Текст книги "Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)"

Автор книги: Грэм Грин

сообщить о нарушении

Текущая страница: 12 (всего у книги 14 страниц)

– Я хачу атрымаць даведку.

У яго не было падстаў баяцца афiцыйнага чыноўнiка, але, калi гэты чалавек павярнуўся i, убачыўшы Майета, кiнуў на яго хiтры i нахабны позiрк, ён прыйшоў у адчай. Над пiсьмовым сталом вiсела люстра, i на секунду Майет ясна ўбачыў там свой адбiтак – нiзенькi, тоўсты, насаты, у цяжкiм футры, – i ён адразу здагадаўся: гэтыя людзi ненавiдзяць яго не толькi таму, што ён жыд, але для iх, якiя ўжо прымiрылiся з беднасцю i нiкчэмнасцю свайго жыцця, ён быў яшчэ i ўвасабленнем багацця.

– Якую даведку? – спытаў клерк.

– Я хачу атрымаць даведку наконт дзяўчыны з Усходняга экспрэса, якая адстала ад цягнiка тут сёння ранiцай.

– Як гэта так? – нахабна спытаў клерк. – Калi нехта выходзiць з цягнiка тут, дык ён сюды, значыць, i едзе, а не адстае ад цягнiка. А сёння цягнiк гэты стаяў тут болей за паўгадзiны.

– Але ж дзяўчына выйшла з яго?

– Не.

– А вы маглi б прагледзець здадзеныя бiлеты i праверыць?

– Не. Я ўжо казаў вам, што нiхто не выходзiў. Чаго вам яшчэ ад мяне трэба? У мяне няма часу з вамi размаўляць. Я чалавек заняты.

Майет раптам падумаў, што i ён не супраць таго, каб паслухацца гэтага клерка i спынiць пошукi: ён зрабiў усё, што толькi ад яго залежала, i зараз яму захацелася адчуць сябе вольным. На iмгненне ён параўнаў Корал з маленькiм завулкам, якi вабiць да сябе мужчын, што праходзяць мiма, але аказваецца – гэта тупiк з глухой сцяной у канцы. Iснуюць жа яшчэ i iншыя жанчыны, яны падобныя на вулiцы з мноствам крамаў – блiскучых i зiхатлiвых, – такiя вулiцы заўсёы вядуць куды-небудзь. I тут ён згадаў Джанет Пардаў. Ён дасягнуў ужо таго веку, калi ўзнiкае пiльная патрэба ажанiцца i займець дзяцей, разбiць свой намёт i памножыць сваё племя. Але пачуццi ў яго былi надта патрабавальныя, далiкатныя: яны абуджалi ў iм сумненнi адносна той, якая зусiм не спадзявалася на замужжа, а iмкнулася проста сумленна разлiчыцца з iм i падарыць яму сваю прыхiльнасць. I ён iзноў прыгадаў яе дзiўны i нечаканы стогн i выгук: "Я кахаю цябе". Ён вярнуўся ад дзвярэй да стала клерка, вырашыўшы зрабiць усё, што ад яго залежала, да канца. Можа, яна трапiла ў цяжкае становiшча, сядзiць на мялi, без грошай, магчыма, яе напалохалi.

– Людзi бачылi, як яна выходзiла з цягнiка.

– Што вам ад мяне трэба? Каб я пайшоў шукаць яе ў такую завiруху? буркнуў чыноўнiк. – Кажу вам, мне пра яе нiчога не вядома. Не бачыў я нiякай дзяўчыны.

Голас яго памякчэў, калi ён убачыў, як Майет дастае бумажнiк. Майет выняў асiгнацыю ў пяць дынараў i разгладзiў яе пальцамi.

– Калi вы скажаце мне, дзе яна, вы атрымаеце дзве такiя асiгнацыi.

Клерк пачаў злёгку заiкацца, на вачах у яго навярнулiся слёзы, i ён сказаў з горкiм шкадаваннем:

– Калi б я мог, калi б гэта толькi было мне па сiле, паверце мне, я быў бы шчаслiвы дапамагчы вам. – Яго твар асвятлiўся, i ён з надзеяй прапанаваў: – Вам трэба паспрабаваць навесцi даведкi ў гатэлi.

Майет засунуў бумажнiк у кiшэню – ён зрабiў усё, што мог, – i пайшоў шукаць машыну.

За апошнiя некалькi гадзiн сонца паспела ўжо схавацца за хмарамi, але пра яго прысутнасць сведчылi бляск снегу i бялiзна сумётаў. Цяпер яно садзiлася, i снег паглынаў шэры колер неба. Пакуль засветла, Майету не дабрацца да цягнiка. Але нават надзея паспець на цягнiк знiкла: падышоўшы да машыны, ён даведаўся, што рухавiк застыў, хоць радыятар быў пакрыты анучамi.

4

– Добра вам спяваць, – сказаў Ёзеф Грунлiх. Хоць ён i ганiў доктара i Корал за пасiўнасць, яго вочы пачырванелi ад слёз, i не без шкадавання ён развiтаўся з прывiдамi маленькiх прадаўшчыц запалак i прынцэс з ледзяным сэрцам. "Так лёгка iм не ўдасца мяне злавiць". Ён пачаў мераць крокамi залу чакання. Паслiнiўшы вялiкi палец, ён пачаў абмацваць драўляную абiўку сцен.

