Текст книги "Жыццё i дзiўныя прыгоды марахода Рабiнзона Круза (на белорусском языке)"

Автор книги: Даниэль Дефо

сообщить о нарушении

Текущая страница: 8 (всего у книги 12 страниц)

Змрочнае вiдовiшча адкрылася маiм вачам: карабель (вiдаць, гiшпанскi) уткнуўся носам памiж двух уцёсаў.

Карма была знесена; уцалела толькi насавая частка. I грот-мачта i фок-мачта былi спiлаваны.

Калi я падышоў да борта, на палубе паказаўся сабака. Убачыўшы мяне, ён пачаў кiдацца i скавытаць, а калi я паклiкаў яго, ён скочыў у ваду i падплыў да мяне. Я ўзяў яго ў лодку. Сабака памiраў з голаду i смагi. Я даў яму кавалак хлеба, i ён накiнуўся на яго, як згаладалы ў снежную зiму воўк. Калi сабака наеўся, я даў яму крыху вады, i ён пачаў так прагна хлябтаць, што напэўна лопнуў бы, калi б даць яму ўволю.

Затым я падняўся на карабель. Першае, што я ўбачыў, гэта былi два трупы: яны ляжалi ў рубцы, моцна счапiўшыся рукамi. Вiдаць, калi карабель наскочыў на скалу, яго ўвесь час залiвала велiзарнымi хвалямi, таму што была страшэнная бура, i гэтыя два чалавекi, баючыся, каб iх не змыла за борт, ухапiлiся адзiн за аднаго ды так i захлынулiся. Хвалi былi такiя высокiя i так часта захлiствалi палубу, што карабель, па сутнасцi, увесь час знаходзiўся пад вадой, i тыя, каго не змылi хвалi, захлынулiся ў каютах i ў кубрыку.

Апрача сабакi, на караблi не засталося нiводнай жывой iстоты.

Большую частку рэчаў, вiдаць, таксама змыла ў мора, а тыя, што засталiся, прамоклi. Праўда, у труме стаялi нейкiя бочкi з вiном цi з гарэлкай, але яны былi такiя вялiкiя, што я нават не спрабаваў скрануць iх з месца.

Было там яшчэ некалькi скрыняў, якiя, вiдаць, належалi матросам; дзве скрынi я знёс у лодку, нават не паспрабаваўшы адчынiць iх. Калi б замест насавой часткi ўцалела карма, мне, напэўна, трапiлася б нямала дабра, таму што нават у гэтых дзвюх скрынях я пасля знайшоў сякiя-такiя каштоўныя рэчы. Карабель, вiдаць, быў вельмi багаты.

Апрача скрынь, я знайшоў на караблi бочачку з нейкiм спiртным напiткам. У бочачцы было не менш за дваццаць галонаў, i мне давялося нямала памучыцца, каб перацягнуць яе ў лодку. У каюце я знайшоў некалькi стрэльбаў i вялiкую парахаўнiцу, а ў ёй фунты чатыры пораху. Стрэльбы я пакiнуў, бо яны мне былi не патрэбны, а порах узяў. Узяў я таксама шуфлiк i шчыпцы для вугалю, яны мне былi вельмi патрэбны. Узяў два медныя кацялкi i медны кафейнiк.

З усiм гэтым грузам, а таксама з сабакам я адчалiў ад карабля, бо пачынаўся прылiў. У той жа дзень, недзе к гадзiне ночы, я вярнуўся на выспу стомлены i змучаны ўшчэнт. Я вырашыў перанесцi сваю здабычу не ў пячору, а ў новы грот, таму што туды было блiжэй. Ноч я зноў пераначаваў у лодцы, а ранiцой, падмацаваўшыся снеданнем, выгрузiў на бераг прывезеныя рэчы i ўважлiва iх перабраў i перагледзеў. У бочачцы быў ром, але, сказаць па праўдзе, няўдалы, куды горшы за той, якi мы пiлi ў Бразiлii.

Затое, калi я адчынiў скрынi, я знайшоў у iх многа карысных i каштоўных рэчаў.

У адной з iх быў, напрыклад, куфэрак вельмi зграбнай i мудрагелiстай формы. У куфэрку было многа бутэлек з прыгожымi срэбнымi коркамi; у кожнай бутэльцы не менш трох пiнт выдатнага духмянага лiкёру.

Там жа я знайшоў чатыры бляшанкi цудоўнай зацукраванай садавiны; на жаль, дзве з iх былi сапсаваны салёнай марской вадой, але дзве былi так шчыльна закаркаваны, што ў iх не пранiкла нi кроплi вады. У скрынi я знайшоў некалькi зусiм яшчэ моцных сарочак, i гэта знаходка мяне вельмi ўзрадавала; затым паўтары тузiны каляровых шыйных хусцiнак i столькi ж белых палатняных насавых хусцiнак, якiя мяне вельмi ўзрадавалi, таму што няма нiчога прыемней, як у гарачыню выцiраць спацелы твар тонкай палатнянай хусцiнкай.

На дне скрынi я знайшоў тры мяшэчкi з грашыма i некалькi невялiкiх злiткаў золата, вагою, мне здаецца, каля фунта.

