Текст книги "Афганская шкатулка"
Автор книги: Андрей Федоренко
Жанр:
Прочие приключения
сообщить о нарушении
Текущая страница: 16 (всего у книги 16 страниц)
Н. падумалася, колькі заходніх фільмаў ён перагледзеў за апошнія гады. Як там усё лёгка і проста! Знайшоў праблему – пазнаёміўся ў цягніку з дзяўчынаю, якая не пакінула свой тэлефон! Ды выйдзі з цягніка, заходзь у любую кавярню – і знойдзеш дванаццаць яшчэ лепшых, якія дадуць не толькі тэлефон!..
"Чаму ж я капаюся ў гэтым?
Таму, што веру адзіна сваёй інтуіцыі.
Таму, што мяне палохае гэта, мне гэта найбольш цікава; а каму не цікава і каго не палохае гэта – тым горш (ці лепш) для яго…»
І так, паехалі. Секс-матывы калі і ёсць, дык не галоўныя. Вырашэнне супярэчнасцяў – важнае, але недастатковае (мала што можа абяцаць жанчына, а потым не выконваць! Не трэба спадзявацца, тады не будзе і расчаравання).
Адкінем яе абяцанні, словы і магчымыя думкі. Возьмем канкрэтнае дзеянне. Учора раніцаю што зрабіла дзяўчына? Яна пайшла. І сёння пайшла. Узнік страх. І ўчора, і сёння.
Значыць, яму не хочацца, каб яго кідалі? Хочацца быць побач? Што ён хацеў узяць ад яе? Выгаварыцца? З такім жа поспехам можна было выгаварыцца і «чачэнцу», і сябрам, і маці, і жонцы…
Н. здавалася, што ён круціцца недзе блізка-блізка ад разгадкі. Нешта казала яму, падавала сігналы – "цяплей, цяплей!", калі ён пачынаў шукаць гэтай разгадкі не ў сваім жыцці, а ў сваіх ранейшых творах. Ён зноў пазваў на дапамогу памяць, і ўсплылі перад вачыма старонкі, раздзелы… Што хацелі яго героі ад жанчын? Ад адной – сексу, ад другой – пакаяння, ад трэцяй – усяго толькі тэлефоннага нумара… І побач з гэтым хаценнем заўсёды ішоў страх. Што кепскага рабілі, ці маглі зрабіць, яго героям тыя жанчыны? Маглі сысці, кінуць іх.
"І тады я пайшоў да Тані, – успамінаў Н. свае цытаты, – і бажуся, як толькі пастукаў у дзверы, зайшоў, сеў, павітаўся – уся мая трывога некуды знікла".
"Страшна і незразумела, калі думаеш, што яна бавіць час са мною і цалуе на развітанне…"
"Галоўнае, я падышоў, сеў насупраць – і ўсе страхі мінулі без следу. Як гіпноз. Як п'яніцу з пахмелля трэба гарэлка, так мне трэба яе бачыць увесь час".
"Ён заўсёды панічна баяўся расстанняў…"
Разгадка аж закружыла галаву.
А любімыя песні, якія ён заўсёды мурлыкае пра сябе, едучы на працу ці з працы, або напявае ўголас, калі застаецца адзін?
"Не говорите мне прошай – я это слово ненавижу…"
"Не уходи, побудь со мною…"
"Ён яшчэ вернецца!..»
"Бывай, абуджаная сэрцам дарагая, чаму так горка? – не магу я зразумець…»
"Я так устала с тобой расставаться, что ненавидеть стала дороги…"
"Давай пожмем друг другу руки – и в дальний путь на долгие года…"
"Самая нелепая ошибка – то, что ты уходишь от меня…»
Яшчэ раней Н. усё распытваў маці, які ён быў малы. "Ціхі быў, спаў усё, – адказвала маці неахвотна. – Я з раніцы пайду ў калгас, а ты ляжыш у калысцы, спіш, чакаеш, пакуль прыйду і пакармлю". – "Я заставаўся цэлы дзень галодны?" – "Ну, бацька карміў трохі… Нажуе якога хлеба ў суслу… А то раз баршчом цябе накарміў, у паўгода, ледзь адратавалі. Цэлы месяц у бальніцы з табою ляжала. Уколы табе ў галаву давалі". – "А я плакаў, калі ты раніцаю сыходзіла?" – "Гм, яшчэ як! Як і ўсе дзеці".
