Текст книги "Бурятские народные сказки"

Автор книги: Автор Неизвестен

сообщить о нарушении

Текущая страница: 21 (всего у книги 29 страниц)

гээбы гэжэ город ошожо бэдэрбэ ха. Тиигээд городой уйлсэдэ уулзана ха. Тэрэ баян тэрэ хүүе

барижа хаанда абаа-шажа тушааба. Хаан:

– Шн, еөрөо энээнээ һунаа,– гэнэ ха. Тэрэ баян «яаха болоо гээшэбиб?» – гэжэ һанана.

Тиигэжэ

ябатараа м.эшээг соо хээд лэ уда уруу хаяжархяха байна гэжэ бодоно. Мэшээгтэ хээд лэ

ябана ха. Тиигээд лэ шээһэнэйнгээ хүрэхэдэ, тэрэ хунэйнгөө тархи дээгүур шээжэрхибэ.

Тнихэдэнь:

– Намайе мэхэлжэ энэ мэшээг соо һуулгаһан а ад, ушөө тархи дзэгүүрни бааха,

шээхэшнибы! – гэнэ.

Упаниинь ехэ холо байгаа ха. Унданайнгаа хүрэхэдэ түрүун ошожо уһа уужархёод ерэхэ юм

байна гээд, мэшээгтэй хунээ орхёод, уһанда ошоно ха. Тнихэ үедэнь тэрэ багаар уха а муу-

тайхан мал адуулһан хун ябаба ха. Тэрэнэй харан гэһээнь, нэгэ мэшээгтэй юумэнэй байхада

барижа үзэбэ ха. Үзэхэдэнь, хун һууһан хэбэртэй болоно ха.

– Ши эндэ юу хэжэ йууна гээшэбши? – гэнэ ха. Тияхэдэяь:

– Намайе хаан боло гэнэ, харин би лама болохомяи тэхэ-

дэмнп мэшээг соо хээд байна,– гэнэ.

– Яагаа хун гээшэбши? Хаан болоходо юун пайн юм гээ-

шэб! – гэнэ.

– Үгы даа, би лама болохоб, харин энээн соо ороһон хүя тэрэ бэеэрээ хаан болошохо юм.

Ши хаан болохо дуратай паа, энээн соо орыш. Эзэнэйм ерээгүйдэ намайе тайлаад лэ энээн соо

оро,– гэнэ.

Тэрэ үхэршэн тайлэжа өөрөө ороно ха. Тэрэ хун гараад, -хул гарыень уяба ха. Өөрөө нэгэ

ехэ модон дээрэ гаража һууба. Абажа ябаһан хүнүүдынь амараад, уһа уугаад ерэхэдээ:

– Энэмнай яагаа хүнгэн болошобоб,—гэнэ ха нэгэниинь. Тиихэдэнь нүгөөдэнь:

– Амараад ерэхэдэм хүнгэн шэнги болоод байгаа ааб

даа,– гэнэ ха.

Тиигээд тэрэнээ абаашажа уһа уруу хаяжархина. Тэрэ хүн модонһоо буугаад саашаа ябана

ха. Эжыдээ ерээд, «эндэ байха аргамни болёо гээшэ, ондоо газарта ошожо байха бо-лооб» гэжэ

бодоно. ТЛшгээд эхэеэ хүтэлөөд, ой соогуур ябана ха.

Тиигэжэ ябатараа баахалдайтай уулзаба ха. Тэрэ хүмнай шадалтай солбон болоод ябаа ха

тиихэ сагта. Баахалдайн гуйжэ ерэхэдэ, хоер шэхэнһээн аһалдаад, ехээр носолдобо ха. Тиигээд

хоюулан эсээ ха. Носолдожо байхадан алтан зоосоо хээд ябаһан юумэниин хахаржа, алтан

зоосуушын иишэ тии-шээ сасаршана ха. Ошохо гэжэ ябаһан городойнь хаанай хү-бүүн ондоо

городто ошожо хаан болохо байгаа. Тэрэ хаанай хүбүүн һүүлшынхиеэ гэжэ агнуурида гараад

ябажа ябана.

Тэрэ хүүе хараад:

– Шн юу хэжэ байна гээшэбши,—гэхэдэнь, тэрэ хүн амаа хүдэлгэжэ юумэ уншаһан

хэбэртэй байгаа һэн ха. Тиихэдэнь:

– Би хаан хүнэй хүбүүн гээшэб, ши юундэ дуугарнагуйб-

ши? – гэнэ.

– Ши хадаа намда һаалта хэбэ гээшэш. Би хадаа энэ баа-халдайгаар эдеэ тэнгэри бисалгажа

байгаа гээшэб. Тиихэдэм алта мүнгөөр бороо орохо юм. Харыш, ганса алта мунгэн хэб-

тэнэ бэшэ гү? – гэнэ.

– Ши намда энээнээ угыш даа,—S гэхэдэнь:

– Та намда энээнэйм түлөө юу үхэбтэ? – гэнэ.

Тиихэдэнь:

– Би алта зөөри абажа ябанагүйб, мори, ном годли, хуб-саһым абахаш, ши хадаа ондоо

баахалдай оложо, тэнгэри би-

салгана бэзэш,– гэнэ. Тиихэдэнь:

– Би ондоо тэнгэри ондоо баахалдайгаар бисалгуулхал юм бэзэб, абахал болоо гүүбши,—

гэнэ.?Ш/|

Тэрэ хүбүүч юумээ үгөөд, баахалдайень абана. Тиихэдэнь тэрэ хүн хубсаһын абаад, алтан

зоосуудаа түүжэ абаад, гуйжэ ябашоо һзн ха. Эхэтзеэ уулзаад, үиөөхи хубсапа, мори, номо

паадзгыиь хадагалаад байна. Тиигэхэ уедэнь унөөхи баахал? дайн хаанай хубуу динлэжэ эдеэд

ябашана ха. Тэрэ хун тиихэдэнь гэрэ хубуунэй хубсаһа умдоөд, мориин унаад, үнөөх» баянайдаа

гуйлгэжэ ошоно.

– Шн ухее бэшэ паалши? Яагаа гоё болоод. ерээбши! – гэнэ.

Тиихэдэнь:

– Шн намда ехэ ту]?а хээлши, упанай Лусан хаанда ошооб, тэндэ намайе ехэ пайн а ар

угтаад, иимэ гоёор хубсалуулаа! Тиихэдэн би шинии тула хургэһэндэшни харюуень угэхвв

ерээб,– гэнэ. Я

– ХаШая гэжэ тэрэ хаанда ошодог юм? – гэжэ һурана ха,—Минии ошохо арга бии гу? —

гэхэдэн:

– Юуень ошожо яда а х'умши, Мэшээг соо ороходошни, би уһа уруу абаашажа хаяхаб.