У другой скрынi былi курткi, штаны i камзолы, даволi паношаныя, з таннай матэрыi.

Прызнацца, калi я збiраўся на гэты карабель, я думаў, што знайду на iм куды больш карысных i каштоўных рэчаў. Праўда, я разжыўся на даволi прыстойную суму грошай, але ж грошы цяпер былi для мяне непатрэбным смеццем! Я ахвотна аддаў бы ўсе тыя грошы за тры-чатыры пары самых звычайных чаравiкаў i панчох, якiх не насiў вось ужо некалькi год.

Склаўшы здабычу ў надзейным месцы i пакiнуўшы там сваю лодку, я рушыў назад пехатой. Была ўжо ноч, калi я вярнуўся дадому. Дома ўсё было ў поўным парадку: спакойна, утульна i цiха. Папугай прывiтаў мяне ласкавым словам, а казляняты з такой радасцю кiнулiся да мяне, што я не мог не пагладзiць iх i не даць iм свежых каласоў.

Ранейшыя мае страхi з таго часу як быццам развеялiся, i я зажыў па-старому, без усякiх хваляванняў, урабляючы свае палi i даглядаючы жывёлу, да якой прывык яшчэ мацней, чым раней.

Так я пражыў амаль два гады, у поўным дастатку, не ведаючы нiякiх нягод. Але ўсе гэтыя два гады я толькi i думаў пра тое, як бы мне пакiнуць маю выспу. З той хвiлiны, як я ўбачыў карабель, якi абяцаў мне волю, мая адзiнота зрабiлася для мяне яшчэ больш ненавiснай. Днi i ночы праводзiў я ў думках пра ўцёкi з гэтай турмы. Калi б я меў баркас, хоць бы накшталт таго, на якiм я ўцёк ад маўраў, я без роздуму рушыў бы ў мора, нават не думаючы пра тое, куды занясе мяне вецер.

Нарэшце я прыйшоў да пераканання, што мне ўдасца вырвацца на волю толькi ў тым выпадку, калi я захаплю каго-небудзь з дзiкуноў, якiя наведваюць маю выспу. Лепш за ўсё было б захапiць аднаго з тых няшчасных, якiх гэтыя людаеды прывозiлi сюды, каб разарваць i з'есцi. Я выратую яму жыццё, i ён дапаможа мне вырвацца на волю. Але план гэты вельмi цяжкi i небяспечны: для таго, каб захапiць патрэбнага мне дзiкуна, я павiнен буду напасцi на натоўп людаедаў i перабiць усiх да адзiнага, а гэта наўрад цi мне ўдасца. Апрача таго, мая душа жахалася пры адной толькi думцы, што мне давядзецца пралiць столькi чалавечай крывi няхай сабе i дзеля ўласнага выратавання.

Доўга гэтак змагаўся я сам з сабою, пакуль, нарэшце, палымяная прага волi не перамагла ўсе довады развагi i сумлення. Я вырашыў, чаго б гэта нi каштавала, захапiць аднаго з дзiкуноў у першы ж раз, як яны прыедуць на маю выспу.

I вось я пачаў амаль штодня падкрадвацца ад свае крэпасцi да таго далёкага берага, да якога найбольш пэўна маглi прычалiць пiрогi дзiкуноў. Я хацеў захапiць iх знянацку. Але прайшло паўтара года – i нават болей, – а дзiкуны не паказвалiся. У рэшце рэшт нецярпенне маё зрабiлася такое неадольнае, што я зусiм забыў пра асцярожнасць i ўявiў сабе чамусьцi, што, калi б мне давялося стрэцца з дзiкунамi, я лёгка справiўся б не толькi з адным, але i з двума i нават з трыма.

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ПЕРШЫ

Рабiнзон выратоўвае дзiкуна i дае яму iмя Пятнiца

Уявiце ж сабе маё здзiўленне, калi аднойчы, выйшаўшы з крэпасцi, я ўбачыў унiзе каля самага берага (гэта значыць зусiм не там, дзе я чакаў iх убачыць) пяць цi шэсць iндзейскiх пiрог. Пiрогi стаялi пустыя. Людзей не было вiдаць. Напэўна, яны выйшлi на бераг i некуды схавалiся.

Ведаючы, што ў кожную пiрогу звычайна садзiцца чалавек па шэсць, а то i болей, прызнацца, я вельмi разгубiўся. Я нiяк не чакаў, што мне давядзецца ўступiць у бойку супроць такой вялiкай варожай сiлы.

"Iх не меней за дваццаць чалавек, а то, бадай, усе трыццаць будзе. Хiба я адзiн усiх iх адолею!" – занепакоена падумаў я.

Я быў у нерашучасцi i не ведаў, што мне рабiць, але ўсё ж засеў у сваёй крэпасцi i падрыхтаваўся да бою.

Навокал была цiшыня. Я прыслухоўваўся, цi не пачуюцца з таго боку крыкi або песнi дзiкуноў. Нарэшце мне надакучыла чакаць. Я пакiнуў сваю стрэльбу пад лескамi i падняўся на вяршыню ўзгорка.

