Текст книги "Заўтра была адліга-4 (СИ)"
Автор книги: Віктар Шніп
сообщить о нарушении
Текущая страница: 7 (всего у книги 10 страниц)
***
5.03.2016. А сёмай вечара да нас дадому прыйшоў Віктар Лупасін з гуртом «Зялёнахвостыя» і кінааператарам, каб зняць кліп да песні «Піва і свінінка». З сабой хлопцы і дзяўчаты прынеслі паўтара кілаграма свініны і шэсць літраў піва, а таксама вялікія куфлі. Юля і Даша на кухні пад музыку гатавалі адбіўныя. Віктар Лупасін і Лёха Арлоў разлівалі піва, музіцыравалі і спявалі. Калі вызваліўся гармонік, я недзе з паўгадзіны пілікаў на ім і разбудзіў нашу Міёну. Тут жа яна напрасілася паглядзець, што ў хаце адбываецца, і трапіла ў кадры кліпа, у якім быў задзейнічаны і наш папугай Северус. Амаль пяць гадзін здымак праляцелі, як пяць хвілін. За гэты час Людміла на фоцік зняла свой фільм для аўтарскага кіно. Не ведаю, што за кліп атрымаецца ў кінааператара Алеся Мельнікава (ён унук Янкі Запрудніка і ў свой час іграў у «Старым Ольсе» і «Ліцвінтролях»), а вось у Людмілы атрымалася файна. А дванаццатай зялёнахвостыя пакінулі нас. З добрым настроем, мыючы посуд, я сказаў Людміле: «Адчуванне, нібыта Новы год сустракалі!» Людміла ўсміхнулася: «Так! Як Новы год сустрэлі!»
***
6.03.2016. На Свіслачы качкі, як гумовыя. Не лятаюць і не тонуць.
Апоўдні з Міёнай пайшоў на пляц для выгулу сабак. Прыйшлі. Бачу за плотам дзвюх жанчын гадоў па трыццаць пяць і мужыка, пытаюся: «Ці можна зайсці?» – «Пачакайце крыху!» – адказала жанчына, якая трымала паміж ног вялікую рудую сучку, а другая свайму вялікаму чорнаму сабаку дапамагала не зваліцца з сучкі, а той усё звальваўся і звальваўся. Мужчына стаяў непадалёк і курыў, час ад часу нешта падказваючы жанчынам. Хвілін дзесяць паблытаўшыся з Міёнай каля плота, мы пайшлі далей гуляць па скверы. Вяртаючыся назад каля пляца для выгулу сабак, я ўбачыў ранейшую карціну, каля якой праходзілі сабачнікі, не спыняючыся.
У памяці ўсплыло: «Золата з гаўна змолата...»
***
7.03.2016. Прыснілася, што на праспекце каля ўніверсама «Цэнтральны» сустрэўся з Адамам Глобусам, які папрасіў пайсці да яго дахаты (кватэра на вуліцы Карла Маркса) і дапамагчы перапісаць вершы Уладзіміра Караткевіча, якія ён нядаўна стварыў. Сядзім, перапісваем. Светла ў пакоі. Незнаёмая дзяўчына на старонкі з перапісанымі вершамі прыклейвае каляровыя драбнюткія кружочкі, каб было прыгожа. «А ці многа яшчэ перапісваць?» – пытаюся я. Глобус адказвае: «Тут яшчэ ёсць і новыя пераклады Караткевіча.» – і я. прачынаюся, бо зазвінеў будзільнік, напамінаючы, што трэба разбудзіць Людмілу, якая едзе ў Вільню.
Фэйсбук нагадаў мне, што год таму ў гэты дзень у свет выйшла кніжка «Заўтра была адліга». Год праляцеў, як старонка з кнігі была прачытаная.
***
7.03.2016. Памяць нашага хатняга камп’ютара амаль запоўненая. Даўно збіраемся выкінуць непатрэбнае і лішняе, але ўсё часу не хапае. Сёння наўздагад зазірнуў у некалькі тэкставых файлаў. У першым былі старыя вершы, якія ўжо надрукаваныя, і я іх спакойна выдаліў. У другім файле, які быў створаны 20 верасня 2003 года, знайшоў тэкст пад назвай «Мама»:
Ёсць на Валожыншчыне вёска Пугачы,
Дзе рэчышчы сцяжын не зараслі ў лугах,
У агародчыках красуюць касачы,
Буслы на захад сонца коцяць па дубах.
Гэтыя радкі, якія напісаліся больш як дваццаць гадоў назад, зноў і зноў узнікаюць у мяне ў памяці па дарозе дадому, да маці. І гляджу я з акна аўтобуса і бачу, як з мамай іду на поле жаць жыта. Мама яшчэ зусім маладая, і яна радуецца, што я пайшоў у першы клас і ўчора навучыўся пісаць слова «мама».
А вось там у лесе на ўзгорку мы збіраем суніцы, і мама расказвае, хто і дзе тут жыў раней, якой была наша вёска.
У тым балотцы, якое цяпер ужо амаль перасохла, з мамай і бацькам капаем торф. Крыху раней касілі асаку, сушылі і вазілі дамоў.