Адзін з нямногіх яркіх успамінаў да двух гадоў: калыска, з якой трэба выбрацца. Трэба знайсці чалавека, які ўратуе ад голаду, ад адзіноты. Палачкі з аднаго боку калыскі, аказваецца, можна рассунуць. Можна пралезці ў гэтую дзірку, вываліцца неяк. Удар аб падлогу. Боль, кроў. Прыбягаюць нейкія людзі (бацька?), сварацца, выціраюць кроў, кладуць назад у калыску. На гэты раз палачкі папраўленыя, сядзяць моцна, не рассунеш…
Ежу, ласку, супакой – усё можа даць адзін чалавек, Жанчына. І раптам яна сыходзіць. І дзіця не ведае, на колькі – на гадзіну, на дзень ці назаўсёды?
Дык што: кожнае расстанне з любой жанчынаю – закамплексаваны ў падсвядомасці тых гадоў страх? Не, не кожнае і не з любою. Гэта зусім проста. Страх ад развітання з жанчынамі такога тыпу, якія нагадваюць Н. маці. Якія словамі ці дзеяннямі пачынаюць клапаціцца пра яго, выказваць сваю прыхільнасць, любоў да яго.
Ён патрапляе ў залежнасць ад іх. Пакуль яны побач, яму спакойна. Пакуль яны побач, ад іх можна ўзяць штосьці.
Тыповы комплекс!..
Н. закурыў, падняў сумку і пайшоў назад на прыпынак. Шумны горад пасвятлеў і даўно ўжо жыў сваім – чужым, незразумелым жыццём.
Н. не спяшаўся.
"Добра, комплекс. Але разгадка комплексу нічога не дае. Псіхааналізам вылечыцца немагчыма.
Даўно і не мною даказана. Ёсць толькі два – у ідэале – варыянты.
Першы – "адпусціць" свае жаданні, «развязаць» іх, даць ім волю, не заганяць іх у глыбіні свядомасці. Вызваліць сябе ад прыдуманай людзьмі маральнасці. Мапасан, за шэсць гадоў да свайго вар'яцтва і смерці, марыў: раскошны палац недзе ў Егіпце, чарнаскурыя рабы, мармуровыя басейны, мяккія, абцягнутыя скураю сцены, пяць жонак – з пяці кантынентаў Зямлі… Гэтым ён хацеў «развязацца», "адпусціць" інстынкты.
Другі варыянт – рэзка адваротны першаму. Скруціць сябе, свае хаценні, комплексы, падпарадкавацца маральнаму закону. Гэта значыць, прызнаць… Бога над сабою".
І Н. жыва, ярка прыгадаўся ягоны сон перад гэтай паездкаю. Цягнік, бамбёжка, самалёты… "Вяртанне да пачатку". А што, калі… Вось ён сядзіць у купэ, заходзіць дзяўчына. Хто яго, жанатага чалавека, цягне за язык? Навошта ён купляе ёй пасцель? Чаму не лягае моўчкі спаць?
"Праўду, праўду кажу: гора таму, хто зірне на жанчыну з пажадлівасцю!"
Не было б той пяшчоты, што варухнулася ў ім, калі ён папраўляў дзяўчыне коўдру, не было б пацалунка яе. Падумаеш, страта! Затое і гэтага раздзірання не было б. Не было б адной супярэчнасці.
"І не толькі адной, – думаў Н. – Вера, хрысціянства здымаюць УСЕ супярэчнасці. Але якім чынам? Смерцю. Калі ісці да канца, атрымаецца: хрысціянства – смерць. Мне, напрыклад, з маім максімалізмам, з жаданнем дабірацца ва ўсім да канца, прыняўшы сапраўднае хрысціянства, трэба ісці зараз у той вунь пераход каля вакзала, аддаць жабракам і бомжам усе грошы, распрануцца, аддаць куртку, кашулю, чаравікі… Калі мяне ўдараць нажом у бок, трэба павярнуцца і падставіць другі бок.