Высоўваць галаву было небяспечна. Я схаваўся за гэтай вяршыняй i пачаў глядзець у падзорную трубу. Дзiкуны цяпер вярнулiся да сваiх лодак. Iх было не меней за трыццаць чалавек. Яны расклалi на беразе вогнiшча i, вiдаць, гатавалi на агнi нейкую ежу. Што яны гатавалi, я не мог разгледзець, бачыў толькi, што яны скачуць вакол вогнiшча нейкi шалёны танец, як заўсёды звычайна скачуць дзiкуны.

Працягваючы назiраць за iмi ў падзорную трубу, я ўбачыў, што яны падбеглi да лодак, выцяглi адтуль двух чалавек i павалаклi да вогнiшча. Вiдаць, яны мелi намер забiць iх.

Да гэтай хвiлiны няшчасныя, вiдаць, ляжалi ў лодках са звязанымi рукамi i нагамi. Аднаго з iх iмгненна збiлi з ног. Вiдаць, яго стукнулi па галаве дубiнай цi драўляным мечам, гэтай звычайнай зброяй дзiкуноў; зараз жа на яго накiнулася яшчэ двое цi трое i ўзялiся за работу: распаролi яму жывот i пачалi патрашыць.

Другi палонны стаяў тут жа, чакаючы свае чаргi.

Узяўшыся за першую ахвяру, мучыцелi забылi пра яго. Палонны адчуў сябе на волi, i ў яго, вiдаць, узнiкла надзея на выратаванне: ён раптам кiнуўся наперад i з незвычайнай хуткасцю прыпусцiў наўцёкi.

Ён бег пясчаным берагам у той бок, дзе было маё жытло.

Прызнаюся, я страшэнна напалохаўся, калi заўважыў, што ён бяжыць проста на мяне. Ды i як было не напалохацца: у першую хвiлiну мне здалося, што даганяць яго кiнулася ўся шайка. Аднак я застаўся на месцы i хутка ўбачыў, што за ўцекачом гоняцца ўсяго толькi два цi тры чалавекi, а астатнiя, крыху прабегшы, патроху пачалi адставаць, а потым зноў павярнулi назад да вогнiшча. Гэта надало мне бадзёрасцi. Але канчаткова я супакоiўся, калi ўбачыў, што ўцякач далёка апярэдзiў сваiх ворагаў: было зразумела, што, калi ён здолее прабегчы з такой хуткасцю яшчэ з паўгадзiны, яны яго нi ў якiм разе не зловяць.

Дзiкуноў, якiя беглi берагам, i маю крэпасць падзяляла вузкая бухта, пра якую я расказваў не раз, – тая самая, куды я прычальваў са сваiмi плыгамi, калi перавозiў рэчы з нашага карабля.

"Што ж ён будзе рабiць, гэты бядак, – падумаў я, – калi дабяжыць да бухты? Ён павiнен будзе пераплысцi яе, iнакш яму не ўцячы ад пагонi".

Але я дарэмна непакоiўся за яго: уцякач не думаючы кiнуўся ў ваду, хутка пераплыў бухту, вылез на другi бераг i, не запавольваючы кроку, пабег далей.

З трох людаедаў, што гналiся за iм, толькi двое кiнулiся ў ваду, а трэцi не адважыўся: вiдаць, ён не ўмеў плаваць; ён пастаяў на тым беразе, паглядзеў услед двум другiм, потым павярнуўся i, не спяшаючыся, накiраваўся назад.

Я з радасцю заўважыў, што два дзiкуны, якiя гналiся за ўцекачом, плылi разы ў два павольней за яго.

I вось тут я зразумеў, што надышоў час дзейнiчаць. Сэрца маё загарэлася.

"Цяпер або нiколi! – сказаў я сам сабе i памчаўся наперад. – Выратаваць, выратаваць гэтага няшчаснага, чаго б гэта нi каштавала!"

Не трацячы часу, я збег па лесках да падножжа гары, схапiў пакiнутыя там стрэльбы, затым з такой жа хуткасцю зноў узабраўся на гару, спусцiўся з другога боку i пабег наўскасяк проста да мора, каб спынiць дзiкуноў.

I таму, што я бег унiз па схiле пагорка самай кароткай дарогай, то хутка апынуўся памiж уцекачом i яго праследавацелямi. Ён уцякаў, не азiраючыся, i не заўважыў мяне.

Я крыкнуў яму:

– Стой!

Ён азiрнуўся i ў першы момант, здаецца, спалохаўся мяне яшчэ больш, чым сваiх праследавацеляў.

Я зрабiў яму знак, каб ён наблiзiўся да мяне, а сам пайшоў павольным крокам насустрач тым двум дзiкунам, якiя гналiся за iм. Калi пярэднi параўняўся са мною, я нечакана кiнуўся на яго i прыкладам стрэльбы збiў яго з ног. Страляць я баяўся, каб не спудзiць астатнiх дзiкуноў, хоць яны былi далёка i наўрад цi маглi пачуць мой стрэл, а калi б i пачулi, то ўсё роўна не здагадалiся б, што гэта такое.

Калi адзiн з пагонi ўпаў, другi, вiдаць, спалохаўшыся, спынiўся. Я мiж тым спакойна наблiжаўся да яго. Але калi, падышоўшы блiжэй, я ўбачыў, што ў руках у яго лук i страла i што ён цэлiцца ў мяне, мне мiжволi давялося стрэлiць. Я прыцэлiўся, спусцiў курок i паклаў яго на месцы.