Тиигээд абаашаад хаяба упа уруу– "

Тиигээд тэрэ хубуунэй эсэгэдэн ошобо.

– Зай, юундэ, хаанапаа ерээбши? – гэхэдэн.

– Би тэрэ танай хубуунэй хаан боложо ошоһон газарһаа ерээб. Танай хубуундэ зон дурагуй

байгаа юм гу, тэрэ танай хубууе алаа. Тиихэдэн би хундэ харуулангуй хубсапа, мори, номо

һаадагынь абаад ерээб,– гээд тэрэ юумын асаржа угэ– .:, иэ ха.

Эсэгэн тэдэнээ харахадаа ухаа алдаад лэ:

– Хайшан гэжэ хороо абаха болоо гээшэб? Ши ехэ ухаатай хун хэбэртэйш, намда

тупалалсыш! – гэнэ.

– Болоно ааб даа, шадахысаа туһалхал аабзаб даа.

– Яаха гээшэбибди? – гэнэ хаан.

– Би хараад ерэһүу, хэр ехэ хусэтэй байнаб,– гэнэ. Ерээд:

– Засагыншье һула, мунөо Ороо һаа болохоор байна,– гэнэ. Нэгэ һүии хунэй мэдээгуйдэ

ошожо, тэрэ гурэниие угы

хэбэ.

Хаан убгэржэ, тэрэ хүуе хубуунһээ вөрэгүй һанадаг байгаа. Тиигээд:

– Минни хубуунэй орондо хаан боложо һуугыштаа,– гэнэ. Тэрэ сагһаа хойшо тэрэ хун

тэрэ гурэнэй хаан боложо

һуугаа пэн ха.

33. УНЖААХАН ХҮБҮҮН

Мориной шэнээн тэхэтэй, үхэрэй шэнээн хусатай, ухэрэй шэнээн хусаяа унаад, мориной

шэнээн тэхэеэ хүтэлөөд, зуһаландаа нүүжэ ябана. Тиижэ ябажа ябахадаа, Унжаахан хүбүүн

гээшэ дуу зугаа барижа ябана. Хартагай хаани урайгуур дуулажа, зугаалажа ябана. Хартагай

хаани эгээн бага хатан гаширээд:

– Ямар дууша, домогши хүбүүмши? – гэнэ. Тиихэдэн Унжаахан хүбүүн хэлэнэ: .

– Дуун хоолойдоо, дольёон далайдаамообии. Тиихэдэн Хартагай хаани бага хатан хэлэнэ:

– Ямар иимэ бэштэй бэшээри хүбүумш.

– Бэшэг хабтагайда, бэлгэн бэлуудээдиимооби,– гэнэ Унжаахан.

Тиихэдэн тэрэ бага хатан хэлэнэ:

– Ямар өөрсэ, урал аман хүбүүмтеэ, яажа ундэр Тэньер бута нэрьеэбоймааб.

Тиихэдэн Унжаахан хубуун хэлэнэ:

– Үреөһэн унэшэн Унжаахан хүбүүнһээ ундэр Тэньери юу эрэжэ нэрьехиим? Үндэри эрээ

хадаа, Хартагай хаани еөриин нэрьехиимхим.

Тиихэдэн Хартагай хаани хатан Унжаахан хубууе урай хойно зарсадаа абаашуулаад, хара

Буурайн толгойдо нухэн турмэ соо хаашхана. Хартагай хаан үглөөни үдэн шара на-раида сагаан

мунгэн байшан сооһоон гасиржа, бурьяжайһаи булаг дээрэ ошожо, нюур гараа угаана.

Альганай шэнээн нюдээрээн алтан ехэ дайдые эрьюулэн шэртэн байжа харана. Тиигээд

сагаан мунгэн байшандаа гарана. Ороод ехэ хатанһаа һурана:

– Хара Буурайн толгойдо, харлаһан бүрлэһэн юум? Ехэ хатаниинь хэлэнэ:

184

– Мэдээбойб, дунда хатанш юугаа абаашша хаашхооб*. Дунда хатандаа орожо һурана. Дунда

хатаниинь хэлэнэ:

– Би юуш абаашажа хаагаабойльбн. Бага хатанш юугааиг

абаашажа хаагааб.

Бага хатанһаа Орожо һурана:

– Хара Буурайн толгойдо харлаһан бүрлэһэн юум?

Бага хатаниинь хэлэнэ:

– Өрөөһөн унэшэн Унжаахан хүбүү абаашажа хаашхооб.

Намай хараагаа һиим,– гэнэ. Хартагай хаан ехэ уурлажа: —' Минии хатайе харааха юун

байһним? – гэнэ. Хара Буурайн толгойдо гаража, өрөөһөн Унжаахан хүбүү

асаржа ерэнэ.

Унжаахан хүбүүн ерэжэ, Хартагай хаани урай мүргэн,.

шурган байна. Хартагай хаан хэлэнэ:

– Зай, Унжаахан хүбүүн, бага хатайем яахай хараагааб-

ши?

– Айл нохой, хаан баабай, бага хатайш бэрэ хараагаабойль-би,– гэнэ.– Мориной шэнээн

тэхэеэ унаад, үхэрэй шэнээн» хусаяа хүтэлөөд тани урайгуур зуһаландаа нүүжэ ябахадаа,. дуу

зугааяа баряад ябааһам,– гэнэ.– Тиихэдэмни бага хатан-щни гашираад: «Ямар дууша домогшо

хүбүүмши»,– гэжэ хэлээ һэн. Тиихэдэн. би хэлээһэм: «Дуун хоолойдоо, дольёон да-

ландаамооби»,– гэжэ хэлээһэм. Тиихэдэм: «Ямар иимэ бэштэй бэшээри хүбүүмш»,– гэжэ

хараагаа һэн. Тиихэдэн би: «Бэшэг хабтагайда, бэлгэн бэлуудээдиимооби»,—гэжэ хэлэз» һэм.

Тиихэдэм: «Ямар иимэ үргэ аман хүбүүмш,—гэжэ хэлээд,. үндэр тэнгэри яажа энээни бута

нэрьеэбоймааб»,—гэжэ хэлээ-һэн. Тиихэдэн би .хэлээ һэм: «Үндэри эрээ хадаа, Хартагай

хаани үндэр хада нэрьехиима. Үндэри эрээ хадаа, Хартагай хаани бэеэриин нэрьехиимхим»,—

гэжэ хэлээ һэм. Тиихэдэмни бага хатаншни, Хара Буурайн толгойдо абаашажа нухэн түр-мэдэ

хаашхоо пэн»,– гэнэ.

