Текст книги "Заўтра была адліга-4 (СИ)"
Автор книги: Віктар Шніп
сообщить о нарушении
Текущая страница: 9 (всего у книги 10 страниц)
5.10.1991. У рэдакцыю прыходзіў Янка Брыль. Ён доўга размаўляў з Ірынай Крэнь. Успамінаў войска польска. А мы, забыўшыся на працу, слухалі.»
Часцей у першую чаргу да Ірыны Платонаўны, каб пагаварыць з ёй, а не ў рэдакцыю, прыходзілі і Янка Брыль, і Радзім Гарэцкі, і Уладзімір Калеснік, і шмат-шмат хто з тых інтэлігентаў, што з’яўляліся і з’яўляюцца гонарам нашай нацыі. І, дзякуючы Ірыне Платонаўне, нашаслоўцы мелі магчымасць не толькі слухаць вядомых грамадскіх і культурных дзеячаў, але і ўдзельнічаць у абмеркаваннях падзей, якія тады адбываліся.
«26—27.03.1993. У гэтыя дні якраз праходзіў ІІІ з’езд ТБМ. Прыехала каля 200 дэлегатаў і дзясяткі гасцей. Ніл Гілевіч пачаў з’езд. Крытыкавалі нашага рэдактара і газету (усё-ткі несправядліва!), але было адзначана, што інфармацыйны бок газеты вытрыманы ў дэмакратычным кірунку. Усе супрацоўнікі «НС» хваляваліся за Ялугіна, але ўрэшце рэшт усё скончылася добра, і Эрнест Васільевіч і далей будзе ўзначальваць «Наша слова».
Найбольш за ўсіх, і гэта было бачна, за Эрнеста Ялугіна хвалявалася Ірына Крэнь. І, па-мойму, яна была закаханая ў нашага рэдактара. І калі ў Ялугіна памерла жонка, то можна было бачыць, як Ірына Платонаўна час ад часу прыносіла і прапаноўвала Эрнесту Васільевічу паабедаць. І такія простыя і душэўныя адносіны Ірыны Платонаўны да Ялугіна нас, супрацоўнікаў газеты, радавалі, бо мы вучыліся суперажываць і чужы боль браць да сэрца. А Ірына Платонаўна заўсёды чужы боль брала да сэрца і радавалася ад усяе душы поспехам і радасцям іншых. У «Нашым слове» ў яе чужых людзей не было, як не была і яна нікому чужой.
26.09.1994. Тыдзень таму нам зноў сказалі, што не будуць даваць зарплату, бо фінансуемся на 75%, а грошай няма, і ў нас 2 мільёны запазычанасці. Напісалі ліст Бутэвічу, а ён наклаў рэзалюцыю: «Прашу разабрацца. Унесці прапановы». Яго намеснік напісаў тое ж самае. Усе напісалі разабрацца, а грошай нам так і не далі. Я занёс ліст пра ўсё гэта Нілу Гілевічу. Сёння вечарам будуць думаць, што далей рабіць з газетай. З Ялугіным сустракалі Генадзя Бураўкіна, прасілі дапамагчы ў нашай справе, але той толькі развёў рукамі.»
На той час наклад «Нашага слова» быў каля 10 тысяч, і на выпуск газеты патрэбна было шмат сродкаў. Да ўсяго вар’яцкая інфляцыя хутка з’ядала ўсе падпісныя грошы, і мы ледзь-ледзь зводзілі канцы з канцамі, але не здаваліся. І тут ужо Ірына Платонаўна клапацілася не толькі пра выхад газеты, але, нібыта родная маці, і пра кожнага супрацоўніка, бо яна ведала, што ў кожнага з нас ёсць дзеці. Дзе цёплым словам, а дзе і цукеркамі яна старалася стварыць кожнаму добры настрой. І, нягледзячы на цяжкі фінансавы перыяд, мы ў рэдакцыі адзначалі нацыянальныя святы, дні народзін, на якіх Ірына Платонаўна заўсёды нас частавала цудоўнымі пірагамі. І мы, дзякуючы ёй, адчувалі сябе калектывам, сям’ёй.
«30.10.1994. Амаль месяц Ялугін ходзіць з ідэяй аб’яднаць «Наша слова» з «Культурай», каб атрымалася «Слова Культуры». Абышоў усіх. У ТБМ заварушыліся, пачуўшы пра ідэю аб’яднання. У чацвер Ніл Гілевіч паклікаў у свой кабінет, што ў Вярхоўным Савеце, Ялугіна, Вільтоўскага, Цумарава,
Санько і мяне. Цумараў пасядзеў крыху і пабег на нейкае паседжанне. Пра «вяселле», як назваў Вільтоўскі прапанову Ялугіна аб’яднаць «Наша слова» з «Культурай», гаварылі доўга. Ялугін нават заявіў: «Калі я не падыходжу вам як рэдактар, то здымайце з пасады». А Гілевіч яму ў адказ: «Калі трэба будзе зняць з рэдактарства, то здымем». Словам, усе выступілі супраць прапановы Ялугіна, бо ў ТБМ павінна быць свая газета, як бы цяпер ні было цяжка яе выдаваць. Без газеты не будзе ТБМ.»