Няшчасны ўцякач, нягледзячы на тое, што я забiў яго абодвух ворагаў (ва ўсякiм разе так яму павiнна было здавацца), быў да таго напалоханы агнём i гукам стрэлу, што страцiў здольнасць рухацца; ён стаяў, як прыкаваны да месца, не ведаючы, на што адважыцца: бегчы цi застацца пры мне, хаця, напэўна, хацеў бы ўцячы, калi б мог.

Я зноў пачаў крычаць яму i паказваць на мiгах, каб ён падышоў блiжэй. Ён зразумеў: зрабiў два крокi i спынiўся, потым зрабiў яшчэ некалькi крокаў i зноў стаў як укопаны.

Тут я заўважыў, што ён увесь дрыжыць; няшчасны, вiдаць, баяўся, што, калi ён трапiць да мяне ў рукi, я зараз жа заб'ю яго, як i тых дзiкуноў.

Я зноў зрабiў яму знак, каб ён наблiзiўся да мяне, i наогул iмкнуўся як-небудзь яго падбадзёрыць.

Ён падыходзiў да мяне ўсё блiжэй i блiжэй. Праз кожныя дзесяць-дванаццаць крокаў ён падаў на каленi. Вiдаць, ён хацеў выказаць мне падзяку за тое, што я выратаваў яму жыццё.

Я ласкава ўсмiхаўся яму i з самым прыветным выглядам вабiў яго да сябе рукой.

Нарэшце дзiкун падышоў зусiм блiзка. Ён зноў упаў на каленi, пацалаваў зямлю, прыцiснуўся да яе лбом i, прыўзняўшы маю нагу, паставiў яе сабе на галаву. Гэта, напэўна, павiнна было азначаць, што ён клянецца быць маiм рабом да апошняга дня свайго жыцця.

Я падняў яго i з той жа ласкавай прыязнай усмешкай стараўся паказаць яму, што яму не трэба мяне баяцца.

Але трэба было дзейнiчаць далей. Раптам я заўважыў, што той дзiкун, якога я стукнуў прыкладам, не забiты, а толькi аглушаны. Ён заварушыўся i апрытомнеў.

Я паказаў на яго ўцекачу:

– Вораг твой яшчэ жывы, бачыш!

У адказ ён прамовiў некалькi слоў, i хоць я нiчога не зразумеў, але нават гукi яго голасу здалiся мне прыемнымi i мiлагучнымi: бо за ўсе дваццаць пяць гадоў свайго жыцця на выспе я ўпершыню пачуў чалавечы голас!

Аднак у мяне не было часу доўга думаць пра гэта: людаед, якога я аглушыў, настолькi апрытомнеў, што падняўся i ўжо сядзеў на зямлi, i я заўважыў, што мой дзiкун зноў пачынае баяцца яго. Трэба было супакоiць няшчаснага. Я ўжо быў прыцэлiўся ў яго ворага, але тут мой дзiкун пачаў паказваць мне знакамi, каб я даў яму шаблю, якая вiсела ў мяне за плячыма. Я падаў яму шаблю. Ён iмгненна схапiў яе, кiнуўся на свайго ворага i адным узмахам адсек яму галаву.

Такое майстэрства вельмi здзiвiла мяне: нiколi ж у жыццi гэты дзiкун не бачыў iншае зброi, апрача драўлянага мяча. Пазней я даведаўся, што тутэйшыя дзiкуны выбiраюць для сваiх мячоў настолькi моцнае дрэва i востраць яго так выдатна, што такiм мячом можна адсекчы галаву не горш, чым стальным.

Пасля гэтай крывавай расправы са сваiм праследавацелем мой дзiкун (з гэтага часу буду называць яго толькi сваiм дзiкуном) з вясёлым смехам вярнуўся да мяне, трымаючы ў адной руцэ маю шаблю, а ў другой – галаву забiтага. Зрабiўшы перада мною шэраг нейкiх незразумелых для мяне рухаў, ён урачыста паклаў галаву i зброю на зямлю каля маiх ног.

Ён бачыў, як я застрэлiў аднаго з яго ворагаў, i гэта ўразiла яго: ён не мог зразумець, як гэта можна забiць чалавека на такой вялiкай адлегласцi.

Ён паказаў на забiтага мною i на мiгах папрасiў у мяне дазволу збегаць зiрнуць на яго. Я таксама, гэтак жа на мiгах, пастараўся даць яму зразумець, што не забараняю яму выканаць гэта жаданне, i ён адразу ж пабег туды.

Наблiзiўшыся да трупа, ён знямеў i доўга ў здзiўленнi глядзеў на яго. Потым нахiлiўся над iм i пачаў паварочваць яго то на адзiн, то на другi бок. Убачыўшы ранку, ён пачаў уважлiва разглядаць яе. Куля трапiла дзiкуну якраз у сэрца, i крывi выйшла мала. Адбылося ўнутранае кровазлiццё, смерць надышла iмгненна.

Зняўшы з мерцвяка яго лук i калчан са стрэламi, мой дзiкун зноў падбег да мяне.