Бага хатаа татуулажа асараад, Хартагай хаан бага хата-наа ... хониһии харуур хэшхэнэ. Үрөөһэн

унэшэн Унжаахан хүбүүгээр хүбүү хэнэ, Хартагай хаани үхэһэн хойно хаа орожо, убээтэй ядуу

амитанда ехэ тупа хүргэжэ байна.

34. УХААТАЙ МОРИШОН

Орхимжото ламын омогорхожо байһан үе пэн ха. Нэгэ нютагай дасан дуганда •яаха аргагуй

сэсэ мэргэн гурбан ехэ ламанар һуужа байдар юм гэжэ холын газар суурхажа байба ха. Тэдэнэр

болбол «бүтүүе задалха, бэрхые тааха» – иимэ шадалтай «сэсэ мэр-гэшуул» гэжэ олон зоной

дунда тунхаг тараба.

– Тэрэ гурбан суута ламанарай сэсэ мэргыень туршажа үзөө haa, ехэ һонирхолтой байгаа

ха,– гэжэ холо хүдөө-.нютаг яуудалтай, буурал толгойтой бодомжотойхон убгэн дутэ шадар

һууһан айлнуудтаа хөөрэбэ.

– Ламанарай сэсэ мэргые туршажа байһаар өөһэдөө тур-шалганда бу ороёл,– гэжэ эарим

хунууд хорино.

– Мүнөө дээрээ тэрэмнайшье мэдэгдэнэгуй. Хэмнай хэнээ туршанаб, хожомынь, дуулдана

бэзэ,– гэжэ мүнөө убгэн хөө-(рэбэ.

«Сагаалганай үеэр манай нютагта – айлшаар морилыт» – гэһэн уряал тэрэ гурбан

ламанарта ерэбэ ха.

Гурбан ламанар тиимэ хундэтэй уряал абаад байба, тии-хэлээр тэдэнэй нэгэниинь миһэд

гээд, иигэжэ хэлэбэ:

– Урюулха пайхан, улдуулхэ муухай агша. Уряалай ерэ-һэн дээрэһээ ошохол болоо бэшэ

губди? Тиигээд бэшэн тээшээ хараад һууна.

– Муншье тиимэ байна, Арад зоной дунда абарал буул-гажа, зөөри суглуулангаа ошолтой

гу гэжэ һанагдана,– гэжэ удаа тээ һууһан лама хэлэбэ.

– Ябаһан хун яһа зууха, хэбтэһэн хун хээли аллаха гэ-һэишүу маани мэгзэм уншажа,

мяханайшье з.уйл хаража, эреэн гэдэһээ эльбэһэмнай болоо бэшэ юм гу? – гэжэ адаг тээ

һууһан ламань дуугарба. Тиигээд гурбан ламанар хүхиһэн-дөө эльгэнэйнпэз эгшэтэр энеэлдэжэ

һуубад ха.

Тэрэ гурбанай уряалда оШохо уень тохёолдожо ерэбэ. Дасан дуганда дүтэ шадар һуудаг

хүдөө малшанай арбаи зур-гаатай хүбүүе моришон болгожо абдад, «сэсэ мэргэн» гэгдэ-һэн тэрэ

гурбан ламанар ехэ ямбатайгаар аян замдаа мордо-

бод ха.

Тиигэжэ ябаха зуураа гурбан ламанар өөһэд хоорондоо хү-хюугээр хөөрэлдэжэ эхилбэд.

Томоотой ехэ хүнүүд юу хөөрэл-дэгшэ ааб гэжэ һонирхон, моришон хүбүүн шэхээ табяад, үлэ

мэдэгшэ брлон шагнаад пууна.

' Тэдэнь хөөрэлдэн гэхэдээ ^хаана бүхэли эрьеын тарган мяха дууһан эдеэд, гэдэһээрээ

үбшэрхэһэнөө, худал үгөөр хуу-ража, хүдөө зонһоо үргэл абаһанаа, һалхин һамуу ябадалайн-гаа

тухай дууһан хөөрэлдэ хйөрэлдэһөөр, хурэхэ газартаа хү-рэн дүхэн ерэбэд ха.

«һаЙн эрэ ябаһан үзэһэнөө, муу эрэ эдиһэн ууһанаа хөөрэ-дэг бэлэй гү? Тэрээнһээ үльгэртэй

эдэ гурбан «сэсэ мэргэндэ» тоотой ламанар иимэхэн биратай байба алтай?» – гэжэ моришон

хүбүүн тэдэнэй хөөрэлдөөе голобошье, хүн зоной дукда хэлэндээ хэлүүлгэтэй, амандаа аагтай

байгаал юм бэзэ гэжэ һанана.

Хүдөө нютагай зон буурал толгойтой бодомжотойхон үбгэи турүутэйгээ хольш сууда

гараһан «сэсэ мэргэн» гурбан ехэ ламанарые хундэтэй дээрэ хүлеэжэ, айлшадай бууха гэртэ

угтабад ха.

Гурбан ехэ ламанарай гэртэ оромсоор, олбог талбаг дээрэ һуулгаба. Тэдэнэртэй сугтань

моришон хубууе һуулгаба.

– Моришон хүнэй һуури модон дээрэ юм гэжэ хэлсэгшэ,– гээд, дээдэ гар тээ һууһан

бүдүүн хара лама хоолойгоо шахан дуугараад, моришон хүбүүн тээшэ хилайн, хилайн хараба.

Тиигэмсээр моришон хүбүун һууриһаан һуга харайн бодоно:

– Залуу хүбуүн, һуугты, һуугты һууридаа! – гэжэ хэлэһэ-нэйнгээ удаа дээдэ тээ һууһан

ламада убгэн һүгэдэн:

– Ламхай, хүлисэгты намайе! Манай нютагай эсэгэ үбгын заншалда ехэ, багашье айлшадые

илгадгуй сугтань нэгэ хүн-дэдэ һуулгадаг агша,– гэбэ.

– «Гол голой нохойн дуун ондо ондоо» гэһэн үльгэр жэ-шээтэй болоно гу даа? – гэжэ

мунөө будүүн хара лама ёгто-лон энеэбэ.

– Тиимэшүу болохонь гү даа, «зан зандаа зохнд, залаа малгайдаа тааруу»,—гэжэ урданай

хуушан угэ хууртэ бии

агша.

