Текст книги "Самоучитель татарского на каждый день"
Автор книги: Ф. Сафиуллина
Жанр:
Языкознание
сообщить о нарушении
Текущая страница: 6 (всего у книги 17 страниц)
Урок 15
Школа. Диалоги. Задания.
(Унбишенче дəрес)
К теме «Школа» добавим следующие новые слова, и в диалогах вы их сможете использовать.
Мəктəп — школа
укучы [укъучы] – ученик
шəкерт — шакирд, ученик
укытучы [укъытучы] — учитель
сорау [сора – ] – вопрос
Җавап [Җа – ап] — ответ
дəрес — урок
дəреслек – учебник
такта [такъта] – доска
акбур [акъбур] — мел
тəнəфес – перемена
татар теле — татарский язык
рус теле – русский язык
билге – оценка
бишле – пятерка
дҮртле – четверка
Өчле – тройка
икеле — двойка
берле – единица
ал – бери, получай
икеле алма – не получай двойку
чҮпрəк – тряпка
Өй эше – домашнее задание
укыта — учит, преподает
Өйрəтə – учит, обучает
рəсем — рисование
тарих – история
кҮнегҮ – упражнение
бирем – задание
əдəбият – литература
сыйныф – класс
кыңгырау – звонок
сыйныф Җитəкчесе — классный руководитель
Теперь поговорим по-татарски:
1. – Нурия, бҮген ничə дəрес?
– Өч дəрес.
2. – АйгӨл, сездə кем укыта?
– Халидə апа.
3. – Мансур, бҮген рəсем дəресе бармы?
– əйе, бар.
4. – Галия апа, Сез безгə керəсезме?
– Хəзер.
5. — Бу нинди сорау?
– Бик яхшы сорау.
6. – Хəзер нинди дəрес?
– География.
7. – Хəзер нинди дəрес?
– Татар теле.
8. — Сездə ничə укучы бар?
– Унике.
9. – Рəсимə, тактага чык əле.
– Хəзер.
10. – Бу такта чистамы?
– Чиста.
11. – Син бҮген нинди билге алдың?
– Бишле.
12. – əни, мин бҮген ике дҮртле, бер бишле алдым.
– Рəхмəт, улым.
13. – Кəрим, чҮпрəк бармы?
– Бар. Менə.
14. – БҮген Җыр дəресе бармы?
– əйе, бар.
15. — Сездə сыйныф Җитəкчесе кем?
– МӨнирə апа.
16. – Тəнəфес кайчан?
– Хəзер.
17. – Балалар, нинди сораулар бар?
– Юк.
18. – Укучылар, Өй эшен языгыз. Марат, син дə яз!
– Хəзер.
19. – РӨстəм, укытучыгыз кем?
– Котдус абый.
20. — Ришат, дəреслеклəрең бармы?
– Бар, Кəрим абый.
– Яңамы? (Новые ли?)
– əйе.
21. — Балалар, кем сӨйли?
– Мин, апа.
– СӨйлə, Шамил.
22. – Укучылар, кем əйтə?
– Мин!
– Мин!
– Мин!
– əйдə, Камил əйт!
23. – Укучылар, дəфтəрлəрегез бармы?
– Бар.
– Дəфтəрлəрегезгə языгыз: «БҮген – егерменче ноябрь».
24. – БҮген тарих дəресе бармы?
– əйе, бар.
25. – əдəбият дəресе буламы? (будет ли?)
– Була.
26. – Сезнең сыйныфта тарихны кем укыта?
– Сания апа.
27. – Бишенче класста əдəбиятны кем укыта?
– ТаҺир абый.
28. – Сезнең сыйныфта ничə кыз бар?
– Унбиш.
29. — Унынчы класста ничə егет (парень) бар?
– Егерме бер.
30. – Укучылар, кем беренче Җавап бирə?
– Мин, Нурия апа!
– Мин, Нурия апа!
– Мин, Нурия апа!
– əйдə, Хəлим, Җавап бир əле.
31. – Мəрзия, бҮген кичə (вечер) буламы?
– Белмим, Сəлимə.
– Рəйсə, син белəсеңме?
– Белəм.
– Нəрсə белəсең?
– Кичə бҮген була.
– Рəхмəт.
Задание 1. Составьте диалог «В школе».
На прощание опять вам четыре пословицы.
Белем малдан кадерле [белем малдан къəдерле] – Знание дороже богатства.
Бер галим мең наданга тора [бер „алим мең надаң„а тора] – Один ученый стоит тысячи неграмотных.
