Текст книги "Напярэймы жаданьням"

Автор книги: Уладзімер Дудзіцкі

Соавторы: Уладзімер Дудзіцкі
сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 12 страниц)

8

Нябёс базырны сакатун,

здалося, хмары бічам хвошча.

Прысеў на чорную пяту

зямлі зьвярэджанае пошчак,

стуліўся вузьлікам тупым,

прыліп – ні слыху і ні дыху,

сьцігуе сьлед яго ступы

маною купленае ліха,

ачнуўся, луснуў і яшчэ

(не адпачынак-жа на пятах)

праз морак вечару шпарчэй

памчаўся, сорамам праняты,

туды, дзе згас ужо і счах

спадзеў абецанай уцехі,

дзе зноў жалобная сьвяча

гарыць ля саламяных стрэхаў,

дзе людзі змораныя, сны

снуюць ружовыя карункі

пра золак раніцы, вясны

на павуціньні думак стрункіх...

Імчыся-ж, пошчак, не маўчы,

усьцеражы ты наша шчасьце,

скажы, што сяньня уначы

імкнецца зьвер двухногі ўкрасьці

душу з грудзей людскіх; скажы

і урачы нячуты пострах:

на скрыжаваньні тры крыжы

перад лязом сякеры вострай

стаяць маўкліва. Зварушы,

ускалыхні ты навакольле!

Няўжо зьвярынае душы

ніхто на восьці не наколе?

Няўжо абыдзе, не кране

жывога сэрца сіла гневу?

... Упаў над полем і счарнеў

у хмарах

неба зорны невад.

9

Апошні згас агеньчык – дагарэў.

Запахла у паветры прэлай вікай.

– Якая-ж, згінь ты, цемра на дварэ,

ну, прост’ хоць вока пальцам выкаль...

І трэба-ж, выгнала якраз сюды

мяне нялёгкая да іх часіна.

Надвор’ем гэтакім, я чуў, заўжды

прымаюць грэшніка сукі асіны...

Э, думкі чорныя, ідзеце прэч!

Што мне да грэшніка таго ці сука?

Хіба ўжо першую сьвятую рэч

мае спрытоньваюць са сьвету рукі?..

Хіба ня бачыў на сваім вяку

яшчэ мо’ горшае ля ног ахвяры?

Ня я – дык іншыя павалакуць

да лазьні косьці і жывот напарыць.

А страх, абачлівасьць – курыны жарт,

ня камень-жа глытаць гарачы...

Чаго, дзівак які, разбойнік варт,

калі ня верыць у сваю удачу?

А хто-ж адважыцца – няхай кране:

маё нутро зьвярынай помстай дыша...

’Шчэ-ж ня было ў жыцьці такога, не,

каб я на промысел дарэмна выйшаў,

каб я спыняўся перад чым калі, —

двухногі плюнуў і расьцёр нагою.

Калі душу сваю крывёй абліў,

душы развагай сьмешнай не загоіш...

10

Па цаліне былых валок

шляхі хады раскрыты насьцеж,

двухногі зьвер начы валок

на згін украдзенае шчасьце.

Згіналі голаў зьбегі мар

і нявыразны нейкі клопат.

Вятры кацілі тоўшчы хмар

па-над зьвярыным зманным тропам.

Мігнуў ля ног маланкі брыж,

і дождж паліўся, нібы з луба.

Гарою здаўся лёгкі крыж

на моцных плечах душагуба.

Гулі з грымотамі слупы,

такая, знаць, удача слупа.

Адчуў двухногі боль тупы

і падазроны нейчы тупат...

Угнуўшы голаў, душагуб

убок рвануўся ашалела.

– Няўжо?.. Няўжо?.. Перамагу

такі нязвыклы накіп цела...

Перахітру ягоны нюх,

што напрасткі бярэ, і збочу...

А не – сьцігуй сабе: зманю

душу і сьлед у пекла ночы.

А там – памераемся мы

з табой і сілаю, і спрытам:

шпурну у твань камяк нямы —

і сьціхата, і шыта-крыта...

Ага... Ня выракся яшчэ?

Нясі-ж на скрут сваю удачу!..

Нясі-ж! Крывёю труп сьцячэ...

А мо’ я сьмерці твар убачыў?

Хвастаў горб зьвера дождж касы,

і бег таропкі думак гнобіў,

здалося, быццам валасы

старчма на вузкім сталі лобе.

– Ідзі-ж, ідзі-ж, касьцяк, паўзі!

Паўзі, разумнік...

бліжай, бліжай!..

Хто-ж гэта месіва гразі

на кастылі крывыя ніжа?

Чые-ж там ськівіцы жуюць

вуглі чырвоныя на дроце?..

Хто-ж палыскуе гэтак муць

касой іржаваю упоцем?

А там... А там!..

Сіпяць вужы?

Вачэй сьмяюцца праварыны?..

Ха-ха, ха-ха!..

Крыжы... крыжы... —

зарагатаў гарляк зьвярыны.

– Вазьмі-ж мяне...

Вазьмі, вазьмі!..

Няма ратунку і збавеньня!..

Навяз, разьятраны, грудзьмі

на дзіды гострыя каменьня.

11

Табе, мой голубе, унук,

даўно ўжо расказаць хачу я

жывую казку. Час мінуў,

і пра яго ты не пачуеш,

калі памру я. Родны дзед

мне расказаў ’шчэ днямі тымі,

калі зьбіралі на градзе

ўдваіх капусныя лісты мы.

