццё. Яна пакiнула паляўнiчы домiк i пайшла ў самы гушчар, залезла на дрэва i там пераначавала. Ранкам яна спусцiлася з дрэва, назбiрала кветказору i пачала шыць. Размаўляць ёй не было з кiм, а смяяцца i зусiм не хацелася...

Так мiнула шмат часу, i здарылася, што кароль той краiны паляваў у лесе, i яго егеры пад'ехалi да дрэва, на якiм сядзела дзяўчынка. Яны паклiкалi яе:

– Хто ты?

Яна нiчога не адказала.

– Спусцiся да нас, – папрасiлi яны, – мы нiчога дрэннага табе не зробiм.

Але яна толькi галавой пакруцiла.

Калi яны пачалi яе распытваць, яна скiнула iм залатыя каралi i думала, што яны задаволяцца гэтым. Але яны ўсё задавалi i задавалi пытаннi; тады яна скiнула iм свой пояс; але калi i гэта не дапамагло, скiнула iм свае падвязкi, такiм чынам неўзабаве яна аддала iм усё, што на ёй было, i засталася ў адной сарочцы. Але егеры i тады не адчапiлiся ад яе; яны залезлi на дрэва, знялi яе адтуль i прывялi да караля. Кароль спытаў:

– Хто ты? Што ты там робiш на дрэве? – Але яна нiчога не адказала.

Ён распытваў яе на ўсiх мовах, якiя толькi ведаў, але яна заставалася маўклiвай як рыба. А была яна прыгожая, i вось кароль моцна ў яе закахаўся. Ён ухутаў яе ў свой плашч, пасадзiў перад сабой на каня i прывёз яе ў свой замак. I загадаў ён апрануць яе ў багатыя ўборы, i стала яна прыгажэйшая. Але нельга было дабiцца ад яе хоць слова. Ён сеў ля стала побач з ёю, i сцiпласць яе i нясмеласць так спадабалiся яму, што ён сказаў:

– Вось з гэтай хачу я ажанiцца i нi з якой iншай на свеце. – I праз колькi дзён ён павянчаўся з ёю.

Але была ў караля злая мацi – ёй не спадабалася яго жанiцьба i яна пачала зласлiвiць пра маладую каралеву.

– Хто ведае, адкуль узялася гэтая дзеўка, – гаварыла яна, – нiводнага слова прамовiць не можа; яна не вартая быць жонкай караля.

Праз год, калi каралева нарадзiла першынца, старая забрала яго, а каралеве пад час сну вымазала рот крывёю. Затым яна пайшла да караля i абвiнавацiла яе ў тым, што яна людаедка. Кароль не хацеў у гэта верыць i не дазволiў прычынiць каралеве зло. А яна ўвесь час шыла сарочкi i нi на што iншае не звяртала ўвагi.

Калi ж зноў нарадзiла яна прыгожага хлопчыка, лiхая свякруха зноўку ўтварыла такi ж самы падман, але кароль не хацеў верыць яе злосным словам. Ён сказаў:

– Яна вельмi сцiплая i добрая, каб магла здзейснiць такое; калi б яна не была нямая, дык даказала б сваю невiнаватасць.

Але старая i на трэцi раз украла нованароджанае немаўлятка i абвiнавацiла каралеву, якая не прамовiла нi слова ў сваю абарону. Каралю ж заставалася толькi адно – аддаць яе пад суд; i прысудзiлi спалiць яе на кастры.

Надышоў дзень выканання прысуду, а быў гэта якраз апошнi дзень з тых шасцi гадоў, на працягу якiх яна не магла нi гаварыць, нi смяяцца.

Яна пашыла за гэты час шэсць сарочак, i толькi на апошняй сарочцы яшчэ не было левага рукава.

Калi павялi яе на касцёр, захапiла яна з сабой сарочкi, i калi завялi яе ўжо на памост i вось-вось павiнны былi распалiць вогнiшча, азiрнулася яна i бачыць – ляцяць да яе шэсць лебедзяў. I зразумела яна, што блiзка яе вызваленне, i затрапятала ў яе сэрца ад радасцi.

Шумна падляцелi да яе лебедзi i апусцiлiся так нiзка, што яна паспела кiнуць iм сарочкi; i як толькi да iх дакранулiся тыя сарочкi, звалiлiся з iх лебядзiныя ўборы, i стаялi перад ёй яе браты, жывыя, здаровыя, i па-ранейшаму прыгожыя, – толькi ў малодшага не хапала левага рукава, i таму на спiне ў яго засталося лебядзiнае крыло. Пачалi яны абдымацца ды цалавацца, i прыйшла каралева да караля, i ён быў моцна здзiўлены, але вось загаварыла яна i сказала:

– Мой любы кароль, з гэтай пары я магу размаўляць i скажу табе, што я нi ў чым не вiнаватая, – i яна расказала яму пра падман старой свекрывi, якая забрала i схавала траiх яе дзяцей. I прынеслi iх у замак на вялiкую радасць караля, а злосную свякроў у пакаранне спалiлi на кастры, i застаўся ад яе адзiн толькi попел.