– Хуущанайхииешье хэрэглээд яахамнайб. Хурмаста тэн-гэрн мэдэжэл байгаа-юм бэзэ,—

гэжэ тэрэ лама харюусаба.

– Тиямэншье тиимэ, ламхай! «Хуушан угэ хүүртэ худал угы, худагай оёорто загаһан угы

юм»,—гэжэ дуулбарида бии

агша.

– Танилсаһаар таталдаха, харалсаһаар хазалдаха боло-

TV7" «—у

хомнай гү, үбгэн? – гэжэ мүнөө лама ехэлигээр дуугараад мэхэр мэхэр гэжэ һуугаад,

мэхэтэйхэнээр энеэсэгээбэ.

– Үээлсэһөөр үһэ зүһөө таталсаха гэжэ юун байхаб. Ламхай, тиигэжэ муу бү һанагты!

Тиигэбэшье хуушан үгэ хубсаһа ландаадаг юм гэлсэгшэ. Та, айлшадайнгаа үүдэ орожо ерэһээр,

уран наринаар үгэеэ зохёон хэлэхэдэтнай, урмашан байһаар* мунхаг үбгэн би үгын хошоодо

үгэлжэрхибэ хаб. Хүндэтэ лам-хайнар, «сэсэ мэргээрээ» холын сууда суурхажа байһан хадаа

намшуу шалиг иимэ үбгэжөөлнүүдые олонто хараһан байхат. Тиимэһээ минии харюу үгэһэн

үгэдэ сошохогүй гэжэ ехэтэ най-данаб,– гэжэ мэхэтэйхэнээр' хэлэхэ зуураа, эрьен туһан хой-

шоо хараад, сошормогоор дуугарна: «Үгы, битнай яажа бай-набиб! Эй, тэндэ яаһан бэ?

Айлшадтаа сай сагаа аягалыт!.. Зай, һуун байсараа хөөрэлдүүжэмди...»,– гээд удаань убгэн

хойшоо ходорон гараба.

– Яагаашье үргэ аман, үүргэнэ долоогоно хэлэтэй убгэн-тэй дайралдашабиб! Байзалши даа,

хүлеэжэ бү яда! Хушууеш-ни хумижархихал байхаб,– гэжэ бүдүүн хара лама зэбүүрхэн һууба,

– Иигээд лэ сэсэ мэргэшүүлнай эхилбэ гү даа? Үбгэмнай яагша ааб? —гэжэ хүдөө нютагай

зон һанаа зобонги бай-бад ха.

Сай аягалхынь урда тээ тиимэ нэгэ нэгэ томо эрхинүүдые айлшадтаа тарааба ха. Эгээн дээдэ

захада һууһан ламань. маани татан һуухаар намда үгөө байна гэжэ ойлгоод, маани татажа

эхилбэ. Удаа тээ һууһан лама эрхииень хүзүүндээ зүүг-шэ бэлэй гү гэжэ һанаад, гүлдэгэд гэжэ

хүзүүндээ гүлдэжэр-хибэ. Адаг тээ һууһан гурбадахи ламань юушье мэдэжэ ядапан-даа

эрхииень үбэртэлжэрхёод һууба. Эгээ доодо тээ һууһанё моришон хүбүүн эрхииень абаад,

шэрээ дээрэ аятайханаар* сахаригтуулаад табиба.

Тэрэнэй-һүүлээр сай орожо ерэбэ. Орожо ерэхэдээ, аяга–нуудынь һууригүй, шоб шобхо

оёортойнууд байба. «Халхай,. халхай» гэжэ гарнуудаа халаан һуугаад, нэгэ нэгэ аяга

сай( арайхан гэжэ бараад, садаашьегүй haa, садаашан боложо, аягануудаа шэрээ дээрэнь

хүмэрюулжэрхибэ. Тэрэ бүгэдые* хаража байһан бодолготойхон үбгэн:

– ЛамХайнар, сай бариит! Яагаа зааха...– гэжэ зорюута; гасаалан дуугарба.

– Садаа, садаа, гэртээ эдеэлһээр ябаа һэмди,– гэжэ гурбан ламанар зэргэ дуугарба.

– Харгы замай утые дабажа ерэһзн хадаа, нэгэ бага дунда-ороо бэзэт,– хойшоо эрьен

хаража: – Эй, айлшадтаа сайз аягалыт,– гэбэ үбгэн.

Эгээн доодо заха баряад һууһан моришон хүбүүн һууригүй; аягыень эрхи соогоо зохидоор

табижа һуугаад, садатараа сай-лажа, аягыень гэдэргэнь бусааба.

Тэрэнэй һүүлдэ ёһотой һууритай аягануудта сай хэжэ, гур

бан ламанарые сайлуулба. Тэрэ гурбан «сэсэ мэргэшүүл» yjtafi-жа сайжа һуугаад, сайень

ууһан байба.. ♦

Тиигэһээр байсар үдэшын мяхан хоол орохо болобо тэжэ шэрээ заһагдаба.

«Зай, баһа юун гээшэнь орожо ерэгшэ ааб» гэжэ ламанарай һанаашархан һуутарнь, эмээл

хазаартай наадаихай морид шэрээ дээрэ' табигдаба ха. Тэрэнэй хажуугаар халбага таба-гу.уд

табигдаба.

Нэгэ нэгэ моридые айлшадай урда табяад: – Айлшад, мяха хоол баригты,– гэжэ эдеэ хоол

табигша хун хэлээд гараба.

«Энэмнай бапа юунэй ураа шэжэ гээшэб?» гэжэ гурбан ламанар гайхахыса гайхажа хараад

һууба. Тиигэжэ һууһаар эгээн дээдэ захада һууһан бүдүүн хара лама мориие шэхэн дэзрэпээнь

баригша бэлэй гү гэжэ шэхэдээд, баруун шэхыень отолжо абаад, хүртэжэрхибэ ха. Тэрэнь гурил

байшаба. «Яагаа жэгтэй мяхан хоол гээшэб!» гэжэ гайхаба.

Удаа тээ һууһан лама, мориие хазаарлахадаа, уралһаань углагша бэлэй гү гэжэ һанаад,

нааданхай мориной дээдэ ура-лые хобхо татажа, бапа гурил эдижэрхибэ. Бэшэнээ һажаа-гаад,

гурбадахи лама доодо уралыень хобхо татаад, баһа гурил эдижэрхибэ. «Мяхан хоол гээшэнь

гурил байба алтай»,– гэжэ гурбан ламанар гомо һүрэшэбэ (муулаха, урмаа хухар-ха).

Арбан зургаатай моришон хүбүүн ооглобо:

– Табаг табигша хэн бэ?