Сапраўдны хрысціянін не павінен баяцца смерці. А я – я не тое, што баюся, а проста не люблю і не хачу яе. Я малады. Я яшчэ не прайшоў таго, можа быць, наканаванага мне шляху, які падвёў бы мяне і тыркнуў, як ілбом у сцяну, у непазбежнасць: збавенне – смерць. Адна яна вырашае ўсе супярэчнасці".
Тралейбусы спыняліся, забіралі пасажыраў і ад'язджалі, а Н. стаяў на прыпынку, каля таксафона, і не кранаўся з месца.
Заставалася адно: цярпець. Змірыцца. Цягаць на сабе свой крыж. "Такі ўрадзіўся", людзі кажуць. Ехаць дамоў, сядаць і атупела глядзець у адну кропку. Хай будзе што будзе.
Нехта, праходзячы блізка, штурхнуў Н. плячом. Нехта, цягнучы за сабою калясачку, брудным колам церануў мыс чаравіка. Усе спяшаліся некуды, гучна размаўлялі.
"І чаму мне гэта? – думаў Н. – Чаму я такі ўрадзіўся?"
Ён ведаў пра сябе, ды і блізкія людзі не раз казалі, што ён па натуры, па характары – добры, цярплівы, "кісель". Але цяпер ён ненавідзеў, ненавідзеў сур'ёзна. Ненавідзеў жыццё за яго супярэчнасці. Сябе – за тое, што гэтыя супярэчнасці так адчувае. Людзей – за тое, што жывуць сярод гэтых супярэчнасцей і радуюцца.
"Вось яны штурхаюць мяне, пэцкаюць чаравікі, а іншыя, ім падобныя, як сланы ў пасуднай лаўцы топчуцца ў маёй душы, у маёй творчасці, – нічога самі не адчуўшы, не перажыўшы! Не разумеючы, што трэба права мець, каб выказаць нават самую банальную, самую агульную ісціну, крывёю і нервамі заплаціць за гэтае права!" – думаў ён, не маючы на ўвазе нікога канкрэтна.
Яму здавалася, само жыццё супраць яго – такога.
–
–
–
Нейкі мужчына папрасіў закурыць.
Н. паглядзеў на яго, падумаў і палез ва ўнутраную кішэню курткі. Дастаючы пачак, адчуў, як пад світэрам, у кашулі, зашамацелі білеты. Адзінае, што засталося пасля яе…
І раптам ён аж скалануўся.
Спрактыкаваная "пісьменніцкая" памяць хуценька вярнула яго ў сённяшнюю раніцу, у купэ. Вось прыпухлая пасля сну дзяўчына разглядае білеты. Чаго іх разглядаць? "На, на памяць… Ну, шчасліва!" – "Можа, запішы тэлефон?" – "Навошта?" Няўцямны позірк, усмешка… Дурань, значыла гэтая ўсмешка, навошта мне твой нумар, калі я табе свой запісала?!
Няўжо такая карусель раскруцілася на пустым месцы?!
Ён, знарок няспешна і разам з тым ужо амаль не сумняваючыся, дастаў білеты, разгарнуў, і на адным, з таго боку, дзе ўказваюцца тарыфныя паясы, прачытаў зверху: "Ты милый. Вот только я твоей жены боюсь…" І ўнізе ўбачыў шэсць лічбаў.
Ён адвёў ад білета вочы, каб выпадкова не запомніць гэтыя лічбы, ведаючы, што такое – выпадковае – запамінанне бывае самае моцнае. Тады чыркнуў запальнічкай, падпаліў білет, даў яму добра схапіцца агнём і кінуў у пустую сметніцу.
Потым ён ехаў у тралейбусе. Яму было радасна.
Смешна. Лёгка. Як бывае, калі прачнешся пасля цяжкага, дурнога сну і адчуеш сябе ў рэальным, знаёмым свеце.
1995 г.
