Текст книги "Бурятские народные сказки"

Автор книги: Автор Неизвестен

сообщить о нарушении

Текущая страница: 16 (всего у книги 29 страниц)

ерэһэи хүнии зур-гааень таһа сабшажа ала гээ юм. Абамнай хорин солдат са-хюулта'й, хоёр

эргиин түүшэтэй, хоёр боонно уһатай байнаб, хорнн солдат сахюултай гэжэ тэргиин

паалисанаас уяатай гээ байна. Хоёр боонно уһатай гэжэ нюдэниинь нёлбосо гэбэ.

– Зэ, абамнай энэ найман хунии зургаагынь ала гээ юм байна,– гэжэ зургааень алаба,

хоёрынь үлдээбэ/ Үбгэииигөө дээлээ таил гэжэ дээлынь тайлуулжа өмөдөөд, эрэ хун мэтэ

болоод ябаба.

– Харзагайн хаанда абамнай сэсээ алдаба байна, тэргын турбиисэнээс уяатай байгаа байна,

– гэжэ хэлээд, тэрэ хуухэк U

Харзагайн хаанайда ошопониин, тэндэ тэргын турбиисэнээс абан уяатай байба. Абыгаа

харанаш угэй. Гэртэнь ороһониинь,

Харзагайн хаан:

– Ши хэнии хүбүүн гээшэбши?– гэжэ ехэ шэруунээр

асууба.

Хуухэн хэлэбэ:

– Би Ерэнтэй сэсэнэй хүбүүн гээшэб, шамтай сэсэ буляалдаха гэжэ ерээб.

Харзагайн хаан асууба:

– Зэ, тиигэбэл тээ-тэр урда арын модонии унасаниинь олон

гү, али гозойсониинь олон гү? Тиихэдэ хүүхэн асууба:

– Тахир модынь ямар тээшэнь тоолохобиб? – гэбэ.

Харзагайн хаан:

– Тахир модыгии унаһан тээшэ тоолохош,– гэбэ.

Хүүхэн хэлэбэ:

– Унасан модониинь олон.

Тиигээд хүүхэн Харзагайн ханиигии сэсээрээ буляад, Харзагайн хаании албата

харьяататайнь абатайгаа абаад гэртээ

ерээд, амсагалдай һайхан жаргаба.

5.ГУРЭ РАНЗА ХААНАЙ СЭСЭН БЭРИ

Урдань нэгэ хаан ехэ бэрхэ, ухаатай ба-сагатай байгаа пан ха. Нэгэтэ тэрэ баса-гыень баян

сэрэгтэй хаан бэри болгохоёо эриһэн байгаа. Тыхэ-дэнь басаганай эсэгэнь дуудажа асараад:

«Ши минии ганса басаган гээшэш, бэеэрээ өөрынгөө наһанай нүхэрые олохо ёһо-тойш»,– гэжэ

хэлэһэн хойноо нэгэ эрхи сэсэг угэбэ. Тиигээд:, Энэ сэсэг дуралһан хүндөө хаяарай,– гэжэ

хэлэһэн • байна. Хоёр хоноод байхада, хори-гушан моритой хаанай хүбүүд у рил-" дааха болобо.

Хэды олон баян хаанай хүбүүдэй гүйлдэжэ гара-хада, тэрэ сэсэгээ хаяагүй аад лэ, харин эгээ

һүүлдэ ерэһэн үгы-тэйшэг хаанай хүбүүнэй урдаһаа хаяһан байна. Тэрэнэй һүүлдэ бүхы

хаанарай суглархада, эсэгэнь басагандаа хэлэһэн байна:

– Миниишье зэргэ хаан бии, намһаашье үлүү хаан. бии, ошожо очшо тэрэ пачшык үгытэй

Гүрэ Ранза хаанай хүбүүндэ юундэ хаяабши? Тыхэдэнь басаганиинь эсэгэдээ хэлэбэ:

• – Адуу малаар баян – адаг баян, эрдэм бэлигээр баян – эрхим баян. Эдэ хүбүүдые

харахадам, энэ хүбүүн эрдэм, бэлигээр баян байба, өөрынгөө нүхэрые бэеЭрээ шэлэ гэхэдэшни,

өөрынгөө дурлаһан хүбүүндээ хаябаб.

Тингэжэ басаганайнгаа үгэдэ хаагдажа, Гүрэ Ранза хааиай хүбүүндэ басагаяа үгэһэн байна.

6. ГУРБАН ТААБАРИ

Аха дүү хоёр байгаа пэн ха урдань. Тиигээд ахань үгытэй, дүүнь баян. Дүүнь ахадаа үнеэгээ

һаалгаа юм ха. Нэгэ хэды болоод үнеэгээ аба-' хам гэжэ хаанда заажа ошобо, сүүдлэхэм гэжэ.

Хаанда ошо-ходонь хаан хэлэбэ ха: !Я

– Гурбан юумы тааһан хүнтнай тэрэ үнеэгээ абаха,– гээд ицмэ юумэ хэлэбэ:

Дэлхэй дээрэ юун зөөлэн бэ?

Юун таргак бэ?

Юун хурдан бэ? Баяниинь иигэжэ хэлэбэ:

– Манай оро дэбисхэрнай зөөлэн. һамгантайгаа инаг юу-тмдбди. Манай гахай тарган,

манай зээрдэ морян хурдан.

Иимэ харюу угэһэн байна. Ахань хадаа ехэ 0эрхэ, ухаатай^ басагатай байгаа ха.

Басагандаа ерээд хэлэбэ эсэгэнь:* 4-L_

абаха

Эрэ

эсэгэнь:* .. £аанай гурбан юумые таагаа хЧдаа, үШэ юм,—гээд ехэл бодолгото болшоод

лЬ^байна.

– 8**ар тиимэ гурбан юумэ бии юм бэ? —гэжэ һураба басатанииаь... 4

– Хаанай'гурбан таабарицимэ юм,'иигэжэ асууба: Дэлхэйн зөөлэн юум?

Тарган юум? -

I Хурдан юум?Ч– щшэ– Эдэни .тааха ёһотойбдиУ^

– Юундэ иимэ бодолготуболообта? Арга олдонол бэзэ,– „гэжэ басаганиинь зсэтэдээ^

хрлэбэ.—Бүхы юумэнһээ үргэһэн з$елэн, дэлхэй тарган, нюш хурдан,– гэнэ басаганиинь.