Каля дарогі па сцяжынцы, якая і сёння не затравела, мама ідзе ў кароўнік. Устае а пятай гадзіне раніцы, каб рукамі выдаіць шаснаццаць кароў, нанасіць ім есці, напаіць. Праца цяжкая, але мама не скардзіцца і паспявае зрабіць усё не толькі ў кароўніку, але і дома. У шафе сярод палатняных абрусоў захоўваюцца маміны ганаровыя граматы, дзяржаўныя ўзнагароды.
Мне дзевяць гадоў. Мама рыхтуе абед і спявае народную песню. Седзячы ў другім пакоі, затаіўшы дыханне, слухаю. А потым па памяці перапісваю песню ў сшытак. Хвалюся маме, што запісаў яе песню, а мама і кажа: «У тваім запісе толькі два першыя радкі правільныя, а ўсё астатняе ты прыдумаў.» Так з’явіўся мой першы напісаны верш.
Мама з бацькам паехалі ў Гарадок. Вярнуліся позна. Сястры прывезлі ляльку, брату – вудачку, а мне – кніжку Івана Сяркова «Мы з Санькам у тыле ворага»...
На вуліцы ноч. Мароз, завея. Аўтобус у вёску прыйшоў амаль на паўтары гадзіны пазней, чым трэба. Выходжу, а на прыпынку мама... Тэлефонны званок з вёскі. Паштальёнка маме прынесла запрашэнне ад Саюза жанчын прыехаць у Мінск у Палац Рэспублікі на ўрачыстае святкаванне Дня маці. І вось ужо я стаю на вакзале і чакаю аўтобус з Пугачоў. Аўтобус, як заўсёды, спазняецца, але мы яшчэ паспяваем з’ездзіць да мяне на кватэру, бо мама навезла ўнукам розных падарункаў. Заходзім у Палац Рэспублікі. Маму сустракаюць з букетам кветак. І я гляджу на сваю маму і на ўсіх маці, якія прыйшлі на свята, і бачу, якія яны ў нас падобныя. І я ганаруся сваёй мамай.
Аўтобус спыняецца. Выходжу. На прыпынку мама.
***
7.03.2016. У інтэрнэце натрапіў на інфармацыю пра выставу «Мінск сямідзясятых вачамі Уладзіміра Ткачова». Паглядзеў карціны. І пазнаў на іх будынкі завулка Дзімітрава, дзе я кватараваў з 1977 года па 1980. Напачатку каля года жыў у стрыечнай сястры Ніны, а потым у старых Мацвея Сцяпанавіча і Марыі Антонаўны Цяслёнкаў. У 1980 годзе пачаўся знос дамоў, і ўсім жыхарам далі новыя кватэры. Мае гаспадары пераехалі на вуліцу Герасіменкі ў дом нумар адзін. З імі паехаў і я. Памятаю, што ў Цяслёнкаў быў вялікі скураны фатэль, які дастаўся ім ад немцаў. Мацвей Сцяпанавіч любіў летам у ім сядзець каля дома і чытаць газеты і кніжкі. Неяк да старога падышоў незнаёмы мужчына і пачаў прасіць прадаць яму фатэль. Дзед доўга не хацеў пазбаўляцца любімай рэчы, але за пяцьдзясят рублёў прадаў. Фатэль быў цяжкі, і мне давялося дапамагаць незнаёмцу несці яго дахаты. Недалёка. Тут жа ў нашым раёне. Несучы фатэль, я пазнаёміўся з мужчынам. Як яго зваць – не памятаю, але запомнілася, што гэта быў мастак. Ён запісаў мне свой адрас і тэлефон майстэрні, казаў, каб прыходзіў у госці. На жаль, я ні разу да мастака не зайшоў, бо мы хутка атрымалі новую кватэру. Цяпер, разглядаючы карціны Уладзіміра Ткачова, я думаю, што трыццаць пяць гадоў таму я пазнаёміўся менавіта з ім.
***
8.03.2016. Яшчэ пятага сакавіка многія жанчыны і дзяўчаты вярталіся вечарам дахаты з кветкамі. Два выхадныя дні перад 8 Сакавіка для мяне прайшлі ў чаканні свята. Сёння ў кветках, якія прадаваліся, не было вялікай радасці. У іх была стома: «Калі ж нас хто-небудзь набудзе і падорыць?» Я набыў і падарыў. Цяпер яны, шчаслівыя, стаяць у вазе. Прыгожыя, як адзіныя, якім яны падораныя.
***
9.03.2016. Ідзеш туды, дзе цябе павінны чакаць. Прыходзіш. Нікога няма. Сам чакаеш: «Можа, яшчэ прыйдзе? Пачакаю хвілін пяць і пайду!» Мінае паўгадзіны, і ты сыходзіш з месца, дзе мусілі цябе чакаць, але атрымалася так, што ты чакаў. Ідзеш, і чым далей ад месца, дзе павінная была адбыцца сустрэча, тым усё больш хочаш вярнуцца і пераканацца, што там нікога няма.
То снег, то дождж. Зямля то белая, то чорная. І сумна табе і ад снегу, і ад дажджу. І ты глядзіш з акна, як з неба. І спускаешся на зямлю, каб адчуць яе пад нагамі. І ты ідзеш па зямлі праз снег і праз дождж і ўсміхаешся, бо зямля пад нагамі то белая, то чорная.