– Я нi разу не сядзеў у турме. Вы, напэўна, здзiўляецеся, але гэта праўда. У маiм узросце мне гэта зусiм непатрэбна. Ды яшчэ збiраюцца выслаць мяне ў Аўстрыю.

– А вас там шукаюць?

Ёзеф Грунлiх аправiў камiзэльку, пры гэтым яго срэбны крыжык варухнуўся.

– Вам, прынамсi, я магу прызнацца. Мы ж з вамi заадно, га? – ён крыху нахiлiў галаву, нiбыта ад прылiву сцiпласцi. – Я забiў чалавека ў Вене.

– Значыць, вы – забойца? – з жахам спытала Корал.

"Мне б дужа хацелася расказаць iм усё, як было: я ж так спрытна ўсё зрабiў, навошта трымаць у сакрэце? – разважаў Ёзеф Грунлiх. – Як хутка ўсё адбылося! "Зiрнiце туды, гер Кольбер!" Тузаю за шнурок, цэлюся, страляю двойчы, перадсмяротная сутарга, чалавек забiты – i ўсё за нейкiя дзве секунды. Але ж лепей не расказваць". Ён згадаў перасцерагальны дэвiз сваёй прафесii – непарушнае правiла, якое стрымлiвае занадта самаўпэўненых: "Нiколi не ведаеш, што цябе чакае наперадзе".

Ён засунуў палец за каўнер i бесклапотна сказаў:

– Я мусiў быў пайсцi на гэта. Пытанне гонару. – Грунлiх крыху павагаўся. – Ён... Як бы вам сказаць? Ён зрабiў пуза маёй дачцэ.

Ён ледзь стрымаўся ад смеху, калi прыгадаў Кольбера, маленькага i хударлявага, i яго раззлаваны воклiч: "Зрабiць з маёй кватэры бардэль!"

– Вы на самай справе забiлi яго толькi таму, што ён зняславiў вашу дачку? – здзiўлена спытала Корал.

Ёзеф Грунлiх рассеяна падняў рукi ўгору, паглядаючы ўверх на акно i прыкiдваючы, цi высока яно ад падлогi.

– А што мне заставалася рабiць? Яе гонар, мой гонар...

– Божухна, якое шчасце, што ў мяне няма бацькi!

– А шпiлька ў вас ёсць? – раптам спытаў Грунлiх.

– Якая шпiлька?

– Цi сцiзорык?

– Няма ў мяне нiякiх шпiлек. Навошта яны мне?

– У мяне ёсць ножык для паперы, – прапанаваў доктар Цынер. Падаючы яго Грунлiху, ён спытаў: – Вы не скажаце, колькi часу мы тут ужо сядзiм? Мой гадзiннiк спынiўся.

– Гадзiну, – адказаў Грунлiх.

– Значыць, засталося яшчэ дзве гадзiны, – задуменна сказаў доктар Цынер.

Двое iншых не пачулi яго. Ёзеф на дыбачках падышоў да дзвярэй з нажом для паперы ў руках, а Корал назiрала за iм.

– Хадзiце сюды, паненка, – сказаў Ёзеф i, калi яна падышла да яго, шэптам спытаў: – Ёсць у вас якi-небудзь тлушч?

Яна выцягнула з сумачкi бляшанку з крэмам, i ён густа памазаў iм замок у дзвярах, пакiнуўшы чыстым толькi невялiкую частку замка. Ён цiхенька засмяяўся, сагнуўся амаль удвая, разглядаючы замок.

– Вось гэта замок! – радасна шапнуў ён. – Вось так замок!

– А навошта вам крэм?

– Каб не было шуму. Крэм дапаможа мне дзейнiчаць без шуму. – Ён вярнуўся да астылай печы i махнуў iм рукой, падзываючы да сябе. – Калi б мы змаглi адцягнуць увагу вартаўнiка, нам удалося б уцячы.

– Нас бы застрэлiлi, – сказаў доктар Цынер.

– Яны не могуць застрэлiць усiх адразу, – запярэчыў Грунлiх i ў адказ на iх маўчанне дадаў толькi два словы: – Цемра. Снег. – I адышоў на крок, чакаючы iх рашэння.

Яго мазгi працавалi дакладна. Ён першы выйдзе за дзверы, першы пабяжыць – яму бегчы значна лягчэй, чым пажылому чалавеку i дзяўчыне, вартаўнiк будзе страляць па блiжэйшым ад яго ўцекачы.

– Я параiў бы вам заставацца тут, – сказаў доктар Цынер, звяртаючыся да Корал. – Вам тут нiчога не пагражае.

Грунлiх разявiў быў рот, каб запярэчыць, але не сказаў нiчога. Усе трое глядзелi праз акно на вартаўнiка, якi хадзiў узад i ўперад з вiнтоўкай цераз плячо.

– Колькi вам спатрэбiцца часу, каб адчынiць дзверы? – спытаў доктар Цынер.

– Пяць хвiлiн.

– У такiм разе пачынайце.

Доктар Цынер пагрукаў у акно – падышоў другi вартаўнiк. Яго вялiкiя зычлiвыя вочы наблiзiлiся да шкла i ўважлiва глянулi ў залу чакання. У пакоi было цямней, чым знадворку, i ён нiчога не ўбачыў, акрамя няясных фiгур, якiя безупынна сноўдалiся туды-сюды, каб сагрэцца. Доктар Цынер наблiзiў рот да акна i загаварыў з iм на яго роднай мове:

– Як вас завуць?