Без газеты не будзе ТБМ! Гэтую выснову супрацоўнікі «Нашага слова» зразумелі і ўспрынялі правільна. І працавалі, і працуюць цяпер, помнячы пра гэта. І хутка, не агледзімся, як «Нашаму слову» будзе 20 гадоў. А там і 25, і 50, і 100! І я думаю, успамінаючы першых супрацоўнікаў выдання, дзякуючы якім наша беларускае слова праз газету вярталася ў сэрцы і душы людскія, будуць заўсёды называць і Ірыну Платонаўну Крэнь. Яна вартая гэтага! 15.05.2007».
***
16.04.2016. Не праспі сваю смерць!
***
16.04.2016. Не дурыце мазгі, адзінокія гусі!
***
16.04.2016. З Людмілай ездзілі ў Бабруйск. Нас запрасіла выступіць у гімназіі № 3 Людміліна былая аднакурсніца з філфака Святлана Севярын (Свірыдава). На сустрэчу з намі прыйшло вучняў пяцьдзясят. Розных узростаў. І самае галоўнае – былі толькі тыя, каму хацелася паслухаць нас. Мы распавядалі пра сябе, пра сучасную літаратуру, чыталі вершы, адказвалі на пытанні. Мясцовае тэлебачанне ўсё зняла. Потым нам прапанавалі экскурсію па Бабруйскай крэпасці, якую правёў малады настаўнік гісторыі.
Бабруйская крэпасць, якую мы бачым на здымках, зусім не такая, як насамрэч. Я ўяўляў яе, як звычайны, але вельмі вялікі замак, які можна абысці за пару гадзін. А тут – не абыдзеш і за дзень. У крэпасці жыло адных салдат да дзесяці тысяч.
Гледзячы на брук, якому 200 гадоў і які месцамі віднеецца з-пад асфальту, падумаў: «Еўропа схаваная пад асфальт.»
Старыя будынкі, якія помняць цароў, стаяць пустыя з выбітымі вокнамі. Мёртвы горад.
Крэпасць ахоўваецца дзяржавай. Адпаведныя шыльды вісяць на будынках. Шыльды цэлыя, а будынкі развальваюцца.
Ходзячы па Бабруйскай крэпасці, згадаў Калізей у Рыме.
У нежылых будынках крэпасці чуюцца галасы. Нейкія хлапчукі лазяць у пошуках прыгод ці скарбаў.
Падумалася, што ўсё-ткі некалі Бабруйскую крэпасць адновяць. На жаль, нас тады ўжо не будзе.
Абедаць зайшлі ў «Чырвоную вежу». Праз паўгадзіны мне ўявілася, што мы знаходзімся не ў Бабруйску, а ў Амстэрдаме. Праз вітражы працякала рознакаляровае святло на столік, за якім мы сядзелі, і мне здавалася, што зараз да нас зойдзе Ван Гог і прапануе купіць на памяць свае сланечнікі.
***
16.04.2016. Ідучы ў цэнтры Бабруйска, раптам убачыў са спіны помнік. Вялікі! Шыракаплечы! Рашучы! Спартыўны! «Маякоўскі!» – усклікнуў я. «Не! Гэта наш Ленін!» – падказалі мне.
***
17.04.2016. Ходзячы па Бабруйскай крэпасці, увесь час хацеў убачыць вялікую чорную змяю, якая б грэлася на вясновым сонцы. Калі не змяю, то хоць вужа. Не ўбачыў. Магчыма, іх там і няма. Мінуў дзень, як мы вярнуліся дахаты, а я ўсё думаю пра чорную змяю, якая не трапілася на мае вочы.
***
17.04.2016. На пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя, працуючы ў «Нашым слове» з фотакарэспандэнтам Уладзімірам Панадам, я даведаўся, што мы з ім сваякі праз нашых бабуль, якія з’яўляюцца стрыечнымі сёстрамі, а ў самога Валодзі ёсць два стрыечныя браты-журналісты – Вітаўт Мартыненка і Анатоль Мяльгуй. Нашы бабулі пахаваныя ў Дубравах. Пазнаёміўшыся бліжэй з Вітаўтам і Анатолем, мы вырашылі з’ездзіць на могілкі. Да нас далучылася мая Людміла. У Валодзі быў фотаапарат, і ён усё здымаў на плёнку. На жаль, здымкаў у мяне няма. Мы тады цэлы дзень прабылі ў Дубравах. Адшукалі магілы сваіх сваякоў. Дамовіліся, што наступны раз прыедзем з жонкамі і дзецьмі. Мінула больш за дваццаць гадоў, мы так і не здзейснілі сваю дамову, і ўжо не здзейснім, як планавалі. Сёння на 57-м годзе жыцця памёр музычны крытык, журналіст і паэт Вітаўт Мартыненка.
***
18.04.2016. Чую размову студэнтак. Адна пытаецца: «Чаму ты на занятках не была?» – «У тэатр хадзіла!» – адказвае другая. – «Куды?» – «У Чырвоны касцёл!» – «І што там было?» – «Спектакль па вершах Янішчыц!» – «Ну і як?» – «Вельмі прыкольна. Адна актрыса ўсё выконвае! Прыкольна!»
