Текст книги "Перловый суп"

Автор книги: Евгений Будинас

сообщить о нарушении

Текущая страница: 11 (всего у книги 19 страниц)

И тут родилось решение: он увидел, что от шоссе идет ответвление, узкая грунтовая дорога на Куропаты. Передние ее уже прошли. И Будинас вдруг закричал: «На Куропаты!», и толпа услышала, она ломанулась на грунтовую дорогу. И все подхватили: «На Куропаты!»

Столкновения не произошло, крови не было. Но Куропаты -это кладбище, сакральное место с политическим подтекстом, и демонстрация неожиданно получила иное политическое звучание... О Куропатах заговорили на всех волнах.

Недавно его паруса снова поймали ветер. Это был уже не ветер оттепели 1960-х. Публика уже читала Генри Миллера, Харуки Мураками. Нобелевскую премию по литературе уже получила Эльфрида Елинек. И он написал книгу – «Давайте, девочки». Книгу, в которой он окинул взглядом свою жизнь. В этой книге, более чем в других его текстах, чувствуется писательский профессионализм. Ее нельзя читать девочкам. Она должна возмутить свет. Ведь это же Будильник, (Кстати, удивительно совпадение имени – Будинас Евгений Доминикович – и сущности его личности: будить и доминировать).

Я написал ему отзыв, который, кажется, порадовал его. Отвечая, он написал, что планирует устроить громкую презентацию своей последней книги, и совершить турне по дорогим ему местам. Маршрут еще не составлен, но Рязань в него уже входит.

Вячеслав Никифоров

ЕВ Гений, парадоксов друг

Бывают же люди, из которых мозаикой складывается... пусть не портрет, но эскиз эпохи, обобщенное имя которой – XX век!

Он жил в ней, в эпохе, как дома, 50 лет до рождения и 50 после. Евгений был накоротке с веком, век Его устраивал. Век был что надо: безумствующим, кровавым и коварным, вместе с тем – прекрасным и яростным, взывающим к горячим и честным сердцам, дразнящим надеждами и верой в завтрашний день.

Евгений верил в будущее, трезво коренящееся в сегодня. Азартный и неисправимо романтичный. Он боготворил, как мне казалось, здравый смысл. Его смешили дураки и дороги, для Него они априори оставались позавчерашними, а все гениальное, когда бы оно ни рождалось, обречено на успех, надо только двигаться, на месте не стоять. И гении для Него всегда были живыми, их можно было подергать за бороду. Это выражалось в том, что Он прокладывал им дорогу в нашу менталь-ность, цитируя и декламируя их с такой самоуверенностью, будто это Он сам сочинил, а не Блок, Маяковский, Мандельштам... и новые любимые поэты: Евтушенко, Вознесенский, Окуджава.

А парадокс был названием Его стиля жизни. В мою жизнь Он врывался сквозняком. Иногда громом с безоблачных небес. Чаще – разбойником с большой дороги. Все, что было на виду, поест, попьет, предпоследний рубль заберет, но в долгу не оставался, щепетильный был. Плюхнувшись в ледяную воду, вы навсегда прощаетесь с комфортом и проклинаете себя за этот поступок, но уже через несколько секунд испытываете блаженство и принадлежность к космосу по имени Здоровье. Так же и после Его вторжений.

Если же Он не врывался, то ранним утром бесшумно вскрывал знакомую дверь деревянного дома и, пока мы спали за фанерной перегородкой, «копал» два десятка яиц на самую большую сковородку...

...Мы с подругой актерствовали в рязанском театре. Он же щелкал семечки политехнических наук. Наши друзья тоже где-то что-то «щелкали». А вместе мы жили другой, не своей жизнью, которая определялась появлением Будинаса. На этот раз – неслышным. На этот раз – спасительным появлением.

Наш актерский дом был двухэтажно-деревянным и стоял набекрень. При появлении Жени возникало предчувствие конца этого дореволюционного строения, казалось, что оно вот-вот рассыплется, если Он взбежит по лестнице или громко вспомнит Маяковского...

Так вот, перекоцав двадцать яиц в большую сковородку, Женя чиркнул спичкой и...

Рвануло! Его отбросило от плиты. Фанерную дверь сдуло. Я с подругой взлетел над постелью.

– С потолка закапали желтки! – вспоминал Женя потом.

А сразу после взрыва Он оглаживал ладонями опаленные ресницы и вопил:

– Я спас вас от неминуемой гибели! А если бы электричка из Москвы опоздала! А если бы!..

Надо было скорее признаваться в том, что ты – идиот, не проверивший на ночь газ, но еще не вполне скотина, если благодарен Ему за спасение. Женька любил быть признанным, и это не было только тщеславием. По Будинасу – это было свидетельством того, что жизнь продолжается, и в ней всегда есть место подвигам. А значит, и героям.