А сам пра час былых вякоў

ад жабрака, што граў на ліры,

пачуў за восем медзякоў,

калі буслы ішлі на вырай.

Не напісаў ніхто яшчэ

ані пра час той, ні пра бусла,

а казка сочыцца, цячэ

паволі з вуснаў і да вуснаў.

На неазначанай вярсьце

ля пушчы – Белае балота,

зь вясны да восені расьце

адна-аднюткая там лотаць.

Балота зыбкае ня сьпіць

ні уначы, ні ў дзень цалюткі,

сябе няцяжка утапіць

на цаліне ягонай гнуткай.

Пад цаліной – вада й вада,

а пад вадой сінеюць горы,

якія – цяжка разгадаць,

а праўда – вось што нам гаворыць.

Паблізу самых сініх гор,

што йшлі ад мора і да мора,

на неакрэсьленым прасторы

між рэк блакітных і вазёраў

спакон вякоў жыла, ляжала

адна вялікая дзяржава.

Народ – багаты, ня скупы,

гасьцінны, мудры, працавіты:

араў, касіў і сеяў жыта...

А сьвет спакусай падкупіць

імкнуўся меж ягоных варту;

і аблягалі хмары ўпарта

няраз дзяржаўны супакой

і схілы гор, і сьпіну пушчы,

але ні разу не разлушчыў

гарэха збройнаю рукой

ля межаў зманлівых злачынец:

у край быў шлях яму зачынен.

Народ із розных быў плямён,

але ўважаў сябе адзінай

сям’ёй, нібыта нарадзіла

адна іх маці.

Заўжды ён,

калі на край паўзла навала,

зямлю, што долю ўзгадавала,

што хлеб людству дала і соль,

сыноў галубіла, расьціла

і наліла нязломнай сілай,

што абышла нягоды, золь

і ўратавала веліч славы

свае дзяржавы-Сьвятаславы,

абараняў, як сэнс жыцьця,

як маці сына у няшчасьці,

каб сьмерць ня здолела украсьці,

і ўпарта краю родны сьцяг

наперад нёс.

І па віхуры

на чужынецкіх сьценах муру

ламаў ён дзіду перамог

і выразаў мячом на вежах

пячатку з вобразам мядзьведжым,

каб не адважыўся, ня змог

напасьнік выламацца зь меры

і больш ня стукаўся у дзьверы...

Ня бралі войнікі-сыны

з чужых зямель ніякай дані;

і як бы вораг ні паганіў

удачаў іхных, штовясны

ля пераможнае мясьціны

прымалі ворага гасьцінна

і частавалі караля

ці князя нейкага з дружынай

віном брусьнічным і ажынным,

адборным мёдам – чым зямля

плаціла кожнаму за працу,

было чым госьцям частавацца...

На разьвітаньне із байніц,

пасьля ўрачыстых княжых словаў,

ізь літых бітніц адмысловых

на першым завадзе зарніц

пускалі ў сінь тугую налпам

сто чатырнаццаць моцных залпаў.

Вось так ля самых сініх гор,

што йшлі ад мора і да мора,

на неабсяжным тым прасторы

між рэк блакітных і вазёр

спакон вякоў жыла, ляжала

адна дзяржава-Сьвятаслава.

Між тым, у хораме ля скал,

за васямнаццацьцю замкамі,

дзе збуцьвянеў ад часу камень,

дзе жыў адважны князь Аскал,

ішла з чужынцамі размова...

Утаямнічанае змовы

ніхто ня ведаў і ня чуў,

і толькі грозная княгіня,

каб посьпех змовы не загінуў,

паліць загадвала сьвячу

ад першых зораў і да зораў,

каб не наслаў Бог часам мору

на князя.

Ўдзень і уначы

ад злых вачэй зямлі вялікай

праз слуг-ганцоў сваіх паклікаў

ён войска хорам сьцерагчы.

І сьвіце князь Аскал зьняверыў

і ўсіх на забаўку да зьвера

у лёхі хораму укінуў

і, каб зацерці сьлед злачынства,

каб выйшла гладка ўсё і чыста,

даў спадкаемцу свайму, сыну,

наказ – усьмерціць тыя душы,

якія сон ягоны зрушаць...

І от ізноў ва ўсе канцы

тае дзяржавы-Сьвятаславы —

да рэк, вазёр, балот іржавых —

імчацца сынавы ганцы,

імчацца пешкі, мчацца конна

з такою весткаю няпоўнай:

«У слаўным хораме, ля скал,

памёр вялікі князь Аскал...

Цалуйце сьлед ягоных ног

на скрыжаваньні ўсіх дарог!

Ану-ж убачыць ля дарогі

шчасьлівец дух зямнога Бога»...

Гулі мядзяныя званы...

Усьцяж дарог стагналі людзі:

«Як жыць бяз князя рай наш будзе?

Як будзем жыць цяпер адны?

О дух сьмяротнае напасьці,

вярні у рай наш сонца шчасьця!»

Між тым у хораме ля скал

за васямнаццацьцю замкамі,

дзе збуцьвянеў ад часу камень,

сядзеў з дружынаю Аскал

і вёў таемную размову.

Ніхто ніводнаму на’т слову

ня сьмеў пярэчыць, бы ня чуў...

І толькі грэшная княгіня,

каб посьпех справы не загінуў,

паліла жоўтую сьвячу

ад першых зораў і да зораў,

каб не наслаў Бог толькі мору

на князя.

«Сьвятаслава,

кажу вам, хутка можа стацца

цэнтраляй сьвету і зямлі

ўсяе на цэлым белым сьвеце.