Я адразу ж павярнуўся i пайшоў адсюль, запрашаючы яго iсцi за мною. Я паспрабаваў растлумачыць яму на мiгах, што заставацца тут немагчыма, таму што дзiкуны, якiя знаходзяцца на тым беразе, могуць кожную хвiлiну кiнуцца за iм у пагоню.

Ён адказаў мне таксама знакамi, што варта было б спачатку закапаць мерцвякоў у пясок, каб ворагi не ўбачылi iх, калi прыбягуць на гэта месца. Я даў сваю згоду (таксама з дапамогай знакаў), i ён адразу ж узяўся за работу. Са здзiўляючай хуткасцю ён выкапаў рукамi ў пяску такую глыбокую яму, што ў ёй лёгка мог змясцiцца чалавек. Затым ён зацягнуў у гэту яму аднаго забiтага i засыпаў яго пяском; з другiм ён зрабiў тое ж самае, – карацей кажучы, за якую-небудзь чвэрць гадзiны ён пахаваў iх абодвух.

Пасля гэтага я загадаў яму iсцi за мною, i мы рушылi ў дарогу. Iшлi мы доўга, таму што я павёў яго не ў крэпасць, а зусiм у другi бок – у самую далёкую частку выспы, дзе быў мой новы грот.

У гроце я даў яму хлеба, галiнку разынак i крыху вады. Вадзе ён асаблiва ўзрадаваўся, таму што пасля хуткага бегу адчуваў моцную смагу.

Калi ён падмацаваўся, я паказаў яму куток пячоры, дзе ў мяне ляжаў ахапак рысавай саломы, прыкрыты коўдраю, i знакамi растлумачыў яму, што ён можа легчы тут i начаваць.

Бедалага лёг i iмгненна заснуў.

Карыстаючыся момантам, я пастараўся лепш разгледзець, як ён выглядае.

Гэта быў прывабны малады чалавек, высокага росту, цудоўнага складу, рукi i ногi меў мускулiстыя, моцныя i ў той жа час надзвычай зграбныя; на выгляд яму было гадоў дваццаць шэсць. У твары яго я не заўважыў нiчога панурага цi жорсткага; гэта быў мужны i ў той жа час пяшчотны i прыемны твар, i на iм нярэдка з'яўляўся выраз лагоднасцi, асаблiва калi ён усмiхаўся. Валасы ў яго былi доўгiя i чорныя; яны падалi на твар гладкiмi пасмамi. Лоб высокi, адкрыты; колер скуры цёмна-карычневы, вельмi прыемны для вока. Твар круглы, шчокi поўныя, нос невялiкi. Рот прыгожы, губы тонкiя, зубы роўныя, белыя, як слановая косць. Спаў ён не больш паўгадзiны, нават не спаў, а драмаў, потым усхапiўся на ногi i выйшаў з пячоры да мяне.

Я тут жа ў загоне даiў сваiх коз. Як толькi ён убачыў мяне, ён тут жа падбег i зноў упаў перада мною на зямлю, усяляк выказваючы самую пакорную падзяку i адданасць. Прыпаўшы тварам да зямлi, ён зноў паставiў сабе на галаву маю нагу i ўвогуле, як толькi ўмеў, усiмi даступнымi яму сродкамi iмкнуўся даказаць мне сваю бязмежную пакору, намагаўся растлумачыць, што з гэтага дня ён будзе служыць мне ўсё жыццё.

Я шмат зразумеў з таго, што ён iмкнуўся мне сказаць, i пастараўся запэўнiць яго, што я iм вельмi задаволены.

З таго дня я пачаў вучыць яго самым неабходным словам. Перш за ўсё я сказаў яму, што буду называць яго Пятнiца (я выбраў яму гэта iмя ў напамiнак таго дня, калi я выратаваў яму жыццё). Затым я навучыў яго вымаўляць маё iмя, навучыў таксама вымаўляць "так" i "не" i растлумачыў яму значэнне гэтых слоў.

Я прынёс яму малака ў глiняным збану i паказаў, як трэба мачаць хлеб у малако. Ён адразу навучыўся ўсяму гэтаму i пачаў на мiгi паказваць, што мая пачостка яму спадабалася.

Мы пераначавалi ў гроце, але адразу, як толькi надышла ранiца, я загадаў Пятнiцы iсцi за мною i павёў яго ў сваю крэпасць. Я растлумачыў, што хачу падарыць яму сякое-такое адзенне. Ён, вiдаць, вельмi ўзрадаваўся, таму што быў зусiм голы.

Калi мы iшлi паўз тое месца, дзе былi пахаваны забiтыя ўчора два дзiкуны, ён паказаў мне на iх магiлы i ўсяляк iмкнуўся мне растлумачыць, што нам варта адкапаць абодва трупы, каб зараз жа з'есцi iх.

Тут я зрабiў выгляд, што страшэнна ўзлаваўся, што мне агiдна нават слухаць пра такiя рэчы, што мяне пачынае ванiтаваць ад аднае думкi пра гэта, што я ўзнелюблю i ўзненавiджу, яго, калi ён толькi дакранецца да забiтых. Нарэшце я зрабiў рашучы рух рукою, загадваючы яму адысцi ад магiл; i ён адразу ж вельмi пакорна адышоў.