Нож для паперы скрыпеў: "скрытч", "скрытч", "скрытч", – але, калi ён саскокваў з замка, яго вiск заглушаўся крэмам.

– Нiнiч, – адказаў скрозь шкло няясны голас.

– Нiнiч, – павольна паўтарыў доктар Цынер. – Нiнiч. Я, здаецца, ведаў вашага бацьку ў Белградзе.

Гэтая прымiтыўная хлусня не выклiкала ў Нiнiча нiякага сумнення, ён прыцiснуўся носам да шкла, але нiчога не ўбачыў у зале чакання: яму засцiў твар доктара.

– Бацька памёр шэсць гадоў таму.

Доктар Цынер рызыкаваў вельмi нямногiм, бо ён добра ведаў жыццё беднякоў у Белградзе i яму было вядома, як яны харчавалiся.

– Так. Ён хварэў, калi мы з iм пазнаёмiлiся. Рак страўнiка.

– Рак?

– Болi.

– Так, так, у жываце. Яны пачыналiся звечара, i ўвесь твар яго пакрываўся потам. Мацi ўвесь час ляжала побач з iм i выцiрала яму твар. Падумаць толькi, вы яго ведалi, шаноўны пане. Хочаце, я адчыню акно, каб нам лацвей было гаварыць?

Нож у Грунлiха ўсё скрыпеў, скрыпеў i скрыпеў: выкручаная шруба звалiлася на падлогу, бразнуўшы, як шпiлька.

– Не, не трэба. Гэта можа не спадабацца вашаму напарнiку.

– Ён пайшоў у горад, у казармы, да маёра. Тут нейкi iншаземец наводзiць даведкi. Мой напарнiк думае, што тут нешта не тое.

– Iншаземец? – спытаў доктар Цынер. У яго перахапiла дыханне, з'явiлася нейкая надзея. – Ён ужо паехаў?

– Толькi што пайшоў назад да сваёй машыны, туды, на шашу.

Зала чакання была ў цемры. Доктар Цынер на хвiлiнку адвярнуўся ад акна i цiха спытаў:

– Як у вас? Можаце хутчэй?

– Яшчэ дзве хвiлiнкi, – адказаў Грунлiх.

– Тут нейкi iншаземец з машынай на шашы. Наводзiў даведкi.

Корал сцiснула рукi i цiха сказала:

– Ён вярнуўся па мяне. Вось бачыце? А вы казалi, ён не прыедзе. Дзяўчына цiхенька засмяялася, i, калi доктар Цынер шэптам папрасiў яе не шумець, яна сказала: – Гэта не iстэрыка, гэта я ад шчасця.

Яна падумала: "Зрэшты, мая жахлiвая прыгода прынесла нейкую карысць: яна даказала, што Майет у мяне закаханы, iначай ён нiзавошта сюды не вярнуўся б. Ён, пэўна, спазнiўся на цягнiк, i нам давядзецца разам правесцi ноч у Белградзе, а можа, i дзве ночы", – i яна пачала марыць пра шыкоўныя гатэлi, пра абеды i пра яго руку ў яе руцэ.

Доктар Цынер iзноў павярнуўся да акна:

– Зусiм перасохла ў горле: надта хочацца пiць. У вас ёсць вiно?

Нiнiч пакруцiў галавой:

– Не, – i дадаў няпэўна: – У Лукiча ёсць бутэлька ракii – там, цераз дарогу.

Ад цэмры, што хутка гусцела, адлегласць здавалася даўжэйшаю. Месяца не было, i рэйкi не блiшчалi: здавалася, да лямпы ў кабiнеце начальнiка станцыi было метраў сто, а не дзесяць, як на самой справе.

– Паспрабуй дастаць нам вiна.

Той пахiтаў галавой:

– Мне забаронена адыходзiць ад дзвярэй.

Доктар Цынер не прапанаваў яму грошай. Ён толькi крыкнуў скрозь шкло, як ён лячыў бацьку Нiнiча:

– Калi боль рабiўся нясцерпны, я даваў яму таблеткi.

– Такiя маленькiя i круглыя?

– Так. Таблеткi морфiю.

Нiнiч задумаўся, прыцiснуўшы твар да шыбы. Па яго вачах было вiдно, як думкi ў галаве ў яго замiтусiлiся, нiбыта рыбы ў цеснай пасудзiне.

– Падумаць толькi, гэта вы давалi яму тыя таблеткi. Ён звычайна прымаў толькi адну, калi пачыналiся болi, i яшчэ адну на ноч. Тады толькi ён мог заснуць.

– Так яно i было.

– Колькi ўсяго я магу расказаць жонцы!

– А як наконт вiна? – нагадаў яму доктар Цынер.

– Калi вы збяжыце, пакуль мяне не будзе, мне не мiнуць бяды.

– Як жа мы зможам збегчы? Дзверы замкнёныя, а акно надта маленькае.

– Тады я паспрабую дастаць вам вiна.

Доктар Цынер прасачыў, як ён адыходзiць, i, цяжка ўздыхнуўшы, павярнуўся да астатнiх:

– Ну вось, ён пайшоў.