А дом стоит до сих пор. Уже в начале XXI века я побывал в Рязани на той улочке. Так и не решился подняться по широкой перекошенной лестнице. «Никогда не возвращайся в прежние места»...

Будинас еще был в Минске, в Дудутках, или в Вильнюсе, но уже не было нашей юности. Одно место ее оставалось, одно из немногих. Днем со стороны, с противоположного тротуара я смотрел на освещенное электричеством окно и слышал громкое пение молодыми глотками о «Бригантине» и о презрении к «грошевому уюту».

Увереннее и громче всех пел Будинас, ему два медведя наступили когда-то на оба уха. Там, за окном, были глубокая ночь и яркий свет, якоря и паруса, бочонок с ромом и подзорная труба. Женькина трубка с ароматным табаком ходила по кругу как трубка мира. И весь этот пиратско-индейский коктейль своей заразительностью и миролюбием покорял не только взбудораженных соседей, но и ночных патрулирующих ментов, которые после короткого общения с Женей только не пели с нами, но расставались с трудом...

Обычную попойку превратить в праздник – это умел только Он. И праздник посвящался кому-то из нас. Умному Леве Тимофееву, серьезной прелести Наташке Экслер, особенно – Вале Гонтеревой, Жене Анисимову, Зильберману-Вериго, Сережке Леонтьеву Паше Богданову, Володе Левину, Сергею Ваганову, Валерке Холоду...

Если не все побывали в том доме-набекрень, то каждый мог оказаться там только потому, что существовал Будинас.

– Ну, и почему ты не поднялся? – ехидно спросил Он месяц спустя. – Мы тебя как раз там и ждали.

– Кто?.. «Ждали»...

– Я и наша кодла, – насмешливо пыхнул трубкой Будинас.

Э-э, нет, Женя. Не такой уж я простак, чтобы поверить Тебе. Я и сам себе всего лишь чуточку позволил, слегка вообразил, кое-что вспомнил...

– Жаль. Самое важное упустил, – он рассмеялся.

...А утром мы шли по самому распрекрасному в мире городу, где в двух шагах от центральной урбанизированной улицы кишел дачный Эдем с пышными палисадниками, резными крылечками и ставеньками, и только широкое переулочное шоссе в асфальте да геометричные кварталы напоминали город. Ах, Рязань, твой Есенин украсил собою каждый уголок!

– Вон там живет Солженицын.

Зеленые кварталы спали утренним сном. Густо чирикали птички. Из переулка лениво выступил милиционер. Увидев другого милиционера, шедшего ему навстречу, развернулся, побрел обратно за угол. Этот другой тоже дошел до утла, развернулся. Такая работа...

– Доброе утро, Александр Исаевич!

Шли первые годы 60-х.

Лариса (Валентина) Будинас

Курточки для Женьки

Однажды в наших краях объявилась Елена, гражданка ФРГ и первая любовь Будинаса. Она привезла ему в подарок джинсовую «тройку»: куртку, брюки и рубашку. Рубашку он потерял в первой же командировке, джинсы носил до дыр на десятых заплатках. Заплатки, кстати, делал сам на привезенном из вильнюсского дома «Зингере». Куртка, которую он не снимал круглый год, постепенно ветшала, наконец, пришла в негодность. Осмотрев ее, как врач пациента, Будинас констатировал: «Ей ...здец». Масштаб «...здеца» не сложно представить: Женька был обречен на ношение доступных тогда изделий фабрики им. Н. К. Крупской. Решение этой проблемы он отложил до будущих времен, а сам уже сделал единственное, что смог в этой ситуации: вернулся к свитеру, а курточку повесил в кабинете. Ему не хотелось расставаться с ней, как с эталоном идеальной «шмотки», удобной, практичной и стильной. Видимо, этот угаданный Еленой стиль «будинас» и разбудил во мне дремлющие таланты.

Я волновалась, как абитуриент на вступительном экзамене. Будинас в роли экзаменатора был неприступен и, конечно, раздражен. При виде меня с «плечиками», на которых красовался отпаренный «самопал», он брезгливо поморщился. Но из уважения к проявленной инициативе ощупал материал. Молча, все с той же выписанной на лице гримасой, свидетельствующей о том, что у меня нет ни единого шанса на сдачу экзамена, снизошел до примерки чуждой ему подделки. И, подойдя к зеркалу, неожиданно завелся. Он несколько раз отходил и возвращался к своему обновленному отражению. Ковырял джинсовый шов, исследуя его на «халяву», наконец, выдал долгожданную оценку: «Пора по бабам!». Песенка у него была такая: «па-ра-па-ба-бам», которую он напевал в прекрасном расположении духа.

