Текст книги "Напярэймы жаданьням"

Автор книги: Уладзімер Дудзіцкі

Соавторы: Уладзімер Дудзіцкі
сообщить о нарушении

Текущая страница: 4 (всего у книги 12 страниц)

дрыжыць усланая касьцьмі братоў зямля,

у дыме захлынаючыся горкім.

Яна – усчатая цяпер хада падзей —

вядзе ахвярна гнеў наш да адплаты:

і гэта Ён – той векапомны Дзень —

дзень Прыйсьця – Дваццаць пяты.

Ускрэсла Бацькаўшчына ў сьветлы Дзень сьвяты,

і волі сьцяг узьняты быў над родным Краем,

каб ліхадзей – злы дух, вятры і золь слаты —

душы і сэрцаў нашых не каралі.

О векапомны Дзень! З магіл, із курганоў

сівых ірвецца стогн ахвяраў часу злога...

І сяньня, як калісь, калянае радно

калышуць хвалі над расьпятым логам...

Сацьмее у разьні, спрахнее наша сьмерць,

і сьцішаць грэшніцкія горды крокі.

Ня кроў – зямля апаленую медзь

зальле пітвом Сакавіковых сокаў.

Ні сіла наймітаў, ні блуд, ні звады змоў

ня зганьбяць славы колішняй у час дрыготкі:

ўпісаная яна у схоў тугіх тамоў

гісторыі крывёй гарачай продкаў.

1943

Да зброі, да чыну

Прыслухайся:

зноў,

як калісьці,

нас кліча

часіна цяжкая

да зброі,

да чыну.

Ля Сожу,

Дняпра

і ля Прыпяці,

Пцічы

калоціцца

цела

сьвятое Айчыны.

Хто

цела Краіны

імкнецца расьцерці?

Скарыцца

і пасьці

ніхто нас ня змусіць!

О, колькі стаяла

прад воблікам сьмерці

здабытая слава

мае

Беларусі.

Яе у мінуўшчыне

слаўнай Пагоні

жаўнеры крывёю абмылі

на ветры.

Ніколі ўжо

духу —

клянёмся сягоньня —

ніякія сілы

часоў

не расьпетраць!

Няхай сабе

вораг

з далёкага ўсходу

імкнецца

наш гонар крывіцкі

адолець,

уласнай крывёю

ўзвар’ёваны скогат

зальецца

на сьцежках

да нашае волі.

Зірнеце:

ірвецца на родныя гоні,

здань чорная

сьмерці

дзе стыне,

адвага нашчадкаў Крывіцкай Пагоні,

прысягаючы

друзу сьвятыняў.

Ніколі й нідзе

Беларусь

не загіне,

ніколі

ў палон

не аддасца нікому!

Агністыя зоры нябеснае сіні

ня згаснуць

у грукаце вызнаным грому.

Насуперак буры,

насуперак лёсу

шляхамі крутымі

вялікую мэту

да сонца

народ беларускі

узносіць,

каб слава

Крывіччыны

яркла над сьветам.

Прыслухайся:

зноў,

як калісьці,

нас кліча

часіна цяжкая

да зброі,

да чыну.

Ля Сожу,

Дняпра

і ля Прыпяці,

Пцічы

калоціцца

цела

сьвятое Айчыны.

Сакавік 1944

Крывёю купленае права

Сягоньня бачыўся у сьне

зь дзівоснай нейкаю праявай:

стаіць, здаецца, пры Вясьне

крывёю купленае права.

Вясна – такой я не страчаў —

Багіняй выдалася нейкай

і праву – права мастака

перадала на пэндзлі клейкім:

– Ніхто ня зганьбіць, не кране

за ролю майстра немалую.

Скажы – усьцешаны ці не?

Ці фарбы вобраз намалююць?

Багіню выслухаў маляр,

прамовіў нехаця, праўдзіва:

– Даруй, прыгожая... Мая

уцеха сэрца не задзівіць...

Сама ты гэта замалюй

і згоду зор у небе сінім.

Цябе інакш я ухвалю,

каб ты мяне і не прасіла.

Бацькі сказалі нараду:

пад сонцам шчасьце не загіне...

Інакшай, ведаю, знайду,

цябе, нябесная Багіня.

Жыві, Вясна, вякі усе!

Мастак нязнаны на мальбэрце

стварае вобраз пакрысе,

якога й грэшнік ня усьмерціць.

Сягоньня ўбачыў я у сьне

крывёю купленае права.