Прыгажосці замнога не бывае. Яна ці ёсць, ці яе няма. І нават у тым, што яе няма, ёсць свая прыгажосць, якую не ўсе адчуваюць, бо бачыць прыгажосць мала.
Таленавітаму чалавеку за талент можна дараваць толькі кепскі твор, які можа здарыцца ў любога таленавітага, а ўсё астатняе (хамства, п’янства і гэтаму падобнае) павінна ацэньвацца, як і ў чалавека звычайнага.
***
11.03.2016. З аўчаркай Міёнай гулялі на Мухлі. Высока-высока над намі праляцелі два кліны гусей. У першым было больш як дваццаць птушак, а ў другім каля сарака. І мы, задзёршы насы, глядзелі ў неба, слухаючы гусіныя крыкі пра вясну.
***
12.03.2016. Два дні таму на УоиТиЪе з’явіўся кліп гурта «Зялёнахвостыя» «Піва і свінінка», куды ўвайшлі і здымкі, што рабіліся ў нашай кватэры. У кадр трапілі Людміла, я і наша аўчарка Міёна. Сёння я паклікаў Міёну, каб падзівілася на сябе ў камп’ютары. Яна прыйшла, панюхала манітор, паглядзела кліп, задаволена гаўкнула і пайшла, віхляючы хвастом, да сябе ў пакой.
Чорны крумкач сядзіць на вершаліне яшчэ чорнага дрэва і глядзіць у неба, дзе лятуць, вяртаючыся дадому, гусі. Пра што крумкач думае? Пра вясну, пра анёлаў ці пра тутэйшых людзей, да якіх вяртаюцца гусі?
Ідзеш па вуліцы сярод людзей, якіх ты бачыш упершыню, і ёсць сто адсоткаў верагоднасці, што ты нікога з іх ужо ніколі не ўбачыш, як і яны цябе. Але яны будуць жыць у гэтым горадзе, хадзіць па гэтай вуліцы, на якую сёння ты трапіў выпадкова. І ўсё ж ты можаш з кімсьці з іх сустрэцца, гэтак жа, як і могуць супасці лічбы, што ты пазначыў на картцы «Спортлато», з тымі лічбамі, якія выпадуць падчас розыгрышу. Ты сёння зноў нічога не выйграў. Ты ідзеш па вуліцы сярод незнаёмых людзей, якія таксама, магчыма, сачылі за розыгрышам грошай у «Спортлато» і нічога не выйгралі. Ты ўсміхаешся і не баішся, што нехта падумае пра цябе: «Вар’ят нейкі!»
***
13.03.2016. Адбыўся з’езд кампазітараў, якіх у саюзе ў параўнанні з пісьменнікамі не так і шмат. У дзесяць разоў меней. Недзе чалавек 130. У БСК прымаюць толькі з вышэйшай музычнай адукацыяй. Кампазітары, як і пісьменнікі, таксама не спяць у шапку, а твораць і твораць. І ўсё роўна мы ведаем толькі тых, хто стаў вядомым гадоў дваццаць таму. Гэта чалавек дзесяць, а астатніх як і няма. Яны нібыта затаіліся, баючыся, што і ім можа быць пастаўленая задача стварыць сваю «Вайну і мір». З’езд прайшоў без шуму і тлуму. Старшынёй абраны Ігар Лучанок, які на гэтай пасадзе з 1980 года.
Прыснілася, што іду з Пугачоў у Мінск. Стаміўся. Раптам мяне даганяе грузавая вайсковая машына. Спыняецца. У кузаве сядзяць мае аднакурснікі з тэхнікума. Сашка Каляда кажа: «Садзіся! Падвязём да Мінска!» Я залажу ў кузаў. Там на скрынях сядзяць дзяўчаты і хлопцы. Усе вясёлыя. Пачынаю распытваць, адкуль яны едуць. Ніхто нічога не адказвае. Усе смяюцца. Машына псуецца. Я злажу з кузава на зямлю. Пытаюся ў мінака: «Колькі да Мінска кіламетраў засталося?» – «Дзвесце тысяч!» – кажа мужчына.
***
14.03.2016. Зіма белай павуцінай снегу хапаецца за чорную зямлю.
***
16.03.2016. У інтэрнэце з’явілася інфармацыя, што ў ЗША памёр Аляксандр Ясенін-Вольпін, вядомы савецкі дысідэнт, сын Сяргея Ясеніна і паэткі Надзеі Вольпін. У 1949 годзе ён быў змешчаны ў псіхіятрычную бальніцу за антысавецкія вершы. У 1965-м стаў ініцыятарам першай праваабарончай дэманстрацыі ў Маскве на Пушкінскай плошчы. У 1972 годзе ён эміграваў у ЗША. Аляксандр Ясенін-Вольпін быў вядомым матэматыкам і філосафам, аўтарам некалькіх фундаментальных работ у галіне матэматычнай логікі і тэорыі права. Пражыў 91 год. Пажыў за сябе і за бацьку.
***
16.03.2016. Сто гадоў чакання пенсіі.