Ён уздыхнуў, пашкадаваўшы, што страцiў упэўненасць у сабе. Барацьба аднаўлялася. Зрабiць усё магчымае, каб уцячы, – быў яго абавязак. Але ўцёкi выклiкалi ў яго агiду.

– Хвiлiначку, – сказаў Грунлiх. Рыпенне каля дзвярэй працягвалася.

– Знадворку нiкога няма. Вартаўнiкi на другiм баку чыгункi. Калi выйдзеце, павернеце налева i яшчэ раз налева памiж будынкамi. Машына стаiць на шашы.

– Я ўсё гэта ведаю, – сказаў Грунлiх, i другая выкручаная шруба, бразнуўшы, звалiлася на падлогу. – Гатова.

– Вам бы лепей застацца тут, – сказаў доктар Цынер, звяртаючыся да Корал.

– Я не магу: мой сябар чакае мяне там, на шашы.

– Гатова, – паўтарыў Грунлiх, злосна пазiраючы на iх.

Усе трое скупiлiся каля дзвярэй.

– Калi пачнецца стралянiна, бяжыце зiгзагамi, – параiў доктар Цынер.

Грунлiх штуршком адчынiў дзверы, i вецер пачаў замятаць снег. Знадворку было святлей, чым у зале. Лямпа начальнiка станцыi на тым баку чыгункi асвятляла ў акне постаць вартаўнiка. Грунлiх першы нырнуў у завiруху. Ён прыгнуў галаву амаль да каленяў i скокнуў наперад, нiбыта мяч. Астатнiя пабеглi за iм. Бегчы было нялёгка. Вецер i снег, iх ворагi, аб'ядналiся, каб загнаць iх назад: вецер запавольваў iх бег, а снег сляпiў вочы. Корал цяжка ўздыхнула: яна наткнулася на грувасткую высокую чыгунную калону з хобатам, як у слана, што служыла для падачы вады ў паравозы. Грунлiх ужо быў далёка наперадзе, доктар Цынер крыху адставаў. Яна чула, як цяжка ён дыхае. Снег заглушаў iх крокi, але яны не адважвалiся гукнуць шафёра аўтамабiля.

Перш чым Грунлiх дабег да праходу памiж будынкамi, бразнулi дзверы, нехта закрычаў, грымнуў стрэл. Першы рывок Грунлiха адабраў у яго шмат сiлы. Адлегласць памiж iм i Корал паменшылася. Вартаўнiк стрэлiў двойчы, i Корал пачула свiст куль высока над галавой. Яна яшчэ падумала, можа, ён наўмысна страляе вышэй iх. Яшчэ нейкiх секунд дзесяць, i яны забягуць за рог, знiкнуць з вачэй вартаўнiка, i тады iх заўважаць з машыны. Яна пачула, як iзноў адчынiлiся дзверы, куля трапiла ў снег непадалёк ад яе, i яна з апошняе сiлы паскорыла свой бег. Дзяўчына была ўжо амаль побач з Грунлiхам, калi яны дабеглi на рог. Доктар Цынер ускрыкнуў ззаду, i Корал спярша падумала была, што ён яе падбадзёрвае, але, перш чым абагнуць рог, яна азiрнулася i ўбачыла, што ён абедзвюма рукамi трымаецца за сцяну. Яна прыпынiлася i паклiкала: "Гер Грунлiх!" – але той, не звяртаючы на яе ўвагi, завярнуў за рог i знiк з вачэй.

– Бяжыце далей! – загадаў доктар Цынер.

Святло, якое ззяла на гарызонце, меней зацягнутым хмарамi, патухла.

– Абапрыцеся на маю руку, – прапанавала яна.

Доктар паслухаўся, але ён быў надта цяжкi для яе, хоць i спрабаваў дапамагчы ёй, трымаючыся другой рукой за сцяну. Яны дабралiся да рага. За сотню метраў скрозь iмжу i снег мiгцелi заднiя агнi машыны. Корал спынiлася.

– Не магу болей, – сказала яна.

Ён нiчога не адказаў, але калi яна адняла руку, ён саслiзнуў на снег. Некалькi секунд яна разважала: можа, праўда, пакiнуць яго тут? Яна пераконвала сябе: ён жа не пашкадаваў бы яе, не чакаў бы яе. Але ж ёй не пагражала такая вялiкая небяспека, як яму. Яна нахiлiлася над iм, глянула ў яго збялелы маршчынiсты твар i ўбачыла на яго вусах кроў. Пачулiся галасы, i яна зразумела, што ў яе няма часу прыняць рашэнне. Доктар Цынер сядзеў, прыхiнуўшыся спiной да драўляных дзвярэй, зачыненых на засаўку. Яна ўцягнула яго ўсярэдзiну i зноў зачынiла дзверы, але не рызыкнула засунуць засаўку на месца. Нехта прабег мiма, непадалёк шумеў рухавiк машыны. Потым машына забурчала мацней, i, аддаляючыся, бурчанне перайшло ў ледзьве чутны шоргат. Пуня была без вокнаў. Зрабiлася зусiм цёмна, i пакiдаць доктара цяпер ужо было позна.