Адно уцямце вы, што я,

памёршы, мушу уваскрэснуць,

што на зямлю прыйду ізноў

караць жывых зямлі і мёртвых...

Пераканаць вам трэ’народ,

што я памёр, а дух жыве мой,

і каб маліліся усе

за паварот мой найхутчэйшы.

Але-ж пра гэта – толькі тут,

на нашых землях, зразумейце...

А там – за межамі – жыву

і доўга жыць і княжыць мушу...

А я, тым часам, спакушу

народы сьвету і дзяржавы,

што жыць нам трэба надалей

усім у злагадзе і дружбе...

Які вялікі, цяжкі грэх

я на душу бяру, мой Божа,

калі ад заўтрашняга дня

ператвару сябе у Бога».

12

Вартуе цемра зьвера цень,

а зьвер – бліжэй, бліжэй да мэты.

Што-ж сьніцца беднай сіраце

пад дахам зор у момант гэты?

...Крутая сьцежка. Грузкі брод.

Вазёры ліштвамі абшыты...

Вялікі чорны калаўрот

прадзе кустоў густых ракіту.

Спыніўся: мякішам мяздры

шнуры ягоныя набраклі.

Лускою счахлае зары

частуюць цені племя грака.

На балі гэткім, на карчы,

жывое з глузду можа зьехаць.

Ля пня, укопаны, тырчыць

расьпечаны драцяны вехаць...

Нахлынула смуга. Прылёг,

стуліўшыся, хлапец ля куста.

Ашчэрыўся асельнік-лёх,

злачынны валадар распусты:

– Ты стойма маеш сьцерагчы

асеці зорныя і пушчы...

Сівая ведзьма на карчы

зубамі шкла табе налушчыць.

Гарбуля – гнеўная Яга, —

як што на прысмакі ты ласы,

сьпячэ зь ігліцай пірага,

а з вухналямі зварыць квасу...

– А што... а што, калі сюды...

калі пастукае у дзьверы?.. —

дрыжэў прад воблікам блядым

хлапец ля ног калматых зьвера.

– Дзядусь надыдзе... Аднаму

мне крыху вусьцішна. Баюся...

Каму-ж паскардзіцца, каму,

калі Яга мяне укусіць?

– Дзядусь!

– Маўчы!

– Хутчэй сюды!..

– Якога клічаш сюды дзіка?

– Я...

– Чуеш нейчыя сьляды?

– Я дзеда роднага паклікаў...

– Клянуся чортам, абмінуць

няхай увагу зьвера крокі,

прымушу выпіць бруду муць

із самай лужыны глыбокай...

Як вецер сьлед мой заграбе,

магу цяпер ужо прызнацца:

смалой на кволым тваім лбе

з уцехай выпеку «13».

Э, ліха думак! Сьцеражы

спакой балотаў зыбкіх, кручы...

Засьнеш-жа – выкалю крыжы

на жываце ражном пякучым, —

сказаў такое хлапчуку

вядзьмак, крывёй наліўшы жылы,

крутнуўся двойчы на суку,

і цемра сьлед заваражыла.

– Што зьвер двухногі мне чаўпе? —

падумаў, сеўшы каля прызбы.

Ад страху дзікага цяпер,

здаецца, камень перагрыз-бы.

Сядзіць, і мроіцца яму,

што сам смакуе саду сьлівы...

– Дзядусь! Я птушку перайму...

Дзядунька, я не палахлівы...

Прамчаўся нехта па траве

і прылабуніўся ля плоту.

– Дзядусь!.. Страшэнны чалавек

сьвідруе цемру носам крота...

Дзядунька, срэбра на расе

убачыў... Забаўка якая!..

_____

Сякерай горла перасек

двухногі. Ліпкая, гляўкая

сьціскае грудзі кроў...

– Вядзьмак...

– Якая злосная, Яга, ты...

Расьцьвіў, здалося, сіні мак

і зьнік над пушчаю рагатай.

Злы дух у цемры рагатаў,

і цені стукаліся лбамі...

Прыліп, як клешч, да жывата

вядзьмак счарнелымі губамі.

Гаіла неба боль пакут.

– О, каб дзядусь пра сьмерць праведаў!

Прачнуўся, стаў —

на лабяку

ні ведзьмака няма, ні дзеда.

1944-1955

МАІХ УЯЎ РУЖОВЫХ РАНАК

Паэма

1

Ад болю ўсё яшчэ гудзе

разгневанае цела краю...

Жыве яно – не памірае:

употайкі цяпло грудзей

ягоных сьпеліць травы поля,

і як ні смаж іх, ні палі,

праз скібы чорныя ральлі

яны зірнуць-такі на волю,

крамянай сьвежасьцю вясны

умыюцца. Расой валогі

спалошча мораку цьвілога

зара усходу сьлед квасны,

і усьміхнецца поле хатам,

і як ні смаж іх, ні мары,

убачаць зноў гаспадары

сваіх клапотаў плён багаты.

2

І часам тым у шчыт такі

напоўняць плёнам лёхі спрату.

За найдарожшыя караты

ён не прадасца. Ветракі

за рупасьць мелівам заплацяць,

і як ні смаж яго, ні праж,

сьвяжуткіх печываў ікра —

адзнака моцы і багацьця —

цалюткі дзень і дзень пры дні

да новых жніў, да касавіцы

ня выйдзе з хаты, са стальніцы

ні у бацькоў, ні у радні.

Запас, маўляў, бяды ня чыніць...