«Іслач» праз пятнаццаць гадоў
19.04.2016. Сёння ў маёй мамы дзень народзін. Ёй было б 86 гадоў. Учора, дзякуючы карэспандэнтцы ТОТ.ВУ Алене Зуевай, адведаў бацькоў на ракаўскіх могілках і пабыў на тэрыторыі былога Дома творчасці пісьменнікаў «Іслач».
У «Іслачы» апошні раз быў гадоў пятнаццаць таму. Ехаў, баючыся, што ўбачу разваліны, парослыя маладым лесам.
Прыпынак-альтанка аўтобусаў, з якіх выходзілі, прыехаўшы адпачываць, пісьменнікі і ў якія заходзілі, каб, прыехаўшы ў горад, жыць успамінамі пра «Іслач», захавалася. Праўда, вельмі сумная.
Здалёку ўбачыў сярод маладых дрэў галоўны корпус Дома творчасці з выбітымі вокнамі і з пагнілымі, аброслымі мохам балконамі. Падалося, што мы прыехалі ў чарнобыльскую зону.
Зблізку Дом творчасці не такі ўжо і страшны. Каля яго два вартавыя сабакі. Убачылі нас і пачалі гаўкаць. Тут жа з’явіліся людзі. Яны паціху пачынаюць аднаўляць галоўны корпус Дома творчасці. Праўда, гэты дом ужо ніколі не будзе Домам творчасці.
Алена Зуева распытвала мяне, дзе што раней тут было. Я распавядаў, а фатограф рабіў здымкі. Першы раз у Дом творчасці «Іслач» мы прыехалі ў 1991 годзе. Нашай Вераніцы было два гады. Якраз тады з намі адпачывалі Галубовічы Лёня і Вера з трохгадовай дачкой Ксеняй. Па сённяшні дзень памятаю словы Ксені, якая, гледзячы на туман на лузе, сказала: «Туман. Туман. Усё дарэмна.»
Цяпер на месцы лазні амаль збудаваны нейкі напалову шкляны будынак. Насупраць яшчэ большы будуецца. Тут амаль нічога старога няма. Засталася толькі цэментная лесвіца ў лес, як у зялёнае мора.
Падышлі да ракі. Русла не памянялася. Вада спакойна цячэ, як сонная.
Сосны на абрыве так і не адважыліся скочыць у раку...
На лузе, які нядаўна быў затоплены вадой, сівая і рудая трава, як валасы русалак, якія пастрыгліся перад вясной.
Навокал шышкі. Мне здаецца, што яны тыя, што мы бачылі пятнаццаць гадоў таму.
Шыльнік, як з’іржавелыя іголкі, якімі ніткамі павуціны мінулай восенню шылася залатое іслацкае бабіна лета.
На камянях, на якіх мы раней сядзелі, адпачываючы ў «Іслачы», зялёны мох, як зялёны атлас, на якім цяпер сядзяць лесавікі і расказваюць адзін аднаму пра пісьменнікаў, якія тут пісалі свае творы.
У 1996 годзе ў «Іслачы» я напісаў першыя «Сабачыя гісторыі». Тут у «Іслачы» Людміла Рублеўская напісала першыя празаічныя рэчы – «Іслацкія імпрэсіі».
Лавак, на якіх любілі сядзець пісьменнікі і назіраць за адпачываючымі, каля Дома творчасці няма. Згнілі, а можа, спаленыя.
На дрэве варона. Чорная, як галавешка.
Сярод соснаў сям-там з’явіліся новыя двухпавярховыя дамкі. Прыгожыя, як дэкарацыі для здымкаў фільма пра рамантычнае каханне ў лесе.
Асфальт, здаецца, той жа, што і быў даўным-даўно. У старых выбоінах калюгі, а ў іх – неба і сосны.
Новыя ліхтары як несапраўдныя.
У адрамантаваных катэджах працуюць людзі. Сядзяць за камп’ютарамі. Адразу разумееш, што ты тут не ў 2000 годзе.
Хачу ўбачыць вавёрку або зайца. Няма. Толькі птушкі спяваюць, як і пятнаццаць гадоў таму.
У Доме творчасці «Іслач» мы з Людмілай і дзецьмі пражылі больш як 150 дзён.
Вяртаючыся ў Мінск, заехалі на могілкі да маіх бацькоў. Магіл паболела.
***
20.04.2016. У вёсцы Ілья Вілейскага раёна ў мясцовай школе імя А. Грымаця ўжо шмат гадоў ёсць два народныя музеі – «Вілейшчына літаратурная» і «Ільянскія далягляды». Яны ўзніклі і працуюць дзякуючы цудоўнай краязнаўцы Розе Шэрай. Сёння па яе запрашэнні мы з Людмілай удзельнічалі ў адкрыцці памятнай дошкі, з якой можна даведацца, што з 1899 па 1901 год у Ільі вучыўся Змітрок Бядуля.
Роза Канстанцінаўна сустрэла нас на цэнтральным пляцы Ільі і адразу пачала распавядаць і паказваць, дзе што было раней і што там цяпер. Гадоў трыццаць таму ў мясцовым тэхнікуме вучылася каля тысячы студэнтаў. Цяпер чалавек дзвесце. Вялікія інтэрнаты амаль пустыя. Паблізу тэхнікума аднаўляецца царква. Яе робяць такой, якой яна была першапачаткова. У школе вучыцца каля двухсот вучняў. Калі мы прыйшлі ў школу, нас тут жа ахінулі ўвагай настаўнікі, што былі вольныя ад урокаў. На сустрэчу з намі прыйшоў мясцовы паэт Мікола Кутас з жонкай. На ровары прыехаў краязнаўца Уладзімір Кажамяка. Дзецям, якія вучацца ў Ільянскай школе, вельмі пашанцавала, бо, акрамя Розы Шэрай, у іх выкладае паэтка Аксана Ярашонак-Камінская.