– Би байнаб,– гэжэ, хуМ ерэбэ.

– Морин болбол дааритаи бэзэ?

– Дааритаи, дааритаи,– гэбэ.

– Эмээл тохомыень абахада болохо гү?

– Болоно, болоно!

Арбан зугЗгаатай хүбүүн эмээл тохомыень буруу тээшэнь пэхэжэрхибэ. Тэрэ мориной

нюрган дээрэнь халбагын багта-хаар нүхэн гаража ерэбэ. Нүхөөрнь сабха халбагаар худха-

хадань, ёһотой мяхан хоол тэндэһээ гаража ерэбэ.

Моришон хүбүүн мяхан хоолыень садатараа эдеэд, эмээл

тохомыень байрадань тохоод, ооглобо:

– Табаг табигша хэн бэ?

Табаг табигша хунэй ерэхэлээр: – Табагаа хуряагты! —

гэжэ бусааба.

Гурбан «сэсэ мэргэшүүл» хараһаар хараад, хооһоор һууша-ба. һүүлдэнь тэрэ гурбан

ламанарта ёпотой мяха табижа хоол-

луулба ха.

Тэдэ ламанар хоножо үнжэбэ. Хойто үглөөгүүр тэдэнэрые нютагай үзэсхэлэнгэй газарта

уриба. Үзэсхэлэигэй газарта ошохо дээрэнь, мүиөө убгэн:—Зай, ламхайнар, манай нютаг

тохыемнай, нуга таляан дайдыемнай харыт! Тэндэ холоһоо •ерэһэн айлшан бии юм, тэрэмнай

үгэ дуугүй байдаг заншалтай

агша. Taps айлшантаймнай мэндэ амарые хэлсээрэйт. Магад, таанартай дууга ра лсажашье

болохо,– гэбэ.

Гурбан ламанарай тэрэ газарые дууһыень хара ад бусажа ябахадань, мүнөө хэлэгшэ

айлшаниинь харгы зам дээрэ байба. Гурбан ламанар яаха аргагүй болон байжа мэндэшэлбэд. Тэ-

рзнь угэ дуугүй мүн ёһоороо байба. «Хүнтэй амар мэндэ хэл-сэхэгуй, яагаа бэеэ дээрэ тоолоһон

айлшан гээшэб!» – гэжэ ламанар ззбүүрхэзд үнгэрбзд ха. Моришон хүбүүн ябадал дундаа

хилам гэжэ хараад үнгэрбэ. Бодолтойхон үбгэн айлша-даа угтан гараад, асууба:

– Зай, хүндэтэ айлшад, хэр һонирхожо ерэбэт?

– Ехэ гоё байна даа! – гэжэ ламанар харюусаба.

– Тэрэ манай айлшантай уулзажа бараалхаба гүт?

– Уулзахыншье уулзабабди, теэд үгэ дуугүй байбал. Моришон хүбүүн үгэ хүүрыень тодожо

абаад, хэлэбэ:

– Уулзаа, уулзаа, бага зэргэ ярилдааб.

– Зай, юу хөөрэжэ байнаб?

– Тэрэ айлшан намарай һарын эсэстэ, үбэлэй һарын эхин багаар дээрэ холоһоо дэбхэржэ

бууһанаа хөөрэнэ. Тиигээд одоо дулаан боложо, һөөргөө бусаха саг дүтэлжэ байна гэнэ. бэлэй —

гэжэ моришон хүбүүн харюусаба.

– Зүб, зуб! – гэжэ үбгэн хэлэбэ.

Мүиөө үгэ дуугардаггүй айлшан гээшэнь хун шэнгеэр аятай зохидоор хубсалуулһан саһан

хун байшоо. «Сэсэ мэргэндэ» тоотой гурбан ламанар хүн зоной дунда наадан болОжо, үгэ

дуушьегүй, үргэл мүргэлшьегүй мордобод ха. Тэдэнэй мордо-һои хойно бодомжотойхон үбгэн

залуу хүбүүдтэ һайн хурдан моридые унуулаад, иигэжэ захиба:

– Тэрэ гурбан ламанарые хусеөд, зүүн гар талаарнь үнгэр-»э, урдуурнь гараха зуураа, холо

ойро хоёр хэды шэнээн зайтайб? гэжэ асуугаарайгты,– гэбэ.

Залуу хүбүүн ламанарай зүүн rap талыень барижа үнгэ-рөөд мүрыень отолоод гараха зуураа:

– Холо ойро хоёрой талань хэды шэнээн зайтайб? – гэжэ һураба. Гурбан ламанар үгэ

дуугүй байжа үгэбэ.

– Альга дарама зайтай! – гэжэ моришон хүбүүн . харюу үгэбэ.

Залуу хүбүүдэйнгээ бусажа ерэхэдэнь, ямар харюу үгэбэб гэжэ үбгэн асууба.

~ Гурбан ламанар амандаа аагаһа замбаа үмхэһэн шэнги дуугай үисэрбэ. Харин залуу

моришон хүб(үүниинь «альга дарама зайтай» гэжэ харюусаба.

– Тон зуб харюу! Тон зүб харюу! – гэжэ үбгэнэй хэлэхэ-дэнь, хун зон зүбшөөбэ.

~ Заа, холын сууда «сэсэ мэргэн» гэжэ суурхаһан дасан дуганай гурбан ламанарые

урихыеншье урибабди. Сэсэ мэр-гыень туршахыса туршаба гээшэбди. Энээн тухайда хэн юу

хэлэхэб? – гэжэ үбгэн асууба.

– Арбан сагаан хонимнай ахаргүй арюухан, айлшаар ерэ-Ъэн ламанар харюугүй амархан,—

гэжэ. нэгэ ётто үгэтэй хүнэй дуугархадань, тэндэ байгшад гэрэйнгээ доһолтор энеэлдэн,

шаг шууяан– болошобо.

– Зүб гэбэл з<үб «Тарган морин һайнда тоотой, ноед ламанар сэсэндэ тоотой агша». Манай

таамаг хүндэ ёһые хэн хүн тааба гээшэб? «Сэсэ мэргэндэ» тоотой дасан дуганай бүдүун хара

ламанар гү, а ли тала хүдөө нютагай арбан зургаан ва< һатай моришон хүбүүн гү? – гэжэ айл

тииргэиэй аха заха буурал толгонтой, бодомжотойхон үбгэн таанар бүгэдэндэ иимэ асуудал

табижа байна.