В этот вечер он обошел всех, к кому только мог заявиться без предупреждения. Потом несколько дней подряд говорил о курточке по телефону. Тема, обнаруженная им рядом с курточкой, приобрела угрожающие масштабы: в своих размышлениях вслух он подошел к выводу о необходимости демонтажа сложившейся системы отечественного легпрома. Так «идеальная курточка» окрылила его очередной идеей; он носился по городу в поиске аудитории, и, конечно же, нечаянно, делал рекламу мне.

Однажды Женя вернулся домой с Борей Заборовым. Его друг и художник попросил меня сшить такую же курточку. И тут я вынуждена была признаться, что шить не умею. Разве что разово и штучно, если случилось вдохновение. В 1982 году я все же сшила вторую и последнюю копию курточки «от Ленки». После этого наступила другая эпоха: «фарцы» и фирменных «шмоток». Женя вписался в нее органично, как во все новое. Но он всегда признавался, что черпает свои идеи из прошлого людей и сотворенных ими вещей. И я счастлива, что среди вспоминаемых им «творений» оказались и мои курточки.

Юбилей цирка

Минский цирк отмечал очередной юбилей. Публика собралась солидная, с пригласительными билетами, благодарная и своему начальству, и цирку за предоставленную возможность участвовать в грандиозном представлении. Все шло в соответствии с программой: клоуны смешили, гимнасты восхищали, цирковой оркестр подсказывал, выдавая напряженную дробь, когда нужно сосредоточиться, аплодисменты гремели.

Наконец, ведущий объявил выход солиста Государственного театра оперы и балета Чернобаева. Для исполнения арии Дон Кихота он выехал верхом на лошади.

Женька громко и безудержно захохотал.

Сидящие рядом гости начали шипеть, дескать, уймись, товарищ, или сейчас тебя выведут. А товарищ уже заливался слезами, показывая рукой на лошадь, и от смеха не мог произнести ни единого слова.

Лошадь остановилась в центре арены и закружилась на одном месте. Трос, спускающийся к микрофону из-под купола цирка, обвил шею Благородного Рыцаря. Одной рукой он держал лошадь под уздцы, другой сжимал микрофон и мужественно пел бравурную арию.

«Уводите лошадь!», – закричал придушенный собственным смехом Будинас.

Ария продолжалась.

«Да она же, бедняга, обосрется!», – не унимался он.

И лошадка не выдержала.

Она кланялась и какала, извинялась и снова какала, обкладывая арену по малому кругу, пока ее вместе с хрипящим в петле наездником не вывели за кулисы.

«Вот это был цирк!» – продолжал хохотать Будинас после представления, в то время как я плакала то ли от стыда, то ли от обиды на него.

Позже, когда юбилей остался далеко позади, я все же спросила, когда и как Будинас догадался, что произойдет с бедной лошадкой. Оказывается, понял сразу; «Только полные идиоты могли придумать этот номер и усадить артиста на лошадь с поднятым хвостом!»

Вождь своей страны

Строительные объемы к середине ноября были выбраны, поэтому работа закончилась. Поникшие и злые работяги слонялись по Светлому, не зная, куда себя деть. В условиях безработицы самой сложной оказалась проблема структурирования времени привыкших к ежедневной пахоте рабочих.

Школа, в которой я была директором, а Будинас, двадцатитрехлетний комиссар, подрабатывал учителем, перешла на круглосуточное дежурство. Начальство заняло позицию «реальной обстановки», с которой должен считаться каждый доброволец, прибывший по путевке ЦК ВЛКСМ, в том числе и комсомолец Будинас. А дальше, с их позиции глядя, крутись, комиссар, как хочешь, только не лезь в наши дела.

Но комиссар Будинас, естественно, продолжал лезть на рожон, настаивая на выдаче ему официальных полномочий, чтобы выбить из властных структур дополнительные объемы строительных работ, но получил категорический отказ. Его отношения с начальством перешли в противостояние со всеми вытекающими последствиями: конфликт стремительно приближался к грандиозному мордобою.

Тем не менее, подготовка к празднованию годовщины создания единственного в стране комсомольско-молодежного строительного управления (КМСМУ) шла полным ходом. Наконец, наступил тот день и час, когда за стол для президиума сели почетные гости из Березовского райкома партии.

И вдруг, в клубах пара, в зал вваливается никем неопознанный хант, запорошенный от макушки до пят снегом, прямо на лыжах. Откуда он пришел и сколько километров отмахал, чтобы добраться до поселка, до сих пор остается загадкой. Я была уверена, что это сюрприз от Будинаса, – в унтах и национальном наряде из оленьих шкур. Как выяснилось позже, я ошиблась.