І як спусьціцца і ня мець

у сьвірнах збожжа таго медзь?

А ну-ж і дзьверы хто адчыніць...

3

І хмелем паху пульхны хлеб

змацуе пах акрас і варыў.

І сонца спогаднае хмары —

асеньніх днёў жалобны крэп —

спатоліць, даўшы волю спору.

І як ні смаж іх, ні чарні,

праб’юцца спору карані

у грунт зямлі, зьнябыўшы морак,

напояць сочывам руды

асьмяглы, глейкі мякіш глебы,

і зашумяць у сінь, у неба

шыракалістыя сады,

налітыя крамяным воскам...

І як ні смаж іх, ні пячы,

яны – найлепшы супачын

гаспадару – тубыльцу вёскі.

4

Здабыткаў новых, сьветлых дзён —

пладоў уцешнай, рупнай працы,

за што сам край ішоў змагацца,

чаму сам край быў так жадзён,

не прыдаверыць край нікому,

і як ні смаж яго, ні крой,

пары тэй бачу сяньня скрой

і ўжо выразна чую гоман

вялікай прышласьці. Яна

і не далёка ўжо, а блізка,

хоць морак ейную калыску

і затуляе ад відна.

І дзень той сэрцу будзе дораг.

І як ні смаж яго, ні гні,

не прыгібае больш ані

да рук сваіх спакусны вораг.

5

І не спаружыцца з красы

краіны зводнік чалавека:

лугоў краса, гаі і рэкі,

вазёры думныя, лясы —

найдаражэйшы скарб прыроды...

І як ні смаж яго, ні плюшч,

а ён бы той балотны плюшч,

расьціме й жыць для насалоды,

але-ж ня зьверу, а людству,

бо зьвер, як быў, і будзе зьверам...

І я ня дам ніколі веры,

што мор надыдзе хараству!

Усё, жыве і жыць што мусіць,

што сьпеліць зорная асець,

на хвалях прышласьць прынясе

для несьмяротнай Беларусі!

1946

Песьня

Хто-ж ня чуў Цябе і ня жыў Табой, несьмяротная беларуская Песьня! І чулі, і жылі, і самі сьпявалі, і іншых пяшчотнымі гукамі музыкі цешылі. І найлепшым бавеньнем сэрца й душы чалавечай была Ты, цудоўная нашая Песьня...

Удзень і ўначы, у хаце сумной – на Радзіме, і недзе далёка – на землях чужых і варожых, у горы і шчасьці, у дзень нарадзінаў і сьмерці – заўсёды і ўсюды – зьвінеў, не змаўкаў непадкупны, адменны, наструнены голас Зямлі Беларускай.

Расла і ішла Ты ад мора да мора, за стромыя горы і пушчы ставечныя, празь вільгаць туманаў балотных сягала і немарач твані; на крылах вятровых наўсуперак лёсу плыла і мацнела пад сонцам, пад зорамі неба блакітнага сьвету.

І сяньня жывеш – не скараешся, родная, мужная Песьня народу! І толькі часамі Твой голас, сумны і надрыўны, ад болю змаўкае і падае ніцма на жораст, сухі і калючы, каб потым, акрэпшы, напіўшыся соку зямнога, узьняцца вышэй ’шчэ, скрануць няжывога і горам прыбітага брата словам сваім абнадзеіць.

Ні вецер ільдзянага мора, ні сьпёка паўдзённая пустак ня спыняць Цябе, ня скуюць і ня здушаць нідзе і ніколі, дарма што зьняславіць наровяць дзікія, нязвыклыя, прышлыя зыкі. Нямеюць, пачуў я, спакусныя гукі і курчацца зводнікі цёмныя вуліц, адчуўшы Тваю векапомную славу.

І слухаюць людзі, чакаюць, ля крыжа укленчыўшы нема, прыходу збавеньня пад гром навальніцы, дзе стрэлы маланак, агністыя стрэлы, ўядаюцца хіжа у цела жывое, і раніць шаленства атрутай сьмяротна з уцехай на сьцежках прыцьмелых істоту.

Душа чалавека, як Песьня, – жывою ня дасца у рукі свайго ліхадзея!.. І сьмерць не здалее змагчы, сьціхамірыць, хоць цела павісьне на горкай асіне. Дух вечны, і вечнасьці сілы узьлёту глумлівыя сілы зямлі спакарылі.

Прабілася Песьня празь немарач даляў... Спатоліўшы сілы ў дарозе нялёгкай, упала ад стомы на сівыя скалы, і... песьню спынілі халодныя Альпы. Галосяць і б’юцца аб камень зьімшэлы абрыўкі мэлёдый далёкага Краю, і стогнуць журботна, налітыя гневам, у лёхах маўклівых падбітыя рытмы...

Дарма... Не памруць, не загінуць бязь сьледу, хоць песьні чужыя зьбіваюць іх з тропу. Яны ’шчэ жывыя і грымнуць над сьветам, узьнёсшы да зораў імя Беларусі.

Ліпень 1946

Каля вакна равесьнік-клён

глыбокую задумаў думу.

Я ведаю: пакуль і ён

ня выплакаў лістамі суму.

А выплача – прыгне свой стан

і моцна зашуміць ля вуліц.

Я выйду зь ім упоруч стаць,

і ён гаротнага мяне прытуліць.

1946

Зь дзёньніка ДП’і...*

*ДП – ад Displaced Person («перамешчаная асоба»

– выгнаньнік, уцякач, эмігрант).