Хаандаа ошожр хэлэхэдэни^эрэнь иигэжэ хэлэбэ':

Үнеэгээ абаха болоол^та^|Кнеэгээ абахаяа ' ерэхэдээ, басаганшнн харгыгаар бу ерэг,

Ъ^гүйшгүйгөөр бү ерэг, яба-'гаарш бу ерэг. нюсэгөөрш бү ерэг, хуб|^тащ%бү ерэг. Тии-гэбэл

хадаа үнеэ1ээ абахаш,—гэбэ эсэгэ1гЗньТ щ, Басагандаа ерээд лэ эсэгэнь хэлэбэ:

34 jMUa..-

Шамайемни хаан харгыгаар, харгүйшгүйгөөр бү ерэг, морёоршье, ябагааршье бү ерэг,

нюсэгөөршье, хубсаһатайшье

бү ерэг,– гэжэ захяа һэн.– Энэ хайшан гэхэ хумши? – гэжэ эсэгэнь ехэ һанаата болоод

байна.

– Баабай, тэрээндэ һанаагаа бү зобогты. Бараг юумэ тэ-рэтнай. Нэгэл арга олдонол бэзэ,–

гэжэ хэлэнэ басаганиинь.

Тиигээд тэрэ ухаатай басаганиинь загаһанай хашарпаар бэеэ оройгоод, ямаа унаад, харгын

далан мүшхүүлээд, ямаа-гаараа ошоо ха хаандаа. Ошоод, ямаанай хоёр урда хүлынь боһогын

досоо тээнь оруулаад, газаа тээнь хойто хүлынь байл-гаад:

– Хаан баабай, би ерээб! – гэжэ ооголходонь, хаан гарша

хараа юм. ааб даа.

Тиигээд лэ тэрэ хаан тэрэ бэрхэ ухаатай басагаар һамга

хэжэ, жаргажа һууһан юм гэлсэдэгэл даа.

7. ХОЕР СЭСЭНЭИ ХӨӨРЭЛДӨӨН

Урдын урда сагта нэгэ сэсэн хаан ажа-һуудаг байгаа. Тэрэ хаан хадаа хүбүүтэй байгаа.

Хүбүүниннь ехэ тэнэг, юушье ойлгодоггүй байгаалэн.

Хаан хүбүундээ ехэ сэсэн һамага оложо үхым байна даа гэжэ өөрынгөө гүрэндэ тиимэ сэсэн

басага бэдэрбэ. Бэдэр-бэдэр-һээр нэгэ үгытэй хүнэй басага олобо. Хаан хорИм хэжэ, хүбүүн-дзэ

һамга асарба. Хаан бэрэтэеэ ехэ тааража, пэтэ һонин'зугаа зугаалдаг байгаа.

Нэгэтэ тэрэ хаан агнажа ябатараа төөрөөд, ондоо хаанай орондо орожо ерэбэ. Тэрэ хари

гүрэнэй хаан энэ хааниие ба-ряад, дүрбэн баханын дунда хүлижэ орхибо.

Энэ манай хаан хайшан гээд гэртээ иимэ ушарта ороод байнаб гэжэ мэдүүлхэб даа гээд,

бэрэдээ иимэ удхатай бэшэг элЬг гээбэ: «Би ногоон торгон тохомтой, хүхэ торгон хүнжэлтэй,

үдэр ■һүнигүй хажуудаа һахюултай, хаанай байгаа, үзөөгүй газарта, баруун хаанайда байнаб.

Ши энэ минии эльгээһэн гурбан буха, гушан шарада бии үгэй юумээ тохоод, үбэртэ малаа урдаа

туу? гаад, бэшэ малаа хойноо дахуулаад, муу һүхэеэ тэндээ хаяад, алтан хайшаяа абаад

ерээрэй».

Хаанай эльгээһэн гурбан баатар, гушан жолоошодонь хэ газартаа хүрэжэ, Алтан хайшада

хаанай бэшэг хүргэбэ.

Алтан хайша тэрэ бэшэг уншаад, энэ хаан баабаймнай аюулда ороод байна гэжэ мэдэбэ.

Үбэртэ малаа урдаа тууха гээшэнь өөһэдынгөө баатарнуудые урдаа табяад, бэшэ малаа хойноо

дахуулаад ерэхэ гээшэнь бии үгэй сэрэгээ, баатарнуудд* хойноо ябуулха, муу һүхэеэ гэртээ

орхихо гээшэнь тэрэ тэнэг хүбүүгээ тэндэнь хаяха, Алтан хайшаяа абаад ерэхэ гээшэнь бэрэ

басагаяа хуу сэрэгээ толгойлоод ерэхэ гэжэ тэрэ бэшэгэнь иимэ удхатай байба.

Алтай хайша тургэнөөр б ни үгэй баатарнуудаа, бии угэй сЙ рэгээ толгойлоод, хаан

баабайгаа абархаяа мордобо. Баруу! хаанайда хурэжэ ябахадаа гурбан баатарыень алажа, гушан

жолоошыень туушэлэжэ, тэрэ хаанайдаа дайгаар ороод, хаан баабайгаа абаржа, гэртээ харижа

ерэбэ.

Хаан нэгэ хэды жэл соо хаагаараа һуугаад, үхэхэ дээрээ; Алтан хайшаяа хаан болгожо һуулгаба.

Алтан хайша хаан бо-| ложо һуугаад, арад зоноо баяжуулжа. баярлуулжа һууба.

8. МУНХАГ ХҮБҮҮН

Урда сагта нэгэ хаан байба. Тэрэ хаан ганса хүбүүтэй байжа, тэрэнь ухаа дутуу, мунхаг

байба.

Хаан арай гэжэ хүбүүгээ ехэ удаан бэри басага бэдэржэ, нэгэ үгытэй хүнэй басагантай

гэрлүүлбэ.

Нэгэтэ хаан хүбүүгээ абаад, хээрэ агнажа гараба. Хүбүү-ниинь замдаа ябаад урид ябаба.

Хаан ябаад, иигэжэ хубуун-дээ хэлэбэ:

– Хубуун, моринойнгоо һүүл хүдэлгэл даа. Хубүүшшнь моринһоонь гүйжэ буугаад,

моринойнгоо һүүл угзаржа байжа иишэ тиишэнь хүдэлгэбэ.

Ябатарань орой боложо, хонохо болобод. Эсэгэнь агнажа ошоходоо, хүбүүндээ захииа:

«Гүрөөһөө үбшөөд, модон тогоо тогоолжо, мяхаа бэлдээд байгаарай». жЫл

Тиигээд эсэгэнь агнажа гараад, үдэшэниинь ерэхэдэнь, хү-бүүниинь обоо собоо модо

суглуулжа ташажархёод, тогоо мо-доор хээб гэжэ, арбаад модон тогоо галдаад һууба. Эсэгэнь

юушье хэлэнгүй унтаба. .

Хойто үдэрынь гэртээ ерэхэдэнь: «Зай, юу хаража, хайшан гэжэ агнажа ерэбэт?» – гэжэ

һамганиинь һураба.