Перад тым як адкрыць памятную дошку, вучні распавялі пра жыццё і творчасць Змітрака Бядулі. Пачыталі вершы, прысвечаныя яму. Увесь час дзьмуў халодны пранізлівы вецер і было змрочна, але, як толькі мы з Людмілай адкрылі дошку, засвяціла сонца і заціх вецер. Мне падалося, што з неба паглядзеў Змітрок Бядуля.
Напаіўшы і накарміўшы нас, Роза Канстанцінаўна са сваімі памочнікамі правяла экскурсію. Дзякуючы ёй, у школе амаль пяцьдзясят дзяцей могуць быць экскурсаводамі. Падобных музеяў па сваім экспазіцыйным багацці вельмі мала ў нашай краіне.
У музеі ёсць мядзяная конаўка, якая была зробленая дзедам Змітрака Бядулі.
Учора якраз вечарам мне патэлефанаваў мой сябра Іван Вараўка, які ў свой час скончыў Ільянскую школу. Ён распавёў пра Ілью. Паведаміў, што каля школы стаіць помнік Леніну. Даўней яго там не было. Стаяў ён на месцы помніка Сталіну. Іван памятае, як неяк раніцай дамоў прыйшоў бацька і сказаў: «Мы Сталіна ўтапілі ў рэчцы!»
На сустрэчу з намі ў актавую залу прыйшлі амаль усе вучні, што былі на занятках. Выступаць было лёгка, бо на нас глядзелі разумныя вочы, з якіх свяцілася прага ведаў.
Пасля выступлення Роза Канстанцінаўна звадзіла нас да месца, дзе стаяў ешабот. На вуліцы, па якой мы ішлі, захаваўся брук. Я ішоў па ім, і ў маіх вушах чуўся грукат колаў фурманак, а ў кроках дваццаці перад намі мне бачыўся чарнявы кучаравы хлапчук Самуіл, які ішоў вучыцца, каб з цягам гадоў стаць беларускім пісьменнікам.
***
21.04.2016. Маладзік як залаты апостраф, што выпаў са Скарынавай Бібліі.
***
21.04.2016. На ТОТ.ВУ змешчаны артыкул Алены Зуевай «Дом писателей “Ислочь” превратился в загородный клуб со СПА-центром», у якім скарыстаны мой расповед пра Дом творчасці, якім ён быў у 90-я гады. Па просьбе Алены я даў (мог і не даваць) дзясятак маіх першых «Сабачых гісторый», што былі напісаныя ў «Іслачы», з якіх яна на свой густ выставіла для прачытання тры. Цяпер на форуме ананімшчыкі абмяркоўваюць (крытыкуюць па поўнай праграме!) толькі мае «Сабачыя гісторыі», быццам больш ніякага тэксту і няма. Я задаволены такой рэакцыяй ананімшчыкаў, бо разлічваў на яе, калі аддаваў гісторыі для публікацыі.
***
21.04.2016. На Цэнтральным аўтавакзале купіў білет на родны Валожын. Прыйшоў на прыпынак пад нумарам 11 і заўважыў, што з гэтага ж месца можна паехаць у Парыж. І згадаўся верш, напісаны 5 жніўня мінулага года пасля таго, як мы з Людай былі ў Парыжы:
Ты прачынаешся ў старым Парыжы,
Нібыта ў небе, дзе жывуць анёлы,
Дзе зоры – кроплі залатое цішы,
Якую мастакі парыжскай школы
Бяруць і ў фарбы дабаўляюць смела,
Малюючы Парыж, дзе ты не жыў,
Дзе над Парыжам уначы ляцела
Пылаючая Жанна на крыжы.
Ты прачынаешся ў старым Парыжы,
І напаўняецца святлом Парыж,
Нібы віном, і сонца, нібы глыж,
Ляціць табе ў вакно, і ты крычыш:
«Парыж! Парыж! Парыж!.»
Сыс напомніў пра сябе
22.04.2016. Сёння выпадкова (а можа, і не? Хутка ў траўні будзе чарговая гадавіна са дня смерці Анатоля Сыса) у інтэрнэце натрапіў на свой дзённікавы запіс «Звязаны Сыс», што быў змешчаны ў «Жывым часопісе» 7 снежня 2010 года. Пры ім захаваліся каментары.
«Андрэй Федарэнка:
«Па-першае, сястра, наадварот, была супраць, каб адчынялі труну. Проста з натоўпу цікаўныя пачалі пі.ець, што, перад тым як закапваць, трэба адкрыць. На самай справе проста хацелася паглядзець, наколькі ён страшны. Адкрылі, паглядзелі, хуценька закрылі.
І другое. Забіраць езьдзілі вы з Пашкевічам, а хаваць – мы з Наварычам. Адзіныя, дарэчы, зь Менску. Акулін быў там, на радзіме, і пад’ехаў на другі дзень.