Ратан
Гэта штосьці сярэдняе паміж акунём і яршом, з вялікай прадаўгаватай галавою, якая займае прыблізна адну трэць цела. Драпежная, страшэнна пражорлівая рыба – нават малёк памерам з фільтр ад цыгарэты лёгка заглытвае кручок і дае рады пацягнуць ці прытапіць паплавок. Увогуле, лавіць іх – адна асалода: бяруцца ў любое надвор'е, у любы час, не трэба ні асаблівай снасці, ні падкормкі, ні выбару месца – знай закідвай вуду ці донку і выцягвай. У параўнанні з тым жа акунём, асабліва яршом, якіх намучышся пакуль пачысціш, у ратана амаль няма лускі. Мяса ў іх белае, на смак нагадвае шчупаковае, і юшка атрымліваецца – пальчыкі абліжаш, не кожная «сапраўдная» рыба дакажа.
У Беларусі ратан водзіцца не паўсюль. Асабіста я, напрыклад, да мінулага года нават не чуў, што за ён, і ні разу яго не бачыў. Ажно раз акурат насупраць нашага дома ў мінскім раёне Кунцаўшчына, на пустцы, бралі экскаватарамі зямлю для будоўлі, парабілі ямаў, якія запоўніліся вадой, злучыліся – і ўтварылася, на радасць жыхарам блізкіх дамоў, даволі прыстойная, хоць і неглыбокая, сажалка-копанка. Месца там нізкае, лугавое; вельмі хутка яна зарасла паўз берагі травою, сітняком, аерам. Неўзабаве на ёй пасяліліся некалькі сямеек качак-чыранак, якія хутчэй за ўсё і перанеслі з іншых сажалак рыбіную ікру. Само сабою, дзе вада, ды яшчэ, лічы, у самым горадзе, пад бокам, там абавязкова з'явяцца і людзі з вудкамі – «ціхапамешаныя», як называюць іх тыя, хто не любіць і не разумее рыбнай лоўлі.
З вакон майго дома ўся гэтая сажалка-копанка была відаць як на далоні. Зацікавіўшыся, што ж там такое яны ловяць, пайшоў я неяк паглядзець.
Спыніўся каля дзядзькі – сур'ёзнага, спаважнага, ва ўсёй рыбацкай амуніцыі, зусім не падобнага на «ціхапамешанага», – які акурат здымаў з кручка нешта.
– Што вы злавілі?
– А-а, гібрыды нейкія, – махнуў ён рукою, не гледзячы на мяне, нібы яму было крыху сорамна за свой занятак. – Ратанамі мы іх называем, помесь бульдога з насарогам… – І дадаў, апраўдваючыся: – Я іх так лаўлю, для фіззарадкі. А заўтра на Вячу паеду, ці на Мінскае мора – па сапраўдную рыбу!
А вось і памыліўся дзядзька, і я разам з ім, яго паслухаўшы. Не такі гэты ратан просты, як нам здавалася. Напрыклад, у найноўшым, 1997 года выдання Вялікім Акадэмічным Слоўніку можна прачытаць: «Ратан (галавешка) – рыба атрада акунепадобных, даўжыня да 25 сантыметраў. Водзіцца ў басейне Амура і рэках Прыамур'я, завезены выпадкова ў некаторыя вадаёмы Еўропы, часткі Расіі і Сярэдняй Азіі. Аб'ект спартыўнага рыбалоўства».
Яшчэ больш падрабязна ў Вялікай Савецкай Энцыклапедыі: «Галавешка, бычок, травянка, ратан – прэснаводная рыбка сямейства галавешкавых, даўжыня цела да 20 сантыметраў. Афарбоўка вар'іруецца ад светлай да цёмнай; падчас шлюбнага перыяду амаль чорная (адсюль назва – галавешка). Па баках цела цёмна-бурыя плямы няправільнай формы. Распаўсюджаны ў басейнах Сярэдняга і Ніжняга Амура, у вадаёмах паўночна-заходняга Сахаліна і на паўночным усходзе Карэі; сустракаецца ў вадаёмах пад Масквой і Ленінградам, куды была завезена акварыумістамі-аматарамі; аддае перавагу стаячым вадаёмам, корміцца моладдзю рыб, малюскамі, лічынкамі насякомых. Нерастуе ў траўні-ліпені. Ікру адкладае на тонкія сцяблінкі раслінаў, самец аберагае ікру».