***
17.03.2016. У кнігарні «Светач» з 12 да 17 гадзін прайшла акцыя «Сямейнае чытанне», у якой прынялі ўдзел пісьменнікі Алена Папова, Ганад Чарказян, Алесь Камоцкі, Дзмітрый Пятровіч і я. Мне і Пятровічу выпала выступаць з 14 да 16 гадзін. Людзей напачатку амаль не было – працоўны ж дзень, і да ўсяго абвестка пра нашу акцыю з’явілася на дзвярах кнігарні толькі ўчора. Калі спяваў Пятровіч, зайшоў мастацтвазнаўца Яўген Шунейка. Пахадзіў-пахадзіў па кнігарні і, нічога не набыўшы, сфатаграфаваў нас, адзінокіх. Потым сабралася чалавек дзесяць слухачоў. Для іх мы і выступалі. Побач са мной сядзела маладая маці з дачкой гадоў шасці. Малая час ад часу прасіла набыць кніжку Пятровіча, які спяваў пад гітару. І маці кожны раз шаптала дзіцяці: «У нас грошай на кніжкі няма.» Кнігарню за нашы дзве гадзіны наведала чалавек трыццаць, і толькі адна жанчына, якая амаль гадзіну слухала мяне і Пятровіча, набыла кніжку, і гэтай кніжкай стала мая «Заўтра была адліга». Жанчыну звалі Г аліна Леанідаўна. Астатнія наогул выходзілі з кнігарні, як з кніжнага музея.
***
18.03.2016. У бібліятэцы імя Цёткі паэтычны тэатр «Арт.С» прадставіў паэтычна-міфалагічны праект «Сакральная Беларусь». Гэта была ўжо васямнаццатая імпрэза. Яна была прысвечаная сіняму колеру. Вядоўцы Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі давалі слова Віцы Трэнас, Алесю Емяльянаву, Таццяне Пратасевіч, Юрасю Пацюпу, Ірыне і Максіму Клімковічам. Я выступаў па ліку другім і, баючыся, што наш спектакль можа па часе хутка скончыцца (некалькі выступоўцаў прыхварэлі), прачытаў два вялікія вершы (звычайна адзін) – «Люты Рыгора Барадуліна» і «У сінім свеце». Распавядаючы пра Рыгора Іванавіча, згадаў, як прыносіў яму ў выдавецтва ў школьных сініх сшытках вершы, напісаныя сінім чарнілам на сініх лінейках. Калі ў Барадуліна сабралася маіх сшыткаў з дзясятак, ён паклікаў мяне дахаты, каб пагаварыць пра творы. Успрымаючы Рыгора Іванавіча як свайго настаўніка, я чакаў, што вершы мае будуць скрэсленыя чырвоным чарнілам, як гэта рабілі ў школе настаўнікі, але над многімі вершамі стаялі толькі сінія крыжыкі. Гэта азначала, што гэтыя творы Барадуліну спадабаліся. Пазней і я пачаў ставіць сінія крыжыкі або мінусы над чужымі творамі, якія даваліся мне на ацэнку.
Сіні колер для мяне – святы колер, бо ў яго былі пафарбаваныя дзверы царквы, у якую я ўпершыню ў пяць гадоў зайшоў з бабуляй Ганнай у Крывічах, дзе пахаваны мой дзед Міхась.
Зранку Максім праходзіў апошнюю вайсковую камісію. Калі я быў у Лагойску на выступленні ў дзіцячай бібліятэцы, сын патэлефанаваў і паведаміў, што ён па здароўі ў першай групе і цяпер яму свеціць ПДВ і спецназ. Распавядаючы пра свае перспектывы, Максім з аптымізмам сказаў: «Галоўнае – я здаровы!», а мне згадаліся радкі песні: «Каждый из них был в армии родной. Не отмазался никто, что у него там геморрой...»
***
19.03.2016. Дзесяць месяцаў мой бацька пражыў у Мінску на кватэры ў пятнаццаці хвілінах хады ад мяне. Кожны дзень я наведваў яго раніцай і пасля працы. Мінула тры з паловай гады, як бацька з той кватэры трапіў у ракаўскую бальніцу, дзе праз чатыры месяцы памёр на 82-м годзе жыцця. Бацькава мінскае жыллё было нешыкоўным. Двухпакаёвая кватэра на першым паверсе ў двухпавярховым доме, які ў той час ужо быў у гарадскіх планах на знос. Падлога даўно не фарбаваная, сцены абшарпаныя, белыя рамы ў вокнах пачарнелыя, патрэсканыя. Краны цякуць. Гарачай вады няма. Ацяпленне аўтаномнае, за якім трэба сачыць, каб не патух агонь у награвальніку. Гаспадыня за кватэру брала сто даляраў. За тым, як жыве кватарант, гаспадыня не сачыла. Словам, для нас былі больш-менш прыдатныя ўмовы для жыцця. Пасля таго, як бацька пакінуў кватэру, я ні разу не падыходзіў блізка да дома. Здалёк паглядаў пару разоў, і мне здавалася, што з акна, у якім няма святла, бацька глядзіць на мяне, чакаючы майго прыходу. І вось сёння я прыйшоў да знаёмых акон. Усе тры вокны занавешаныя. Вісяць нашы фіранкі, якія чапляла Людміла, калі бацьку сялілі ў кватэру. Ніякіх прыкмет, што там нехта цяпер жыве, няма. Я стаяў перад вокнамі хвілін пяць і слухаў бацькава дыханне, ягоны голас, ягонае сэрцабіццё. Старая прайшла паўз мяне, і я пачуў вецер і рып снегу пад нагамі старой, якая несла смецце ў чорным пакеце ў сметніцу, куды і я насіў ад бацькі такія ж пакеты.