Торжественная часть близилась к концу, когда работяги начали скандировать: «Ханта на сцену!». Хант, откинув капюшон, вышел к столу президиума.

– Товарищи, я приехал сюда, чтобы поздравить вас с годовщиной управления!

Зал и президиум выдали одобрительные аплодисменты. Хант заулыбался и раскланялся во все стороны света. А потом вдруг добавил пороха в тлеющий конфликт, как в догорающий костер, брошенный без присмотра в таежном сугробе...

– Дорогой комиссар, – обратился он к Будинасу, – ханты просили передать тебе свое решение.

Возникло напряжение. Будинас тоже напрягся.

– Мы выбрали тебя своим вождем!

Президиум застыл в оцепенении, а работяги через паузу вошли в раж: «Вождя на сцену!».

Вождь вышел и объявил концерт. Хант, ничего не попросив у прижимистого комиссара, в ведении которого находился дефицитный спиртной арсенал всего поселка, а значит, и многокилометровых окрестностей, ушел на лыжах в таежную ночь.

Не прошло и года, как управление покинуло освоенный участок работ и двинулось на Уренгой. На карте страны, в районе пунгинского газового месторождения, остался поселок Светлый. У меня, несмотря на фингал, выданный телохранителем начальника КМСМУ, мастером спорта по боксу в тяжелом весе, за активное участие в миротворческой миссии во время новогоднего мордобоя, остались лучшие воспоминания о времени и людях, с которыми довелось поработать.

А Женька, которого знала я, всегда был вождем своей страны. Он сам творил эту страну, где жили и продолжают жить «симпатичнейшие уродцы с перекошенными мозгами», как поется в его любимой песне.

Уладзімір Някляеў

Заклад

Яўген Дамінікавіч Будзінас узнік на небасхіле майго жыцця ў 1972 годзе – і адразу ж паспрабаваў звесці за той небасхіл маю жонку,

У тым годзе я вярнуўся з Масквы, дзе вучыўся ў Літаратурным інстытуце, і доўга не мог знайсці работу. 3 вялізнымі цяжкасцямі і дапамогай мноства людзей уладкаваўся ўрэшце ў рэдакцыю газеты «Знамя юности». Там мяне Будзінас і чакаў.

На першай жа рэдакцыйнай тусоўцы, якая ў той час сціпла называлася вечарынай, ён – журналіст, супрацоўнік самай папулярнай у Беларусі газеты, лавелас з люлькай і шыкоўнай запальнічкай – прапанаваў маёй жонцы прыпаліць, а пасля ад яе ўжо не адыходзіў. Я спытаўся ў яго нібы жартам: «Жэня, дык я вольны?..» – і ён адказаў, таксама нібы жартам, што так, вольны, параіўшы не губляць час, а заняцца гаспадыняй кватэры: «Глядзі, якая лялечка...»

Лялечкай і адначасова гаспадыняй кватэры, дзе мы сабраліся, была Ірына Гурыновіч, жонка Алега Белавусава, з якім абодва мы – і я, і Будзінас – быццам бы сябравалі. Таму я палічыў патрэбным выкласці Яўгену Дамінікавічу свае маральныя прынцыпы: з жонкамі сяброў, ды нават проста знаёмых, нічога і ніколі, ніяк і нідзе, ні-ні... «Гэта ў тэорыі, – пыхнуў люлькай Яўген Дамінікавіч. – А на практыцы ўсе наадварот, каб не хадзіць далёка».

Эх, маладыя гады, маладыя жаданні...

У непахіснасці маральных прынцыпаў жонкі сваёй я быў перакананы, што называецца, жалезна, таму не надта зважаў на высілкі Будзінаса, сумленна папярэдзіўшы яго, што ён дарма стараецца. «Пабачым...» – сказаў Яўген Дамінікавіч. – Давай аб заклад паб'ёмся, што дамоў з вечарыны ты пойдзеш адзін».

Ад такой прапановы я раззлаваўся, а ён засмяяўся: «Ды сімвалічна, на пляшку...» Я махнуў рукой – і мы заклаліся на пляшку каньяку.

Праз нейкі час мая жонка пачала заўважаць у галантных кампліментах бліскучага журналіста эратычны падтэкст – і стала павялічваць у адносінах з ім дыстанцыю. Тактоўна, але няўмольна: далей і далей. Ужо тады, у тыя маладыя нашы гады ў адносінах мужчыны і жанчыны, у самых тонкасцях гэтых адносін, у іх мімалётнасцях і нюансах Яўген Дамінікавіч быў прафесіяналам, таму адчуў подых паразы. Каб пазбегнуць яе, ён выклікаў па тэлефоне сваю каханку. Зразумела, выклікаў употай ад усіх, зрабіўшы выгляд, нібы каханка сама дазналася ў некага, дзе ён ёсць – і прыскакала. Ну, а поруч з каханкай якія могуць быць заляцанні да чужых жонак? «Пантэра раўнівая... – пажаліўся Яўген Дамінікавіч. – Вочы можа выдраць...»