А кароль i каралева разам з шасцю сваiмi братамi жылi мiрна i шчаслiва доўга-доўга.

ЧОРТ З ТРЫМА ЗАЛАТЫМI ВАЛАСАМI

Жыла аднойчы бедная жанчына, вось нарадзiла яна сыночка, нарадзiўся ён на свет у сарочцы, i было яму прадказана, што на чатырнаццатым годзе ён ажэнiцца з каралеўскай дачкой. I здарылася, што неўзабаве пасля гэтага прыбыў у гэтую вёску кароль; але нiхто не ведаў, што гэта кароль, i калi ён пачаў распытваць у людзей, што ў iх новага, яму адказалi:

– Ды вось нарадзiлася ў нас на гэтых днях дзiця ў сарочцы; што яно нi задумае, ва ўсiм яму будзе ўдача. I прадказана яму яшчэ, што на чатырнаццатым годзе быццам ажэнiцца ён з каралеўскай дачкой.

А было ў караля сэрца лiхое; разгневаўся ён, даведаўшыся аб такiм прадказаннi, i пайшоў да бацькоў хлопчыка, прыкiнуўся такiм ласкавым, такiм добрым i кажа:

– Вы людзi бедныя, аддайце мне ваша дзiця, ужо я аб iм паклапачуся.

Спачатку яны адмаўлялiся, але калi гэты чужы чалавек прапанаваў iм за гэта нямала золата, яны вырашылi: "Ужо як ён нарадзiўся шчаслiўцам, то будзе гэта для яго да лепшага", i яны згадзiлiся i аддалi хлопчыка.

Паклаў кароль дзiця ў паходны куфэрак i паскакаў з iм далей. Пад'ехаў ён да глыбокага вiру, кiнуў куфэрак у ваду i падумаў: "Вось я i выратаваў сваю дачку ад няпрошанага жанiха". Але куфэрак не патануў, а паплыў, нiбы караблiк, i нi адна кропля вады ў яго не прасачылася. I адплыў ён на дзве мiлi ад каралеўскай сталiцы, прыплыў да млына i спынiўся каля плацiны. На шчасце, стаяў паблiзу батрак з млына, ён заўважыў куфэрак i выцягнуў яго бусаком на бераг, думаючы знайсцi ў iм немалыя скарбы; але калi ён яго адчынiў, то ўбачыў, што ляжыць у iм прыгожы хлопчык, здаровы i вясёлы. Ён прынёс яго да млынара i яго жонкi, i паколькi дзяцей у iх не было, то млынарыха зарадавалася i кажа:

– Гэта сам Пан Бог паслаў нам дзiцятка.

Пачалi яны аб знайдышы клапацiцца, i ён вырас, выхаваны на многiх дабрадзейных справах.

Але вось здарылася аднойчы, што кароль, жадаючы схавацца ад навальнiцы, зайшоў на млын i, заўважыўшы рослага хлопчыка, спытаў у млынара i яго жонкi, цi не iх гэта сын.

– Не, – адказалi яны, – гэта знайдыш. Чатырнаццаць гадоў таму назад яго прынесла ў куфэрку да нашай плацiны, i батрак выцягнуў яго з вады.

Тады кароль зразумеў, што гэта нiхто iншы, як той самы шчаслiвец, якога ён кiнуў у ваду, i ён сказаў:

– А цi нельга будзе, людзi добрыя, паслаць яго з маiм пiсьмом да каралевы. Я дам яму за гэта ўзнагароду – два залатыя.

– Як пажадае кароль, – адказалi млынар i млынарыха i загадалi юнаку рыхтавацца ў шлях-дарогу.

I напiсаў кароль лiст каралеве, а было ў iм сказана: "Як толькi гэты хлопчык прыбудзе з маiм пiсьмом, я загадваю яго забiць i закапаць у зямлю; i зрабiць усё гэта трэба да майго вяртання".

Выправiўся хлопчык з гэтым лiстом у дарогу, але на шляху заблудзiўся i трапiў пад вечар у дрымучы лес. У цемры ён заўважыў агеньчык: пайшоў насустрач яму i апынуўся каля хаткi. Зайшоў ён туды, бачыць – сядзiць каля печкi бабуля, а болей у хатцы нiкога няма. Яна згледзела юнака, спалохалася i кажа:

– Ты адкуль i куды кiруешся?

– Я iду з млына, – адказаў ён, – кiруюся да каралевы, нясу ёй пiсьмо; ды вось заблудзiўся ў лесе i хацеў бы ў цябе пераначаваць.