Так што ня трэба тут нічога і нікога дзяліць. Тым больш рабіць вінаватай сястру.
Рукі-ногі сапраўды не разьвязвалі – вельмі цяжкі быў пах і ўвогуле жудкаватае відовішча».
Уладзімір Сцяпан:
«Напісаў бы ў такім стылі..».
Андрэй Федарэнка:
«Я напісаў, не падумаўшы, грубаватую «Сечку», на мяне моцна пакрыўдзіліся, у суд хацелі падаваць... Я проста баюся, і мне не вельмі цікава.
Мой Сыс – у «Рэвізіі», яго зоркавы час».
Віктар Шніп:
«Усё ведаю і памятаю, што ты з Наварычам ездзіў. Малайцы. Ніхто сястру ні ў чым не вінаваціць! Гэта жыццё. Цяпер проста трэба пакласці нажніцы – і ўсё!»
Андрэй Федарэнка:
«Мы з Наварычам не хвалімся, Віця. Проста я выдатна запомніў тое адкрыванне труны. І нажніцы, Бог зь імі, пакласьці...»
Паліна Сцепаненка:
«Навошта такія падрабязнасці?»
Юрый Гумянюк:
«Віця, табе прывід Сыса не дае супакою? Ты выпіваеш?»
Віктар Шніп:
«Успомніў Сыса, бо кніжку Г анны Кандрацюк прачытаў, з якой зразумеў, што Сыса пахавалі са звязанымі рукамі і нагамі. Нельга так хаваць! Душа Сыса цяпер пакутуе і трэба выправіць гэтую недарэчнасць... Пачытай Ганну Кандрацюк. Як ты там жывеш-творыш?»
Юрый Гумянюк:
«Ганна Кандрацюк абяцала мне перадаць кнігу з аўтографам. Таму пакуль не маю. Ведаю, што там ёсць і мой здымак. Што твару? Пішу фельетоны і раблю рэпартажы на Радыё Рацыя».
Віктар Шніп:
“Нармальна. Даўно не бачыліся!!!”»
Пасля публікацыі ў фэйсбуку «Сыс напомніў пра сябе» Г аліна Сташкевіч напісала: «Адпусціце гэту сітуацыю. Тыя бінты-путы даўно згнілі, альбо іх Толік разарваў, каб падняцца і пайсці да каго-небудзь у госці..». Я адказаў Галіне: «Сітуацыя адпушчана, але Сыс напамінае пра сябе... Я не спецыяльна... Ён, магчыма, спецыяльна...»
***
22.04.2016. «Сёння ў нас надвор’е мяняецца, як пальчаткі!» – сказала супрацоўніца выдавецтва, гледзячы ў акно на мокры снег, што раптам сыпануў пасля сонца, якое пару хвілін таму свяціла, выглянуўшы з дажджавой хмурыны.
10-годдзе тэатра «Арт.С»
22.04.2016. Дзесяць гадоў праляцелі, як цікавы дзесяцігадзінны спектакль, у якім прынялі ўдзел каля двухсот акцёраў. Сёння Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі, дзякуючы якім у доме гасціннай Цёткі (Рэгіны Багамолавай) раз у месяц збіраюцца творцы і гледачы-слухачы, стварылі святочны спектакль па Батанічным слоўніку Зоські Верас. У кожнага выступоўцы была свая кветка. У Рэгіны Багамолавай – мацярдушка, у Пятра Васючэнкі – мята Пятрова, у Вячаслава Скоблы – уразнік, у Сержа Мінскевіча – шальбабоны, у Ірыны Клімковіч – шалвея, у Вікі Трэнас – бурнэлька, у Альжбеты Малішэўскай-Спрынчан – дзяванна, у Міхася Скоблы – святаянскае зелле, у Юрася Пацюпы – сухавейка, у Міколы Кандратава – ацаўнік, у Васіля Кузьмічкіна – зелле ад трасцы, у Яраша Малішэўскага – дзівасіл, у Аксаны Спрынчан – жабіныя вочкі. Мне выпала кветка цвінтарэй. На жаль, Людміла Рублеўская сёння не змагла ўдзельнічаць у спектаклі, бо на працы дзяжурыла па новым нумары газеты. І ўсё ж Аксана Спрынчан назвала і яе кветку – цынцылея, а Яраш Малішэўскі выканаў на словы Людмілы песню «Паляванне каралевы Боны». Напрыканцы тэатральнай дзеі Станіслава Сыс хораша прачытала верш Паўлюка Пранузы.
На вуліцы было холадна, а ў зале цёпла ад зёлак Зоські Верас і паэтычных выступленняў. Калі закончылася святкаванне, госці яшчэ доўга не разыходзіліся, бо мелі магчымасць пазнаёміцца з фотавыставай Міколы Лінніка і Васіля Кузьмічкіна.
***
23.04.2016. У сваім жылым раёне сеў у аўтобус № 57, каб з’ездзіць у краму каля станцыі метро «Грушаўка». Еду. І раптам заўважаю, што навокал адны старыя гадоў за 80. Усе сівыя і са збялелымі тварамі. Падумалася, што я сярод мерцвякоў, якія ажылі перад Вербнай нядзеляй. На наступным прыпынку ў аўтобус зайшлі дзве дзяўчыны гадоў дваццаці ў кароткіх спаднічках, і старыя адразу ж зніклі з маіх вачэй.