Уйнап сӨйлəмə, уйлап сӨйлə – Не говори играючи, говори подумав.
Җиде йортның телен бел, Җиде тӨрле белем бел — Знай языки семи (букв.) домов, знай семь разных наук.
Сау булыгыз!
Урок 16
Продукты питания. Овощи и фрукты. Рынок. Диалоги.
(Уналтынчы дəрес)
– Исəнмесез!
Сегодня мы будем знакомиться с названиями продуктов, овощей и фруктов, с ценами на рынках и в магазинах.
Сначала правильно прочитаем эти слова:
кибет – магазин
сатучы – продавец
акча [акъча] – деньги
тҮлə-ргə – платить
Үлчə-ргə – взвешивать
ипи (икмəк) – хлеб
кҮмəч — булка
сӨт – молоко
май – масло
ит – мясо
сыер ите — говядина
сарык ите [сары„ите] — баранина
дуңгыз ите – свинина
ат ите – конина
тавык ите [та – ы„ите] – курятина
каз ите [къаз ите] — гусятина
тоз — соль
шикəр – сахар
аракы [аракъы] – водка
эремчек – творог
катык [къатык] – катык
каймак [къаймакъ] — сметана
сӨт Өсте — сливки
балык [балыкъ] — рыба
ярма – крупа
чират – очередь
1. – Кибеттə икмəк бармы?
– Бар.
– Ничə сум? (рубль)
– ДҮрт сум.
2. – Кибеттə май бармы?
– Юк.
3. — Кибеттə сӨт бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Җиде сум.
4. – Базарда ит бармы?
– Бар.
– Сыер ите бармы?
– Бар.
– Сарык ите бармы?
– Юк.
– Дуңгыз ите бармы?
– Бар.
5. – Базарда ит ни хак? (почем?)
– Алтмыш сум.
6. — Базарда казлар бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Ике йӨз сум.
– О-о-о!
7. — Кибеттə кеше кҮпме? (много ли?)
– КҮп тҮгел.
8. — Иткə чират бармы?
– Бар. Бик кҮп.
9. – əмир, безгə ипи кирəкме?
– Кирəк, əни.
– Мə акча. Кибеткə бар əле.
10. – Сездə катык бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Биш сум.
– Миңа ике катык бирегез əле.
11. – Сездə эремчек бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Ун сум.
– Миңа бер кило бирегез əле.
– Хəзер.
12. — Каймак ничə сум?
– Егерме Җиде сум.
– Ике кило бирегез əле.
– Хəзер.
13. – Балык бармы?
– Юк.
– Колбаса бармы?
– Юк.
– Ит бармы?
– Юк.
– Нəрсə бар?
– Бернəрсə дə юк.
14. – Миңа бер кило май бирегез əле.
– Рəхим итегез! (Пожалуйста!)
15. – Аракы ничə сум?
– 41 сум 52 тиен.
– Шулаймыни?
– əйе.
16. – Ике кило ит бирегез əле.
– Хəзер.
17. — Колбаса яхшымы?
– əйе, яхшы.
– 400 гр бирегез əле.
– Рəхим итегез!
18. — Сыр ничə сум?
– Витринада бар.
– Минем кҮзем кҮрми (не видит).
– Җитмеш сум, Җитмеш сигез сум, туксан ике сум.
– Рəхмəт.
19. – Сездə тавык бармы?
– Бар.
– Килосы ничə сум?
– ырык ике.
– Ике тавык бирегез əле.
– Рəхим итегез.
Теперь об овощах:
бəрəңге – картофель
суган [су„ан] – лук
сарымсак [сарымсакъ] – чеснок
кабак [къабак] – тыква
кишер – морковь
кыяр [къыйар] – огурец
чӨгендер [чӨгӨндер] – свекла
шалкан [шалкан] — репа
кəбестə – капуста
торма — редька
борыч – перец
Многие овощи и зелень называются так же, как в русском языке: помидор, редиска, укроп, петрушка, баклажан, патиссон и т. д.
Только капуста стала кəбестə.
Теперь поговорим:
1. — Бəрəңге ничə сум?
– Биш сум.
2. – Суган ничə сум?
– Җиде сум.
3. – Сездə кишер бармы?
– Бар.
– Ни хак (какая еда)?
– Сигез сум.
– Миңа ике кило кишер бирегез əле.
– Рəхим итегез! Мəгез!
4. – Базарда кыяр бармы?
– Бар.
– Ни хак?
– Тугыз сум.
5. – Сезнең бакчада (огород) чӨгендер бармы?
– Юк.