Але нават не ўлічваючы такога багатага і цікавага радаводу гэтай рыбкі, не ўлічваючы, што вунь якая яна падарожніца-чужаземка! – ужо за адно тое, колькі радасці ловы яе прыносяць нам, дарослым, а асабліва дзецям, не вартая яна, вядома, нейкай пагарды, не заслугоўвае, каб яе лічылі «несапраўднай», «непаўнацэннай»…
Наступнай раніцаю і я выправіўся на ратанаў.
Стаяла лета, жнівень-месяц, у мяне быў адпачынак, на балконе пылілася двухкаленная прымітыўная бамбукавая вудка, сажалка, паўтаруся, была на пустцы каля самага дома… Чаму б і не выбрацца на ратанаў?
Нягледзячы на ранні час і будні дзень, чалавек колькі ўжо вудзілі. Сярод іх я пазнаў учарашняга дзядзьку, які замест Вячы і Мінскага мора, дзе «сапраўдная» рыба, ізноў апрануты ва ўсё рыбацкае стаяў на тым жа месцы. На маё прывітанне ён не адказаў чамусьці.
Я пайшоў у самы закуток сажалкі, хоць і ведаў, што там мелка і шансаў злавіць штосьці людскае ў мяне мала; затое далей ад усіх. «Прыкарміў» месца размочаным у вадзе батонам, насадзіў самага тлустага чарвяка, закінуў… Паслаў на мокрую ад расы купіну сітняку брызентавую куртку, прысеў… І так дзіўна на душы зрабілася. Вунь мой мінскі дванаццаціпавярховы дом, відаць мае вокны; вунь, збоку, шаша, па якой носяцца машыны, аўтобусны і тралейбусны прыпынкі. А тут, за якіх дзвесці метраў ад шашы – акраец лесу, вада, птушкі цвіркочуць, конікі – не зусім яшчэ прачнуўшыся – пастрыкваюць, трава пасля ночы пахне павясковаму, па-жнівеньску востра…
Паплавок, да якога прыляпілася абсушыцца сіняя тоненькая страказа, не варушыўся. Дзіўна, але і не хацелася, каб ён раптам заварушыўся, не хацелася, каб штосьці – нават такое жаданае кожным рыбаловам імгненне, як нырок паплаўка – парушылі гэты лены настрой, гэтую ілюзію зліцця з прыродаю. Міжволі паверыш, што час, праведзены з вудаю, не залічваецца жыццё, інакш калі чалавек, скажам, правёў на рыбалцы гадоў пяць, а пражыць яму наканавана семдзесят, дык пражыве ён на пяць гадоў болей.
У дзевяць гадзін раніцы – я акурат зірнуў на гадзіннік, – калі ўжо сонца паднялося даволі высока, калі трава перастала так востра пахнуць і конікі, абагрэўшыся, сваім стракатаннем, здавалася, заглушылі ўсе іншыя гукі, калі я сцягваў з сябе кашулю, каб загараць, – нарэшце клюнула, паплавок марудна, не даючы нырца, паплыў убок. Я схапіўся за вудзільна… карась. Далібог – вось ён трапечацца на беразе ў траве. Крыху меншы за далонь, ладны, тоўсты – «пятак», як называюць такіх рыбакі. Закідваю ізноў – ізноў карась. Мяняю чарвяка, закідваю – яшчэ карась… А дзе ж славутыя ратаны? Хоць усё правільна. Прыгрэла сонца і гультаяватыя карасі выйшлі на мелкае, дзе я і выбраў месца, а тут акурат батон на дне, і проста перад носам апетытны чарвяк варушыцца…
З таго – супрацьлеглага – берага на мяне пазірквалі. На такой маленькай сажалцы не схаваешся, заўсёды высачаць, у каго лепш клюе, кожны за кожным цікуе. Хай – нават прыемна, што я не адзін, а ёсць яшчэ сведкі маёй удачы. Яна ўзнагарода мне за цярпенне.