***
24.04.2016. Да пустога вулля не ходзяць браць мёд.
***
24.04.2016. Марыя Вайцяшонак падарыла Людміле і мне кнігу вершаў «Тварам да зімы», якая нядаўна пабачыла свет. Творы нешматслоўныя, філасофскія і такія родныя-родныя, нібыта напісала іх мая старэйшая мудрая сястра. Цяпер на вуліцы дробны дождж, і мне хочацца на вуліцу, каб было як у вершы Марыі Вайцяшонак:
Пад дажджом лепей пад ліўнем ісці і ісці
і сама не ўбачыш што даўно плачаш.
***
24.04.2016. У свой час я пісаў нататкі для друку (і яны друкаваліся) пра пісьменнікаў, мастакоў, музыкаў, якіх добра ведаў і любіў іх творчасць. Сёння знайшоў у камп’ютары сёе-тое з напісанага. Тут пра Анатоля Сыса і пра Алеся Асташонка.
«2005. .Пры жыцці Сысу задавалі шмат нечаканых для яго пытанняў. І сябры, і журналісты, і чытачы, і выпадковыя людзі. Не ўсім ён адказваў без выбрыкаў. А на пытанне: «Сыс, калі ты ўжо памрэш?!» – адказаў так, што ўзяў і. памёр. Праўда, і без гэтага пытання людзі паміралі і паміраюць, і мы ўсе некалі, як і Сыс, памром, бо ў кожнага свой шлях па гэтым свеце. Сыс свой шлях прайшоў так, як ён хацеў. Ён не шкадаваў сябе, і яго таксама мала хто шкадаваў. І вось таго Сыса, які многім не падабаўся сваімі паводзінамі, няма. І што? Нам стала лепей без Сыса? Не! І ніколі лепей не стане. І ніхто ўжо не напіша так, як мог Анатоль Сыс. І ў гэтым яшчэ раз пераконваюся, чытаючы ягоны «Лён». Аднак кніга Сыса без самога жывога Сыса – маланка без грому. Яна ёсць, і яе нібыта і няма. Але яна ёсць! І жыве ў «Ільне» сам Сыс, які п’е адзін чырвонае віно і нам налье, а мы яму крыві нальем, сваёй крыві – чужой не падманем, бо ён п’е адзін, ён кроў не піў даўно. А мы ўжо даўно без Сыса былі, і нават тады былі без яго, калі ён яшчэ жыў.
Сыс – паэт. Але вершы яго страшныя, як рукі, прабітыя цвікамі. І сам ён страшны і прыгожы, як чорны цвік у белай руцэ манашкі.
Сыс – інквізітар, які смяецца і плача, плача і смяецца, і заклінае, каб не хадзілі за ім. А мы ідзём за ім. А мы хочам быць побач з ім. І душа яго хаваецца ў небе, як у льне, які пасеялі анёлы. І сам ён хаваецца ў ільне, як у небе, куды мы глядзім і бачым росныя камяні, як зоры. І Сыс глядзіць на нас з лёну, як з неба, а з неба, як з лёну, і прапануе нам выпіць за Айчыну. І мы ўсе п’ём і п’ём, як Сыс, за сябе. І што пасля нас застанецца? У Сыса застаўся «Лён». І нам заходзіць у гэты лён, як у Сысова мора. І нам тануць у Сысовым моры і ўсплываць па-над ім канямі, што просяць піць. І пралятаць нам фанерай над беларускай літаратурай, і застацца толькі тым, каму Сыс прысвяціў верш. Але...
2006. Кніга Алеся Асташонка «Жоўты колер бел ага снегу», а дакладней «П’яная кніга, або Жоўты колер белага снегу», павінна была выйсці ў «Мастацкай літаратуры» яшчэ ў 1996 годзе. А на самым пачатку дзевяностых гадоў у часопісе «Крыніца» (там у той час працаваў Алесь Асташонак) была надрукаваная нізка маіх вершаў. І вось прыйшоў Алесь у «ЛіМ» і кажа: «Адгадай, якія радкі мне найбольш спадабаліся?» Г адаў я, гадаў і не адгадаў. Алесь засмяяўся і зачытаў: «Ядуць рабацягі зжаўцелае сала і піва няспешліва п’юць». Да сённяшняга вечара думаў, што Алесь здзекуецца з мяне, цытуючы гэтыя радкі і гаворачы, што яны самыя лепшыя ва ўсёй беларускай паэзіі. І толькі сёння, паставіўшы побач ягоны радок «П’яная кніга, або Жоўты колер белага снегу» і мой «Ядуць рабацягі зжаўцелае сала і піва няспешліва п’юць», я зразумеў, што нашы радкі, як кажуць, з адной оперы. І цяпер цешу сябе думкай, што маё «жоўтае сала і піва» дапамаглі Алесю прыдумаць назву сваёй кнігі. «П’яная кніга.» была падрыхтаваная да друку. Ды не выйшла. Прычын хапала. І назва вельмі нязвыклая, і аўтар не хаваецца ў бульбу, і грошай у выдавецтве няма, і. Але карэктура кнігі была, і, атрымаўшы яе, Алесь адразу ж прыйшоў у «ЛіМ» да