... І дзень ня спляміцца «заветны»,

і дні, пражытыя ў бараках,

як давялося йсьці на сьметнік

і дзень цалюткі поўзаць ракам.

А сьметнік – сьметнікам: ня сад той

і не праспэкт, ня водар парку!

І ня дзівіся, дружа, надта,

што я мазоль нацёр на карку

вугальлем, выграбеным з кучы,

і змуляў ног сваіх калені.

І трасцы рад будзеш сьмярдзючай,

як месяц цэлы пакалееш.

Вось так жыву я і блукаю,

бы здань начы, каля дарогі,

пакуль на суд не пагукае

за крык душы мае двухногі...

_____

Замоўклі ўсе, нібы сьвятыя...

Ня згасьлі сьвечы і агні...

Паклон табе, дэмакратыя,

і вам, вызвольнікі і дні!..

_____

Навяз на зубы тэрмін «вываз»,

і думы сушыць і скрабе:

мо’ морскіх хваль сівыя грывы

нас прыгалубяць да сябе?..

Вязеце-ж, фурманы, край сьвету,

куды вядзе малочны шлях,

пакуль ’шчэ песенька ня сьпета

і конік ваш у аглаблях...

Сон...

Сабраўся, сеў я і паплыў,

а сьледам – чорных дум наплыў:

– Куды, паэце мой, браток?

Які спадобаўся куток?

– Плывем па моры па глыбокім

у край нязнаны і далёкі...

Прыплыў, падняўся і стаю

і думу думаю сваю...

А думы чорныя яшчэ:

– Ну як, браток, табе лягчэй?

– Сказаў-бы, думанькі, вам нешта,

але і сорамна, і сьмешна...

– Кажы, паэце, не маўчы!

Відаць, надумаўся ўцячы?

– Нікуды, думкі, не ўцяку я:

і тут, як там, мяне цікуюць...

– Хіба ты шэльма ці круцель,

што голаў страх тваю гняце?

– Ды не, ні шэльма, ні круцель я,

а сьвет, чамусьці, вар’яцее...

Шукаю, думанькі, я волі,

а воля тая – у няволі...

Крануўся, йду сабе і йду,

а сьледам – згусткі чорных дум...

Зальцбург – Лексэнфэльд,

люты 1947

Адменная ода

Твая слава ня мной расьпечана,

хоць сама ты мяне й пякла...

Пакідаю цябе, Нямеччына,

спапялеўшая ўся датла.

Не сьмяюся над горкай чашаю

і ня плачу – прабач...

Скажы,

хто учора за сьпінай нашаю

нашай сьмерці каваў нажы?

Лашчыў сэрцы сьмяротным прысакам

на узьвівах свае вясны,

каб ня сьмелі узьняцца высака

залатыя у песьнях сны?

І пад сонцам,

дзе мройна сьпелі ’шчэ

наліўныя садоў дары,

пакалечыў так зманнай веліччу

сьвежы полыск людской зары?

І надзеі у грудзях матчыных

хто зьняважыў – на глум атрос?..

Навет мора такое спадчыны

ня прыймае ў сваё нутро.

І цяпер, як апошнім дотыкам

вычуваю твой боль і сум,

над шпілямі халоднай готыкі

вусны гнеў мой табе нясуць.

Дзе нядоля мая прытуліцца,

ня пытайся пакуль – маўчы,

да палацаў на родных вуліцах

ты спаліла мае ключы...

Брэмэнгафэн, верасень 1947

Пякельны дар

У новы край, далёкі і нязнаны,

з пакункам дум – тугой набраклых мар —

нясу гадоў ліхіх пякельны дар —

скамененую горам немач раны.

Няўцешныя пэйзажы і экраны —

змардованы зямлі пакутны твар.

На тло крыжоў – глыбокі сьлед ахвяр —

мятуць віхры жарствы пясок каляны.

Губляецца ружовы небасхіл,

і пляміцца нябёс блакітны полаг.

У зьвівах хмар, над сумнішчам магіл,

калышацца агнёў трывожны сполах...

Нялёгкі шлях ізь пекла па касьці,

а мне-ж ісьці... Далёка ’шчэ ісьці...

1947

Сьвітанак

Сьвяжуткі зары сьвітанак,

купаючыся ў расе,

зь месячыкам на ганак

хацінкі мае прысеў.

Палашчыў ваконцаў шкельцы —

сінюткае срэбра рос,

а потым чысьцюткім цельцам

да пёрка майго прырос...

Сяброўства трыўкога почуў

з шырокіх сьвятліц душы

выносіў на сонечны вочап

сьпялюткія думак каўшы.

Важкія, адменнай масьці,

з тугою лясных смужын,

ня ўмелі ні ткаць, ні прасьці

у праслах вузкіх, ні жыць...

У замуце днёў сьвітанак,

памыўшыся у расе,

пакінуў мой сьціплы ганак

і ў зацішку моўчкі сеў...

Ля берагоў Гішпаніі

(на вадаплаве)

...Цяпер усё. Уласнымі вачыма

пабачыў сьвет. І прыкрасьці дарог

адчуў, як клунак гора за плячыма,

крывёй параненых жарствою ног.

Да сьмерці ўсё у памяці зьбяры:

тугу тайгі і прыгажосьці Крыма,

пакутны крык у сутарэньнях Рыма

і водгульле няўцешных перамог...

Між жоўтых скал паўдзённае сьпякоты

у пошчаку шчапаецца мой плач,

і плодзяцца штодзённыя турботы

на пераломе спадаў і няўдач.