Малюся Сонцу і Вясьне,

табе – мой Першы новы Травень.

1944

Вільні

Упяршыню сустрэў твае муры,

крутыя вулкі, вуліцы, сьвятыні...

Ў душы ня стлее ўцеха, не згарыць —

абудзіцца мацней і сьлед пакіне.

З драбніцай кажнаю ураньні, уначы

маліўся срэбру зорнаму і небу.

І гэта быў душы мае спачын,

спачын душы, пітво і солад хлеба.

І ціш сівое Вільні і вятры,

густыя, кволыя заўжды такія,

усьцешаць прышласьць іншае пары

і сьлед у сэрцы, у душы пакінуць.

Вільня, травень 1944

Нечакана зусім і проста

Прысьвячаецца Веры Стосуй

Нечакана зусім і проста

напаткала такая сустрэча...

І здалося, да зор выростаў

смуглатвары глыбоцкі вечар.

Сінь вазёраў срабрыстай лускай

узьбягала здаля на мелі.

Словы ціхія любых вуснаў

маё сэрца краналі хмелем.

І ці мог хто калі паверыць,

што бывае туга і ростань?..

Нечаканы пачатак, Вера,

нечаканы такі і просты.

Глыбокае, чырвень 1944

Веры Стосуй

Пачатак быў толькі такі.

– Прашу пазнаёміцца...

– Вера...

Чамусьці я пальцы рукі

балюча паціснуў, няўмеру.

А потым ня так, як раней,

у вочы глядзеў я нясьмела:

баяўся, што сэрца кране

агнём не кранутая сьпеласьць.

Пачатак быў толькі такі —

прыемны і любы надзіва.

Крануліся вусны рукі:

– З прыемнасьцю, Вера, —

Ўладзімер.

Глыбокае, чырвень 1944

Замест разьвітаньня

Нашу радасьць – буйное калосьсе —

прывязьлі на захад цягнікі...

Разьвітацца нават ня прыйшлося,

цёплай не падаць рукі.

Думаецца, восень залатая

сёлета прыйшла зусім няўчас.

Мы бяз вас самотна адцьвітаем,

адцьвітаеце і вы бяз нас.

Разьвітацца ня прыйшлося... Болей

скошанай траве ў лугох ня ўстаць.

Горш яшчэ, калі ў жыцьці ніколі

немагчыма будзе прывітаць.

Бэрлін, верасень 1944

Ля роднай бацькаўскай мяжы

Ля роднай бацькаўскай мяжы

мне доля жыць прываражыла,

надзейна там я палажыў

учора сноп сваіх зажынак.

Ягоны стан перавязаў

удубальт моцным перавяслам.

З вачэй гарачая сьляза

на сноп упала – не пагасла...

Сьцябло сатлее – будуць жыць

зярняты – буйныя крышталі,

ля роднай бацькаўскай мяжы

мяне калосьсем прывітаюць.

Бэрлін, верасень 1944

Нараджаецца сьвет неапеты

Словы думак ня зловяць ніяк —

нараджаюцца, мкнуцца, зьнікаюць...

Дзе, скажэце мне, радасьць мая

і якімі шляхамі блукае?

На усход ці на захад ідзе,

песьні жалю сьпявае ці плача?

Можа моцна бярэмя надзей

да грудзей прыціскае гарачых?

Можа прагна далонямі рук

на паўмежку аплаканым поля

пераймае сьвятую зару,

каб суняць раны сьвежага болю?

А мо’ слава ужо на крыжы

ўкрыжавана чужынцамі, скута?

Нешта цела зямное дрыжыць,

і трывожны выростае грукат.

Шалясьцяць у трывозе лісты,

прачуваючы клопат і небыт...

Абвуглелыя далі і стынь

прыпадаюць да ворыва глебы.

Сяньня сам да абветраных скіб

перад сонцам схіляюся ніцма.

Мне адкажуць сухія пяскі

мовай струшчаных сьценаў сталіцы:

– Камяністай дарогай ідзе

непазнаная радасьць паэты.

Не зракуцца і думы: у гневе падзей

нараджаецца сьвет неапеты.

Бэрлін, верасень 1944

Надпіс да фотаздымку

Прысьвячаю Веры Стосуй

Зірні, мая радасьць, на гэту

галінку дзівосную мая.

Мне хочацца соладу кветак

напіцца, а права ня маю...

Я вычуў у шэлесьце лісьця

пяшчотную музыку мая...

Было яно, помню, калісьці...