Пасля гэтага мы з iм паднялiся на пагорак: мне хацелася паглядзець, цi тут яшчэ дзiкуны.

Я дастаў падзорную трубу i навёў яе на тое месца, дзе бачыў iх учора. Але iх i след прастыў: на беразе не было нiводнай лодкi. Я не сумняваўся, што дзiкуны паехалi, нават не паспрабаваўшы шукаць двух сваiх таварышаў, якiя засталiся на выспе.

Я, вядома, узрадаваўся гэтаму, але мне хацелася мець больш дакладныя звесткi пра маiх нязваных гасцей. Бо цяпер я ўжо быў не адзiн, са мною быў Пятнiца, i таму я зрабiўся куды смялейшы, а разам са смеласцю ў мяне абудзiлася i цiкаўнасць.

У аднаго з забiтых засталiся лук i калчан са стрэламi. Я дазволiў Пятнiцы ўзяць гэту зброю, i з таго часу ён не разлучаўся з ёю нi днём нi ўначы. Хутка мне давялося ўпэўнiцца, што лукам i страламi мой дзiкун валодае па-майстэрску. Апрача таго, я ўзброiў яго шабляй, даў яму адну сваю стрэльбу, а сам узяў дзве другiя, i мы рушылi ў дарогу.

Калi мы прыйшлi на тое месца, дзе ўчора балявалi людаеды, нашым вачам адкрылася такое жахлiвае вiдовiшча, што ў мяне замерла сэрца ў грудзях i застыла ў жылах кроў.

Але Пятнiца быў зусiм спакойны: такiя вiдовiшчы былi яму не ўпершыню i зусiм яго не здзiўлялi.

Зямля ў многiх мясцiнах была залiта крывёю. Вакол валялiся кавалкi смажанага чалавечага мяса. Увесь бераг быў усыпаны касцямi людзей: тры чарапы, пяць рук, косцi ад трох цi чатырох ног i мноства iншых частак шкiлета.

Пятнiца расказаў мне з дапамогай знакаў, што дзiкуны прывезлi з сабою чатырох палонных: траiх яны з'елi, а ён быў чацвёрты. (Тут ён тыцнуў сябе пальцам у грудзi.)

Вядома, я зразумеў далёка не ўсё з таго, што ён расказваў мне, але сёе-тое ўсё ж здолеў сцямiць. Паводле яго слоў, некалькi дзён назад у дзiкуноў, якiя былi пад уладай аднаго варожага князька, адбылася вялiкая бойка з тым племенем, да якога належаў ён, Пятнiца. Чужыя дзiкуны перамаглi i забралi ў палон вельмi многа народу. Пераможцы падзялiлi палонных памiж сабою i павезлi iх у розныя мясцiны, каб забiць i з'есцi гэтак жа, як зрабiў той атрад дзiкуноў, якi выбраў месцам балявання адзiн з берагоў маёй выспы.

Я загадаў Пятнiцы раскласцi вялiкае вогнiшча, затым сабраць усе косцi, усе кавалкi мяса, звалiць iх у гэта вогнiшча i спалiць.

Я заўважыў, што яму вельмi хочацца паласавацца чалавечым мясам (ды яно i не дзiўна: ён жа таксама быў людаед!). Але я зноў рашуча паказаў яму знакамi, што мне здаецца агiднай i мярзотнай нават сама думка пра такi ўчынак, i тут жа прыгразiў яму, што заб'ю яго пры першай жа спробе парушыць маю забарону.

Пасля гэтага мы вярнулiся ў крэпасць, i я, не адкладваючы, узяўся абшываць свайго дзiкуна.

Перш за ўсё я надзеў на яго штаны. У адной са скрынь, якiя я забраў з загiнуўшага карабля, знайшлася гатовая пара палатняных штаноў, iх давялося толькi крыху перашыць. Затым я пашыў яму куртку з казiнага футра, прыклаўшы ўсе свае здольнасцi i ўменне на тое, каб куртка атрымалася як найлепш (у той час я ўжо быў даволi спрактыкаваны кравец), i змайстраваў яму з заечых шкурак шапку, вельмi зручную i даволi прыгожую.

Такiм чынам на першым часе ён быў апрануты з галавы да ног i застаўся, вiдаць, вельмi задаволены, што яго адзежа не горшая за маю.

Праўда, з непрывычкi яму было нязручна ў адзежы, таму што ён усё жыццё хадзiў голы; асаблiва перашкаджалi яму штаны. Скардзiўся ён i на куртку: казаў, што рукавы цiснуць яму пад пахамi i нацiраюць плечы. Давялося сёе-тое перашыць, але мала-памалу ён прыцярпеўся i прывык.

На другi дзень я пачаў думаць, дзе б мне яго змясцiць.

Мне хацелася ўладкаваць яго як-зручней, але я яшчэ не зусiм быў упэўнены ў iм i баяўся пасялiць яго разам з сабою. Я паставiў яму маленькую палатку на вольнай плошчы памiж дзвюх сцен мае крэпасцi, i ён такiм чынам апынуўся за агароджай таго двара, дзе стаяла маё жытло.