1947

1

Дарма, што на чужой зямлі жыву,

не валацуга я і не бяз хаты:

удзень і уначы браты завуць

мяне на полудзень у край багаты,

дзе шэлест траў, вішнёвыя сады

і песьні-думы вырасьцілі верш мой,

дзе выпіў я у веку маладым

кілішак гора свайго першы

і мудрасьць даўнюю пазнаў яшчэ,

і шум дажджоў, і звон лістоў кляновых,

усьмешку васільковую вачэй,

і любай цёплае і ласкавае слова...

2

Дарма, што на чужой зямлі жыву,

не валацуга я. Трывалы вязень злому,

як весьні гром, на грані пералому

рашчу спадзеўнасьць спору наяву.

А ўспоруч зь ёй заслону дзён прарву —

да рунных ніў. На зайздрасьць часу злому.

Ля родных стрэх – ахвяраў крыгалому —

схілю сваю пакорна галаву.

Крыштальных сьлёз, што лягуць на далонь,

нап’ецца сум, і сьцісьне боль тугі

мне горам пасярэбраныя скроні.

З далёкіх гораў, краю дарагі,

імкліва мчацца думак мурагі —

прысяга коньніка Крывіцкае Пагоні.

1947

Ня сыходзяцца горы з горамі

Ня сыходзяцца горы з горамі,

ня збліжаюцца і узвышшы.

Навет думкам, цяжкім і змораным,

на спатканьне ніхто ня выйшаў.

Адзінокія, блудзяць сьцежкамі

спадзяваньні пад млосным небам.

І ня хочуць цьвісьці усьмешкаю

рытмы вуснаў на чэрствай глебе,

зь весялосьцю чужой ня мірацца,

ня ступаюць сумесна кроку,

на журботнай у песьнях лірыцы

пакідаюць свой сьлед глыбокі.

Як упартасьць такую выраку

за мара́мі – на жоўтай высьпе?

Кажуць, голас ліхога выраку

над маёй галавою высьпеў...

Бо ня сходзяцца горы з горамі,

ня збліжаюцца і узвышшы...

Навет думкам, цяжкім і змораным,

на спатканьне ніхто ня выйшаў.

Амэрыка, сьнежань 1947

СЬЦЕНІ

Ліра-паэма

1

Падышла і моўчкі села,

прытулілася да цела.

Ад цяпла і тонкіх ліній

загарэўся ў сэрцы сіні

аганёк... Пакратаў вусны

і нясьмела словам луснуў.

Няпрыкметнае такое,

не давала супакою...

Я зірнуў у зоры-вочы,

на аблічча – твар дзявочы,

на вясёлкі броў і веек,

грудзі – белыя лілеі,

хараство і крылы-рукі

і адчуў цяжкія мукі...

2

Нацямочку з хаты выйшаў —

спакусіла чараўніца,

каб да сонца зь белых вішань

росаў першаму напіцца

і прыслухацца да мовы

траў і зор у небе чыстым,

зьвіць у сподзіў адмысловы

слоў адборныя маністы,

акрапіць валогай сіні

некранёнай вуснаў смагі,

каб вятры не замясілі

чысьціні шальмоўствам магаў,

каб яна (мы каштавалі

абяцанкі жоўтай скрухі)

разгарнула дум крышчалі

па-над посьніцаю духу.

3

’Шчэ драмалі струны ветру,

і сады усьцяж маўчалі,

толькі ўжо зямныя нетры

адмыкаліся ключамі...

Рассыпаўся звон іскрысты

глыбіні на роснай стыні.

Шэлест лісьцяў цымбалістых

выплываў у стройным стылі

зь цішыні і нікнуў дзесьці

ў ніцях польнасьці рудое.

Далікатна скроні песьціў

шоўк сьвітальны сырадою,

напаўняў душу да сыці,

грудзі... Вылучыўшы змогу,

цалаваўся, змыўшы прыцем,

з хмаркай месячык двухрогі.

4

Золак выцадзіў з-за пушчы

полуд медзіва на стрэхі,

цяжка раніцы расплюшчыць

сум прытоптанага сьмеху.

Ён тугі, як глыбы, глейкі,

нібы месівішча гліны...

Распластаўся раптам нейкі

над зямлёю сьвет савіны.

І маўчала чараўніца —

макаў цьвет, кары мігценьне,

каля пнёў бярозак ніцых

лбамі стукаліся цені,

ад касьцей сухога хрусту

варушыліся узвышшы...

Напаілі смагу вуснаў

кроплі сьлёз ізь белых вішань...

Боль і прыкрасьць насалоды —

лепш зубамі камень грызьці.

Мрояў пешчаныя роды

запякліся каля выйсьця.

5

Палажыў на горб уласны

клунак крыўды – хай трымае.

Залатыя сонца пасмы

засланіла сьцень жывая...

Задаволеная, села

і таўчэцца каля клямкі,

быццам зьвер які ля цела

аблюбованае самкі.

І вартуе сьцены хаты,

часта дзівіцца у вокны,

ці жывы йшчэ дзень расьпяты

на шпянёх вуглоў вільготных.

Прыціскае, непакорны,

да грудзей расьпяцьце крыжа.

І яна ад злосьці чорнай

языкамі шыбы ліжа,

чырванее, стрэміць ікры,

іклы шчэлепамі шчэміць...

Адчуваць мне вельмі прыкра

блізіню свайго зьнішчэньня.

6

Я стаю і моцна зябну,

прытуляюся да шульля.

Вецер вецьцем кволых яблынь

лашчыць зрэбную кашулю.