Барыса Пятровіча і да мяне. Ён быў шчаслівы, як дзіця. У сваю чаргу мы таксама радаваліся за сябра. Радаваліся доўга, аж пакуль Алесь і мы не зразумелі, што «П’яная кніга.», нягледзячы на тое, што ёсць яе карэктура, не выйдзе. На жаль, такі лёс напаткаў многія выданні таго часу. І калі б кніга Алеся Асташонка выйшла ў 1996 годзе, то і лёс яго мог бы быць іншым. Не такім трагічным. Мог, але. На той час Алесь Асташонак, прыходзячы ў «ЛіМ», амаль кожны раз у кабінеце Барыса Пятровіча, гаворачы пра літаратуру, не абыходзіў пытанняў: «Хто з сучасных празаікаў, а хто з паэтаў уваходзіць у залатую дзясятку? Хто ў пяцёрку? Хто ў тройку?» Гаварылі доўга, дапазна. Амаль заўсёды да нас далучаліся многія пісьменнікі, якія не абыходзілі «ЛіМ». І заўсёды ў пяцёрку, а часам і ў тройку лепшых празаікаў уваходзіў Алесь Асташонак. Часам здавалася, што ён да нас у «ЛіМ» толькі дзеля гэтага «рэйтынгу» і прыходзіць. Але гэтыя нашы рэйтынгі былі сур’ёзнай справай, а не дзеля таго, каб пакрасавацца адзін перад адным. І сапраўды, на той час проза Алеся Асташонка па праве ўваходзіла ў залатую дзясятку лепшай сучаснай прозы. На жаль, на сённяшні дзень ужо не тое. Алесь застаўся ў сярэдзіне 90-х гадоў мінулага стагоддзя. І два гады назад, калі вырашаўся лёс «П’янай кнігі.», я, працуючы ў выдавецтве, настаяў, што калі нельга цалкам пакінуць назву, то змест павінен застацца такім, якім яго падрыхтаваў да друку Алесь. Мяне паслухалі. І сёння, ведаючы, што Алесь (мяркуючы па яго лістах) да апошняга дня жыцця пісаў і займаўся перакладамі, можна сказаць, што «Жоўты колер белага снегу» – гэта толькі тое выданне, якое да нас дайшло праз дзесяць гадоў. І за гэтыя дзесяць гадоў яно не многа страціла. Стала не такім актуальным, якім было, і не больш. Але ці трэба, каб кнігі былі актуальнымі. Мастацкія творы – гэта не артыкулы з нагоды. У Алеся мастацкія творы, у якіх захаваны той час, у якім мы ўсе жылі. І, дарэчы, так, як Алесь Асташонак, пра той час ніхто не напісаў і па сёння. Ды і не трэба. У кожнага з нас ёсць, а ў каго няма, дык, можа, некалі будуць свае «П’яная кніга і жоўты колер белага снегу» і свае «зжаўцелае сала і піва».
***
24.04.2016. Вербная. У царкву не атрымалася схадзіць. Людміла прыйшла з горада са свянцонымі вярбінкамі і пабіла мяне імі. Мама мяне ў дзяцінстве сцябала не толькі ў Вербную нядзелю. Вялікі ёй дзякуй – вырас не самым апошнім абібокам.
***
24.04.2016. На вуліцы дробны дождж. У хаце градусаў пятнаццаць. Сядзім у інтэрнэце і час ад часу забываемся, што холадна. А тое, што заўтра панядзелак і трэба будзе праз холад ісці на працу і там працаваць не ў цяпле, сядзіць у галаве і не вымываецца ні гарбатай, ні кавай.
***
24.04.2016. Сённяшнім дажджом на Мухлі вымылася першае дзьмухаўцовае золата. Наша Міёна яго знайшла. Я знаходку прынёс дахаты. І, па-мойму, да дзьмухаўцовай залатой ліхаманкі засталося некалькі дзён...
***
25.04.2016. Паблізу з домам, дзе жыву, школа, вакол якой вялікі сад. Учора ён быў шэры, а сёння белы-белы, як снег, які чакае пчол і які чакаюць пчолы. У гэтым садзе сем гадоў таму я хадзіў з мамай і верыў, што яна пасля інсульту хутка паправіцца. І сёння, праходзячы каля белай квецені, я не ўбачыў маму. А так хацелася!
***
26.04.2016. Трыццаць гадоў таму я жыў і вучыўся ў Маскве. Але так атрымалася, што напрыканцы красавіка ў Мінску праходзіў чарговы з’езд Саюза пісьменнікаў, на які я быў запрошаны, і 26 красавіка мне давялося сустрэць на роднай зямлі. Пра чарнобыльскую бяду даведаўся ў Пугачах. Суседзі садзілі бульбу. Потым сядзелі на лаўцы каля нашай хаты і гаварылі пра радыяцыю. Праз паўгода дзядзька Коля, які, пасадзіўшы бульбу, адпачываў, лежачы на зямлі, а потым яшчэ трапіў пад дождж, захварэў і памёр. У Маскву я вяртаўся з чырвоным віном, як з лекамі.