Цяпер ані кроплі ня маю.

Бэрлін, кастрычнік 1944

Шкада, гавораць, працы нашай, поту,

жыцьця каштоўнага – цана адна.

Дарэмна поўзалі мы поўзма, кротам,

каб трапіць вобмацкам на сьлед відна.

І сам, бывае, у сябе пытаю,

а словы гэтыя – калючы боль:

збавеньня сяньня я зусім ня маю,

калі гандлююць ’шчэ маім гарбом.

Цяпер спытаецца ізноў хто-небудзь:

«Дзе шчырасьць гэтага паэты, дзе?»

Я тройчы ў доказ пакланюся небу

і прысягну яшчэ сьвятой вадзе.

Няхай вішэньнік у садку калышуць,

асіну горкую грызуць вятры,

а сонцам сьцежку я наважыў вышыць,

пакуль над сьцежкамі сьвятло гарыць.

1944

На схіле гор стаіць мой новы дом...

Ня мой ён, не, – чужы і на чужыне;

ні скалаў, гор, ні сьцен гаспадаром

мяне мой лёс ніколі не пакіне.

У іншы край, ня ведамы яшчэ,

пагоніць, пэўна, час мае згіноты,

а мо’ й падун сівы у бездань звалачэ

і прыме ў схоў глухі мой дзённы клопат.

1944

Птушка

Слова – птушка, любая, павер мне,

зь лёгкіх вуснаў – у блакіт і сінь.

І ніхто да сэрца не паверне,

як ні плач і сэрца ні прасі.

1944

Просьба

В.С.

Я стаміўся ідучы,

і стасункі нашы квіты.

Адзінотаю лячы

прымхаў мякіш сакавіты...

Вабіць кубак недапіты —

пі ды іншага вучы...

І пра век мой, горам біты,

ня турбуйся – памаўчы.

1944

З паэмы «Цені сьмерці»

Ты наровіш, пазнаў я, употай паўзьці

за плячыма, туляцца і стынуць,

упівацца у цела маё да касьці,

ценем чорным схіляцца ля тыну.

На паўкроку цікуеш пры сонцы хаду,

а па сонцы – даўкімі рукамі

у касьцістай істоце спустошаных дум

точыш, лашчыш абветраны камень...

Выгінаешся, кленчыш прад воблікам дзён,

перад першай выгоднай ахвярай...

Ненасытны пагляд твой, згібеньне, відзён

пры сьвятле і у збоішчы хмараў.

Адступіся, касьцісты, жахлівы прывід —

цень сьмяротны сьмяротнага духу!

Не скарыцца жывое на сьцежках крыві

перад сілаю грэшніцкай скрухі.

Ты наровіш, пазнаў я, употай паўзьці,

ценем чорным схіляешся коса.

Бой крыві ў маіх жылах ня счах і ня сьціх,

голас песьні расьце да нябёсаў.

1944

КЛЯТВА ДУХУ

Паэма

Прысьвячаю любай

і дарагой мне Маці

1

Час ізноў мае думы пакратаў

і наструніў пад грукат гарматаў.

Думы песьняй вазьму апрану я,

няхай песьня настрою пільнуе;

няхай цешаць пульсацыяй вёснаў

гукі музыкі звонка-узьнёслай.

Яны сэрца крануць і расчуляць,

маці боль свайго сына адчуе.

Калі-ж песьня мая зьіржавее,

думы вецер дашчэнту разьвее;

гукі музыкі, любай і шчырай,

адлятуць у няведамы вырай;

і настрой, хоць і сьлёзна заплача,

гэтай страты ніяк ня зьіначыць.

Дык расьцеце, і думы, і песьні,

узьлятайце у сінь паднябесься!

У нястрыманым вашым развоі

радасьць словамі сум перакроіць.

Я скажу ўсім: ідзеце сюды вы

слухаць песьні жыцьця агнявыя,

песьні працы і песьні змаганьня —

думы блізкага, сьветлага раньня!

Гэта час мае думы пакратаў

і наструніў пад грукат гарматаў.

2

Калісьці сокамі грудзей

паіла продкаў ты, зямліца,

і мы, каб род не парадзеў,

прыйшлі пітва твайго напіцца.

З маленства сьнілася у сьне,

было мацункам нам адзіным.

Яму, як сонцу і вясьне,

маліцца хочам на Радзіме.

Тут ветры ў песьнях шалясьцяць,

а песьні – палкія, жывыя.