– Бедны ты хлопчык, – мовiла бабуля, – бо ты трапiў у разбойнiцкi прытон; калi разбойнiкi вечарам вернуцца дамоў, яны цябе заб'юць.

– Ну, што ж, няхай прыходзiць хто заўгодна, – сказаў юнак, – я нiкога не баюся; я так стамiўся, што iсцi далей не маю сiлы. – I ён лёг на лаўку i заснуў.

Неўзабаве з'явiлiся разбойнiкi i гнеўна спыталi, чаму тут ляжыць нейкi чужы хлопчык.

– Ах, – сказала бабуля, – ды гэта ж зусiм нявiннае дзiця. Хлопчык заблудзiўся ў лесе, i я з жалю яго прытулiла; ён павiнен даставiць пiсьмо каралеве.

Распячаталi разбойнiкi лiст, прачыталi яго, а напiсана ў iм было, што як толькi ён з'явiцца, яго трэба тут жа забiць. I вось адчулi жорсткiя разбойнiкi жаласлiвасць, iх атаман разарваў лiст i напiсаў замест яго новы, дзе сказана было, што як толькi ён з'явiцца, яго зараз жа трэба абвянчаць з каралеўскай дачкой. Яны пакiнулi яго спакойна спаць на лаўцы да самай ранiцы, а калi ён прачнуўся, далi яму лiст i паказалi дарогу.

Каралева, атрымаўшы лiст i прачытаўшы яго, зрабiла так, як было ў iм пазначана: яна загадала наладзiць пышнае вяселле, i каралеўна была павянчана са шчаслiўцам. А паколькi юнак быў прыгожы i ласкавы, то жыла яна з iм радасная i задаволеная.

Праз некаторы час кароль вярнуўся ў свой замак i ўбачыў, што споўнiлася прадказанне i шчаслiвец павянчаны з яго дачкой.

– Як жа гэта здарылася? – спытаў ён. – Я ж у сваiм пiсьме даў зусiм iншы ўказ.

Тады падала яму каралева лiст i сказала: няхай, маўляў, сам паглядзiць, што ў iм напiсана. Прачытаў кароль лiст i адразу заўважыў, што яго падмянiлi iншым. Ён спытаў у юнака, куды падзеўся даручаны яму лiст i чаму ён прынёс замест яго iншы.

– Я нiчога аб гэтым не ведаю, – адказаў ён, – мабыць, яго ноччу падмянiлi, калi я спаў у лесе.

I сказаў разгневаны кароль:

– Ну, гэта табе не надта лёгка пройдзе! Хто хоча атрымаць дачку маю за жонку, той павiнен здабыць мне з пекла тры залатыя валасы з галавы чорта, калi прынясеш, што я патрабую, то застанецца мая дачка тваёй жонкай.

Так думаў кароль адчапiцца ад яго раз i назаўсёды. Але шчаслiвец адказаў:

– Што ж, залатыя валасы я вам здабуду, чорта я не баюся. – На тым ён развiтаўся з каралём i пачаў сваю вандроўку.

I прывяла яго дарога ў адну сталiцу. Гарадскi брамнiк пачаў яго выпытваць, якое ён рамяство ведае i што ўмее рабiць.

– Я ўсё ўмею рабiць, – адказаў шчаслiвец.

– Тады акажы нам паслугу, – сказаў брамнiк, – растлумач, чаму наш фантан на рыначным пляцы, з якога раней бруiлася вiно, цяпер перасох i нават вада з яго не цячэ.

– Гэта я вам растлумачу, – адказаў юнак, – пачакайце толькi, пакуль я назад вярнуся.

I ён рушыў далей i падышоў да другога горада; i зноў спытаў у яго брамнiк, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.

– Я ўсё ўмею рабiць, – адказаў ён.

– Тады акажы нам паслугу i скажы, чаму дрэва ў нашым горадзе раней давала залатыя яблыкi, а цяпер на iм нават i лiсцяў няма.

– Гэта я вам растлумачу, – адказаў ён, – толькi пачакайце, пакуль я назад вярнуся.

Пайшоў ён далей i прыйшоў да вялiкай ракi, i трэба было яму цераз тую раку пераправiцца. Перавозчык спытаў у яго, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.

– Я ўсё ўмею рабiць, – адказаў ён.

– Тады акажы мне паслугу, – сказаў перавозчык, – растлумач мне, чаму я павiнен увесь час займацца перавозам i нiхто мяне нiколi не зменiць?

– Я гэта табе растлумачу, – адказаў ён, – толькi пачакай, пакуль я назад вярнуся.

Пераправiўся ён цераз раку i адшукаў уваход у апраметную. А было там чорна-чорна i сажай усё пакрыта, а чорта на той час дома не аказалася, i толькi сядзела там яго бабуля ў шырокiм, вялiкiм крэсле.