Закідваю. Паклёўка, падсечка… І вось ён, гэты кароценькі, на долю секунды, міг супраціўлення! Прычым на гэты раз супраціўленне такое, нібы, як у тым дзіцячым вершыку, цягну «карася з парася»… Што такое? Разглядаю злоўленую рыбіну. Шчупачок не шчупачок, акунь не акунь, за ярша – большы… Ратан. Дык вось ты якая, рыба-азіятка!
Каля кусціка травы ў вадзе, у «прыкормленым» батонам месцы, убачыў некалькі чорных спінаў. Усё зразумела – ратаны прыйшлі прагнаць карасёў. Што ж, таксама някепска.
Калі яны ўсе такія, як гэты злоўлены, дык мне проста пашэнціла.
Я закінуў, адвярнуўся на міг, каб пакласці ратана ў мяшэчак да карасёў. Падняў вочы – паплаўка не было. Я шморгнуў вудзільна, чакаючы знаёмай цяжкасці, чакаючы супраціўлення і выцягнуў пустату. Унізе на лёсцы адно сіратліва віселі грузік і падцягнуты да самага яго паплавок. Кручок быў зрэзаны, як брытваю. Магчыма, патрапіўся такі вялікі ратан (заўсёды зрываюцца «самыя большыя»), а лёска была старая. Магчыма, няправільна быў прывязаны кручок (я прывязваю іх «па-піянерску» – чым больш вузельчыкаў, тым лепш). Магчыма (тут ужо аб шкодзе курэння наогул і на рыбалцы ў прыватнасці), ад таго, што ў мяне ў зубах дымі лася цыгарэта, і калі я чапляў чарвяка, дык сагнуўся над лёскаю – вось яна крышачку і падплавілася.
Зрэшты, кожная з гэтых прычынаў суцяшала слаба. Я разумеў, што выбраў харошае месца, бачыў, што клёў толькі-толькі пачынаецца, – і стаяў, таптаўся на беразе, не ведаючы, што рабіць.
Ззаду пачуліся крокі. Учарашні знаёмы дзядзька, убачыўшы, што я больш не закідваю вуду, падбіраўся бліжэй сюды. Ён перш зірнуў на мяшэчак з рыбаю – і твар яго спахмурнеў, тады перавёў вочы на пустую лёску ў маёй руцэ – і наадварот, адразу ж пасвятлеў увесь.
– У вас часам няма запаснога кручка? – наіўна спытаў я – пытаць такое на рыбалцы тое ж самае, напрыклад, што ў лесе нож у грыбніка.
Дзядзька прамар мытаў штосьці тыпу «свае трэба мець», нават не зірнуўшы больш на мяне, спрытна махнуў доўгім вудзільным-«тэлескопам» – паплавок лёг акурат каля майго «прыкормленага» кусціка. А я забраў рыбу і пайшоў да свайго дому, дзівячыся: чаму гэта на душы, хоць і здарылася такая прыкрасць, усё ж больш радасці? Прычым нашмат больш. Вось нібы выпадкова, у самым нечаканым месцы, пасля доўгага растання сустрэў блізкага з маленства сябра, пагаварыў з ім, разаўспамінаўся, адвёў душу – і прыкра крыху, што зноў трэба развітвацца, але ведаеш, што гэтым разам не надоўга, цяпер мы ўжо часта будзем разам…
Увечары таго ж дня я паехаў у вёску, памагаць маці капаць бульбу. А калі – у верасні – вярнуўся, ад сажалкі не засталося і следу. Замест таго, каб прыбраць вакол, можа, высыпаць гравіем каля берагоў дарожкі, пабудаваць паблізу альтанкі ці лавачкі, паставіць сметніцы… словам, замест таго, каб акультурыць гаты маленькі аазіс сярод суцэльных новабудоўляў, прыехалі бульдозеры, засыпалі сажалку зямлёю і ўтрамбавалі гусеніцамі, пахаваўшы, бы ў магіле, і карасёў, і ратанаў, і аер з сітняком, і, здаецца, нават тых самых конікаў, якія жнівеньскімі раніцамі, радуючыся жыццю і сонцу, стракаталі так звонка і весела, што заглушалі гукі блізкага вялізнага горада…
1999 г.
Чабор
Пражыўшы трыццаць два гады, я, беларус, вясковы чалавек, не ведаў, як выглядае чабор.