***
20.03.2016. Апоўдні з Міёнай гуляў па Мухлі. Над намі было глыбокае сіняе неба, а навокал дрэвы, якія ўжо гатовыя выбухнуць зелянінай, і ўчарашні снег, праз які месцамі віднеюцца леташнія трава і апалае лісце. Раптам высока-высока пачуліся птушыныя крыкі. Гэта ў напрамку Прыбалтыкі ляцелі гусі. Іх было каля сотні. Пералётны ланцужок увесь час змяняў сваю форму
і, калі я сказаў Міёне, каб яна паглядзела на птушак, на нейкі момант ён быў падобны да сэрца. Аўчарка, зірнуўшы ў неба, гаўкнула і пабегла далей гуляць, а я сачыў за птушкамі, пакуль яны былі бачныя. І мне здавалася, што я гляджу на шырокую вясновую плынь, па якой плыве срэбны ланцужок князёўны з Вялікага Княства Літоўскага...
***
21.03.2016. Андрэй Федарэнка прынёс рукапіс новай кнігі. Невялікага аб’ёму. Аркушаў пяць. Падзяліліся жыццёвымі навінамі. Абмяняліся кнігамі. Андрэй падарыў «Сечку» з аўтографам («Дарагому сябру, Пісьменніку і Паэту з вялікіх літар, жывому класіку В. Шніпу з любоўю»), а я яму кнігу «Заўтра была адліга» з прыблізна такім жа подпісам, які ён зрабіў мне. На пытанне: «Што цяпер новага пішаш?» Андрэй адказаў: «Нічога! Вось аддаў вам у выдавецтва рукапіс і цяпер, можа, што і ствару на чыстым раскарчаваным месцы...»
***
21.03.2016. Сяджу ў пустой студэнцкай аўдыторыі. Падлога пясчанага колеру. Гэткія ж крэслы і сталы. Усё як з пяску. Не аўдыторыя, а нейкая тутэйшая Сахара.
***
22.03.2016. З інтэрнэта даведаўся, што 18 сакавіка памёр мастак Алег Маціевіч. З ім я пазнаёміўся гадоў трыццаць таму. Адразу пасябравалі. Сустракаліся ў мяне дома, у майстэрні Алега, хадзілі па вуліцах. Увесь час мастак планаваў намаляваць мяне з Людмілай. Нават паказваў чыстае палатно, на якім павінныя былі з’явіцца нашы партрэты. Гадоў дзесяць таму, 5 ліпеня, мы з Людмілай дамовіліся пайсці ў адну з кавярань паблізу з Нямігай, каб адзначыць дзень Людміліных народзін. Толькі сустрэліся каля «Гандлёвага дома на Нямізе», як тут жа напаткалі Алега Маціевіча, і нашы ранейшыя планы рассыпаліся. Зайшлі ў краму, купілі што трэба і пайшлі ў майстэрню да сябра. Пілі віно, чыталі вершы свае і сяброў. Маціевіч на паперы, што была пад рукой, зрабіў накід нашага будучага агульнага партрэта. Позна вечарам, развітваючыся, Алег падарыў Людміле гіпсавую пасмяротную маску Сяргея Ясеніна. Яна цяпер у нас вісіць на сцяне сярод карцін у зале. Кожны дзень, праходзячы міма маскі Ясеніна, я міжволі ўспамінаю паэта і мастака, і буду і надалей успамінаць.
***
23.03.2016. Максіму ў ваенкамаце сказалі, што яго забяруць 15 ці 16 траўня служыць у памежныя войскі.
***
23.03.2016. У Мінску з’явіўся Сяргей Вераціла. Сустрэліся на вуліцы каля нашага выдавецкага будынка. Ён размаўляў з Леанідам Мараковым, які хвілін дзесяць таму быў у мяне. Сяргей адгадаваў бараду. Цяпер ён з барадой і доўгімі валасамі стаў падобным да ваўкалака. Чамусьці згадаўся спявак Іван, які будзе прадстаўляць Беларусь на «Еўрабачанні». Здымкі доўгавалосага аголенага хлопца з ваўкамі нядаўна з’явіліся ў інтэрнэце. Спявак у такім выглядзе збіраецца выступаць на сцэне «Еўрабачання». Гледзячы на здымкі, я думаў пра вобраз ваўкалака, а ўчора даведаўся, што Іван будзе ў ролі Маўглі...
***
23.03.2016. Тэлефанаваў Алесь Квяткоўскі. Пачаў з сумнага: «Ці ведаеш, што Алег Маціевіч памёр?» – «Ведаю. А калі ён нарадзіўся?» – запытаўся я. – «30 чэрвеня 1949 года. Ён памёр, а маці засталася адна. Ёй 92 гады...» – адказаў Алесь.
***
24.03.2016. На ганку каля крамы, дзе прадаецца гарэлка, букет у сметніцы, як у вазе на пустым стале.
***
24.03.2016. Прыляцелі шпакі. Прыгожыя, як чорна-белыя фотаздымкі.