3 гэтага вынікала, што ў нашай дамове ўзніклі форс-мажорныя абставіны, за якія абодва бакі не могуць несці адказнасці.

Але Будзінас не быў бы Будзінасам, калі б на гэтым усё і скончылася.

Кожны тыдзень у рэдакцыі на так званых лятучках абмяркоўваліся матэрыялы, надрукаваныя ў газеце, і выбіраўся з усіх найлепшы, які вывешваўся на дошку каля кабінета галоўнага рэдактара, каб усе той матэрыял чыталі і па ім вучыліся пісаць. Пасля з найлепшых матэрыялаў тыдня выбіраўся найлепшы матэрыял месяца, які ўжо не проста вісеў на дошцы, а перадаваўся ў бухгалтэрыю, дзе аўтар атрымліваў прэмію: 30, 40, а то і 50 рублёў– немалыя на той час гроіпы. I вось літаральна праз тыдзень пасля згаданай вечарыны такім матэрыялам быў прызнаны мой артыкул, на абмеркаванні якога Будзінас пры ўсіх павіншаваў мяне і папрасіў у галоўнага рэдактара дазволу ўручыць мне, апроч прэміі рэдакцыйнай (гэтак яму, маўляў, мой артыкул глянуўся) прэмію асабістую: пляшку каньяку, які жыватворна ўздзейнічае на мазгавыя звіліны і надае лёгкасці ў чалавечых адносінах... Галоўны рэдактар, які таксама прысутнічаў на згаданай вечарыне, дазволіў уручыць асабістую будзінаўскую прэмію і нават сказаў сакратарцы, каб нарэзала лімончык.

Масліны

У савецкія часы, калі ты не сябраваў з кім-небудзь сам, табе знаходзілі сябра ці партыя, ці камсамол, ці КГБ.

Рэдакцыя беларускай рэспубліканскай маладзёжнай газеты «Знамя юности» сябравала з рэдакцыяй літоўскай рэспубліканскай маладзёжнай газеты «Komjaunimo tiesa» («Камсамольская праўда»). Два разы на год абедзве рэдакцыі збіраліся разам, каб дзяліцца вопытам. Дзяліліся так: адзін раз літоўцы прыязджалі напівацца да нас, другім разам мы ехалі напівацца да літоўцаў. Нешта там, канешне, было яшчэ, апроч п'янкі, але што там яшчэ было, апроч п'янкі, немагчыма ўспомніць.

Адным разам, калі мы пабывалі ў гасцях у літоўскіх сяброў і нас ужо, як дровы, пагрузілі ў аўтобус, каб выправіць дахаты, намеснік адказнага сакратара рэдакцыі газеты «Знамя юности» Віктар Ледзенеў раптам заявіў, што нікуды ён не паедзе, бо яшчэ не з усімі літоўцамі і не ўсім падзяліўся. «Не з усімі!.. Не ўсім!..» – дружна закрычалі пад вокнамі аўтобуса гасцінныя літоўцы, асабліва дзве літоўкі, і Ледзенеў ва ўпор спытаў мяне: «Ты са мной?..»

Паслаць яго куды-небудзь я не мог па трох, як мінімум, прычынах: працаваў я тады таксама ў сакратарыяце, гэта першае; Віктар Ледзенеў быў не проста маім начальнікам, а сябрам, гэта другое; ну, і яшчэ дзве літоўкі...

Карацей, як нас ні адгаворвалі неабыякавыя да нашага лёсу калегі і як ні запалохвалі карнымі санкцыямі галоўны рэдактар з адказным сакратаром, мы ў Мінск не паехалі.

Трэцім застаўся з намі ў вечаровай Вільні – па сямейных, як ён сказаў, абставінах – Яўтен Будзінас.

Памылку сваю мы ўсвядомілі адразу. Як толькі зачыніліся дзверы аўтобуса – усіх гасцінных літоўцаў разам з дзвюма літоўкамі як ветрам змяло. Аказалася, яны, нібыта запрашаючы нас застацца, проста дэманстравалі нам літоўскую, больш блізкую (у параўнанні з нашай) да еўрапейскай, культуру, а насамрэч цягацца з двума п'янымі дурнямі пасля двух дзён разгулёну ніхто не збіраўся: усе ў смерць ад нас стаміліся.

Будзінас, як свой са сваімі, знік разам з літоўцамі і дзвюма літоўкамі.