Хубуун хараһан үзэһэнөө доло хөөрэжэ үгэбэ. Эсэгынгээ хэлэһэниие, хайшан гээд

дүүргэһэнээ хөөрэбэ. һамганиинь: «Яагаашье ядарһан хүн гээшэбшн даа. Моринойнгоо һүүл хү-

дэлгэ гэхэдэнь, эсэгынгээ урда орожо морей хатаргахаяа яа-гаабши! Модон тогоо тогоолжо, мях-

а. бэлдээд байгаарай гэхэдэнь, гүрөөһөе үбшөөд, мяхыень модоор шорложо шараад байхаяа

яагаабши.'» – гэжэ һамганиинь үбгэндөө хэлэжэ -,үгз-бэ.

Нэгэ хэды хоноод хаан хүбүүгээ абаад, баһа агнажа гараба. Харгыдаа ябаад, «моринойнгоо

һүүл! хүдэлгэл даа, хүбүүм-

ни»,– гэжэ хаан хэлэбэ.

Хүбүүн хэлэхэтэйнь адли эсэгынгээ урда орожо хатар жо-

роо гаргаба.

зэ

үн хоёр агнаха газартаа хүрэжэ, эсэгэнь хүбүүцЗ «Гүрөөһэ үбшэжэ, модон тогоо тогоолжо,

мяха а бэлдээд!

байгаарай»,– гээд агнажа ошобо.

Эсэгынгээ агнаад ерэхэдэ, хүбүүн гүрөөһэ баряад, мяхыещ ехэ амтатайгаар шараад байба.

Эсэгэнь шараһан мяхыень эд'нжэ, хүбүүмни хайшан гэжм энээннне ойлгожо абаа гээшэб

гэжэ гайхажа һууба.

Тиигээд хүбүүнһээнь һурахадань, хүбүүниинь һамгамни хэя лэжэ үгөө гэжэ хэлэбэ.

Хаан бэрынгээ сэсэн и ие мүнөө ha я ойлгожо, ухэхэдээ бэ! рэеэ хаан болгожо һуулгаба.

9. ҮНЭШЭН ХҮҮХЭН

Угэбэ. гэбэрай хада аха дүү хоёр һуужа байба гэхэ. Ахань баян, сэсэндэ тоотой, дүүнь

үгытэй, тэнэгтэ тоотой һэн ха. Нэгэ үглөө ахань дүүгэйдээ ерэжэ, газар гэшхэхэ гансахан

боод борогшо гүүнэйнь унагые мэ-

хэлжэ абахаар һэдээд:

Дүү хүбүүн! Хээрэ түлеэндэ гарахам, гүүгээ үгэл даа,—

Аха, юу хэлэнэш! Гүүмнн унагалха болошоол даа,—

– Яахашьегүй, миниишье тэргэ унагалха болошоһон юм,– гэжэ дүүгээ худал үгөөр хуураад,

гүүень абаад ошобо ха. Ьаяи хүнэй хээрэ гаража ябахадань, дүүгэйнь гүүн тэргын арал coq

унагалжархиба. Дүү хүбүүниинь гүйжэ ерээд:

– Аха, гүүмни унагалжархиба ха юм! – гэжэ ехэ хүхкгу-

нээр дуугарба.

– Ши яанаш! Миииишни тэргэ унагалбал,—гэжэ дүүгээ ойро дэргэндээ үзэбэгүй. Тэрэ хоёр

урда хойноо оролсожо яда-хадаа, хаанда ошожо, заалдабад ха. Заалдахадаа нэгэниинь боод

борогшо гүүмни унагалба, нүгөөдэнь тээбэри тээгээд яба-һан тэргэмни унагалба гэжэ хэн

хэнииншье зүбтэ гараха па: наатай байбад ха.

Хаан шэбшэлгэндэ хатан байһаар:

– Дэлхэй дээрэ эгээ номгохон юун бэ?, Эгэ.э тарган юун бэ? Тэрэниие таагаад ер^һэн

хүнтнай зүбтэ гаража, унагаа абаха,– гэжэ хатуу хуули эсхэбэ ха.

Үгытэй хүн тэрэ таамаг үгыень хайшан гэжэ тааха боло-бобиб гэжэ үрөөлэ һанаан болоһоор

гэртээ ерэбэ ха. Балшар багадаа эхэһээн таһарһан, үнэшэн үрөөһэн басаганиинь һура* ба:

– Баабай, баабай! Сээжэ бэешни шэбшэлгэндэ хатяп шаг. сэсэгы йюдэншни уһатаһаншаг

байнал! Хэн шамайем ■ модхоон голхоруулбаб?

– Аха дуу хоёрой унагаа буляалдажа, аса модо хаха та-' там болоходомнай: «Дэлхэй дээрэ

эгээ номгохон юун бэ? Эгээ тарган юун бэ? Тэрэнние тааһан хунтнай зубтэ гаража, уна| гаа

абаха»,—гэжэ хаан баабай хуули эсхэбэ. Тэрэнние намдалз хунэй таажа абаха бэрхэтэй байнал,

– гэжэ уйдан һууЖа хэлэбэ.

– Баабай. баабай! Бага юумэндэ бахардаһанай хэрэггүй юм! Үглөө нүгөөдэр болотор

хоюулаа шэбшэжэ үзүүжэбди. Амаржа унтагты. баабай! – гэжэ эсэгынгээ һанаае задан байжа

хэлэбэ.

Үнэшэн урөөһэн басаган углөө эртэхэн бодожо, үһэ зүһөо

һэргээгээд:

– Баабай, баабай! Бишни һонин зүүдэ манажа хоноболбий Тэрэ таамаг үгэ хуурые

тааһаншаг болобо бэшэ гүбди.

– Басагамнн, ямар зүүдэ зүүдэлбэш? – гэжэ эсэгэнь hyi раба.

– Унтахада нойр номгохон. Ябаха хүдэлхэдэ, дэлхэй тарган юм гэжэ зүүдэ зүндөө үзэбэлби.

– Хэлэбэшье зүбтэй! Үнэшэн үрөөһэн басагамнн, тулюур-, хак эсэгэдээ– ннгэжэ туһалхадаа

альбанши! – гээд, бодоһонош мэдэнгүй бодон байһаар, хаанайда гүйжэ ошоод, үүдэ брохо-

тойгоо хамта хэлэбэ:

– Хаан баабай! Танай захиһан захяае дуургэхые оролдоо һэм. Хэлэхэдэмни болохо гү?