35. ХАБШАГ НОРБО

Хабшаг Норбо гэгшэ хууртэ бэрхэ, улаан хэлэтэ хуниие урдаа оруулхагүй хүн гэжэ олоной

дунда суутай байба ха. Ойро шадар тэрээнтэй шашал-даха хунэй угы болоходонь, үбэр дүшэн

юһэн хушуунда ошожо, амбанараар сэсэ буляалдахам гэжэ ябашаба гэхэ.

Аян замда ябаһаар байтараа, үбэр душэн юлэн хушуунда духэжэ ошобо. Хоёр модо гартаа

баряад, амбанай хаалгын уудэндэ зогсобо. Амбаниие дайраха сэдьхэлтэй: нохойн хусаад гуйжэ

ерэмсээр, нэгэ модоо аман соонь хээд, нугөөдэ модоороо сохижо ганЛчнуулжа ябаад, амбанай

гэр тойрон гүйбэ ха.

Тиигээд Хабшаг Норбо мур дээрэхи ургэбшэеэ абажа, амбанай гэр дээрэ «нярд» гэтэр

абяатайгаар хаяжархиба. Гэртэ ороод, мэндэ зугаагуй, баруун тээ байлан тушэлгэтэй шэрээ

дээрэ һуушаба. «Намайе доромжолбо» гэжэ һанаад, амбан ха-раалаар "угтаба:

– Нохой юундэ сохёобши?

– Зугөөр би Шагжаа бандиин һахилтай хунби, нохой сохи-ходо бараг юм бэзэ,– гэжэ лама

бэшэшье һаа, зорюута дуугарба.

– Гэр дээрэ юу хаяабши?

*– Гэлэн ламын нюрганда ябаһан юумые гэр дээрэ хаяхада яалай.

– Лама, хаанаһаабши?

– Би Даа хуреэнһээб.

– Даа хуреэншни хаана юм? ,4

– Далан дабаанай саана, долоон уулын эрмэгтэ.

– Тэрэшни хаана юм?

– Ундыхэдөө ши харахагүйш, ургэхэдөө би даахагуйб.

– Энэ юун дээрэ луунаш? – гэжэ тушэлгэтэй шэрээгээ зааба.

№

– Таб гэжэ һуудаг, тангад ямаанай нооһон.

– Энэ юун дээрэ hyyrfaui?– гэжэ түшэлгэтэй шэрээгээ

заана.

– Далан хониной даахи, дайдын хандагайн сэМгэн, түб

хүндэ зорюулһан түшэлгэ гээшэ.

– Урда тээшни юун бэ?—гэжэ шэрээ заажа һурана.

– Ун aha н модоной хатангир орбон ааб даа.

– Яахадаа?

– Ши юу ярнжа байнаш! Хахалхада зартагай болодог юи,

харуулдахада сэбэр болодог юм. һэтэлхэдэ һиилэбэри гарадаг

юм. Зүйхэдэ шэрээ болодог юм,—гэбэ.

Амбан үгэдэнь тороод, улагашан һууһаар, һамган тээшээ хилам гэжэ Хараад:

– Минии дэнзэтэй малгайе абажа үгэлши,– гэбэ. Тиигээд

малгайнгаа дэнзын шүрэ харуулаад:

– Энэ юун бэ?– гэжэ асууба.

– Улаан шэлээр минии урда орохомни Тээ гүш? Ярнха саг болоо haa, би яринаа,– гэбэ.

Тиигэжэ бодомжогуйгөөр дуугархадань, амбанай һамган сухалаа хүрэн:

– Амбанай урдаһаа ама юундэ гарабаш?– гэбэ.

– Гэргэн аа! Зугөөр, зугөөр! Шамаар турэ барюулха гэжэ абаа бэшэ, харин түлыеш абаха

гэжэ абаһан байгаа бэзэ,– гэжэ Хабшаг Норбын дуугархада, амбан хэлэхэ үгэгүй болохо-доо,

амаа ехээр ангайн энеэгээд, Хабшаг Норбые хундэлхын ехээр хүндэлжэ, үдэшөө гэхэ.

Хабшаг Норбо нэгэ хоноходоо нэгэ амбаниие торгобоб гэжэ урмашаад, хоёрдохи амбанайда

ошобо ха. Амбанай һамган уг-тан гараад:

– Манай тэмээн ботоголоод байна. Хүл сзэртэй,– гэжэ хо-

рибо ха.

– Бурханай шаби ботогонһоо доро болоо гу?– гээд, Хабшаг Норбо гэртэнь орохоор

тэгүүлнэ. Хурдан хурса үгэтэй хүн энээн тойромнай бии болоо гэжэ дуулапан хадаа амбан

уулза-хагүйе бодоод:

– Манайхи хүл сээртэйбди,—гээд урдаһаань түлхинэ ха. Хабшаг Норбо үүдэнэйнь богоһо

дээрэ хэбтээд:

– Сээргүй сээжэ гэртэ байг, сээрТэй хул газаа байг,– гэжэ дуугархадань, амбан яахашье

аргагуй болоходоо, оруулха баа-тай болобо. Хабшаг Норбо ороһоор сэхэ амбанай ямбата шэрээ

дээрэ һуушаба. Амбан ябан һуужа:

– Ноён, шамда хэн һуудал угөөб?– гэбэ.

– Зон үгэһэн юм! —гээд —Танда нохой луудал хэн үгэһэн ааб?– гэжэ асуухадань, амбан

угэ дуугуй Хабшаг Нодбодо тороод һуужа үгэбэ.

Хабшаг Норбо арад зоной дундаһаа гараһан хүбүүн хадаа амбан ноёд, ламанарые хурдан хурса

угөөрөө торгоожо, хүн зоной дунда хундэтэй ямбатай ябаһан юм гэхэ.

36. ХОЁР СЭСЭШҮҮЛ

Далайн урда биидэ Хори до нэгэ Бажага Сэсэн гэжэ ябаһан байгаа. Далайн хой-то биидэ

ошшо сэсэ буляалдахам гэжэ түхөөроө ха. Ябха дээ-рэн эхэн: «Сагаа дуһаажа уужа, баруун

талдаа һуужа ябыш-таа»,– гэбэ. Тиихэдэн сагаа дуһаажа уугаад, баруун талдаа һуүна. Эхэн

ябха тээшэн урөөр зарга хэлээем ха. Эхэдээ хэл-һэн хуурын дуулаад:

– Нэгэ тогоони архида һогтохоб гэжэ һаннабойб, нэгэ ху-ни хүүртэ боогдохоб гэжэ

паннабойб,– гэжэ Бажага Сэсэн хэл-нэ ха. Ц

Тиихэдэн эхэн:

– Ехэ хэлэнхаар, ехээ үнхэг гэһымбой даа, ендэшхэ ехэ ама хэлэшхэбаабштаа,– гэжэ хэлээ.