Што ж, нічога страшнага. Мне нават не сорамна. Напрыклад, вядомы ў ХІХ стагоддзі крытык і літаратуразнаўца А. Скабічэўскі, паводле яго ж слоў, "ніколі не бачыў, як расце жыта". Вялікі рускі паэт А. Някрасаў называў авадня чмялём (над статкам ўецца "шмелей неугомонный рой"). Кандыдат на атрыманне Нобелеўскай прэміі пісьменнік Д. Меражкоўскі блытаў пілу з напільнікам. Яшчэ адзін пісьменнік – савецкі – Ю. Алеша, прызнаваўся: "Я ні разу, ні ў дзяцінстве, ні ў юнацтве, ні пазней, у дарослыя гады, – словам, ні разу за ўсё жыццё не чуў спеву салаўя. Для мяне гэта было хлуснёй, умоўнасцю – калі я сам гаварыў пра салаўя ці чытаў у іншых"…
Відаць, няведанне само па сабе не загана. Загана, гэта калі не ведаеш – і ведаць не хочаш. Саромеешся прызнацца, спытаць у людзей. А хто пытае, той, як вядома, не заблукае.
Пайшлі неяк з маткаю на соткі збіраць каларадскіх жукоў. Ліпеньскі сонечны дзень, але сонечны толькі з нашага боку, дзе соткі. А з другога, над лесам – хмара, чамусьці не чорная, не свінцова-сіняя, як яны бываюць, а чырвоная. З таго боку штораз грыміць гром.
І тут на мяжы я ўбачыў сінюю плямку, над якой таўкліся пчолы. Яшчэ не ведаючы, што гэта, спытаў у маці:
– Чабор?
– І праўда, чэбрык, – сама здзівілася маці. – Трэба ж, дзе вырас!
– Хіба гэта рэдкасць?
– Рэдкасць, абы-дзе ён расці не будзе.
Вось і яшчэ адно апраўданне для мяне. Нашае мазырскае нізіннае Палессе чабор, аказваецца, не дужа любіць, расце, як я пазней прачытаў, у сухіх высокіх мясцінах, рэдкіх светлых сасновых барах.
Прысеўшы, я з цікавасцю пачаў разглядаць, мацаць і нюхаць гэтую несамавітую на выгляд расліну, пра якую напісаны вершы і складзены песні, якая з" яўляецца ледзь не сімвалам Беларусі поруч з васільком і шыпшынаю.
Чабор падобны на малады верас, з такімі ж сінімі кветкамі, толькі яшчэ драбнейшымі. Верас нават, як мне падалося, пахне мацней, саладчэй. Што ж так прываблівала да гэтага чабору пчол? Іх было мо штук дваццаць на невялічкую плямку. Я нарваў букецік, нюхаў, яшчэ і яшчэ, проста сілком уцягваў у сябе ягоны своеасаблівы водар.
І тады зразумеў – сапраўды, чаборам трэба надыхацца. Трэба. каб яго было многа, каб паветра настаялася на ім.
Так пахне воск, калі гарыць свечка. Так пахнуць старыя любімыя рэчы, на якія забыўся, а потым выпадкова натыкаешся на іх у шафе.
Так пахне штосьці далёкае, дарагое, страчанае калісьці даўно-даўно, але пах гэты дае надзею, што страчана не назусім…
Пакуль я разглядаў і нюхаў чабор, хмара падабралася бліжэй. Раптам з яе бліснула крывая маланка, затым рэзка і звонка стрэліла громам. Пайшоў "цыганскі" дождж. Бульбоўнік і трава ажылі пад буйнымі кроплямі, нібы хто кідаў гарох з неба: шлоп! – шпок! – шлоп!
Трэба было вяртацца дамоў.
Свяціла сонца, вісела над галавою дзівосная чырвоная хмара, сінеў у руцэ букецік чабору, на якім ехала вялікая пухнатая пчала, – не зважаючы ні на дождж, ні на чалавека, як ап" янелая, яна тыркалася і тыркалася ў сінія кветачкі, стараючыся не прапусціць аніводнае.
1996 г.