– Кінуў, лабус... – свістануў яму ўслед Ледзенеў і абняў мяне на скразным ветры колішняй сталіцы колішняга Вялікага княства Літоўскага, якое насамрэч было беларускім. – Пайшлі далей напівацца, больш няма чаго рабіць.

Сапраўды, нам нічога не заставалася рабіць, апроч як далей напівацца, і мы пайшлі ў рэстаран, дзе заказалі пляшку гарэлкі і, каб доўга не чакаць гатаванай закускі, дзве порцыі маслін.

– Маслін няма, – даволі няветліва, як нам здалося, буркнуў афіцыянт, гэткі трохі касаваты і з пузікам. Кончаны, як паказала далейшае развіццё падзей, літоўскі клоп.

– Тады гуркі ці... – пачаў я, але Ледзенеў, якога абразіла няветлівасць афіцыянта і ў якім ужо выспяваў канфлікт, мяне перапыніў:

– Як няма? Вунь людзі салянкі ядуць, а ў салянках масліны.

– Дык гэта людзі... – крэмзаў нешта алоўкам у меню афіцыянт. – І ў салянках...

– А без салянкі, значыць, няма?

– Няма.

Ледзенеў з хвіліну глядзеў на афіцыянта, асэнсоўваючы, мусібыць, хто тут дэбіл. Прыйшоўшы да высновы, што не ён, спытаў:

– Колькі ў порцыі маслін? Ну, колькі іх штук у порцыі?

– Ніколькі, бо іх няма. – Афіцыянт падаў меню. – Паглядзіце: няма.

– А калі б былі?

– Калі б былі, дык штук дзесяць. Можа, дваццаць.

– Тады налаві нам дзве порцыі.

Афіцыянт не зразумеў:

– Як налавіць?

– Як прыдумаеш.

– Дзе?

– У салянках... Налаві і прынясі. Так можна?

Афіцыянт уцяміў, што ад яго хочуць, і адмоўна паківаў галавой:

– Няма ў меню, значыць, нельга.

Убачыўшы, што Ледзенеў пачынае ўскіпаць, я прыйшоў яму на дапамогу:

– А салянкі ў меню ёсць?

– Салянкі ёсць.

– І рыбныя, і мясныя?

– І рыбныя, і мясныя.

– І па колькі ў адной салянцы маслін?

– Па дзве.

– Дык падай нам дваццаць маслін у салянках. I не кажы, што нельга.

– У якіх салянках?..

– У любых.

– Вы ж не з'ясцё... – не знайшоў, чым запярэчыць, афіцыянт, а Ледзенеў пракінуў пагрозліва: «Давай нясі, я табе фокус пакажу».

Афіцыянт цягаў салянкі, мы пілі, закусваючы вылаўленымі маслінамі, а калі ўсе масліны вылавіліся, зноў паклікалі афіцыянта:

– А цяпер нясі назад.

Клапа на плямы пабіла.

– Вы ж заказвалі...

– Што заказвалі?

–Салянкі...

– Масліны ў салянках! I гатовы заплаціць за порцыю, нават за дзве. А салянкі нясі, адкуль прынёс, мы іх не елі ні мясных, ні рыбных.

– За ўсё плаціце, – заўпарціўся афіцыянт. – Не панясу назад нічога.

– Тады фокус... – падняўся з-за стала намеснік адказнага сакратара беларускай рэспубліканскай газеты «Знамя юнасци» Віктар Іванавіч Ледзенеў, усклікнуў: «Оп-па!..» – іперакуліў стол, у два паверхі ўстаўлены талеркамі з салянкамі, некаторыя з якіх трохі астылі, а некаторыя былі яшчэ даволі гарачыя, на афіцыянта – гэткага трохі касаватага і з пузікам...

О, колькі было звону і крыку!..

Афіцыянт аказаўся не толькі кончаным клапом, але і пляменнікам дырэктара рэстарана, а дырэктар рэстарана – братам нейкага хоць і літоўскага, але міліцэйскага начальніка. Так што да гэтай пары маглі б мы сядзець у якойнебудзь літоўскай вязніцы, калі б «лабус» Будзінас насамрэч, як западозрыў гэта Ледзенеў, нас кінуў.

Але Яўген Дамінікавіч нас не кінуў. Прыбегшы назаўтра ў рэдакцыю газеты «Komjaunimo tiesa», ён адразу спытаў: дзе мы, ці не аб'явіліся? Яму адказалі, што не, пакуль не аб'явіліся, і ніхто не ведае, што рабіць: не шукаць жа ў міліцыі. 3 уласцівай яму празорлівасцю Будзінас заўважыў на гэта, што, калі нас недзе і шукаць, дык якраз у міліцыі – і ў міліцыі нас знайшоў.