– Шалкан бармы?
– Бар.
– Миңа бирəсеңме?
– Бирəм.
6. – Базарда тозлы (соленый) кыяр бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Егерме ике сум.
7. – Син бҮген базарга барасыңмы?
– əйе, барам.
– Миңа тозлы кəбестə ал əле.
– КҮпме? (Сколько?)
– Бер банка. Акча кирəкме?
– əйе. Бир.
– КҮпме?
– Унбер сум.
– Хəзер. Рəхмəт сиңа.
8. – Син кабак яратасыңмы?
– Яратам.
– Мин дə.
Дошла очередь до фруктов, ягод:
алма – яблоко
чия — вишня
кура Җилəге – малина
Җир Җилəге — клубника
каен Җилəге – земляника
нарат Җилəге – брусника
мҮк Җилəге — клюква
карлыган [къарлы„ан] – смородина
кызыл карлыган – красная смородина
бӨрлегəн – костяника; ежевика
шомырт – черемуха
Җилəк – ягода
Җимеш – плод
йӨзем – виноград
əфлисун – апельсин
анар — гранат
Өрек – урюк
хӨрмə — хурма
гӨмбə – гриб
Теперь поговорим по-татарски:
1. – Алмаң тəмлеме?
– Бик тəмле.
– Алма кызылмы?
– Кызыл.
2. – Базарда алма бармы?
– Бар.
– Ни хак?
– Ун сум, унике сум.
3. – Миңа ике кило алма бирегез əле.
– Хəзер.
4. – Сездə чия бармы?
– Юк.
5. – Кура Җилəге ни хак?
– Килосы унсигез сум.
– Миңа ике кило бирегез əле.
– Хəзер.
6. – Базарда Җир Җилəге саталармы?
– Саталар.
– Ничə сум?
– Стаканы 6 сум.
7. – Карлыганыгыз кҮпме?
– КҮп. Ничə кило кирəк?
– Ун кило.
8. – Кызыл карлыган тəмлеме?
– Бик тəмле.
– Ничə сум?
– Килосы Җиде сум.
9. – Син урманга барасыңмы?
– Барам.
– Нарат Җилəге бармы?
– Бар.
10. – Базарда йӨзем ни хак?
– Илле сум.
– Ай, бик кыйбат. (дорого)
11. – Сиңа Өрек кирəкме?
– Ничə сум?
– Кырык сум.
– Кирəк.
– Ничə кило кирəк?
– Өч кило. Ничə сум акча кирəк?
– ЙӨз егерме сум.
– Рəхмəт.
12. – Базарда хӨрмə бармы?
– Юк.
– Анар (гранат) бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Утыз сум.
13. — Казанда əфлисун саталармы?
– Саталар.
– Ничə сум?
– Бер əфлисун 6 сум.
– Ай, бик кыйбат!
14. – Базарда гӨмбə бармы?
– Бар.
– КҮпме?
– Бик кҮп.
15. – Базарда ит кыйбатмы?
– Кыйбат. Алтмыш сум.
16. – Улым, кибеткə бар əле.
– Нəрсə кирəк, əни?
– Шикəр, сӨт, тоз, шырпы (спички) кирəк.
– Акча бирəсеңме?
– КҮпме кирəк?
– 50 сум кирəк.
– Ярар.
17. – Кибеттə чират зурмы?
– Зур.
– Балык бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Егерме дҮрт сум.
– Миңа Өч кило балык кирəк. Син кибеткə барасыңмы?
Миңа да ал əле.
– Ярар.
– Зур рəхмəт.
18. – Кибет ачыкмы? (открыт ли?)
– Ачык.
19. — Кибет ябыкмы? (закрыт ли?)
– Ябык.
20. – Кибеттə ничə сатучы бар?
– Унбиш.
21. – Сезнең кибеттə конфет бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Килосы Җитмеш сум, алтмыш ике сум, илле бер сум.
– О-о-о, бик кыйбат!
22. — Миңа ике кило печенье бирегез əле.
– Рəхим итегез.
23. – Сездə торт бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Бер йӨз унике сум.
– Бирегез əле.
– Рəхим итегез.
24. – Сездə минераль су бармы?
– Бар.
– Нинди?
– «Тазалык».
– Өч шешə (бутылка) бирегез əле.
– Рəхим итегез. Утыз Өч сум.
– Рəхмəт.
25. – Базарда карбыз саталар.
– Ни хак?
– Килосы дҮрт сум.
– Бер карбыз ничə кило?
– Сигез кило.
– Ничə сум кирəк?
– Утыз ике сум.