– Болохо. Щ

– Увтахада нойр номгохон. Худэлжэ ябахада, дэлхэй тарган. Энэ хоёрһоо дээрые оложо

шадабагүйб,– гэжэ һүгэдэна байба. Энэ үгытэй үбгэн таамаг үгыем тааха гэжэ һанаагүй һууһан

хаан гэнтэ сошон, үлэ мэдэг толгойгоо дохижо, зүб-шөөһэн тэмдэг үзүүлбэ ха. Тэндэ олоороо

сугларһан зон гай-халдана.

– Тэнэг мунхаг дүүмни хаанаһаа абаад, юу хэлэжэ байна гээшэб! Би зургаан хүбүүтэй

хүнби. Эгээ ехэ хүбүүмни хадаа хэбтэһэн унеэ бодхоожо шадахагүй номгохон юм. Дэлхэй дээрэ

энээнһээ номгохониие олобогүйб. Зургаан гахайтай агшаб. Эгээ томо гахаймни ууса дээрээ

һуусараа таргалаа. Дэлхэйа дээрэ энээнһээ тарганиие олобогүйб,– гэжэ баян хун һайрхан

байжа хэлэбэ. Хун зон тэрэнние голон, урда урдаһаан харала саад, дуугай болршоно.

Хаан хэлэһэн үгэдөө боогдожо, үгытэй дүүдэнь унагыени үгэхөэр хуули эсхэбэ. Баян ахань

хүн зоной дунда улайба сайба.

– Тарган морин һайнда тоотой, баян хүк сэсэндэ тоотой гэжэ хэлсэгшэ һэк. Тэрэнһээ

ульгэртэй, баян баабаймнай сэу сэнээ эндэ харуулбал! – гэжэ зоной дундаһаа нэгэ аман наа-

да харан дуугарба.

– Энэ үгытэй хүн өөрөө тааба гү, али гэртэнь таамаар хун бии юм гу? – гэжэ хаан ээл тээл

гэһээр, мэдээд ерэл даа гэжэ

нэгэ элшые үгытэй хүнэйдэ эльгээбэ ха.

Тэрэ элшын үгытэй хүнэйдэ ошоходонь, газаань мори уя-маар нэгэшье шоро гадаһан

байбагүй. Элшын тэхэреэд ябаха-лаар, үнэшэн басаган үүдээ захайлгажа хараад:

– Морёо уяха һанаатай һаа, үбэл нажар хоёрой нэ1эн-һээнь уяхадатнай болохо,– гэжэ

дуугараад, үүдэеэ хааба.

Хаанай элшэ үнэшэн басаганай хэлэһэн үгэ хүүрые таажа ядаһаар хаанайда ерэбэ ха.

– Зай, харш замдаа юу хаража, юу һоннрхожо ерэбэш? – гэжэ хаан һураба.

– һонирхоһоншье юумэ үгы. Харин, тэрэ үгытэй хүнэй газаань ошоходомни, мори уямаар

өөдөө ёдойһон шорошье байбагүйл. Угаа гайхаһандаа оронгүй дэхэрихэеэ ябахадамии, нэгэ

заахан басаган үүдээрээ бултайгаад, үбэл нажар хоёрой нэгэнһээн морёо уяхадатнай болохо гэжэ

дуугараад, саашаа орошоо. Намайе наада хаража байна хаш гэжэ һанаад ерэ-шооб,– гэбэ.

– Газаань юун харагданаб?

–Ойнтороошьегүйб теэд. Тэргэ шарга хоёр хэбтэнэ һэн

ха,– гэбэ.

– Ээ, тэнэг! Нажар үбэл хоёршни тэдэл байгаа,—гэжэ хаан хэлээд, тэрэл басаган таамаг

үгэнүүдыем дууһан таажа

байгаа ха юм гэжэ лаблажа абаба ха.

10. АХА ДҮҮ ХОЕР

Ахань баян Бардуунай дүүнь үгытэй Ба-ламджа хоёр айл һууба. Баян Бардуунай гуроан

хүбүүтэй, үгытэй Баламджа ганцхан басагатай. Угытэй Баламджа ганцхан байтаһатай байгаа,

тэргэ шарга хоёртой байгаа, эмдэрхэйнүүд.

Нэгэтэ Баламджа унагалха байтаһаа унаад баян ахадаа ошоо. Тэргынь эрэжэ ошоо, тулеэгээ

асархаяа. Ахань тэргээ угое. Газаа гараад хараа баян Бардуунай: Баламджынь бай-таһан

унагалха болоһон байба. Ахань хэлээ:

– Мэнии тэргэ унагалха болоһон юм, мэдэжэ ябаарай! Тэргым унага талда хая баш!

Үгытэй Баламджа тулеэндэ ошоод, байтаһаа буулгаад, тэр-гэдээ тулеэгээ тээбэ. Тэрэ сагтань

байтаһаниинь унагалтёо. Баламджа тулеэгээ тээжэ дуудаад, унагаа байтаһандаа хө-хүулээд,

тэнжээгээд, гэртээ ерээд, тулеэгээ буулгаад, тэргэйнь ахайндаа абаашаба. Бардуунай ахань

гараад хараа: байта ha-ниинь унагалһан байна. Бардуунай хэлэбэ:

– Өө, мэнии тэргэмни унагалаа һэмби! Унаган мэнии, би абахам, мэнии тэргэйн унаган!

Баламджа хэлэнэ:

– Үгы ахай, юу хэлээбта, тэргэ унагалха юм аал! Мэнии байтаһан унагалаа!

– Үгы би мэдэнэгээб, шинии байтапан унагалхи, мэнии тэргэ унагалһан байха.

Баодуунай ахайн унагынь абшоо. Баламджын гэртэнь хеэт-тёо Угытэй Баламджа углөөниинь

тайшаа ноёндо ошобо. Гом-.добо. Тайшаа ноён:

–Үглеө хоюулаа ерэгты,-гэбэ.

Үглөоникнь баян Бардуунай угытэй Баламджа хоер хоюулаа ерэбэ.

– Энэ Баламджын байт ah а ни унага юундэ абаабши? —

гэбэ.

Бардуунай хэлэбэ: jjfjv]

– Үгээ, мэнни тэргэ унагалха байпан юумэ. Тэргым Н галуулаад ерээ, түлеэиһээ ерэхэдээ.

Би тэргээ үхэдөө захяад угөөб: мэдэжэ ябаарай, тэргэм унагалха юм гээд. Мэнии тэргэ унагалаа.

Би таняад абааб.

Тайшаа хэлэбэ:

– Би танда гурбан таабари үхэмнц. Тэрэ таабари хэи таанаб, тэрэтнай унагаа абаха. Үглөе

ерээд намда хэлэхэт. Иимэнүүд таабари: нэгэниинь: дэлхэй дээрэ юун хурсаб? Хоёртхинь:

дэлхэй дээрэ юун таргам? Гурбатхинь: дэлхэй дээ-рэ юун хурданби? Энээнээ таагаад ерэхэт.