Літва ў той час была не краінай Еўрасаюза, а адной з пятнаццаці савецкіх сацыялістычных рэспублік, таму Яўген Дамінікавіч знайшоў нас у савецкай сацыялістычнай міліцыі слаба жывымі, бо ўсю ноч нас не слаба мяцелілі: мы адмаўляліся адказваць на пытанні (каб нас не вытурылі з работы), адкуль мы ёсць і хто мы ёсць такія, а ніякіх дакументаў пры сабе не мелі. Навошта нам мець пры сабе нейкія дакументы, калі не было мяжы паміж Літвой і Беларуссю...

«Ну, ё..! – вылаяўся Будзінас, убачыўшы, якія мы прыгажуны, і выслухаўшы ідыёцкую гісторыю пра масліны. –  Яны мне тыя масліны на белым сподачку пададуць!»

Ен доўга не мог зразумець сутнасць канфлікту ў рэстаране, у якім масліны нібыта былі і ў той жа час іх не было, а калі зразумеў, дык падняў пабытовы канфлікт на ідэалагічны, дзяржаўны ўзровень, падаўшы сутнасць ягоную зусім не так, як падаваў яе касаваты афіцыянт (які мяцеліў нас разам з ментамі) дый мы самі.

Для пачатку Яўген Дамінікавіч папрасіў начальніка пастарунка, у якім нас трымалі і мяцелілі, дазволіць яму патэлефанаваць з ягонага кабінета галоўнаму рэдактару газеты «Komjaunimo tiesa» – члену Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Літвы. Не дазволіць гэтага начальнік пастарунка не мог, а галоўны рэдактар не мог у такой сітуацыі не заступіцца за дарагіх гасцей, беларускіх сяброў, вядомых журналістаў.

«Вы не бачыце больш за дзве масліны ў салянцы! – адразу ж пасля тэлефонных перамоў папёр Будзінас на начальніка пастарунка. – 3 боку журналістаў хуліганства? Згодны, няхай. А прычына? Што з другога боку? Русафобія (беларусаў тады, як і цяпер, паўсюль і нават у Літве лічылі рускімі)! Нацыяналізм! Ці вы сапраўды будзеце мне даводзіць, што, калі ў рэстаране ёсць масліны, дык іх можна падаць толькі ў салянцы, а асобна – не? Ды гэта відавочны здзек! Нецярпімасць! Дыскрымінацыя! Па нацыянальнай прыналежнасці! Заўтра я напішу пра гэта ва ўсе газеты – і ў вас пальцамі будуць тыкаць! Вас і ўчастковых у міліцыі не пакінуць, а не тое што начальнікаў, калі не разумееце, што да чаго!..» I гэтак далей, і далей – пра савецкі інтэрнацыяналізм, дружбу народаў, нацыянальную палітыку партыі, якой ці сапраўды не разумеюць, ці, што яшчэ горш, не жадаюць разумець асобныя, той жа партыяй на высокія пасады пастаўленыя, адказныя работнікі органаў.. I ўсё гэта ён вымаўляў, тыкаючы пад нос начальніку пастарунка чырванаскурае пасведчанне з залатым цісненнем на вокладцы: ЦК ЛКСМБ. На звароце вокладкі было напісана: редакцыя газеты «Знамя юности», —але зварот вокладкі чырванаскурага пасведчання Яўген Дамінікавіч не надта стараўся паказваць.

Гэта быў спектакль, які трэба было бачыць... Начальнік пастарунка прапанаваў работніку ЦК ЛКСМБ машыну, каб ён ехаў на ёй са сваімі сябрамі-хуліганамі, куды захоча, абы далей – хоць у Мінск. Але Яўген Дамінікавіч не хацеў машыны, ён хацеў масліны! Прычым, у тым жа рэстаране, і каб іх падаваў той жа афіцыянт, які ўчыніў здзек над лепшымі беларускімі журналістамі – супрацоўнікамі сакратарыяту!

На банкет з маслінамі начальнік пастарунка, як ні ламаў яго Будзінас, усё ж не падламаўся. I машыны ўрэшце не даў – у Мінск мы паехалі цягніком. I ў дарозе, у буфеце цягніка з лятучай назвай «Чайка», якая так хораша рыфмавалася са словам чарка, першы наш тост быў за Будзінаса, які ў Мінск з намі не паехаў, зноў застаўшыся ў Вільні па тых жа сямейных, як ён сказаў нам, абставінах.