Але гэта мая перасцярога аказалася зусiм дарэмнай. Неўзабаве Пятнiца даказаў мне на справе, як самааддана ён любiць мяне. Я не мог не прызнаць яго сваiм сябрам i перастаў асцерагацца яго.

Нiколi нiводзiн чалавек не меў такога вернага i адданага сябра, як мой Пятнiца. Нi раздражнення, нi хiтрасцi не было ў яго нiколi ў адносiнах да мяне; заўсёды прыветны i гатовы да паслугi, ён быў прыхiльны да мяне, як дзiця да бацькi. Я ўпэўнены, што, калi б спатрэбiлася, ён ахвяраваў бы дзеля мяне сваiм жыццём.

Я быў вельмi шчаслiвы, што ў мяне нарэшце з'явiўся таварыш, i даў сабе слова навучыць яго ўсяму, што магло прынесцi яму карысць, а перш за ўсё навучыць яго гаварыць на мове мае радзiмы, каб мы з iм маглi разумець адзiн аднаго. Пятнiца аказаўся такiм здольным вучнем, што лепшага i пажадаць было нельга.

Але самае каштоўнае ў iм было тое, што ён вучыўся так старанна, з такой радаснай гатоўнасцю слухаў мяне, такi быў шчаслiвы, калi разумеў, чаго я дабiваюся ад яго, што для мяне было вялiкiм задавальненнем вучыць яго i размаўляць з iм.

З таго часу, як Пятнiца застаўся са мною, жыццё маё зрабiлася прыемным i лёгкiм. I калi б я мог лiчыць сябе ў бяспецы ад iншых дзiкуноў, я, здаецца, сапраўды без шкадавання згадзiўся б застацца на выспе да канца маiх дзён.

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ДРУГI

Рабiнзон размаўляе з Пятнiцай i павучае яго

Днi праз два цi тры пасля таго, як Пятнiца пасялiўся ў маёй крэпасцi, мне прыйшло ў галаву, што, калi я хачу, каб ён не еў чалавечага мяса, я павiнен прывучыць яго да мяса жывёл.

"Няхай ён паспытае казiнае мяса", – сказаў я сам сабе i вырашыў узяць яго з сабой на паляванне.

Ранiцой мы пайшлi з iм у лес i, адышоўшы дзве цi тры мiлi ад дома, убачылi пад дрэвам дзiкую казу з казлянятамi.

Я схапiў Пятнiцу за руку i зрабiў яму знак, каб ён не варушыўся. Потым на вялiкай адлегласцi я прыцэлiўся, стрэлiў i забiў адно казляня.

Бедны дзiкун, не разумеючы, як можна забiць жывую iстоту, не наблiзiўшыся да яе (хоць ён i бачыў раней, як я забiў яго ворага), быў канчаткова ашаломлены. Ён задрыжаў, захiстаўся, i мне нават здалося, што ён зараз упадзе.

Ён не заўважыў казляня, якое я забiў, i яму здалося, што я хацеў забiць яго, Пятнiцу, i ён пачаў абмацваць сябе, цi не iдзе часам у яго дзе кроў. Потым ён нават адхiлiў палу свае курткi, каб паглядзець, цi не паранены ён, i, упэўнiўшыся, што застаўся жывы i непашкоджаны, упаў перада мной на каленi, абняў мае ногi i доўга штосьцi тлумачыў мне на сваёй мове.

Гаворка яго была незразумелая, але лёгка можна было здагадацца, што ён просiць мяне не забiваць яго.

Жадаючы супакоiць яго, даказаць, што я не маю намеру рабiць яму зло, я ўзяў Пятнiцу за руку, засмяяўся i, паказаўшы на забiтае казляня, загадаў яму пабегчы забраць яго. Пятнiца выканаў мой загад. Пакуль ён разглядаў казляня, стараючыся зразумець, чаму яно аказалася забiтым, я зноў зарадзiў стрэльбу.

Неўзабаве пасля гэтага я ўбачыў на дрэве, на адлегласцi ружэйнага стрэлу ад мяне, вялiкую птушку, падобную на коршака. Жадаючы растлумачыць Пятнiцу, што такое стрэльба, я падазваў яго да сябе, паказаў яму спачатку пальцам на птушку, потым на стрэльбу, потым на зямлю пад тым дрэвам, на якiм сядзела птушка, як быццам кажучы яму: "Вось глядзi: зараз я зраблю так, што яна ўпадзе", i ўслед за тым стрэлiў. Птушка ўпала i аказалася не коршакам, а вялiкiм папугаем. I на гэты раз, нягледзячы на ўсе мае тлумачэннi, Пятнiца ад страху нiбыта скамянеў.

Тут толькi я здагадаўся, што асаблiва ўражвала яго, калi я страляў са стрэльбы: да гэтага часу ён яшчэ нi разу не бачыў, як я зараджаю стрэльбу, i, вiдаць, думаў, што ў гэтай жалезнай палцы сядзiць нейкая злая чарадзейная сiла, якая прыносiць на любой адлегласцi смерць чалавеку, зверу, птушцы, наогул усякай жывой iстоце, дзе б яна нi знаходзiлася, блiзка цi далёка.

Ён i потым яшчэ доўгi час не здольны быў адолець у сабе страх i здзiўленне перад кожным маiм стрэлам.