– Ай-яй-ай!
На этом урок завершаем. Желаем вам успехов! Сау булыгыз!
Урок 17
Повторение прошедшего урока. Диалоги. Задания.
(УнҖиденче дəрес)
– Исəнмесез!
– Хəерле кӨн!
Начнем урок с простых заданий.
Задание 1. Прочитайте стихотворение современного татарского поэта Ш.Галиева. Какие слова вам знакомы? Вероятно, незнакомые слова следующие: Җир – земля, Өй – дом, əллҮкиле кӨй — мелодия, похожая на «Аллюки» («Əллүки» – татарская народная песня), туган-Үскəн ил – родная сторона, мəңге — вечно, имин – мирный, здоровый, живой, крепкий.
Прочитайте правильно и переведите:
Җирдə миңа ни кирəк?
Җирдə миңа ни кирəк?
əти дə əни кирəк!
Җирдə миңа ни кирəк?
Без яшəгəн Өй кирəк!
Җирдə миңа ни кирəк?
əллҮкиле кӨй кирəк!
Җирдə миңа ни кирəк?
Тукай, туган тел кирəк?
Җирдə миңа ни кирəк?
Туган-Үскəн ил кирəк!
Җирдə миңа ни кирəк?
Мəңге имин Җир кирəк!
Задание 2. Не забыли ли вы, какие фразы произносятся при встрече и прощании? Все слова вам знакомы – переведите их:
Исəнме, əнкəй!
Исəнме, əткəй!
Нихəл, абый!
Сау бул, бабай!
Сау булыгыз, Галия апа!
Хуш, бабай!
Хушыгыз, əби!
Хəерле кич, Галия апа!
Хəерле кӨн, Фирая ханым!
Хəллəр ничек, Мансур!
Нихəл, ГалимҖан?
Сəлам, егетлəр!
Задание 3. Вспомним недавно выученные слова. Составьте с ними предложения (повествовательные и вопросительные).
Сат-арга – продавать
ал-ырга – брать, покупать
бир-ергə – дать, давать
кыйммəт – дорого, дорогой
очсыз – дешево, дешевый
тозлы – соленый
бəрəңге – картофель
суган – лук
кəбестə – капуста
кыяр – огурец
сарымсак – чеснок
шалкан – репа
чӨгендер – свекла
кабак – тыква
алма – яблоко
чия – вишня
кура Җилəге – малина
Җир Җилəге – клубника
каен Җилəге – земляника
карлыган – смородина
кызыл карлыган – красная смородина
кара карлыган – черная смородина
милəш – рябина
кара (кызыл) милəш – черная (красная) рябина
мҮк Җилəге – клюква
кара Җилəк – черника
балан – калина
Өрек – урюк
чиклəвек – орех
йӨзем – виноград.
Задание 4. Со словами из задания 3 составьте диалоги.
Задание 5. Прочитайте и переведите несколько приведенных ниже диалогов. Для лучшего усвоения их можно разыграть по ролям.
1. – Мин базарга барам. əйдə, барабыз.
– Хəзер.
2. — Базар кайда?
– Киров урамында.
– Ничек барырга?
– Икенче трамвай, Җиденче троллейбус белəн.
4. – Базарда кеше кҮпме?
– Бик кҮп.
5. – Базар баймы?
– əйе, бай.
6. – Сиңа базарда нəрсə кирəк?
– Алма, бəрəңге, суган. ə сиңа?
– Миңа чӨгендер, сарымсак, кəбестə кирəк.
7. – Миңа кызыл алма кирəк.
– ə миңа яшел алма кирəк.
8. — БҮген кабак алдым.
– Нəрсə пешерəсең?
– Кабак бəлеше (Бялиш с тыквой).
9. — Кызыл карлыганнан мин желе ясыйм.
– Тəмле буламы?
– Бик тəмле була.
10. – Сездə милəш Үсəме? (растет ли?)
– Үсə. Кара милəш.
– ə безнең бакчада кызыл милəш Үсə.
11. — Быел (в этом году) кара Җилəк кҮп булды.
– Кайда Үсə ул?
– Мари урманында бик кҮп була. Шуннан Җыеп (собрав) китерəлəр.
Сау булыгыз! Сезгə уңышлар телим! (Желаем вам успехов!).
Урок 18
Прошедшее категорическое время. Диалоги. Задания.
(Унсигезенче дəрес)
Переходим к изучению прошедших времен. Их в татарском языке много.