Сёння ўдзельнічаў у жалобнай імпрэзе ў бібліятэцы імя Багушэвіча, на якую прыйшлі вучні шостых і сёмых класаў. Перад маім выступам бібліятэкары паказалі архіўныя кадры, на якіх адлюстраваная хроніка трагічных чарнобыльскіх падзей. Чытаючы вершы, а потым і ўрыўкі з «Чарнобыльскай малітвы» Святланы Алексіевіч, жанчыны плакалі...
Адразу ж пасля выступу ў бібліятэцы імя Багушэвіча паехаў у Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь, куды быў запрошаны на патрыятычную акцыю «Захаваць Беларусь для будучыні», прысвечаную 30-годдзю аварыі на Чарнобыльскай АЭС. У канцэрце «Жыць і помніць...», які цягнуўся больш як гадзіну, удзельнічалі вядомыя спевакі, а з паэтаў была яшчэ Таццяна Сівец. Ідучы на акцыю, я думаў, што па-беларуску будзем выступаць толькі мы з Таццянай, а атрымалася, што і эстрадны спявак Тэа, і іншыя артысты большасць песень выканалі на беларускай мове. Пасля выступу да нас падыходзілі супрацоўнікі Нацыянальнага банка і дзякавалі за вершы. Вяртаючыся дадому праз змрок і дождж, я нёс у душы святло свечак, запаленых у памяць пра Чарнобыль у бібліятэцы імя Багушэвіча і ў Нацыянальным банку, і мне было светла.
***
27.04.2016. На месцы філфакаўскага інтэрната нарэшце збудаваны, як з чорных квадратаў Малевіча, вялізарны чорны дом. Гляджу на яго, як на маўзалей.
***
27.04.2016. Усё жыццё цябе вучаць жыць. Адны – дома, другія – на працы, трэція – у сеціве. І родныя, і знаёмыя, і незнаёмыя. І ты ўсіх слухаеш, і ўсіх чытаеш, і ўсміхаешся, бо ведаеш, што памрэш ад недахопу ведаў.
***
27.04.2016. Каля Палаца спорту дзеці з дарослымі праводзілі нейкае мерапрыемства, якое закончылася тым, што было запушчана каля паўсотні рознакаляровых балонікаў. І яны адзін перад адным паляцелі-паляцелі да сонца, як сперматазоіды да яйцаклеткі.
***
27.04.2016. Неба як акно, нямытае пасля зімы...
***
27.04.2016. Дзень прайшоў добра. Ніхто з пісьменнікаў не памёр.
***
27.04.2016. Яна была прыгожая, як неба. Яна была небам, у якім жыло сонца.
***
27.04.2016. У мяне каля сарака стрыечных братоў і сясцёр. А можа, і болей? Не пералічваў. Я ўсіх памятаю, згадваю нашы даўнія-даўнія сустрэчы. А траюрадных яшчэ болей. І тут я ўжо мала каго ведаю. І ў кожнага з іх ёсць дзеці, унукі, з якімі я незнаёмы. Магчыма, з імі час ад часу я сустракаюся ў гарадскім транспарце, на вуліцы, і, калі гляджу на іх, мне ў галаву не прыходзіць, што яны мая радня. Ну і Бог з імі! Мы ўсе разам ляцім да зор.
***
27.04.2016. Было натхненне. І сплыло. А ў мяне засталіся чатыры радкі:
Змяю ў сабе насіць не забаронена.
А можа, забаронена? Не знаеш ты.
І поўня ў кронах дрэў – гняздо вароніна,
Дзе пасяліўся час твой залаты.
***
28.04.2016. Раніца. На траве шэрань, як застылы дым ад вогнішча, на якім зайцы з верша Уладзіміра Караткевіча ноччу варылі піва.
***
28.04.2016. Не ўсе рукапісы хочуць быць кнігамі, таму яны губляюцца і гараць...
***
28.04.2016. У Храме як у акамянелым небе.
***
28.04.2016. Сярод бруку на пляцы з зямлі віднеецца цагліна, як скамянелая кроў пралетарыяту.
***
29.04.2016. Прыходзіла Раіса Баравікова. Даўно не была ў выдавецтве. Напомніла: «У мяне ўжо надыходзіць такі ўзрост, калі чалавека нельга пакідаць аднаго з запалкамі». Намёк зразумеў. Трэба планаваць да яе юбілею кнігу. Доўга гаварылі і яшчэ даўжэй развітваліся. Магчыма, яшчэ развітваліся б з паўгадзіны, але тут прыйшла Арына Ястраб. Яна прынесла рукапіс кнігі свайго мужа мастака Фёдара Ястраба, які два гады таму пакінуў гэты свет. Унікальнасць твораў у тым, што яны раптам напісаліся мастаком у перадапошні год жыцця. Сам Фёдар казаў: «Мне пайшлі санеты, на працягу 2012 і 2013 гадоў штодзённа па два-чатыры вершы». Ёсць амаль тысяча твораў. Дзякуючы «Галіяфам» і спонсарам выйшлі ўжо тры кніжкі з пяці запланаваных. Арына мне падарыла трэці том Фёдара «Жыццё, як час сарванай ружы».
***
29.04.2016. П’ючы ваду, не памятаеш, ці пляваў ты ў яе раней. Ты п’еш, бо табе хочацца. Напіўшыся, ты можаш плюнуць. І вада не знікне, бо яна вада, у якую ты плюнуў, напіўшыся.