Үглөө үглөөгүүр ерэхэт.

Гэр гэртээ хариба хоюулаа. Баян Бардуунай гэртээ ошоод,

гурбан хүбүүдтээ хэлэбэ:

– Тайшаа ноён манда иимэ таабари үгөө, таахыемнай, тааг-

ты.

Ехэ хүбүүниинь:

– Би таагааб,– гэбэ,—Дэлхэй дээрэ юун хурсаб? Үгы, манайда тон хурса бриитэб бии,

хүүнэй нэгэ ноопо' эрэ дээрынь табихада таһа отолдог юм. Энээнпээ хурса юума хаанаш байха

угы.

Барандаа:

– Зүб даа, зүб даа.

Нэгэ таабари таагдаа. Хоёртхинь: дэлхэй дээрэ юун тар-

ганби гээ.

Дунда хүбүүниинь:

– Би таагааб,– гэнэ.– Үгы, манайда нэгэ тон тарган эмэ гахай бии. Ууса дээрээ һуугаад

ябана, бодожо шадна үгы.

Энээнһээ тарган юума дэлхэй дээрэ үгы ондоо юума.

– Өө, зүб даа, таагдаа.

Гурбадахн таабаринь: дэлхэй дээрэ юун хурдам?

Бага хүбүүниинь хэлэнэ:

– Би таагааб. Үгы, манайда хүрин зээрдэ морин бии, тон хурдан, хүүни унаад ябахадань

шэхээр шууяад һад.ти татана.

– Өе, зүб даа, зүб даа, таагдаа.

Таабаряа таажа дуудаад амарба. Үгытэй Баламджа гэртээ

ерээд ганса басагандаа хэлэбэ:

– Манда тайшаа ноён гурбан таабари үгөө, таахыемнай.

Хайшан гэжэ таахаб даа.

Тиихэдэнь басаганиинь хэлэбэ:

– Баабай, амаржа унтагты, би үглөө танай ошохо хэлээд үхэб,– гэбэ.

Баламджа амаржа унтаба. Үглөө эртэ бодобод. Басаганиинь баабайдаа хэлэжэ угэбэ:

– Дэлхэй дээрэ хурса юунби? Хаанай хуули зарлиг. Хосрт-

хины дэлхэй дээрэ юун тарганби? Дэлхэй тарган. i урбатхниь: дэлхэй дээрэ юун хурданбн?

Хүүнэй һанаан хурдан.

Үглввннинь хоюулаа тайшаада ошобо. Баламджа Бардуунай

хоёр. Гайшаагайда ороод баян Бардуунай хоймортонь һууба, угытэй Баламджа үүдэндэнь

согсойгоод үбдэг дээрэ Һууба; Тайшаа ноён һураба: щ

– Хэн таагааб таабаряа? – гэжэ.

– Ба таагааб,– гэбэ баян Бардуунай.

– Юун? – гэжэ тайшаа һураба.

– Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, манайда тон хурса бринтэб бия, тэрээнһээ Хурса юумэн

дэлхэй дээрэ үгы. Хоёрт-хинь, дэлхэй дээрэ юун тарган бэ гэхэдэ, манайда нэгэ эмэ гахан бии,

уусаа даахабэй, ууса дээрээ ябаха юм. Тэрээнһээ тарган юумэ дэлхэй дээрэ байха үгы.

Гурбатхинь: дэлхэй дээрҮ юун хурдан бииб гэхэдэ, манайда нэгэ хурин зээрдэ бии, хүүнэй

унаад ябахада шэхэн шууяха, һальти татаха юм. Тэрээнһээ • хурдан юумэн дэлхэй дээрэ угы..

Тайшаа хэлэбэ:

– Шя Баламджа юун гэжэ таагаабши? Угытэй Баламджа хүл дээрээ бодоод хэлэбэ:

– Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, ноённ хуули, хаанн зарлиг. Хоёртхинь, дэлхэй дээрэ юун

тарганби гэхэдэ, макай дэлхэй. Гурбатхинь, дэлхэй дээрэ юун хурданбн гэхэдэ, хуу-нэй һанаан

хурдан,– гэбэ.

Тайшаа ноён хэлэбэ:

– Унаган угытэй Баламджынти, таабаряа таагаа Баламджа. Бардуунай, ши юуш

таагаагүйш., Унагыень үгэ. Баламджа, углөө манайда ерэхэш. Морёор ерэккэйш, ябагаар

ерэхкэйш, > харгыгаар ябаккэйш, хубсаһагүй ерэккэйш, хубсаһатай ерэккэйш, гуйлгагуй

ерэккэйш, гуйлгатай ерэккэйш, только ерэһэн " байхаш манайда.

Үглвөниинь Баламджа ерэбэ. Ямаа унаад ерэбэ, харгын да-■ лай дээгүүр ерэбэ.

Хубсаһатайш ерээгүй, хубсаһагүйш ерээгуй, загаһани гүльмөөр орёогоод ерээ. Гуйлгатай

ерээгүй, гуйлгагүй 3 ерээгуй. Амида боро шубуу баряад ерээ. Шубуугаа тайшаада, үгэбэ.

Тайшаае гартаа абамсаар, шубууниинь ннидтёо: Гуйл-гаш болбогүй, гуйлга үгыш болбогүй.

Зай, дуудаба. Тайшаа ноён үшөө хэлэбэ:

– Углөө би танайда ошохоб. Эрэ үхэр һаагаад, эльгэн тараг буреэд байхаш.

Үглөөниинь тайшаа ноён ерэбэ. Баламджа орондоо унтажа хэбтэбэ. Тайшаа ноён газаань

ерээд хайхирба. Баламджын басаган гарба.

– Баабайш хаанаб? Юундэ гарнагүйб?

– Үгэй, тайшаа ноён,—гэжэ басаган хэлэжэ байна,– Баабаймнай энэ һүни хүбүүлээд

гараха ^аргагүй.

– Эрэ хун хайшан гээд хүбуүлхэб?– гэжэ тайшаа хэлэбэ. щ Тиихэдэнь басаган хэлэбэ:

46

Үгэй, та тайшаа ноён, юу хэлээбта? Эрэ үхэр һаажа,

эльгэн тараг бүрихэ гэжэ.

Тайшаа ноён ама үгэй байшана. Дуудаа. Үглөөниннь, хойто үдэрынь хоёр солдадые эльгээбэ.

– Ошогты Баламджында, ороод үзээд ерэгты, юу хэжэ

байнаб?