Драбніца кажная жыцьця

усімі вызнана навылет.

Пакуты цяжкія радні,

разбою воражага грукат,

уцехі выпітае дні

і радасьць даўняга – адчуты.

Тут нылі з посьніцы бацькі,

і самі скораму ня зналі.

Ішлі, узяўшыся за кій,

у сьвет шляхамі чэрствых даляў.

Ня год які мо’ і ня два

у край чужы ішлі нясьмела.

Сухая, гойстрая жарства

пякла ног струджанае цела.

Ня мелі болю чым уняць

сыны твае у дзікім сьвеце:

халоднай поўначы штодня

калечыў сэрца льдзяны вецер.

Цяпер зірні: перад табой

стаім на варце ганаровай.

Скажы – і рынемся у бой

усе, ня вымавіўшы слова.

Пакуль-жа сокамі грудзей,

як продкаў некалі, зямліца,

напой, каб род не парадзеў,

каб ніцма целам не зваліцца.

Прыймі да споведзі! Вазьмі

прысягу шчырую. Прычасьці

не пашкадуй – сваймі грудзьмі

цябе заслонім ад напасьці.

3

Пасьля доўгіх і цяжкіх разлучын

радасьць стрэчы кальнула балюча.

На парозе часіны інакшай

скрыжаваліся погляды нашы.

І мацней ’шчэ браты мае, сёстры

горасьць вычулі прыкрага посту...

У зьняважанай бацькаўскай хаце

частавала сыноў сваіх маці.

Спаласкалі атруту былога

хмелем моцным пітва дарагога.

Кроплі дзіўныя першае чары

абдалі цела палкасьцю вару.

Гэта, збыўшы пакуты разлучын,

радасьць стрэчы кальнула балюча.

4

Каля сьвятыні на пагосьце,

пад бел-чырвона-белым сьцягам,

усе знаёмыя і госьці

зышліся выслухаць прысягу.

Быў цёплы чэрвенеўскі вечар,

а неба ўходзіла у прыцем.

Сьвяточныя гарэлі сьвечы,

і месяц слаўся у блакіце.

Ўсе тройчы ўкленчылі ўрачыста

і пакляліся моцна, гучна

адолець сілы дух нячысты,

што пнецца зганьбіць нашу лучнасьць;

што мкнецца край цудоўны, любы

і скарбы велічныя краю

аддаць на зьдзек людскі, на згубу

у стан разбойнай, хіжай зграі;

і даўнасьць – сэрца асалоду —

зьняславіць квапіцца, расьцерці,

і дух адроджаны народу

расьпяць на пляцы і усьмерціць.

І пакляліся моцна потым

каля сьвятыні на пагосьце

адпомсьціць часу за сіротаў,

за кроў, за бацькаўскія косьці.

5

Сіла клятвы, о, сіла сьвятая,

дух ваяцкі, бы птах, узьлятае:

узьлятае на крылах і кліча

войска грознага лік павялічыць.

Яно прыйдзе і стане із намі,

сіла духу дзе б’ецца крыламі,

дзе ў пякельных агнёх навальніцы

сінь крывёю гарачай імгліцца.

Яно прыйдзе шляхамі крутымі,

клятвы помнячы словы сьвятыя:

– Для цябе, беларускі народзе,

сіла збройная шчасьце народзіць;

ахрысьці на ахвярныя чыны

у змаганьні за славу Айчыны!

Аніякай навале ніколі

не скаваць, не змагчы нашай волі!

Сіла клятвы, о, сіла сьвятая,

дух ваяцкі, бы птах, узьлятае.

6

Грымяць і грымяць цягнікі

у бляску крывавых усхліпаў.

У спрыце вар’яцкім такім

трывога да шыбаў прыліпла.

Сьціраюць марозны узор

із вокан далонямі людзі.

Мігценьне агністае зор

цяпло выціскае і студзіць.

А шлях не кароткі яшчэ...

наперадзе шмат кілямэтраў.

Імчацца, здаецца, шпарчэй

калёсы наўсуперак ветру.

У воблік дрыготкай начы

вачыма ўпіваюцца воі.

Ў тугую ляцяць далячынь

і іхныя думы-настроі.

Грымяць і грымяць цягнікі

у бляску крывавых усхліпаў.

У спрыце вар’яцкім такім

трывога да шыбаў прыліпла.

7

Зышліся у грозным баі

вялікія, грозныя сілы.

Краіна на варце стаіць,

да сну анікога ня хіліць.