***
24.03.2016. Зімой поўня як проламка на замерзлай рацэ вечнасці, дзе цячэ залатая вада.
***
25.03.2016. Ранкам ездзіў у Нацыянальную бібліятэку. Прыехаў без пяці дзесяць. Думаў, што нікога не будзе. Ды не! Каля дзвярэй чалавек сорак чакалі часу, калі адчыніцца бібліятэка. Мяне гэта парадавала, бо адкрыцця крам у раёне, дзе жыву, звычайна чакаюць чалавек дзесяць, часам пятнаццаць.
***
25.03.2016. А палове сёмай раніцы, калі я выгульваў аўчарку Міёну, над горадам з боку Прыбалтыкі ў напрамку Магілёва праляцела сямнаццаць гусей. Увесь час пералётны ланцужок мяняўся. У нейкі момант у лёце птушак мне пабачылася хоку (5-7-5), але я не паспеў яго прачытаць. Магчыма, Міёна прачытала, але я не спытаўся ў яе, каб яна не падумала, што я непісьменны.
***
26.03.2016. Прачнуўся а чацвёртай гадзіне ночы. Радкі папрасіліся ў свет:
Паэтам не жывецца ў Занзібарах,
І вечнаю дарогаю дамоў
Яны на небе аб прыгожых марах,
Замест чарніла скарыстаўшы кроў,
Начамі пішуць, ды заместа слоў
Мы бачым зоры.
***
27.03.2016. Сонца – сланечнік, да якога Ван Гог не намаляваў пялёсткі.
***
28.03.2016. Колькі ні змагайся з ветраком, а ён усё роўна цябе пераможа. І ўсё ж прыйдзе час, калі ўжо не будзе цябе, вятрак сам разваліцца, таму ці варта змагацца з ветракамі, калі ёсць справы больш важныя.
***
28.03.2016. На азярыне, што на Мухлі, яшчэ ляжыць лёд. Па ім ходзяць чайкі. Каля паўсотні. Крычаць, нібы злуюцца, што лёд не хоча раставаць.
Я з аўчаркай Міёнай спыніўся на беразе. На лаўках вакол азярыны сядзяць людзі. І мне падалося, што лёд – гэта тэатральная сцэна, на якой неўзабаве пачнецца балет «Лебядзінае возера» ў выкананні чаек.
***
29.03.2016. Другі дзень на азярыне, што ў нас на Мухлі, сядзяць на лёдзе чайкі. Іх недзе каля сотні. Час ад часу яны ўзлятаюць над лёдам і крычаць, нібыта гукаюць вясну для азярыны.
***
29.03.2016. Ездзіў у Маладзечна. Міхась Казлоўскі арганізаваў для мяне выступы ў СШ № 9 і ў бібліятэцы № 6. Дабіраючыся па горадзе да школы, а потым да бібліятэкі, з Міхасём гаварылі пра цяперашняе нялёгкае фінансавае жыццё-быццё. Згадалі Ніла Гілевіча. Міхась нядаўна адведваў яго: «Выгляд у Ніла Сымонавіча быў вельмі кепскі. Такі, як у старых, якія хутка памруць.» У школе і ў бібліятэцы старшакласнікі ўважліва слухалі, задавалі пытанні. Разумныя дзеці. Аднак сумна, што яны мала чытаюць па-за школьнай праграмай. Амаль усе ў вольны час сядзяць у сеціве. Вершаў ніхто не піша. Міхась падарыў мне кнігу Пятра Сакола і Валянціны Казлоўскай «Выбраныя творы», якую ён з Сяргеем Панізнікам склаў і выдаў у «Кнігазборы». Вяртаючыся ў Мінск, чытаў прадмову «Паэты крывіцкай Атлантыды», напісаную Міхасём, і думаў пра Міхася: «Які ён малайчына! Нам бы паболей такіх, як ён!»
***
29.03.2016. Памёр Ніл Гілевіч.
***
29.03.2016. Паведамляю сыну: «Ніл Гілевіч памёр. Апошні народны паэт Беларусі.» Максім, праходзячы каля мяне, прыпыняецца і кажа, нібыта я народны: «А ты ж яшчэ жывеш?»
Падае Неба...
30.03.2016. Калі памёр Рыгор Барадулін, а потым Генадзь Бураўкін, было вельмі балюча і сумна, але ў душы гучалі словы: «Яшчэ ёсць Гілевіч!» А цяпер, калі не стала Ніла Сымонавіча, здаецца, што з хвіліны яго сыходу ў лепты свет пачало падаць беларускае літаратурнае Неба, якое доўгі час трымалася і на Быкаве, і на Барадуліне, і на Бураўкіне, і на Гілевічы. Неба падае на пакаленне пісьменнікаў, якія нарадзіліся ў 40-я гады мінулага стагоддзя.