Хоёр солдат ерэбэ. Газаань байгаад морин дээрээ һуугаад

хайхирба:

– Морёо хаанһаа уяад орохобибди?

Басаган хэлэбэ:

–Саанатнай өбөл нажар хоёр байха, тэрээнһээ морёо

уяад орогты.

Хоёр солдат бэдэрбэ өбөл нажар хоёрые, юун гээшэ байха

юм хаб гэлсэбэ. Олоогүй. Ороош үгы гэдэргээ ошобо. Та'йшаМ

да хэлэбэ:

– Газаань байгаад морёо хаанһаа уяхабнбди гэһэмнай, саанатнай өбөл нажар хоёр байха,

тэрээнһээ уяад орогты гээ. Бидэ олоогүйбда.

– Шарга тэргэ хоёр хэбтээ гү? – гэбэ тайшаа.

– Балархай шарга тэргэ хоёр хэбтэнэ һэн, бидэ мэдэнгүп хүрч ер'ээбди.

Энэ Баламджын басагаар тайшаа ноён бэри хэжэ хүбүүгээ гэрлуүлжэ, угытэй Баламджатай худа

ураг боложо жаргаба.

11. СЭСЭН БЭРИ

Урда сагта ганса хүбүүтэй убэгэн эмэгэн

хоёр һууһан юм гэхэ. Нэгэтэбэрии буул-

гажа хүбүүгээ гэр айл болгоод байтараа, нэгэ үглөөгүүр үбэгэ-нэй хониёо буртэхэдэн, нэгэ

ямааниин угэй байба ха! Тиихэдэнь убэгЭн хүбүүнэйдээ ошожо, бэридээ хэлэнэ:

– Зай, бэри, нэгэ ямаамнай үгэй байна. Бэдэржэ ерэхэ болоо гээшэ гуш?

Бэрннь зай гэжэ ямаадаа бэдэрхээ ошобо ха. Тнин яба яба-һаар арай гэжэ олоходонь,

ямааеын уһанай саада тээ, нэгэ мо-доной оёорто шоно эдижэрхиһэн байхадан, бэри. гэдэргээ

шам-дуу ерэжэ, эсэгэдээ хэлэхэ гэхэдээ, түрэдэ Шоно, Уһан, Модой гэжэ нэрэтэй хүнүүдтэ

мүргэһэн байһан аад. юунш гэжэ хэлэ-хэеэ ойлгожо ядаба. Байжа байтараа эсэгэдээ хэлэбэ:

– Аба. ойлгооройгты түрэдэ мүргэһэн зоноо нэрэлхэ арга угэй байна. Урадхалайсаана

маардагымнай улидаг эдижэрхи-һэн байна,– гэбэ ха.

Тиин түүнһээ хойшо тэрэ бэри ехэ сэсэн бэри>гэжэ тоолог-доо һэн ха.

12. РЕБИИ ХААН

Ребии гэжэ хаан байгаа һэн. Арайш гэжэ хүбүүтэй болоходоо, эрьюу мунхаг хүбүү-тэй болоо

һэн. Хаан түриим эжэлжэ шадахойм байна гэжэ, хари гүрэнһээ ханн нухэр бэдэржэ оложо ухиим

хадаа гэжэ һа-нана. «Хари гурэн соо тиимэ ухааитай хүмнай олдожо ухэнь ямар бээ?» – гэжэ

асууба. Тиигээд юугээ, өөрэёо албата зон соогоо бэдэрхэ гэхэдээ хайшан гэжэ сэсэн,, ухаантай

үсибүү бэ-дэрхэ бэлэй гэжэ.

Нэгэ талада гаа тэрэ хаанай гүрэн хадатай байһан, хада-яа урда талада гаа ехэ талатай

байһан Зон гаа, албата .ао-.» ниин урда таладаа һуужа байһан. Хойто таладань хадаа юун

байһан, талатай байһан, хүүгүй. Тэрэ хада дээрээ гаа ехэ олон юумэ панажа байжа хэбэ, юумэ

болони хуу бүтээбэ, һонин хадаа музей гаргажа бэлдэбэ. Тиигээд түүнээ хэжэ дүүргээд лэ,

албата зоноо нүүлгэхэ ара таладаа гэжэ тиижэ мэдээлгэнүү-дээ ябуулаа. Тэдэнь яба ябаһаар

иүүжэ дуудаха болобо. Нүүл-гэ нүүлгэһээр нүүлгээд лэ, амитан нүүжэ дүүрээ гэжэ амьтанаа

нүүһэн хойно (хаандаа) ерэжэ хэлэбэ. Ерэжэ хэлэхэдэнь: «Нэгэ хун юумэ хэлэжэ гараха хун

угээмаа даа»,– гэжэ һууна. Хада дороһоон гаа, дабаан дороһоон гаа хүн һээр һээр гэлдэбэ.

Хүлеэгээд һууна юун гаршархиимааб гэжэ.

Нэгэ у б гон үхэрээ бухаяа унаһаи, нэгэ теэбээн үнеэгээ уна-һан гаршарбэ. Гаршэрхэдээ:

«Хаан баабайн бүтээһэн юумэ гэжэ ехэ гоёымхиим даа»,– гэжэ эхэ эсэгэ хоёрнии хаража байна.

Басаган буруу дээрэһээ буугаагой, буруу дээрээ һуугаад лэ: «Хаан баабай панажа байжа

хэһэншье һаа, пара наран хоёри бүтээгээгой һэнштаа, бодон бодон хэһэншье һаа, бодо ямаан

хоёри бүтээгээ һэнштаа»,– гэжэ. Иижэ хэлээд ябашоо.

Тиигээд хаан гараад хаража, мун пара наран хоёрынь у гээ

байба, Бодон гэжэ хэпэн бодо ямаан хоёрынь угээ.

• Зай, энэ хүни хойнопоон хаана ошожо бууба, ошшо үзээд ерэ, буупан газарынь мэдээд ерэ,

– гэжэ нэгэ хууеэ ябуу-даа – Хаана гэр барааяа барьна,– гэжэ.

Теэд саада бнидээ гараад, нэгэ болдог дээрэ хашаа тулгаад урса гэр баряа гэн даа. Тэрэ

болдогынь хадаа урдаа, убэр тала-' даа үлэһэтэй байпан, тэрэ үлэһэндэнь хашаад гэр баряа.

Нөөхп: хүниинь ерээд хэлэнэ даа: «Тиимэ хун, тиимэ газарта бууба».—1 гэжэ. Нэгэ хүү

эльгээгээ манайда ер гэжэ, тэрэ үбгэниие ер гэ– J жэ: «Гутаһатай гэхэдэ гутаһагээ зангаар,

дэгэлтэй гэхэдэ дэ-гэлгээ зангаар, малгайтай гэхэдэ малгайгээ зангаар, малгайгээ! гэхэдэ

малгайтай зангаар, харгыгаар гэхэдэ угээ зангаар, хар-гыгээ гэхэдэ харгытай ерэ»,– гэжэ.