Да сьцежак прыцёртых прыляж,

да плітаў – часіну паслухай...

Дрыжыць пад нагамі зямля,

прыймаючы радасьць і скруху.

Расчулены месяц пасе

падзеі напятыя сутак.

Няпрошанай госьцяй прысеў

ля крыжа збуцьвелага смутак.

Тут кліча прачнуцца, устаць

сыноў дарагая Матуля

і вобраз вялікі Хрыста

да сэрца гарачага туліць:

– Зірнеце, сыночкі, з магілак сырых

на сьвет гэты Божы, на наскі!..

Малюся і плачу, каб нашай зары

ізноў не пасеклі на часткі...

8

Ні матулі, ні горкага плачу

і ня чуюць сыны, і ня бачаць,

ані сонца, ні зораў, блакіту,

ані медзі ня бачаць ракітнай.

І сьмяротны узьлёт навальніцы

не згадаецца ім, ня прысьніцца.

Прыняла іх зямліца ў пасьцелю,

вецер лісьцем курганы усьцеле.

Пракувае зязюля ураньні

пра ахвяры цяжкога змаганьня.

Неба хмары сівыя падоіць

і напоіць сыноў сырадоем...

9

Сьпеце, славы крывіцкай героі,

дух ваяцкі клянемся патроіць.

Пасьля гнеўных баёў і адплаты

прыйдуць любыя вашы дяўчаты.

Пакладуць яны кветкі жывыя,

плачам цьвіласьць курганную змыюць

і вяночкі із ружаў паложаць —

яны любасьць былую памножаць.

Росным раньнем улетку і ўвесну

прасьпяваюць вам сьлёзныя песьні:

Дзе ты, любы сокал,

дзе ты, чарнавокі?

Я цябе шукаю,

клікаю, гукаю...

Любы, адгукніся!

Ой, ды знаю, знаю...

Сорам, што гукаю...

Ты за цёмным борам

ды за сінім морам...

Любы, адгукніся!

Вернешся дадому

пад вясёлы гоман...

І у роднай хаце

стрэну я і маці...

Любы, адгукніся!

Ой, ды знаю, знаю...

Сорам, што гукаю...

У сырой ты сьпіш зямельцы,

кажа маё сэрца.

Любы, адгукніся!

Будуць дні і цалюткія ночы

гаварыць аб нядолі дзявочай.

Шчасьце з даляў сваё будуць клікаць

па усёй па краіне вялікай.

...Я-ж кахала цябе, мая радасьць...

Помніш росныя сьцежкі у садзе?

Помніш рэчку, крынічка дзе звоніць,

ты прыходзіў ды з кветкай півоні.

Хвалі беглі, каціліся ў далі,

квола кветкі-півоні гайдалі...

Ўспамінаюцца дні тыя, ночкі...

Дзе ты, кветка уцехі дзявочай?

Я-ж кахаю цябе, мая радасьць...

Помніш росныя сьцежкі у садзе?

Сьлед каханьня, цяпла не заліпне

і крывёю гарачых усхліпаў.

Сьпеце, славы крывіцкай героі,

дух ваяцкі клянемся патроіць.

10

А часамі гавораць гэтак:

«Нам сваё наймілей бывае...

Няхай восень сабе ці лета

узьвівае свой сьпеў над краем».

Ёсьць у кажнай праяве доля,

ёсьць і солад, і горкі чэмер.

Не адолець цяжкога болю,

хоць і сэрца сваё ушчэмім.

11

Хай, што хочуць, гавораць людзі, —

не такі ўжо вялікі грэх:

сяньня тое злачынствам будзе,

калі думка чыя памрэ.

Не здалее ніхто на сьвеце

красавацца, як трэба, жыць,

калі ўзьлёт ейны злосьнік-вецер

узапне на шпяні мяжы...

Чаго варта цяпер істота

у цяжкую жыцьця пару,

што наровіць, бы смоўж, употай

прысмактацца да моцных рук?

Мо’ таму й боль душу сьціскае

і спадае сьляза з вачэй?..

Дарма сяньняшні грэшнік-Каін

на ражне славу дзён пячэ!..

У мінуўшчыне – час пражыты —

думку продкі радзілі дням,

каб да сонца, крывёй абліты,

гонар Бацькаўшчыны ўзьняць.

Шанаваць, сьцерагчы нам трэба,

гартаваць і далей расьціць,

каб пад родным блакітным небам

наканованы шлях прайсьці.