Вось яе, адзінай толькі,

не напнуць на плечы сука,

бо у нітцы кажнай столкі

талісман жыцьця усукан.

Маці сеяла й мачыла

сінявокі лён пад кручай,

губку-ж выткала дзяўчына

і пашыла ў дзень заручын.

На грудзёх, над сэрцам самым,

васілёк і колас жыта,

колас доўгімі вусамі

крэсьліць шлях неперажыты...

І шчыміць мой горб уласны,

і жыве, і дажывае...

Залатыя сонца пасмы

засланіла сьцень жывая.

7

Сонца хіліцца да спаду,

ля гумён гусьцее вечар.

Праплылі над цьветам саду

хмар залочаныя плечы

і счарнелі. Сьцігашалы

абліліся чэрняй змроку.

Цені – збродныя шакалы —

нюхам трапілі на крокі

і паўзуць, каб дух украсьці,

па сьлядох на жыр спакусны,

сьліняць хіб чырвонай масьці,

хмелем скрыўленыя вусны,

пазяхаюць, гладзяць ікры

і ад рогату лажацца.

Адчуваць надзвычай прыкра

блізіню сям’і хіжацкай...

Ноч вятрамі ашукала

сьцігачоў... У пругкай позе

казытала цень шакала

пусьцінёй ікласты позях.

1947

Ня было і няма...

Ня было і няма

весялосьці.

І ня будзе.

І песьня памрэ.

Сяньня стогне,

як звон,

на памосьце,

заўтра змоўкне

пад хвалямі рэк...

Не прачнецца.

Рабінавым сокам

пахварбуюцца

віру кругі...

На каменьнях

у моры глыбокім

рытмы сьціснуцца

сумам тугім...

Каракас, 1948

Усё ня так, як думаеш... Жывеш —

і моўчкі мара твая кане...

Гарыш, як росы у траве,

і раптам – кропля ў акіяне.

Вятры усьпеняць воды і імчаць,

куды – і сам ня ведаеш нічога.

Умееш гнуцца, плакаць і маўчаць —

умей чакаць і выраку ліхога...

Адно із двух: загінеш або не...

Мо’ усплывеш на хвалях, а мо’ канеш.

І як-ніяк... успомні аба мне,

хоць я – і кропля ў акіяне...

Каракас, красавік 1948

Зрада

Сярод чужых палёў расьціў свой агародчык...

Ён рос і росамі пад зорамі іскрыўся,

ды неяк раз, пасьля дажджоў цяплюткіх ночы,

на кусьціках расьлінаў кветкі расьцьвілі ўсе.

Яны і тоны іхных колераў прыгожых

на тле дрымотных гор, як вечар цені зьвесіць,

прыгадвалі сады і шэлест траў ля Сожу

і мройны супакой далёкага Палесься.

Так, песьцячы ў душы плён першай сьціплай працы,

адчуў, здалося мне, цяпло чужога лета,

але ня мог назваць уласьніку плянтацый

нязвыклага імя адной з найлепшых кветак.

І проста адказаў, у твар зірнуўшы тлусты,

цікаўцу сьпешчанаму – зманлівай спакусе:

«Такія, мой спадар, – вам, пэўна-ж, не да густу? —

растуць і плодзяцца пад сонцам Беларусі...

І ўпяршыню яшчэ вось тут, за морам сінім,

краса паўночная палоніць гэтак вока...

Начамі цёмнымі, каб зноў не галасіла

душа мая, сьцішае боль тугі глыбокай».

Із вуснаў сьмехам скрыўленай, халоднай міны

пачуўся неўзабаве двухсэнсоўны выснаў:

«Да незнаёмае заморскае расьліны

прыгледзецца бліжэй цікава і карысна»...

Нядоўга ў снох маіх той кусьцік цьвіў і рос так,

а першай адцьвіла й завяла ў сэрцы радасьць:

згадаў ураньні ля скамечаных пялёстак

нямудрае імя вазёрнай кветкі – зрада...

Вэнэцуэля, чырвень 1948

Прыйдзі

Санэт

З блакітнай вышыні прыйдзі, малю, хутчэй

на землі нашыя, збаўленьня дух раскуты,

здымі з грудзей людскіх скрыжованыя путы,

спакой вярні душы і бляск былы вачэй.

Мы-ж толькі ў цяжкім сьне – у цішыні начэй —

п’ем сінь нябёс Тваіх – ня хмель зямной

атруты...

І разгінаецца касьцяк сьпіны прыгнуты,

і песьні сочацца выразьней і званчэй...

Ды сон – плыўкі міраж, нязьдзейсны плод

вязьніцы,

мігне, бы стрэл пругкі агністай бліскавіцы,

і ў мур глухі спадзе каля зялезных крат.

Зьнікае ўпоруч з ім спадзеў цьмяны

збаўленьня:

красу вясны жывой настойліва на спад

вядзе няўмольная, жывая сіла тленьня.

1949

Восень

Хто сказаў, што цяпер нявесела?

Эх, якая цудоўная восень!...

Расьцьвіла і пад сонцам зьвесіла

галавы залатое валосьсе.

Спавіваецца цела мораку

хмелем шоўкавых кос... Дзівіся,

пакуль роскат грымот на золаку

пярунамі тугі ня высек.

Ня прыспаны на крылах казкавых

на узьвівах дзівацкі вырай;

цяжка скутае лета ляскае

кайданамі па струнах ліры.

Пошчак льне, дзе моўчкі павесіла

галаву залатая восень...

Мо’ таму і душы нявесела,

што сівее зямлі валосьсе?