«Гутаһатай гэхэдэ гутлһа-гээ зангаар, дэгэлтэй гэхэдэ дЭгэлгээ зангаар. малгайтай гэхэдэ

малгайгээ зангаар, малгайгээ гэхэдэ малгайтай зангаар, . харгыгаар гэхэдэ угээ зангаар, харгыгээ

гэхэдэ харгытай зангаар хайшан гэжэ ошохым гээшэм»,– гэжэ убгэн хэлэнэ.

Гурба хоноод үбгэниинь, эсэгэнь түхеэржэ байна ябхаяа.1 Үхнниинь хэлэнэ: «Гуталаа таила,

оймһоо үмдөөд яба. Дэгэ-лээ тайлаад, самсаараа яба. Малгайгаа абаад гаа, пулаад боо-гоод яба.

Үрөөһэн хүлөө харгын гол соо гэшхээд, үрөөһэн хүл лөө харгын далан дээрэ гэшхээд. ябаарай.

Хааиайдаа хурөөд'^ үрөөһэн хүлөө гэр соо гэшхээд, үрөөһэн хүлөө газаа гэшхээд, урөөһэн гараа

досоо оруулаад, үрөөһэн гараа газаа байлгаадц «Хаан баабай, гэр бараанда ороходо болохо гү?»

– гээрэй.

Тиигээд яахалаарнь нөөхи үбгэншни ошобо даа, үрөөһэн ху-' лөө харгын гол соо гэшхээд,

үрөөһэн хүлөө харгын хүдөөдэ , гэшхэжэ. Ошоод лэ үрөөһэн гараа оруулаад, үрөөһэн гараа

газаа байлгаад:

– Хаан баабай, гэр бараанда ороходо болохо гү? – гэжэ.

– Болохо, болохо,– гээд оруулаад лэ, дэгэл хубсаһа асар-жа үмэдхэжэ, олон зүйлын эдеэ

асаржа табяад лэ:

– Ямар солотой, ямар табинтай, юун хүүмши? – гэжэ байгаад,– хүды хөөрхэн хүбүүтэй,

хүды үритэйбши? – гэжэ байгаад,– хүбүүншни хүдытэйб, үхиншни хүдытэйб? – гэжэ by-раа.

– Хүбүүнгөйб, ганса үхитэйб, үхимни хадаа хорин гурба-тай боложо байна,– гэжэ.

Яаха арггой юумэ жэмэс табиж,а эдеэллээд: Гурба хоноод би ошохоб,– гэжэ,– нэгэ эрэ

үхэри сүүгээр эльгэн тараг бү-реэд байгаарайш, үнэһээр дээһэ томоод байгаарайш,– гэжэ яаха

арггой нөөхи юумэ хүүмэ, үзэм, гурим, арггой ехымэз ашажа үгөөд лэ*, дэгэл хубсаһа үмэдхөөд

лэ, тэрээнһээ һуруу-' лаад ла хүргэжэ ошоо. Нэгэ мори худадаа юумэ ашахые үгөед лэ.

– Хари энэнь юум бэ даа, эдьхэш юумэ гү, хараадш һуу-хыемээ у гэнэ гу даа, иимыемээ үгөө,

– гэжэ.

ш

– Энэш үзэм гээшэ, энэш гурим гээшэ, энэш үхэр гээшэ*

энэш шарба гээшэ,– гэжэ үхиниинь бултыень таняад ла, дэ* лээд ла. Тиигээд мүнөөхи

үбгэншни гайхажал баяна, хайшан гэжэ эрэ үхэри сүү хаанаһаа оложо бэлдзхиим, увэһээр

хайшан гээд аргамжа томохым. Тиигээд гурба хоног соо гайхажа байхадань, үхиниинь эсэгэдээ

хэлэнэ: Хагда тээгээд ерэ,—r»v жэ. Хагдаа тээлгзжэ асараад лэ, тэрэнээ аргамжа зангаар хаг-

даяа томожо ерээд лэ, хотогой модон дээрэ табяад ла, а'паа-гаадьхалаарнь, тэрэ хуурай хагданш

a ha ад ла, үнэһэн томор-той ёһоороо байшаба модон Дээрэ. Тиигээд лэ эсэгэеэ ехэ ду-лаалаад

лэ, Хэбтэ гэбэ орон дээрээ. Хэбтүүлээд, басаган байна. Хаан газаань ерээд нэгэ дуу гарана, нэгэ

зарлигдаба. Үгэй, гар-нагээ. Хоёр зарлигдаба, гарнагээ. Гархадаа үрөөһэн гуталаа үмдэһэн,

үрөөһэи хамсыгаа үмдэһэн, үрөөһэн гуталаа гартаа бариһан, пулаадаа гартаа бариһан – иижэ

гараба.

– Яажа гарша байнабша? – гэнэ.

– Теэ, хаан баабайн ерээд гурба зарлигдасань, хубсалх^ аргамни, гуталаа үмдэхэ забни

болоогээ. Гуталаа гартаа бари-һаар, дэгэлээ үмдэхэ забни болоогээ, дэгэлээ үрөөһэн хамсыгаа

үмдөөд лэ гаршэрбэ гээшэб.

. – Баабайш бии гу?

– Бии.

– Үнэһөөр дээһэ томоод бай гээ һэмнайб,– гэнэ. Мүнөөхи хабтагай модон дээрэхи дээһээ

гаргаад харуулна.

– Эрэ үхэри сүүгээр тараг хэ гээ һэмнэйб,– гэнэ.

– Баабайш юундэ гарнагээб? – гэнэ.

– Баабай нарайлхаа хэбтэшоо.

– Эрэ хүнһээ үсибүүн гархымаал? – гэнэ.

– Үгээ, хаан баабай, эрэ үхэри суугээр хаана тараг бүри-хынь хараһымт? – гэнэ.

Хаан юуш дуугараагүй хам, хаанаа теэд хорюулаа. '«Зай,. энэ үхнбүүгээртнай бэри хэхэм»,—

гээд лэ хаан хүү эльгээгээ хиим даа.

Тэрэ хүниинь ерээд лэ:

– Үхибуугээртнай бэри хэхэм гэнэ гэжэ хэлэнэ,– адуу, ал-та юу абхым гэнэ,– гэжэ.

– Энэ гэрээрэм дуурэн лэ адуу мал, алта мүнгэ хаажа үгөөд лэ абыдтаа гэжэ хэлэ,– гэжэ

басаганиинь заажа үгөө.