Прошедшее категорическое время
Эта форма времени образуется добавлением к корню глагола аффиксов– ды/-де, – ты/-те. Почему так, вы уже и сами догадались: к глухим звукам корня добавляются – ты/-те, к гласным и звонким — – ды/-де. В конце глагола добавляются личные аффиксы.
Личные аффиксы
Единственное число
1 л. – м
2 л. – ң
3 л. —
Множественное число
1 л. – к
2 л. – гыз/-гез
3 л. – лар/-лəр
Единственное число
Мин яз-ды-м кил-де-м (написал, пришел)
Син яз-ды-ң кил-де-ң (написал, пришел)
Ул яз-ды кил-де (написал, пришел)
Множественное число
Без яз-ды-к кил-де-к (написали, пришли)
Сез яз-ды-гыз кил-де-гез (написали, пришли)
Алар яз-ды-лар кил-де-лəр (написали, пришли)
Единственное число
Мин кайт-ты-м кит-те-м (вернулся, ушел)
Син кайт-ты-ң кит-те-ң (вернулся, ушел)
Ул кайт-ты кит-те (вернулся, ушел)
Множественное число
Без кайт-ты-к кит-те-к (вернулись, ушли)
Сез кайт-ты-гыз кит-те-гез (вернулись, ушли)
Алар кайт-ты-лар кит-те-лəр (вернулись, ушли).
В отрицательной форме аффиксы отрицания добавляются к корню и ударение падает на предыдущий слог перед аффиксом отрицِания:
Мин бармадым. Мин белмəдем.
Син бармадың. Син белмəдең.
Ул бармады. Ул белмəде.
Без бармадык. Без белмəдек.
Сез бармадыгыз. Сез белмəдегез.
Алар бармадылар. Алар белмəделəр.
Мин кайтмадым. Мин китмəдем.
Син кайтмадың. Син китмəдең.
Ул кайтмады. Ул китмəде.
Без кайтмадык. Без китмəдек.
Сез кайтмадыгыз. Сез китмəдегез.
Алар кайтмадылар. Алар китмəделəр.
Это прошедшее время еще называют очевидным или определенным, так как оно выражает действия, которые говорящий сам видел.
Поговорим по-татарски:
1. — Кадыйр, син хат яздыңмы?
– Яздым.
2. – Айсылу, син аңа əйттеңме?
– əйттем.
3. — РӨстəм, син кибеткə бардыңмы?
– Бармадым.
4. – АйгӨл, син бу китапны укыдыңмы?
– Укымадым.
5. — Марат, син базарга бардыңмы?
– Бардым.
– Сыер ите ни хак?
– Илле-алтмыш сум.
– Алдыңмы?
– Алдым.
– Ничə кило?
– Өч кило.
6. — Рəсимə, кибеткə бардыңмы?
– Бардым.
– Кибеттə нəрсəлəр бар?
– СӨт, катык, эремчек, каймак, кефир.
– Сыр бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Җитмеш, сиксəн, туксан, йӨз сум.
7. – Кызлар, сез урманга бардыгызмы?
– Бардык.
– Җилəк бармы?
– Каен Җилəге бар.
– КҮпме?
– Бик кҮп!
– Җыйдыгызмы? (Собрали?)
– Җыйдык.
– Ничə чилəк (сколько ведер)?
– Ике чилəк!
8. – Суфия апа, базарга бардыңмы?
– Бардым.
– Базарда яшелчə кҮпме?
– КҮп.
– Бəрəңге бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Килосы алты сум.
– Суган бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Унбер сум.
– Кишер бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Сигез сум.
– Син кишер алдыңмы?
– Алдым.
– Ничə кило?
– Өч кило.
9. — Кызлар, безгə кунаклар килде.
– Нəрсə ашадыгыз?
– Чəй эчтек.
– Торт булдымы?
– əйе.
– Конфет булдымы?
– Булды.
– Чəк-чəк булдымы?
– əйе.
– Яхшы!
10. – Магазин ачыкмы?
– əйе.
– Кеше кҮпме?
– Юк, кҮп тҮгел.
11. – Кибет сəгать ничəдə ачыла?
– Иртəнге сигездə.
– Ял вакыты кайчан?
– 13 сəгатьтəн 14 сəгатькə кадəр.
12. – Бу нинди кибет?
– СӨт кибете.
– ə тегесе?
– Икмəк кибете.
13. – Кибет кайчан ябыла?
– Кичке сəгать сигездə.
14. — Улым, кибеткə барып кайт əле.
– Ник, əни?
– Икмəк кирəк, сӨт кирəк, май кирəк, эремчек кирəк.
– Хəзер, əни.