Яна пашнарыла ў яго ў кiшэнях i знайшла пачак запалак. У адным кутку пунi было складзена нешта амаль на палову яе вышынi. Чыркнуўшы другой запалкай, яна ўбачыла напханыя нечым мяхi, нагрувашчаныя ў два рады да вышынi двайнога чалавечага росту. У правай кiшэнi доктара Цынера яна знайшла газету. Яна адарвала старонку i скруцiла яе, – цяпер святла хапала, i яна змагла адцягнуць доктара ў куток пунi. Яна баялася, што ў любы момант вартаўнiк можа адчынiць дзверы. Але доктар Цынер быў надта цяжкi. Яна паднесла запалены скрут да яго вачэй, каб паглядзець, цi не страцiў ён прытомнасцi, – з'едлiвы дым прывёў яго да памяцi. Ён расплюшчыў вочы i здзiўлена паглядзеў на яе.

– Я хачу схаваць вас сярод мяхоў, – шапнула яна.

Ён, здавалася, не зразумеў яе, i яна павольна i дакладна паўтарыла гэтыя словы.

– Ich sрrесhe kеin Еnglisch*, – сказаў ён.

* Я не размаўляю па-ангельску (ням.).

"Ох, чаму я яго не кiнула. Магла ўжо быць у машыне. Ён, напэўна, памiрае, зусiм нiчога не цямiць, не разумее, пра што я кажу". I яна жахнулася, што застанецца ў пунi сам-насам з мерцвяком. Агонь патух, яго знiшчыў попел. Седзячы на кукiшках, яна намацала газету, адарвала яшчэ старонку i зноў скруцiла яе. Яна забылася, куды паклала запалкi, i, поўзаючы, пачала шнарыць па падлозе вакол сябе. Доктар Цынер кашлянуў, i нешта заварушылася каля яе рук. Яна падумала, што гэта пацук, i ледзь не закрычала ад страху, але калi нарэшце знайшла запалкi i запалiла скрут, дык убачыла – гэта шавелiцца доктар. Ён зiгзагамi адпаўзаў у канец пунi. Яна паспрабавала дапамагчы яму, але ён, вiдаць, не заўважаў яе прысутнасцi. Пад час гэтага маруднага перасоўвання доктара па падлозе яна здзiўлялася, чаму нiхто не заглянуў у пуню.

Доктар Цынер зусiм знясiлеў, пакуль дапоўз да мяхоў. Ён уткнуўся ў iх тварам, з рота ў яго цякла кроў. Iзноў уся адказнасць лягла на яе. Яна падумала, цi не памiрае ён, i, амаль у самае вуха, спытала:

– Паклiкаць каго на дапамогу?

Яна баялася, што ён адкажа па-нямецку, але на гэты раз ён прамовiў зусiм ясна:

– Не, не трэба.

"Зрэшты, ён жа доктар, ён павiнен усё ведаць", – падумала яна.

– Чым я магу вам дапамагчы?

Ён пахiтаў галавой i заплюшчыў вочы. Кроў ужо не лiлася, i ёй здалося, што яму палепшала. Яна сцягнула мяхi з верху i пачала майстраваць нешта накшталт пячоры дастатковай велiчынi, каб схаваць iх абаiх – яе i доктара, i нагрувасцiла мяхоў каля ўвахода – так, каб ад дзвярэй нельга было iх убачыць. Мяхi са збожжам былi важкiя, i Корал не паспела закончыць працы, калi знадворку пачулiся галасы. Яна ўлезла ў нару, скрыжаваўшы пальцы на шчасце. Дзверы адчынiлiся, i лiхтарык асвятлiў мяхi над яе галавой. Потым дзверы зачынiлiся, i ў пунi зноў запанавала цiшыня. Яна доўга не магла набрацца духу, каб закончыць сваю працу.

– Мы спазняемся на цягнiк, – сказаў Майет, гледзячы, як шафёр марна круцiць ручку: старцёр не працаваў.

– Назад паедзем шпарчэй.

Нарэшце машына пачала прачынацца, забурчала, заснула i зноў прачнулася.

– Зараз паедзем, – сказаў шафёр, узлазячы на сядзенне i ўключыўшы фары. Але пакуль ён прымушаў рухавiк працаваць без перабояў, ззаду пачуўся нейкi воплеск.

– Што гэта? – спытаў Майет. Ён падумаў, што гэта выхлап машыны.

Потым воплеск паўтарыўся, а крыху пазней пачуўся iншы гук, нiбыта з бутэлькi вылецеў корак.

– Страляюць на станцыi, – сказаў шафёр, уключыўшы старцёр. Майет адпiхнуў яго руку.

– Мы пачакаем.

– Пачакаем? – здзiвiўся шафёр. – Гэта салдаты. Нам лепей як мага хутчэй выбрацца адгэтуль, – паспешлiва дадаў ён.

Ён i не падумаў нават, што i Майет болей за ўсё на свеце хацеў зрабiць тое самае. Майет спалохаўся: па тым, як да яго паставiлiся тыя салдаты, ён пазнаў той самы настрой, якi папярэднiчае заўсёды пагромам, – але ён усё-такi ўпарцiўся, бо не быў поўнасцю перакананы, што зрабiў усё магчымае, каб знайсцi дзяўчыну ў Субоцiцы.

– Яны наблiжаюцца да нас, – сказаў шафёр.

Нехта бег па дарозе са станцыi. Спачатку снегапад хаваў яго ад iх. Потым яны ўбачылi, як да машыны зiгзагамi бяжыць чалавек. Ён дабег да iх вельмi хутка. Маленькi i тоўсты, ён учапiўся за дзверцы, спрабуючы ўлезцi ў машыну.