Гэрээрнь дуурэн адуу мал, алта мүнгэ асарха гэхэдэ, мү-нөөхи болдогоо иижэ ходоро

малтаад, мали тороод байгкээ-мээр, мал ходоро гараад ябашхоор. Хэдыш алта мүнгэ ашажа ерээ

һаань, ходо гараад ябашхоор, хэдыш алта' мунгэ ашажа ерээ һаань, ходо гараад болдоги саада

биндэ гаршаһан хойноо юу.

Адуу асарба, малнууһии асарба даа, ходо гараад ябшна. Алта мүнгэ асарна даа, тэрэнь ходор

гараад ла, теэд гурба хоёр асараад л а. Гурба асархадань дүүрээд: «Хаан баабайи

гурба адуу аса ржа ерэхэдэнь, дуурээгээ гэжэ яажа хэлэхэб

даа, дуурээ»,– гэжэ хэлээ.

Басаганиинь мэдэжэ эсэгэдээ заажа байгаам даа. Бэриеэ буулгажа абаад ошодтёо. Абаашаад,

хүбүүнтэеэ ондоо гэртэ гаргадгео.

Теэл хубуугээ дахуулаад нэгэтэ ябба хаан. «Морьноо tiyyfljj • худэдгэ»,—гэбэ хубуугээ.

Гуйжэ буугаад, морьноо Һуул һэ-жэржэ байна. Тиихэдэнь хаан буужа, хубуугээ содьти ябашоо.

Таагээд бархираад убгэниинь пуни ерэбэ.

– Хаан хун и хубуун. байгаад яахадаа иижэ ядабаш? – гэбэ.

– Морьни һуул худэлгэ гэхэдэнь. морьноо һуул һэжэржэ байхадам буугаад сохёо эсэгэмни,

– гэнэ.

– Урдань ороод хатаргажа ябхаяа яана гээбш, морьнииш һуүл хүдэлхөөр.

Хойто үтлөөниинь баһа дахуулаад гарна. «Морьноо һүүл худэлгэ»,– гэнэ эсэгэнь.

Тннхэдэнь морёо хатаргана, урдань ороод. «Харгын суур та та»,– гэбэ. Тиихэдэнь хубууннинь

гуйжэ буугаад, харгын нэгэ суур таһар татажа абаад, тэрээиээЯ татажа байна. Тиихэдэнь эсэгэнь

баһа буугаад, тэндэнь сохи-жо, сохижо хаядтиба.

Гүүнһээ хойдтээ дахуулаад гараба эсэгэнь хүбүүгээ. «Морьноо һүүл худэлгэ»,– гэбэ,

Тиихэдэнь урдань гараад морёо ха-таргаба. «Харгын суур тага»,—гэбэ. Тиихэдэнь хубууннинь

J дуулаба."

Тиигээд нэгэ гүрөөһэ аладтибад. Гурөөһэ алаад, хубуундээ хэлэнэ: «Модон тогоо ,тогооло!»

– гэжэ. Тиихэдэнь хүбүүниинь нэгэ модо та па сабшажа абаад ла, тогоо бөөрэнхэй сабшажа

байна. Эсэгэнь баһа хүбүүгээ сохибо даа. Сохижо, сохижо хубуугээ хаядтёод, эсэгэнь арлнба.

Бархирһаар хаанай хубуун хахад пуни гэртээ ерээ.

– Энэ юундэ бархираад – ерэбэш? – гэжэ һамганиинь һу-рана.

– Ьоцон тогоо тогооло гэжэ хэлхэдэнь, нэгэ модо' тала сабшажа абаад, тогоо хэжэ

ба'йхадам сохибо,– гэжэ хэлэнэ.

– Модо абаад шобхолоод, мяха шорлоод, галда шархаяа яана гээшэбщ,– гэжэ памганиинь

хэлэнэ.

Хойто удэриинь үбгэн хүбүүгээ баһа дахуулаад гараба. «Морьноо һүул хүдэлгэ»,– гэнэ

эсэгэнь. Тиихэдэнь урдань ороод хатаргана. «Харгын суур тата»,—гэнэ эсэгэнь. Хубууннинь

дуулана. «Модон тогоо тогооло»,– гэбэ. Шоро хэжэ шор-ложо, эсэгэдээ харуулба. Тиигээд гэр

тзэшээ ябабад. Харгыгаар ябжа ябсараа, эсэгэнь харгын хамхуул хараад хэлэнэ: – Ошо, энээни

нэрынь һураад ер, хаанаһаа ябанаш, хаана ошо-хошниб? – гэжэ.– һураад, намда мэдэжэ

ерээгээ хадашни, тархииш таһар татахаб,– гэжэ эсэгэнь занаад, саашаа ябашоо. Тэрэ

хуоуүмнай хойноһоонь ябаад ла һурана:– Нэрэш хэн бэ, хаанаһаа ябанаш, хаана ошохошниб?

– гэжэ. Тиихэдэнь дуулахаш юумэ угээ. һуража һуража, ядажа ядажа, тэрээкээ 4 тада

дэгээдтёод, гэртээ хариба. Уйлаһаар гэртээ ерээ. ■

– Юундэ уйлаабши? – гэжэ һамганиинь һураба.

– Нэгэ харгыгаар хиидэжэ ябаһан юумэ хараад'эсзгэ&4Н лээ: «Ошо, энээни нэрэшни хэм

гэжэ һураад ерэ, хаанаһаа ябаһым, хаана ошохым, хуу мэдээд ерэ, үгээ болшнн тархииш таһа

сабшахам»,– гэжэ баабай хэлээд, хуршэрээл даа,– гэжэ.

– Тэрэшни хаанамтеэ? – гэнэ һамганиинь.

– һуража ядаад, бута дээрээ үлгөөд ерээ һэм,—гэнэ тэ-рэнь.– Юундэ бута дээрээ орхёод

ерээбши, намда асаржа ха-руулагкээ,– гэжэ һамганиинь хэлэнэ. Гараад тэрэ үрмэһэ ха-

рахадань (нэгэ юумэ байгшэгээб даа, арбайжа һалхинда хиидэжэ ябагшагээб даа нэгэ тиимэ

хамхуул). Тэрэ хамхуул хараад, памганиинь хэлэнэ: «Үриин һайнда түрөө һэм, үндэһэни мууда

хатаа һэм гэжэ хэлэнэ гээрэйш, нюургээ хамхуулба гэжэ хэлээд, хиидтенэ һэн»,– гэжэ эсэгэдээ

хэлээрэй.

Тнигээд баабайдаа одьти хэлэһэниинь, эсэгэнь: «һэн»,– гэжэ хэлээд лэ, гансаараа мордоод