15. — Исəнме, Галия!
– Исəнме, Надя!
– Кая бардың?
– Кибеткə.
16. — СӨт бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– ДҮрт сум.
– Ике сӨт, 2 катык бирегез əле.
– Рəхим итегез.
17. — Сездə сӨт Өсте бармы (сливки)?
– Юк шул.
– Каймак (сметана) бармы?
– Бар. Рəхим итегез. КҮпме кирəк?
– Бер кило.
– Рəхим итегез. Кассага тҮлəгез.
18. – Кызыл эремчек бармы?
– БҮген юк шул. Иртəгə була. Килегез.
– Рəхмəт.
19. — Арыш ипие бармы?
– Бар.
– Ничə сум?
– Өч сум илле тиен.
– Кассагамы?
– Юк, монда тҮлəгез.
20. – Сохари бармы?
– Бар.
– Нинди ярмалар бар?
– Тары ярмасы (пшено), дӨге (рис), манный ярмасы бар. Кирəкме?
– 2 кг дӨге Үлчəгез əле.
– Рəхим итегез, ике пакет алыгыз.
21. – Бу кибеттə ит, сӨт ашамлыклары саталар.
– ə тегендə?
– Анда конфетлар, тортлар, пирожныйлар, прəннек, печенье саталар.
22. – Миңа 1 тартма конфет бирегез əле.
– Рəхим итегез.
– Ничə сум?
– 50 сум.
– Ай-яй кыйбат!
– Менə бусы 32 сум. Кирəкме?
– əйе. Алам. Рəхмəт.
23. – Мансур, əйдə, сыра алыйк əле.
– Кайда бар?
– Менə бу кибеттə.
– Нинди сыра алабыз?
– Казан бик яхшы сыра чыгара. Шешəсе дə матур.
– ə мин чех сырасы, алман (немец) сырасы яратам.
24. — Кызым, йомырка кирəк иде. Алып кайт əле.
– КҮпме кирəк?
– Өч дистə (десяток).
– Дистəсе ничə сум?
– Дистəсе 10 сум.
25. — Сездə борыч (перец) бармы?
– Кызыл борыч бар.
– Миңа кара борыч кирəк иде.
– Кара борыч юк.
26. — Рəшит, безнең тоз беткəн. Барып ал əле кибеттəн.
– Ничə кило?
– Икене.
– Ярар, хəзер.
А теперь самостоятельная работа.
Задание 1. Попробуйте составить несколько диалогов с новыми словами:
Бодай оны – пшеничная мука.
Арыш оны – ржаная мука.
Атланмай – сливочное масло.
Задание 2. Вы пришли в продуктовый магазин. Спросите:
а) есть ли у них хлеб, яйца, молоко;
б) сколько стоит сливочное масло;
Попросите взвесить 200 г сыра.
Сау булыгыз! Сезгə уыّлар телим!
Урок 19
Деньги. Рынок. Магазины. Диалоги.
(Унтугызынчы дəрес)
– Исəнмесез!
– Хəерле кӨн! (Хəерле кич!)
– Хəллəрегез ничек?
– Яхшымы?
Деньги. Рынок. Магазины.
1. – Син кҮпме эш хакы (зарплата) аласың?
– Өч мең сум. ə син?
– Ике мең биш йӨз сум алам.
2. — Миңа дҮрт йӨз сум акча биреп тора алмассыңмы?
– Кайчанга кадəр?
– Яңа елга кадəр.
– Ярар, бирермен. Кайчан кирəк?
– БҮген. Рəхмəт сиңа.
4. — Ринат, монда ничə сум?
– Илле сум Җитмеш биш тиен.
5. — Миңа йӨзлеклəр (сотенные), иллелеклəр бирегез əле.
– Ярый.
6. — Монда унлыклар (десятка), бишлеклəр (пятерка) генə калган. Биримме?
– Бирегез.
7. – Синдə ике берлек (рубль) бармы?
– Бар.
8. — Мансурга ике унлык бир.
– Ярый.
9. — Туйга ничə сум акча чыкты?
– Алты мең.
– Ай-ай-ай, кҮп!
10. – Трамвай билеты ничə сум?
– Ике сум.
– ə автобус билеты?
– 2 сум.
12. — Син миңа ун сум бир, мин сиңа бер сумлык кире кайтарырмын.
– Ярый.
13. — Бу конфет МəскəҮнекеме?
– Юк, Казанныкы.
– Ничə сум?
– Кырык биш сум.
– Печенье ничə сум?
– Уналты сум илле ике тиен.