– Што здарылася? – спытаў у яго Майет.

У незнаёмага крышку заплятаўся язык.

– Едзьце адгэтуль як мага хутчэй.

Дзверцы заела, ён перавалiўся цераз верх i, задыхаючыся, плюхнуўся на задняе сядзенне.

– Там хто-небудзь яшчэ застаўся? – спытаў Майет. – Вы адзiн?

– Так, так, зусiм адзiн. Едзьце адгэтуль як найхутчэй.

Майет павярнуўся i паспрабаваў разглядзець яго твар.

– А дзяўчыны там не было?

– Не. Нiякай дзяўчыны я там не бачыў.

Недзе каля станцыйных будынкаў пачуўся стрэл, i куля зачапiла крыло аўтамабiля. Шафёр, не чакаючы загаду, рэзка нацiснуў нагой на педаль, i машына рванула з месца. Яна рыкашэтам пераскоквала па шашы з адной ямы ў другую. Майет iзноў пачаў углядацца ў твар незнаёмага.

– Вы ехалi ў Стамбульскiм экспрэсе?

Чалавек кiўнуў.

– I вы не сустракалi нiякай дзяўчыны на станцыi?

Той раптам разгаварыўся:

– Я раскажу вам усё, што там здарылася.

Гаворка ў яго была цьмяная: шмат якiя фразы заглушала гудзенне машыны. Ён расказаў, што яго затрымалi, бо ён не прад'явiў мытнiкам нейкiя карункi; салдаты здзекавалiся з яго i нават усчалi стралянiну, калi ён уцёк ад iх.

– I вы не бачылi нiякай дзяўчыны?

– Не. Не было там дзяўчыны.

Вочы яго абсалютна шчыра адказалi на пiльны погляд Майета. Трэба было б доўга ўглядацца яму ў вочы, каб знайсцi ў iх непранiкальнай глыбiнi проблiск злосцi, агеньчык хiтрасцi.

Хоць драўляныя сцены дрыжалi ад ветру, у цёмнай пунi без акон сярод мяхоў было цёпла. Доктар Цынер варочаўся з боку на бок, iмкнучыся пазбавiцца ад болю ў грудзях, але ён пакутаваў увесь час. Толькi ў той момант, калi ён паварочваўся, яму рабiлася крыху лягчэй. Калi ён ляжаў нерухома, боль вяртаўся. Таму ўсю ноч ён бесперапынна круцiўся. Часам ён усведамляў, што на дварэ вецер, i прымаў шоргат снегу за шамаценне галькi на марскiм узбярэжжы. У такiя хвiлiны, лежачы ў цёмнай пунi, ён успамiнаў гады выгнання i пачынаў скланяць нямецкiя назоўнiкi цi спрагаць французскiя няправiльныя дзеясловы. Аднак яго прага барацьбы аслабела, i, замест таго каб упарта i злосна змагацца супраць пакут, ён плакаў.

Корал Маскер паклала яго галаву зручней, але ён iзноў варушыў ёю i варочаўся, бесперапынна нешта мармытаў, слёзы лiлiся па яго шчоках i цяклi па вусах. Яна ўжо не спрабавала дапамагчы яму, сiлячыся знайсцi ў мiнулым прытулак ад свайго страху. I цяпер, калi б iх думкi атрымалi нейкiя матэрыяльныя абрысы, пуня напоўнiлася б дзiвоснай мешанiнай: пад каляровымi асветленымi лiтарамi, якiя складалi шыльду "Тут выступае Малышка", святар, перакiнуўшы расу цераз руку, шмыгнуў з кавалачкам крэйды да класнай дошкi; група дзяцей ганялася за нейкiм вучнем, яны здзекавалiся з яго, выбягалi з дзвярэй на кафедру i зноў на калiдор, насiлiся ўверх i ўнiз па лесвiцы, якая вяла ў кантору агента па найме. У шкляной будцы на змрочным беразе мора жанчына лаялася з суседам, а ў гэты час бiў звон, склiкаючы людзей на малiтву ў каплiцу.

– Wasser*, – прашаптаў доктар Цынер.

* Вады (ням.).

– Чаго вы хочаце? – Яна схiлiлася над iм, углядаючыся ў яго твар. Паклiкаць каго-небудзь?

Ён яе не чуў.

– Хочаце пiць?

Ён не зважаў на яе i ўвесь час паўтараў: "Wasser". Яна ведала, што ён трызнiць, але нервы яе былi вельмi напружаныя, i яна злавалася, што ён не можа адказаць ёй.

– Ну, добра, тады ляжыце тут. Я зрабiла ўсё, што было мне пад сiлу, – у гэтым я ўпэўнена.

Яна адпаўзла ад яго як мага далей i паспрабавала заснуць, але сцены пунi дрыжалi, i гэта не давала ёй спаць. Енкi ветру ўзмацнiлi яе адзiноту, i яна падпаўзла назад да доктара Цынера, каб знайсцi спакой каля жывой iстоты.

– Wasser, – шаптаў ён iзноў.