Дарога №1

У другой палове 1980-х гадоў, калі да ўлады прыйшоў Міхаіл Гарбачоў, усплылі чуткі, пачаліся размовы пра стварэнне новага – ва ўсіх сэнсах новага для Беларусі – часопіса. Яўген Будзінас лічыўся тады (па-мойму, Генадзь Лісічкін з Анатолем Стрэляным такую сінекуру для яго прыдумалі) уласным карэспандэнтам часопіса «Дружба народов» па Беларусі, прападаў у Маскве, і я папрасіў яго дазнацца, ці ёсць у чутках пра новы часопіс хоць нешта рэальнае. Аказалася, ёсць, і Яўген Дамінікавіч нават ведае, хто будзе галоўным рэдактарам.

– Хто? – спытаўя.

– Ты, – адказаў Яўген Дамінікавіч. – Калі ўступіш у партыю. Калі ж не ўступіш, дык галоўным рэдактарам будзе...

Ён назваў прозвішча чалавека, якога я... зрэшты, гэта не істотна.

Пасля перамоў і кансультацый з партыйцам Генадзем Бураўкіным і беспартыйным Рыгорам Барадуліным у партыю я ўступіў.

Часопісы ў той час ствараліся не за дзень, цягнулася ўсе даволі доўга – і я ўжо падумваў, што чырвоным партыйным білетам (які, між іншым, у гады публічных пакаянняў не парваў і не выкінуў) сэрца сваё палю дарма. Але восенню 1986 года мяне выклікалі ў Маскву ў ЦК камсамола, а вясной 1987 – у ЦК КПБ. I першым чалавекам, якога – пасля паставога – убачыў я ў Цэнтральным камітэце Камуністычнай партыі Беларусі, быў уласны карэспандэнт усесаюзнага часопіса «Дружба народов» Яўген Будзінас.

– Ты кнігу ўзяў?.. – спытаў ён, спускаючыся насустрач мне па лесвіцы. – Калі не ўзяў, дык наверх не фіг падымацца.

Я не ўцяміў:

– Якую кнігу?..

Ніякай кнігі – і ён гэта бачыў – у мяне не было, і Будзінас пачаў мне даводзіць, што Яфрэмка (гэта значыць, першы сакратар ЦК КПБ Яфрэм Яўсеевіч Сакалоў), да якога выкліканы я для размовы пра новы часопіс і для блаславення на рэдактарства, мае гэтакі бзік, што, калі да яго прыходзіць нейкі літаратар, дык ён, Яфрэмка, толькі аднаго чакае і пра адно думае: як, якімі словамі той літатар надпіша яму сваю кнігу? Без кнігі ў кабінет ягоны лепш не заходзь, бо з гаворкі нічога не выйдзе, хіба што лажа, і яму, Будзінасу, дзіўна, чаму Печань (гэта значыць, сакратар ЦК па ідэалогіі Пячэннікаў) нічога пра бзік Яфрэмкі мне не сказаў – ці не хоча тым самым Печань мяне падставіць?

Блін...

Хоць ва ўсю гэтую ахінею я, можа, на мезенец паверыў, дый па Будзінасу было відаць, што развесці мяне ён спрабуе без асаблівага разліку на поспех, але нешта ў мазгах маіх замкнула – і раптам тое, што я іду да першага сакратара ЦК без такога натуральнага прэзента, як уласная кніга, насамрэч здалося мне сур'ёзнай памылкай. Канешне, дахаты, ажно на Курасоўшчыну, па кнігі свае я не пабег бы, ды тут успомніў, што кнігу «Вынаходцы вятроў», за якую далі мне камсамольскую прэмію, магу ўзяць зусім побач; у ЦК камсамола ў адной камсамолкі. Гэта ж цераз дарогу, а ў мяне яшчэ ў запасе хвілін дзесяць, паспею, тым больш, што Будзінас, як ён кажа, таксама ідзе на прыём да Сакалова, толькі яму прызначана пазней, але ён падымецца ў прыёмную зараз – і мяне, калі што-якое, падстрахуе.

Задацца пытаннем пра тое, як і ад чаго Яўген Дамінікавіч збіраецца мяне страхаваць, праз дэфіцыт часу і лёгкую паніку я не здолеў... А той камсамолкі ў ЦК камсамола, у якой павінна была быць мая кніга, не аказалася на месцы. I пакуль шукалі камсамолку, пакуль яна шукала кнігу...

На прыём да колішняга першага сакратара ЦК партыі хоць і прасцей было патрапіць, чым да сенняшняга прэзідэнта, але ўсё ж... Жэня даўно, аказалася, абіваў парог прыёмнай і скарыстаў урэшце прызначаны мне час, наплёўшы памочніку Сакалова, нібы я пабег па нейкія важныя дакументы, прывезеныя з Масквы, а пакуль я спазняюся, ён, каб не губляліся такія дарагія для кіраўніка рэспублікі хвіліны, можа ўсё распавесці пра будучы часопіс не горш за мяне, бо ўсё ведае – вось у яго і макет першага нумара ёсць...