Запомните слова, относящиеся к одежде, обуви: Киемнəр
Үлчəм – размер
кҮлмəк – платье; рубашка
чалбар – брюки
яулык — платок
аяк киеме – обувь
баш киеме — головной убор
тун — шуба
читек – ичиги
чҮəк – тапочки
бҮрек – шапка
эчке кҮлмəк – нижнее белье (сорочка)
итəк — юбка
биялəй — варежка
итек – 1) сапог; 2) валенки
киң – широкий
тар – узкий
14. – Сездə ирлəр кҮлмəклəре бармы?
– Ничəнче Үлчəм?
– Кырык сигезенче.
– Мəгез.
– Ничə сум?
– ЙӨз алтмыш сум.
– Кая тҮлəргə?
– Кассага.
15. – Миңа Арча чҮəклəре кирəк иде.
– Сезгə ничəнче Үлчəм?
– Утыз Җиденче-утыз сигезенче.
– Ниндилəре кирəк?
– Зəңгəрен, тагын – сорысын. Ничə сум тҮлим?
– Өч йӨз илле сум.
– Рəхмəт сезгə.
16. — Миңа теге ак шəлне кҮрсəтегез əле.
– Мəгез.
– Аның иңе-буе (и — ширина, буй — длина) кҮпме икəн?
– Метр ярымга метр ярым (полтора на полтора метра).
– Ничə сум?
– Биш йӨз егерме ике сум.
– Кая тҮлим?
– Кассага.
17. – Миңа кырык алтынчы Үлчəм кҮлмəк кҮрсəтегез əле?
– Нинди тӨсне?
– Зəңгəрне.
– Мəгез. Ярыймы?
– Бераз зуррак кебек. Кырык дҮртенче Үлчəмне бирегез əле.
– Мəгез.
– Мин бусын алам. Ничə сум?
– Ике йӨз сум илле тиен. Кассага тҮлəгез.
– Ярый.
18. – Сездə костюм бармы?
– Бар. Сезгə ничəнче Үлчəм кирəк?
– 50-нче.
– Рəхим итегез.
– Рəхмəт.
19. — Миңа ирлəр кҮлмəге кирəк иде.
– Ничəнче Үлчəм?
– Яка Үлчəме – 41 (размер воротника – 41).
20. — Миңа бҮрек кирəк иде.
– Ничəнче Үлчəм?
– 58-нче.
– 58-нче Үлчəм юк, 59-нчы бар.
– Бирегез əле.
– Рəхим итегез. Киеп карагыз (примерьте).
– Рəхмəт. Мин алам. Кая тҮлəргə?
– Кассага.
21. – Сезнең кибеттə туй кҮлмəклəре (свадебные платья) саталармы?
– əйе. Уңга (направо) барыгыз.
22. — Миңа туйга (на свадьбу) матур кара костюм кирəк. Сездə бармы?
– Ничəнче Үлчəм?
– 52-нче.
– 52-нче юк шул. Менə 54-нче бар. Киеп карагыз.
– Бу костюм миңа ярамый (не подходит).
23. — Миңа ак батист яулык кирəк иде. əби сорады.
– Бездə юк шул. КҮрше (соседний) кибеткə керегез əле. Анда (там) бар.
– Рəхмəт сезгə.
24. – Трикотаж кибете кайда, əйтегез əле?
– Бер квартал барыгыз, сулга борылыгыз (поверните налево).
25. – Бу кҮлмəк миңа кыска, озынрак кҮлмəк юкмы?
– Сезгə ничəнче озынлык (длина) кирəк?
– 164 см.
– Рəхим итегез.
26. – Эчке кҮлмəклəр бармы сездə?
– Ничəнче Үлчəм кирəк?
– 46-нчы.
– Рəхим итегез.
– Кая тҮлəргə (платить)?
– Кассага.
27. — Бу кибеттə итəклəр саталармы?
– əйе, əнə тегендə.
28. – Бу кҮлмəкнең бер сəдəфе (тӨймəсе – пуговица) тӨшкəн (отлетела).
– Шулаймыни?
– əйе. Менə.
29. – Асия, безнең апа бер тун алган.
– Ничəнче Үлчəм?
– 48 нче.
– Ничə сумга?
– Унике мең.
30. – Кызлар, безнең кибеттə кышкы пальтолар саталар.
– Кыйбатмы?
– Кыйбат. Биш мең сум.
– Якасы (воротник) нинди?
– Кызыл тӨлке.
– Озын пальтомы?
– Озын, бик матур.
– Киеп карадыңмы (примеряла)?