Мне здаецца, калi б я толькi дазволiў яму, ён пачаў бы пакланяцца мне i маёй стрэльбе, нiбыта мы былi багамi.

Першы час ён не адважваўся нават дакрануцца да стрэльбы, але затое размаўляў з ёю, калi думаў, што я не чую, як з жывою iстотай. Пры гэтым яму здавалася, што стрэльба яму адказвае. Потым ужо ён мне прызнаўся, што ён упрошваў стрэльбу, каб яна злiтавалася над iм.

Калi Пятнiца крыху апамятаўся, я прапанаваў яму прынесцi мне забiтую дзiчыну. Ён зараз жа пабег па яе, але вярнуўся не адразу, таму што яму давялося доўга шукаць птушку: як выявiлася, я не забiў яе, а толькi паранiў, i яна адляцела далёка ўбок. Нарэшце ён усё-такi знайшоў яе i прынёс; я ж выкарыстаў яго адсутнасць, каб зноў зарадзiць стрэльбу. Я лiчыў, што да пэўнага часу будзе лепей не паказваць яму, як гэта робiцца.

Я спадзяваўся, што нам трапiцца яшчэ якая-небудзь дзiчына, але больш нiчога не траплялася, i мы вярнулiся дадому.

У той жа вечар я садраў шкуру з забiтага казляняцi i старанна выпатрашыў яго, потым распалiў вогнiшча i, адрэзаўшы кавалак казляцiны, зварыў яго ў глiняным гаршку. Атрымаўся цудоўны мясны навар. Я паспытаў яго i прапанаваў Пятнiцу. Вараная страва яму вельмi спадабалася, толькi ён здзiвiўся, навошта я яе пасалiў. Ён пачаў паказваць мне на мiгах, што соль – агiдная, непрыемная ежа. Узяўшы ў рот дробачку солi, ён пачаў пляваць i зрабiў выгляд, нiбыта яго пачынае ванiтаваць, а потым выпаласкаў рот вадою.

Каб запярэчыць яму, я ў сваю чаргу паклаў у рот кавалачак мяса без солi i таксама пачаў пляваць, паказваючы, што мне працiўна есцi без солi.

Але Пятнiца ўпарта стаяў на сваiм. Мне так i не ўдалося прывучыць яго да солi. Толькi праз многа часу ён пачаў салiць сваю ежу, ды i то вельмi патрошачку.

Накармiўшы свайго дзiкуна варанай казляцiнай i булёнам, я вырашыў пачаставаць яго на другi дзень той жа самай казляцiнай, толькi ўжо ў выглядзе смажанiны. Смажыў я яе над вогнiшчам, як гэта часта робiцца ў нас, у Ангельшчыне. З двух бакоў вогнiшча ўтыкаюць у зямлю дзве жэрдкi, зверху прымацоўваюць памiж iмi папярочную жэрдку, вешаюць на яе кавалак мяса i паварочваюць яго над агнём да таго часу, пакуль яно не сасмажыцца.

Усё гэта збудаванне Пятнiцу вельмi спадабалася. Калi ж ён паспытаў смажанiны, захапленню яго не было межаў. Самымi выразнымi жэстамi ён тлумачыў мне, як спадабалася яму гэта ежа, i, нарэшце, заявiў, што нiколi больш не будзе есцi чалавечага мяса. Я вельмi ўзрадаваўся гэтаму.

На другi дзень я даручыў яму малоць i прасяваць збожжа, папярэдне паказаўшы, як гэта робiцца. Ён хутка зразумеў, у чым справа, i пачаў вельмi энергiчна працаваць, асаблiва калi даведаўся, дзеля чаго гэта робiцца. А даведаўся ён пра гэта ў той жа дзень, таму што я накармiў яго хлебам, спечаным з нашай мукi.

У хуткiм часе Пятнiца навучыўся працаваць не горш за мяне.

I таму, што цяпер я вымушаны быў кармiць двух чалавек, мне патрэбна было падумаць пра будучыню. Перш за ўсё мне трэба было павялiчыць свае пасевы i сеяць больш збожжа. Я выбраў вялiкi ўчастак зямлi i ўзяўся абгароджваць яго. Пятнiца не толькi старанна, але i вельмi весела i з задавальненнем памагаў мне ў працы.

Я растлумачыў яму, што гэта будзе новае поле для хлебных каласоў, таму што нас цяпер двое i патрэбна будзе зрабiць запас хлеба не толькi на мяне, а i на яго таксама. Яго вельмi расчулiла, што я так клапацiўся пра яго: ён усяляк стараўся растлумачыць мне пры дапамозе знакаў, што ён разумее, як многа мне дадалося зараз спраў, i просiць, каб я хутчэй навучыў яго рабiць розную карысную работу, а ўжо ён будзе старацца з усяе сiлы.

То быў самы шчаслiвы год майго жыцця на выспе.

Пятнiца вывучыўся даволi прыстойна гаварыць па-ангельску: ён ведаў назвы амаль усiх рэчаў, якiя яго акружалi, i тых мясцiн, куды я мог яго пасылаць, дзякуючы чаму даволi талкова выконваў усе мае даручэннi.