Яна кранула рукой яго твар i здзiвiлася, якая гарачая i сухая была ў яго скура. "Напэўна, яму хочацца пiць", – падумала яна i з хвiлiнку разважала, дзе ўзяць вады, пакуль не ўцямiла, што вада падала з неба вакол яе i грувасцiлася сумётамi каля сцен пунi. У яе ўзнiкла няяснае сумненне: цi можна даваць ваду хворым з высокай тэмпературай? Але калi яна згадала, якая сухая ў яго скура, лiтасць пераважыла сумненнi.

Хоць вакол Корал паўсюль была вада, хутка дастаць яе аказалася нялёгкай справай. Ёй давялося спалiць два скруты i, пакуль яны гарэлi, вылезцi з нары. Яна адважна адчынiла дзверы. Цяпер яна ўжо амаль жадала, каб iх знайшлi. Але ноч была цёмная, i наўкол нiкога не было вiдно. Яна зачэрпнула жменяю снегу, вярнулася ў пуню i зачынiла дзверы. Калi яна iх зачыняла, скразняк задзьмуў яе паходню.

Яна паклiкала доктара Цынера, але той не азваўся. I яна жахнулася думкi, што ён, пэўна, ужо нежывы. Засланяючы рукою твар, яна рушыла наперад, але натыкнулася на сцяну. Яна крыху пастаяла, але тут жа ўзрадавался, пачуўшы нейкi рух, i пайшла ў той бок, але зноў натыкнулася на сцяну. Усё болей жахаючыся, яна падумала: "Напэўна, гэта варушыцца пацук". Снег у яе руцэ пачаў ужо раставаць. Яна зноў паклiкала доктара, i на гэты раз той азваўся шэптам. Яна адхiлiлася – ён аказаўся зусiм блiзка ад яе – i, выцягнуўшы руку, адразу намацала барыкаду з мяхоў. Яна засмяялася, але тут жа загадала сабе: "Не ўпадай у iстэрыку. Усё зараз залежыць ад цябе" – i паспрабавала супакоiцца, запэўнiваючы сябе, што ўпершыню ёй даручана выконваць галоўную ролю, якая па плячы толькi зорцы, аднак у цемры i без апладысментаў iграць было цяжка.

Пакуль Корал шукала нару сярод мяхоў, большая частка снегу растала цi высыпалася, але яна прыцiснула рэшту да вуснаў доктара. Вiдаць, яму ад гэтага палегчала. Ён ляжаў цiха i вельмi спакойна, пакуль снег на яго губах раставаў i прасочваўся праз зубы ў рот.

Яна запалiла папяровы скрут, каб паглядзець на яго твар, i здзiвiлася, якi ў яго свядомы погляд. Яна пачала з iм размаўляць, але ён быў засяроджаны на сваiх думках i нiчога ёй не адказаў.

Цынер сур'ёзна абдумваў сваё становiшча, сэнс другой няўдачы. Ён ведаў, што памiрае: да яго вярнулася памяць ад дотыку халоднага снегу да языка, i пасля хвiлiннай разгубленасцi ён успомнiў усё. Па тым, дзе балiць, ён вызначыў месца, куды трапiла куля, зразумеў, што ў яго лiхаманка i што ўнутры смяротная крывацеча. На iмгненне ён падумаў, што яго абавязак змахнуць снег з вуснаў, але потым уцямiў: няма болей нiякiх абавязкаў, апроч як перад самiм сабой.

Калi дзяўчына запалiла скрут, ён падумаў: "Грунлiху пашчасцiла ўцячы". Яго цешыла думка, як цяжка будзе ўцекачу-хрысцiянiну вымалiць у бога дараванне за яго, доктара, смерць. Ён усмiхнуўся. Але потым яго хрысцiянскае выхаванне ўзяло верх над iронiяй, i ён пачаў прыгадваць падзеi апошнiх некалькiх дзён, спрабуючы вызначыць, дзе ён зрабiў памылку i чаму iншым пашанцавала. Ён бачыў, як экспрэс, у якiм яны ехалi, iмчыць, нiбы ракета, якая рассякае цёмнае неба. На iм, Цынеры, выпрабоўвалi розныя хiтрыкi, на якiя толькi былi здатныя, спрабуючы i тое i другое, балансуючы то ў адным, то ў другiм кiрунку. Тут трэба было мець адметны нюх. Быць вельмi гнуткiм, да ўсяго прыстасоўвацца. Снег на вуснах зусiм растаў i ўжо не даваў палёгкi. Перш чым скрут дагарэў да канца, вочы ў яго памутнелi, i вялiкая пуня з грудай мяхоў апусцiлася ў цемрадзь. Ён не ўсведамляў, што знаходзiцца ў пунi. Яму здавалася, нiбыта яго кiнулi, i пуня знiкла з яго вачэй. Галава ў яго памутнела, i ён пачаў iмклiва падаць у бясконцасць, задыхаючыся, у пустэчу, якую прадзiмалi скразнякi, бо яму не пад сiлу ўтрымаць раўнавагу пад нагамi ў яго быў то карабель, то камета, то зямны шар цi ўсяго толькi экспрэс з Остэндэ ў Стамбул. Яго бацька i мацi схiлiлi над iм маршчынiстыя, худыя твары, яны неслiся разам з iм у нябёсы, паўз зоркi, якiя iмклiва праносiлiся мiма, i бацькi гаварылi, якiя яны шчаслiвыя i поўныя ўдзячнасцi, – ён жа зрабiў усё магчымае i застаўся верны сваёй справе. Ён задыхаўся i не мог нiчога сказаць у адказ, яго цягнула ўнiз зямная вага, i ён пакутаваў ад нясцерпнага болю. Ён хацеў сказаць iм, што вернасць яго была праклёнам, што яму неадкладна трэба змянiць свой шлях. Але пакуль ён падаў i падаў у страшэнных пакутах, яму давялося выслухваць iх няшчырыя спачуваннi.