***
31.03.2016. Ездзіў у Аляхновічы ў бібліятэку, дзе выступаў перад старшакласнікамі. Выступ арганізаваў Міхась Казлоўскі. Ён мяне сустрэў на вакзале. Ідучы да бібліятэкі, згадвалі, як мы тут у маладосці бавілі час у старэйшых сяброў. Нікога не засталося. Ляжаць на могілках. Паслухаць мяне прыехаў дзядзька з Навасёлак. Ён набыў «Пугачоўскага цырульніка». Школьнікі задавалі пытанні, слухалі вершы і, калі я жартаваў, смяяліся. Назад з Міхасём да электрычкі ішлі праз дождж са снегам. Крыху вымаклі. Ранейшым часам узялі б пару пляшак і блыталіся б па Аляхновічах да апошняй электрычкі, а там, магчыма, і заначавалі б у былога настаўніка беларускай мовы і літаратуры, перакладчыка Яраслава Масеевіча Касцюка. Ён у свой час пераклаў з польскай мовы кнігу Аляксандры Бергман «Слова пра Браніслава Тарашкевіча». Толькі Яраслава Масеевіча даўно няма, і мы ўжо іншыя. Сеўшы ў электрычку, думаў дапрацаваць новы верш, але ў Дубравах зайшла ў паўпусты вагон прыгажуня гадоў дваццаці пяці і села насупраць мяне. Мае мазгі адключыліся да Масюкоўшчыны, дзе дзяўчына выйшла з электрычкі.
***
31.03.2016. Пазаўчора, едучы ў Маладзечна, бачыў лебедзяў, якія лёталі над азярынай. Нічога больш прыгожага з таго дня не памятаю. Зажмуруся – і бачу белых лебедзяў, якія лётаюць над вадой, як над небам.
Красавік
***
1.04.2016. Быў на пахаванні Ніла Гілевіча. І ў царкве, і на Кальварыйскіх могілках. «Вось яны, родныя дзеці Гілевіча!» – гучала ў маёй душы, калі я глядзеў на сотні людзей, што прыйшлі развітацца з народным Паэтам.
***
1.04.2016. Паэт Анатоль Шушко прыехаў на пахаванне Ніла Гілевіча з Пінска. У свой час Анатоль быў студэнтам Ніла Сымонавіча. Прымаючы экзамен у першага курса, Гілевіч адразу задаў пытанне Шушко не па тэме білета: «Якія народныя песні вы ведаеце?» Анатоль назваў адну. «Праспявайце куплет!» – папрасіў выкладчык. Студэнт праспяваў. «Яшчэ адну назавіце!» Анатоль назваў. Зноў Гілевіч папрасіў паспяваць. Потым яшчэ раз давялося студэнту быць спеваком. «Стаўлю “выдатна”! Калі б вы пачалі спяваць “Касіў Ясь канюшыну”, якая гучыць з кожнага вакна, вам бы давялося пераздаваць экзамен!» – сказаў Ніл Гілевіч і аддаў студэнту залікоўку.
***
1.04.2016. З Алесем Бадаком, усклаўшы кветкі да труны Ніла Гілевіча ў Петрапаўлаўскім саборы, нейкі час пабылі сярод людзей. Потым Алесь паехаў па сваіх справах, а я – дахаты, дзе па «Радыё Свабода» глядзеў прамую трансляцыю з грамадзянскай паніхіды. У 14.45 паніхіда закончылася, і я пайшоў на Кальварыйскія могілкі. Ужо каля ста чалавек чакала Гілевіча. Адзін з маіх знаёмых пацікавіўся: «А дзе астатнія пісьменнікі?» Я патлумачыў яму, што быў дома і за ўсім сачыў па інтэрнэце, і хутка ўсе прыедуць. Праз хвілін дзесяць прывезлі Гілевіча. Сабралася чалавек трыста. Сустрэў роднага брата Ніла Гілевіча Міколу Сымонавіча, з якім мы доўгі час працавалі ў «ЛіМе» і даўным-даўно не бачыліся. Мікола Сымонавіч у свае 80 выглядае, па-мойму, гэтак жа, як і дваццаць гадоў таму, добра. «Я вельмі ўсцешаны тым, што прыйшло развітацца з Нілам столькі шмат народу. Людзі розных узростаў і розных палітычных поглядаў.» – сказаў Мікола Гіль і пайшоў да труны, а я некалькіх чалавек павёў да магілы Алеся Пісьмянкова, якую яны захацелі паглядзець. Якраз да Алеся прыйшла жонка Алена, і я дапамог ёй запаліць свечку. Казала, што Максім жаніўся. Дамоў вярнуўся а палове на шостую. У 19.10 раптам пайшоў снег, і ўся зямля стала белай-белай, як чысты шлях да Бога.
***
2.04.2016. На азярыне, што на Мухлі, лёд растаў, і чайкі перасталі крычаць. Сядзяць на вадзе, як пераможцы...
***
3.04.2016. Наведваючы з Людмілай яе маму, якая жыве на вуліцы Бірузова, нярэдка вяртаемся дахаты праз Кальварыйскія могілкі. І сёння наш шлях пралягаў каля магіл Вячаслава Адамчыка, Алеся Пісьмянкова і Ніла Гілевіча. Пастаялі, падумалі, паўспаміналі. Каля Ніла Сымонавіча, акрамя нас, прыпыняўся мужчына гадоў васьмідзесяці. Стаяў, зняўшы шапку, маліўся. Гледзячы на помнік жонкі Гілевіча, раптам звярнуў увагу, што яна звалася Нінай і што маці Адама Глобуса Ніна, і мая маці таксама Ніна. Нарадзіліся яны ў пачатку 30-х гадоў мінулага стагоддзя. Цяпер, відаць, мала хто сваім дзецям дае такое прыгожае імя, як Ніна.