Гараад далайн хойто биидэ ябхаараа ошоо гэхэ. Далайн хойто биидэ ябахадаа, пеэрбэ захайн

Яйлда захайн гэри газаа ошобо. Ошоод, газаан морёо уяха хүрээ хабшалгашха үбаэ. Хаанаа

морёо уяхым, хаб харанхыдаашхэ эндэ ерэбэ губ гэжэ гайхажа хаража байна. Тнижэ байхадан

нэгэ басаган га-шараа.

– Еидэ байшээбтэ,. орыт,– гэнэ.

– Орхош хэрэг үбээ Ьан даа, уһа уугаа болоо һаа упан байхы?—гэжэ һурна.,

– Байха, орыт,—гэбэ.

– Орходоо морёо хаана уяхыб?– гэжэ һурба. Тиихэдэн:

– Саантнай убэл зун хоер байгаа, тэндэһээ уягты,– гээд ор'жо арлишаба.

Тиихэдэн үбэл зунхоёри хаанһаа, юунһаан уяхым гэжэ, тэрэ хоерын хааным гэжэ гайхажа

баһаа байшаба. Гайхажа хараа-шалжа байһаар харашхэбэ. Хархадан, шарга тэргэ хоер байна ха.

«Ай, энээнээ убэл зун хоёр гээгшэм»,-н гэжэ һая ойлгожо, тэндһээн морёо уяад ороо.

Ороод, ундаа харяагаад, гараад ябаа ха саашаа. Ябажа ябахадаа нэгэ айли газаагуур

гархадан, нэгэ хүгшэи үнеэгээ һаажа

һууна.

Хажуудан ошоод*.

– Үнеэн һүтэй болог1 – гэжэ дуугарба.

– Үрөөр болог! – гэбэ.

Харжа байхадан тэрэ хүгшэниин хупайхан дал дээрээ түгдэ

һүршэһэн, тэрэн далбайжа харатдажа байтаа. Тэрээни адаг-

лажа, һонжожо, тэрэ хүгшэнһөөн:

– Хай, суурхай харагша үнеэ бэдэржэ ябһымһан, хараа

үбэйт?– гэжэ һурна.

Тэрэ хүгшэниин таагаад, намайе бэеым бэеһээм һурба, адаг-лаба, һонжобо гэжэ:

– Харааһам, мэнэ һая хойшо гарна һан, хойноһоон хүхэ буха дахажа гарна бэлэй. Үнэдхэм

гэжэ хамар дээрээ шээлгэ-жэ, хоншоор дээрээ баалгажа гарна бэлэйл,– гэбэ.

Тиихэдэн Бажага Сэсэн тороод, хүүр хэлхэ хүүрээ олжо ядаад, абжэбээ арлишээ. Тиихэдээ

шэбшэжэ ябана зуураа: «Маамамин ехэ ама хэлэбэш гэһэниин тудаба ха.Энэ ээыдэ тор-ходоо,

үнээрээшхэ хамар дээрээ бааЛгаһантай адли, торон торон гэжэ эзы хүндэ торшобоб»,– гэжэ

саашаа ошобо.

Үнгэйн голи үхэжэ ябахадан, Хурсангайли хойкхоно үёогэнэ гэжэ нэрэтэй ганса модон

һуудаг байгаа. Тэрэ үёогэнээе үсхэ гэжэ харгаяһаан гаржа Бажага Сэсэн ябаа ха. Тиихэдэн саан-

һаан өөһэнидли эмээл морьтой хүн ержэ ябба. Үёогнээн хажуу-дэ хоюулан ушараа ха. Ушараад

ла бэе бэеэ «хэн гээшэбшэ» | тэжэ һуралсана. һуралсахадаа, нэгэниин Далайн урда биитъхэ

Бажага Сэсэн болобо, нүгөөдэн Далайн хойто бэеын арын хара ашабгаһан Баалхан Сэсэн

болобо.

Хоер сэсэшүүл тэндээ сэсээ буляалдаба. Тиихэдээ абхан адли, зэбхэн зэргэ, бэе бэеэ эһэ

торгобо. Моринһоон бу^'жа бай-жа зугаалба. Зугаалжа, зугаалжа үнгэрхэдөө дэлхэйн хүн

хааным гэжэ һуралсажа, тиихэдэн Бажага Сэсэн хэлэхэдээ: «Нара гарха зүгтэ» – гэбэ. Баалхан

Сэсэниин: «Нара орхо зүгтэ»,– тээд хоюулан буляалдашаба. Тиигээд буляалдажа байхадан

хэншхэ альниин зүб, альниин бурууб гэжэ илгаха хүн үбээ, тэ-дээндлн мэдэхэшхэ хүн үбээ.

Тиигээд хуюуландаа Турайн сүүд-тэ үгэе гэжэ зүбшээд ха.

Турайн сүүһы ноёд харжа пуухадаа «ааалхан Сэсэн үнтэёо хэлээ, Бажага Сэсэн буруу хэлээ»

гэжэ өөрьёо хүбүүе худлаар хэлэбэ, буруу гэжэ хэлхэеэ ая үбээ гэжэ, дэлхэйн хүн нара орхо

зүгтымэ гэжэ буруу эршыдлээ ха. Баалхан Сэсэн үнээрээ зүб ойлгоһым байна, дэлхэйн хүн

нарани орхо зүгтымэ гэжэ тэрэ сэ-Сэшүүлдэ сүүһы ноёд дуулгаа. Тиихэдэн Бажага Сэсэн сүүһы

ноёд худалаар сүүд хээ гээд сүүһы эгээ ехэ ноёндо:

– Мэдээбээ бэшэ мэдээш, ойлгообээ бэшэ ойлгоош, тэрэ мэ-дэжэ байгаад худалаар

хэлэһэндээ юушбээ, аша гушабээ хо» соржо, үүдээ Xjaaxaui,—гэжэ хараашхээ.

Тэрэн үнтэёо хооһон байшһыма гээд даа тэрэ хун.

Тиихһээ хойшо сууһы забһарта сууһы ноёдһоо болхо гэршэш болһон хун худлаар

хэлхэбээема гэжэ хэлүулһымэ.

Бажага Сэсэн буляалдаад, тиигээд зарьма газарын тороод, торохо газараа суудтэ худлаар

хэлуулээд, зуб байгаад худал' гуулээд, ехэ урайгшабээ, гомдолтой гэртээ. харяа гэхыма.