У пунi нельга было вызначыць, як цёмна было ўжо знадворку. Калi Корал чыркнула запалкай i паглядзела на гадзiннiк, яе засмуцiла, як марудна цягнецца час. Запалак засталося мала, i яна не адважылася запалiць другую. Яна разважала, цi не лепей было б выйсцi з пунi i здацца ў палон, бо ў яе цяпер ужо не было нiякай надзеi зноў убачыць Майета. Вярнуўшыся сюды, ён зрабiў болей, чым можна было ад яго чакаць. Наўрад цi ён вернецца сюды другi раз. Але яе палохаў знешнi свет, яна баялася не салдат – яе страшылi агенты па найме, доўгiя лесвiцы, кватэрная гаспадыня. Яна баялася вяртацца да ранейшага жыцця. Пакуль яна ляжала тут, побач з доктарам Цынерам, у ёй захоўвалася штосьцi ад Майета – памяць, якая iх аб'ядноўвала.

"Вядома, я магу напiсаць яму, – казала яна сабе, – але, пэўна, пройдуць месяцы, перш чым ён вернецца ў Лондан". Ёй цяжка было дапусцiць, што ён захавае ранейшыя пачуццi i жаданнi, раз яе няма побач з iм. Яна гэтаксама ведала, што можа дамагчыся iх сустрэчы, калi ён вернецца ў Лондан. Ён зразумее, што абавязаны, прынамсi, запрасiць яе на снеданне. "Але ж я не дамагаюся яго грошай", – гэтыя словы яна прашаптала ўголас у цёмнай пунi, лежачы побач з памiраючым. Адзiнота, усведамленне таго, што па нейкай прычыне – адзiн бог ведае чаму – яна пакахала Майета, на нейкае iмгненне выклiкала ў яе пачуццё пратэсту: "А чаму i не? Чаму б мне не напiсаць яму? Можа, гэта яму будзе прыемна? Можа, я ўсё яшчэ падабаюся яму? А калi не, дык чаму мне не пазмагацца за яго? Я стамiлася быць узорнай, паводзiць сябе занадта правiльна". Яе думкi былi вельмi блiзкiя да думак доктара Цынера, калi яна пераконвала сябе, што ўсё гэта марныя спадзяваннi.

Але Корал вельмi добра ведала, што такi ўжо ў яе характар, такой ужо, вiдаць, яна нарадзiлася i павiнна прымiрыцца з гэтым. Яна паводзiла сябе недарэчна i ў iншым: няўмольная там, дзе трэба быць мяккай, уступчывая, калi трэба быць цвёрдай. Нават цяпер яна не магла думаць з зайздрасцю i захапленнем пра тое, як гэта Грунлiху ўдалося збегчы адгэтуль на машыне ў цемры, седзячы побач з Майетам. Яе думкi з упартай настойлiвасцю вярталiся да Майета, такога, якiм яна бачыла яго апошнi раз, калi той сядзеў у вагоне-рэстаране, пагладжваючы пальцамi залаты партабак. Аднак яна нi на хвiлiну не забывалася, што ў Майета няма тых вартасцей, якiя апраўдалi б яе адданасць. Такая ўжо яна была ад прыроды, а ён праявiў да яе дабрыню. У яе мiльганула думка, што i доктар Цынер быў такi самы, як яна, надта даверлiвы з людзьмi. А да яго, пэўна ж, паставiлiся зусiм iначай, калi б ён быў хiтрэйшы. Скрозь цемру яна чула яго цяжкое дыханне i зноў думала без горычы i асуджэння: "Такога нельга дараваць".

Перад фарамi раптам вынырнула развiлка дарог. Шафёр павагаўся крыху болей, чым трэба, i павярнуў руль так рэзка, што машыну занесла юзам на двух колах. Ёзеф Грунлiх пераляцеў з аднаго канца сядзення на другi, вохнуўшы ад страху. Ён не адважваўся расплюшчыць вочы да таго часу, пакуль усе чатыры колы не дакранулiся да зямлi. Яны збочылi з галоўнай шашы, i машына заскакала па калдобiнах палявой дарогi. У асляпляльнам святле фар дрэвы з маладымi пупышкамi лiстоты здавалiся выразанымi з кардону. Майет, нахiлiўшыся назад з пярэдняга сядзення, растлумачыў:

– Ён хоча ад'ехаць далей ад Субоцiцы i перасячы чыгунку на пераходзе для жывёлы. Так што трымайцеся мацней.

Дрэвы знiклi, i яны раптам з грукатам з'ехалi з шашы на пустое, заснежанае поле. Жывёла ператварыла дарогу ў суцэльную непралазную гразь, але цяпер гэтая гразь падмерзла. Раптам знiзу iх асвятлiлi два чырвоныя лiхтарыкi, кавалачак рэек заблiшчаў смарагдавымi кроплямi. Агнi замiтусiлiся, то адступаючы, то наблiжаючыся. Пачуўся нечы голас.