***
3.04.2016. На могілках вясна адчуваецца болей, чым дзе...
***
4.04.2016. На азярыне, якая вызвалілася ад лёду, хвалі. Яны як сляды часу, які ідзе па вадзе.
***
4.04.2016. Дома – гэта табе не ў гасцях. Тут самому трэба каву гатаваць і вяршкі з цукрам дадаваць...
***
4.04.2016. Голыя жанчыны як голая праўда...
***
4.04.2016. Вароны на дрэвах ладзяць гнёзды і крычаць, нібыта толькі гэтай вясной даведаліся, адкуль і куды ў дрэва галіны растуць.
***
4.04.2016. З кожным вясновым днём спадніцы на дзяўчатах карацеюць, як карацеюць ночы.
***
5.04.2016. Дзякуючы фотамайстру Васілю Кузьмічкіну і ягонай машыне, ездзіў у Валожын у краязнаўчы музей, дзе ўдзельнічаў у адкрыцці выставы «Балады беларускага шляху» (Балады Віктара Шніпа ў фотаздымках Міколы Лінніка). Мікола Міхайлавіч прадставіў сорак адзін здымак. Вялікі яму дзякуй за ўвагу да маіх твораў. Магчыма, некалі ўсё зробленае намі выдасца кнігай, а магчыма, і не. Пакуль што задума Міколы Міхайлавіча паспяхова ажыццяўляецца. Праўда, каб зрабіць фотаздымкі да ўсіх маіх балад, яму спатрэбіцца яшчэ не адзін год. Да пачатку імпрэзы было амаль паўгадзіны, і мне супрацоўнікі музея паказалі экспазіцыю. Яна не вельмі багатая, але ёсць што паглядзець. Большасць экспанатаў не выстаўленыя – няма грошай, каб усё аформіць, як патрэбна. На імпрэзу прыйшлі прадстаўнікі раённага кіраўніцтва, настаўнікі і вучні з СШ №1, якую ў свой час закончыў спадар Мікола. Для мяне было нечаканасцю, што дзеці па памяці чыталі мае балады. Найбольш выразна і без памылак была прачытаная «Балада Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча». Шкада, што ў мяне ўжо даўно няма кнігі «Проза і паэзія агню», у якой змешчаная большая частка твораў з цыкла «Балады беларускага шляху», а то б падарыў дзяўчыне, ды і астатнім чытальнікам я вельмі ўдзячны за дэкламаванне маіх твораў. На жаль, па Валожыне не знайшлося вольнага часу пагуляць, але ў самім краязнаўчым музеі быў той Валожын і Валожыншчына, пра якія раней я не ведаў, і мне гэтага хапіла для добрага настрою, з якім я вяртаўся ў Мінск. Вакол дарогі мільгалі родныя краявіды, дзе мне час ад часу бачыліся постаці маіх вядомых землякоў, якіх ужо даўно няма з намі, а зробленае імі жыве і будзе жыць.
***
6.04.2016. Перад нашай машынай на перакрыжаванні вуліц праляцеў жоўты матыль, нібыта толькі што выляцеў са святлафора, калі загарэлася зялёнае святло...
***
6.04.2016. Першая ў гэтым годзе навальніца абудзіла ў маёй памяці вельмі даўнюю размову з бацькам. Я тады верыў у казкі. На вуліцы была навальніца. Як толькі загрымела паблізу, бацька сказаў: «Гэта Бог бочкі з вадой па небе качае». – «Адзін?» – запытаўся я, і пачуў: «Не! Яму дапамагаюць нашы дзяды, якія цяпер на небе жывуць!» І сёння, чуючы гром, я думаў пра бацьку, які дапамагае Богу качаць бочкі з вадой.
***
7.04.2016. Кожны дзень а палове на сёмую раніцы з Міёнай гуляю на Мухлі каля азярыны. На ёй ужо некалькі дзён як няма лёду. Плаваюць чайкі і качкі. Сёння на беразе з’явіўся рыбак. Сядзіць лысы на зэдліку, курыць і вачэй не зводзіць з паплаўка. Хацеў падысці, каб пацікавіцца, ці клюе, але перадумаў: «У чалавека, відаць, якраз цяпер натхненне на вялікую рыбіну!»
***
7.04.2016. У камп’ютары знайшоў папку з відэазапісам размовы з бацькам. Запісана ў Пугачах у роднай хаце 24 ліпеня 2009 года.
Бацька распавядае: «...Рабі, Толя, чамаданы. Хлапцом прадавоў. Фанера там. Дошчак хватала. Было трыста чалавек заключонных. Нам трэба было дзяжурыць. Земснарады рабілі. Вада. Рыба была вялікая. Грузіны там былі. Адзін грузін, звалі яго Кацо, кажа мне: «Шніп (у арміі па фаміліі называлі), дапамажы рыбу чысціць». Налезла рыбы ў абручы. Іду на кухню, а мне там і кажуць, каб не лез я да грузінаў, бо мы самі цябе накормім...»
Пытанне: «У Пажарышчах куды пан Мароз дзеўся?»
Бацька: «У Вільні быў у аркестры».
Пытанне: «А пані з голаду памерла?»