– əйе. Миңа бик килешə (Мне очень идет).
– Аласыңмы?
– Акчам Җитми (не хватает).
– Ничə сум Җитми?
– 300 сум.
– Мин бирəм, кирəкме?
– Ай, рəхмəт сиңа, Галия. Мин сиңа 2 айдан бирермен.
31. – Бу кибеттə язгы-кӨзге (демисезонный) пальтолар бармы?
– Юк, бездə пальтолар гомумəн (вообще) юк.
– Гафу итегез.
32. — Бу куртканың Җиңе (рукав) кыска. Миңа зуррак куртка бирегез əле.
– Рəхим итегез. Бусы – 164 см.
– Рəхмəт.
33. – Бу плащ миңа таррак (узковатый).
– Сезгə ничəнче Үлчəм кирəк?
– 50-нче Үлчəмне бирегез əле.
– Рəхим итегез. Бусы киңрəк (пошире).
34. — Сездə джинсы чалбарлар бармы?
– БҮген юк, иртəгə килегез.
35. — Синең эшлəпəң бармы?
– Юк. Мин эшлəпə кимим (не ношу).
– Нəрсə киясең?
– Мин фуражка киям.
– ə миңа эшлəпə кирəк.
36. — Плащлар, курткалар кайда сатыла?
– Бу урамда бер кибет бар. Анда ирлəр киемнəре дə (и мужская одежда), хатын-кыз киемнəре дə (и женская одежда) бар.
37. – Мин ишеттем (слышал), татарлар бик матур аяк киемнəре кигəннəр. Аларны кайда тегəлəр (шьют)? Кайда саталар?
– Татарлар чигҮле (вышитый) чҮəклəр (тапочки), читеклəр (ичиги) киеп йӨргəннəр. Андый аяк киемнəрен Арча милли аяк киемнəре фабрикасында ясыйлар. Кибетлəрдə алар сирəк булса да (хотя бы изредка) сатыла (продается). Алар бик матур! Чит иллəрдəн килгəн (приехавшие из зарубежных стран) кешелəр аларны бик яратып алалар. Ул аяк киемнəрен бию ансамбльлəре Өчен дə (для танцевальных ансамблей) тегəлəр.
– Мин китапта кҮргəн идем ул чҮəклəрне, читеклəрне.
Алар – декоратив сəнгать (искусство) Үрнəге (образец).
38. – Хатын-кызлар шəл бəйлəп йӨрилəр (носят). Ул шəллəрне кемнəр бəйли (вяжет)?
– Шəлне кəҖə мамыгыннан (из козьего пуха) бəйлилəр.
– Кайда бəйлилəр?
– Казан артында (в Заказанье), Оренбург Өлкəсендə (в Оренбургской области)…
– əйе, Оренбург шəле турында хəтта (даже) Җырлар бар.
39. – Ак шəллəрне кайда саталар?
– Колхоз базарында.
– Ничə сум?
– Белмим шул.
40. — Миңа биялəй (варежки) кирəк иде. Кайда бар икəн?
– Мин базардан алдым. Бик матур.
– Ничə сум?
– 50 сум.
– Кибеттə биялəйлəр буламы?
– Була. Фабрикада эшлəнгəн (фабричные).
41. — Кибетлəрнең исемнəре (названия) татарча ничек була?
– «Киемнəр» («Одежда»), «Өс киемнəре» («Верхняя одежда»), «Баш киемнəре» («Головные уборы»), «Аяк киемнəре» («Обувь»), «Промтоварлар» («Промтовары»), «ХуҖалык товарлары» («Хозяйственные товары»), «Балалар дӨньясы» («Детский мир»).
Задание. Отвечайте на вопросы.
1) – Бу куртка ничə сум?
–.
2) Кокстм ничə сум?
–.
3) Ккүлмəк ни хак?
–.
4) – Сездə пальтолар бармы?
–.
5) – Сездə туннар бармы?
–.
6) – Бу костм миа ярыймы?
–.
7) – Бу плащ ничəнче үлчəм (размер)?
–.
8) – Бу кофтаны күрсəтегез əле.
–.
На прощание вам 3 пословицы.
Акчаның кҮзе юк [акъчаның кҮзе йукъ] – У денег глаз нет.
Аракы керсə, оят качар [аракъы керсə, ойат къачар] — если приходит водка, стыд убегает.
Кискəн икмəк кире ябышмый [кискəн икмəк кире йабышмый] – отрезанный хлеб обратно не пристанет.
Сау булыгыз! Сезгə уыّлар телим!