37. ХАРААД ҺУУГААРАЙ

Амбан ноён дүтынгөө нэгэ угытэй айлай арбан гурбатай хубууе моришон болгожо абаад,

холо газар нютагжаһан ураг эльгэндээ аилшаар мор–обо гэжэ.

Тэдэ хоёрой харгы замдаа эдсэлхэ сагынь боложо. бурьялан урдажа байгаа горхоной эрьедэ

буугаад. тэндээ эдеэ хоолоо бэлдэхэ гэжэ шиидэбэд ха.

Амбан ноён сумаагаа уудалан, эрье хоннной ууса, можо гэхэ мзтын тарган мяха хонхон

тогоондоо хэсэгээгээд:

– Бя дутын айлда орожо. айраг амсаад ерэһүү даа. Ши минии ерэтэр тогоотой мяха пгулэеэ

хараад һуугаарай,– гэжэ захяад ябашана.

. Тинн ноёной ябахатай сасуу томо хара нохой ерээд, үнэрдэя байһаар, тогоон соохи уусыень

зуугаад ябашаба. Тэрэ хүбүүн һууряһаа хүдэлэнгүй, үнөөхнл газартаа һуужал һууба. Тэрэ үеэр

амбан ноён ама халамгай ерээд, тогоон соохи мяха шүлэеэ худхасагаан байтараа, эрьеынгээ

уусые угылөөд:

Уусамни яаһан бэ?—гэжэ асууха мүртөө хүбүүн тээшэ шэрүүнээр хараад зогсобо.

~~ Тан шэнги томоһоо томо хара нохой уусыетнай зуугаад ябашана һэи. Тээ тэрэ горхоной

саада эрьедэ гараад, мяхаяа зубаржа хэбтэнэ,—гэбэ.

" сГЫ' би шамайе хараад һуугаарай гээ һэм шууб! vt,7анда хаРажал һууһанаа хэлэнэб. *

TamvvnaiiL??*'" ^ара 5оймог шамайе даа! – гээд, амбаь ноён ташуурайнгаа эшэһээ

баряадхина...

пгт» с огоотой мяхаа хараад һуугаарай гэжэ та хэлэ; гут. ьи харажал һуугаалби даа. Ноёнхай,

намһаа ум хэоэ гээшэбта,– гэжэ һанаа амархан харюусаба ха

э бэшэ һэн PK>ycaSa хГӨӨ Юу нэ"

Мүнвө ноён баряад банһан ташуураа гам,, „ье амандаа аагтай, хэлэндээ хэдүүлгэтэй «!?

ид,М: «Яагаа-S бабнб!>-гэжэ бодоод, угэ wS^S^/^^

дээрээ гозуули шэнгеэр зогсошоһои юм гэжэr^caSf' Щ

38. АРГАТА ХҮШЭТЭ ХОЁР

С,агай сагта, сахилзаании хүхэдэ, caapiha-най нимэгэндэ, саазанай сулада һан ха. Аргата

Хүшэтэ хоёр байһан юум.

Аргатан алаг эрэзн сартай, ахайтай һан ха. Хүшэтэн хурин эрш сартай, эхэнэр угэй гансаараа

банһан юум.

Аргата нэгэтэ тулээндэ ошожо ябатараа, нэгэ үхэһэн гу-рөөһэнэй хэбтэхэдэ гэртээ асаржа,

арапиинь хуулаад, мяхайнь шанаад, һамгантаяа хоюулаа эдижэ һууба. Хүшэтэ орожо ерээд:

– Таанаднай мнха хаанаһаа абаба гээшэбта?—.гэбэ. Аргата хэлэба:

– Алаг эреэн сарни үхэшөө пан даа. Тиихэдэн араһуйень бутүүгээр үбшөөд, үбэһэ шорой

дүүрэтэр хээд, хүйтэ модоной хүртэр, нойто модоной нортор сохиходомни, сарни һөөргөө

амдниршоо һан. Тиигээд еарайнгаа миха эдижэ һуунабда. Үни-яэй тияхэ ёһотой юума байгаа,

мэдээ үгэй байгдаһан байна,– гэбэ.

Тыхэдэн Хушэтэ ехэ гайхажа, гэртээ харяа, хүрин эрээн сараа алаад, араһуйень бүтүүгээр

үбшэжэ, михайн абаад,< арһан соон үбэһэ шорой хээд, хэдыш сохиходон, cap (эодобо үгэй.

– Хайран ганса сарымни Аргата арга мэхээ гаргажа алуул-жархиба,—гэжэ ехэ сухалдажа,

Аргатуйнда ошожо, Аргатаяа тархиигиннь хойшон харуулжа нюрган дээрээ үргэлөөд, ойдо

абаашажа шатаажа алахвмни гээд үргэлөөд ябатарань, Хү-шэтынгөө арада ябаһан хэтые Аргата

абажа, газарта хая-жархиһан гэхэ. Тиин Хүшэтэ Аргатаяа ой абаашажа модондо хулижэ, түлеэ

суглуулажа, шатааха гээд хэтээ носооХо гэхэдэн, хэтэн үгэй байгаад, хэтэеэ бэдэрхэ гэжэ

Хушэтэ ошобо ха.

Арратуйн шатаагдаха гэжэ модондо хулеэтэй байхадан, нэгэ адуу тууһан соохор азаргатай,

үрөөһэн нюдэ һохор хүн ерээд:

– Ши юундз эндэ хүлигдэһэн юушин хун гээшэбши? – гэхэдэн, Аргата хэлэбэ: ■

208

– Би үрөөһэн нюдэ, гаргүй байһанаа энэ модондо хүлюу-лээд, эндэ хоёр хоногто байгаад,

энэ модоной шуупэ шимэ унэртэн нюдэтэй, гартай болоод гэртэһээ хүнэй ерэхые хүлеэжэ

байнаб,– гэбэ.

Тиихэдэн тэрэ хүн:

– Би үрөөһэн нюдэгүй хүмби, намайе хүлииш! – гэбэ. Тиин ҮАргата тэрэ хүндэ хүлилтээ

тайлуулжа, өөрынгөө

байрада ү^өөхи хүүгээ таһа хүлижэрхёод:

– Зай, иигээд хоёр хоногто байхаш, хоёр»хоноһон хойно би ерэжэ табихаби. Энэ тэрэ

хүнуүд ерээд, элдэб юумэ хэжэ болохо. Юума дуу гараха хэрэг үгэй,– гээд Аргата соохор

азаргадан мордожо, юһэн адууень туугаад ябашаһан юума гэхэ.

Аргатын ошоһоной һүүлээр Хүшэтэ ерээд, ойлгон үгээгвер модондо хүлеэтэй байһан хүүе