Сакавік 1950

Залатая зямлі мяцеліца

Хто сказаў, што цяпер нявесела?

Эх, якая цудоўная восень!...

Расьцьвіла і пад сонцам зьвесіла

галавы залатое валосьсе.

Спавівае танюткімі ніцямі,

хмелем шоўкавых кос імшары,

занізала у рудым прыцеме

веснавы неспакой абшару...

Пасьмялела. Пад жоўтым месяцам

патушыла агні бліскавіцаў,

каб далёка, дзе зоры месяцца,

не пасьмелі шляхі дзівіцца.

Ахмялела... І мулка сьцелецца...

На сьпічастым дарог абрусе

залатая зямлі мяцеліца

закалыхвае сны Беларусі.

Пошчак льне, дзе моўчкі павесіла

галаву залатая восень...

Мо’ таму і душы нявесела,

што сівее зямлі валосьсе?

Сакавік 1950

Найпрасьцей яно – зусім папросту:

падысьці, прыблізіцца да цела,

каб спадзея розьвітку і росту

у грудзёх жарствою не асела.

І рукамі – смугласьцю калянай,

гартаванаю у працы цяжкай —

прыкунежыць шчыра і заглянуць

у журботны твар свае манашкі...

Ціхі роздум шчырасьці няварты,

лепш імкліва пасьці і разьбіцца...

У калоду згорнутыя карты

не адкрыюць сэрца варажбітцы.

І яно – ад посьніцы і посту —

неяк глуха стукае у скроні.

Найпрасьцей яно – зусім папросту:

думкі й сэрца цела – на далоні.

Каракас, травень 1950

Я шукаў цябе – не знайшоў.

На дарогах сьляды прастылі.

Расплыліся, бы косаў шоўк,

перажытыя з болем былі.

І апошняе, чым жыву,

найдарожшы, гавораць, скарб той —

неразумную галаву —

палажыў я на чорную карту.

Верасень 1952

Даты і іксы

Юрку Віцьбічу

Пакідаючы попел, узялі адно:

лусту хлеба і пляшку кляновага соку.

І як змрокі палёў засланілі відно,

прыкацілася песьня з дарогаў далёкіх...

Галасіла, расла, калаціла абшар

і стагнала ад крыўды над шчасьцем разьбітым...

Гэтак стогне, гавораць, зямная душа,

як плянэты, бывае, зьлятаюць з арбітаў

і шчапаюцца напал, імчацца на згін

у халодным сусьвету бяскрайнім разьміне...

Дзе-ж рунеюць шуканьняў людскіх берагі?

Дзе шукальнікаў доля скупая пакіне?

На акрайцах зямель негасьцінных, а мо’...

пазяхаючых лавай дзікунскіх абтоках,

каб прыцьміла суровасьць ганебным кляймом

лусту хлеба і пляшку кляновага соку?..

І прыспалі у процьмах жахлівых гарбы

вастрасьпінных абвалаў, маўклівых, бы сьфінксы,

жаўтатварыя цені рабоў і рабынь,

пакідаючы на́шчадкам даты і іксы?..

Не гавораць вятры плачу тускнай зары,

што скрывавіла сэрца аб гострыя дзіды,

дзе спыняюцца сны: ля каралявых рыф

ці на грудзях шчасьлівай у снох Атлянтыды...

Вэнэцуэля, сьнежань 1952

Спрытныя жарты

Сонца, важкое і вельмі чырвонае, вечарам

смутак зямлі пакідала зь нежаданьнем упартым,

нібы крывёй аблілі белы твар чалавечаю,

кажучы:

«Гляньце на нашыя спрытныя жарты —

квецікі сьціплыя... Ягадкі, моцна налітыя

сокам ружовым, зблізяцца... Зьнішчацца формы

і масьці»...

Неба чарнела. І хмары дзіравымі сітамі

зоры расьсейвалі, з громам самім каб ня ўпасьці.

Нам-жа нялёгка было на душы: нябывалая

зьява благое нешта сьвету й людству варажыла...

Ейная сіла – магутная – гнула і звала нас

стацца бясстрашнымі... Скоўвала сочыва жылаў.

Потым...

з крывёю і потам хвалі прынесенай

полымя прагнае хлынула ў цёплыя покуці

хатаў... Ружовыя квецікі страшнага месіва —

ягадкі – моўчкі глядзелі на сонца упокаце...

Вэнэцуэля, сьнежань 1952

Жалоба

Было ды з вадою сплыло,

лістамі лілей спавілося...

Па згубе маё сяло

жалобу вялікую носіць.

У чорным. І крыж ля ракі.

Таполяў вільготныя бровы

калышуць у вецьці мяккім

утраты і сподзіву словы:

«Было ды з вадою сплыло,

лістамі лілей спавілося»...

Над тым, што пад сонцам цьвіло,

і молімся і галосім.

Ня вернецца – вечны спакой,

акажацца – выжывем неяк...

Паклонімся хвалі плыўкой

за літасьць і белым лілеям

і скажам: было й ня было,

бялюткі... Акрэп і вырас...

Маліся, маліся, маё сяло,

за сьветлы зваротнага выраз.

Вэнэцуэля, травень 1954

Жылачка

Пад кашуляй зь беларускага радна,

што пашылі на дарогу у нястачы,

вельмі моцна б’ецца жылачка адна,

і здаецца яна гэтакай гарачай,

што раптоўна загарыцца й расьпячэ

і нічога не пакіне у бедным целе...

Абясьсілены шкілет маіх плячэй