Хай шпурляе крывёй навальніца,

хай няўмольныя б’юцца агні,

хоць падзем, можа стацца так,

ніцма —

кляцьве духу ня зрадзім ані.

Дык няхай і гавораць людзі, —

не такі ўжо вялікі грэх:

сяньня тое злачынствам будзе,

калі думка чыя памрэ.

12

Прыйдзем, вернемся ў родную хату

сьвяткаваць найвялікшае сьвята,

сьвята мужнасьці нашае, сілы,

што нядолю ліхую скасіла.

Маці стрэне, гасьцінна расчыніць

урачыстыя дзьверы сьвятыні.

І памолімся, палячы сьвечы,

за шчасьлівую нашую вечнасьць.

Думы новага часу і песьні

узьлятуць у блакіт паднябесься.

Менск, 1944

Віюцца чорныя дарог брыжы

...І дзе ні стань,

ні йдзі куды,

ні глянь ты,

віюцца чорныя дарог брыжы;

усьцяж іх,

сьцятая жалобным бантам,

нядоля выгінаецца;

дрыжыць

усьмешка,

выпітая часам едкім;

бы цень,

хістаецца жывы касьцяк;

і мой шкілет —

жывая долі сьведка, —

відаць,

зьлічае дні свайго жыцьця.

Сакавік 1945

На станцыі начы

Зь дзёньніка

Куды імчыш мяне, цягнік?

Спыніся, ня імчы!

Гусьцеюць жоўтыя агні

на станцыі начы...

Гавораць: «Побыту, пакуль,

няма табе нідзе»...

Адзін, як зерне на таку,

і я ў такой бядзе...

Назад – няўсьцешны паварот,

наперад – боль і сум...

Відаць, да д’ябальскіх варот

вятры душу нясуць...

Спыніся! Зыбісты міраж —

уяў шалёны скрут.

Апошніх высілкаў віраж

да шыбеніц прыгнут...

Адзін, як прывід уначы,

стаю на станцыі начы.

Навокал – сьцены і мячы

пасталі цемру сьцерагчы;

блізютка, вусьціш жуючы,

снуюць скуластыя сычы...

Грымяць магутныя ключы

ля брамаў станцыі начы.

_____

Згібей, спрахней ты, доля злая,

цярпець цябе ня маю змогі!

Няхай на суд сабе валае

за крык ратунку зьвер двухногі...

Прага, красавік 1945

Матуля любая, даруй,

што не пісаў: ліхія хвалі

юнацтва кволага зару

на ўзьлёце першым пахавалі.

Жыву, як зерне на таку...

Але-ж ня ведаеш таго ты,

як сына меншага пякуць

жыцьця суровага клапоты.

Чаму? Пытаешся, чаму...

І ня пытай: карысьці мала...

Мінуў усходнюю чуму —

на сьцежках захадняя стала

і сушыць косьці ног і рук.

1945

Да вас, суродзічы, да блізкіх і далёкіх,

праз ночы цёмныя, вятры, слату і стынь

здаля, з-пад гор – з-пад Альпаў крутабокіх,

зноў пішу і шлю свае лісты.

Вятры калышуць гукі вальсаў вечных,

а ў сэрцы б’юцца рытмы скрытных дум,

і мне здаецца, што ад сьценаў менскіх

я з вамі, любыя, на бляск зары іду.

1945

Ліст да маці

Ліст гэты, матуля, ад меншага сына,

што лечыць тугу сваю золатам лісьця...

Цяпер ані цешыць, ня вабіць чужына,

як вабіла, помню, калісьці.

Яе уяўляў я, бы нешта сьвятое,

і заўжды паклон слаў з пустэльных аддаляў.

Цяпер тую веру, што сэрца мо’ й тоіць,

аўстрыйскія ветры, відаць, разгайдалі.

Жыву між чужых я, і голас вятраны

мне штосьці гаворыць, а што – невядома...

Напэўна, пра тое, што край мой забраны,

што радасьць расьпята ля роднага дому.

Скажы мне, матуля, ці праўда ўсё гэта?

Дайсьці аніяк не магу я да ладу.

Ці праўда, што восень зьняважыла лета,

што песьні украдзены з нашага саду?

О, чуў я, матуля, што ўчора ураньні

сяброў ахрысьцілі на вечны спачынак,

што хворага брата на голым майдане

крывая асіна зь сям’ёй разлучыла.

Сказалі вятры мне, што ліха ўсіх лашчыць —

братоў і сясьцёр, і сяброў-аднагодак;

што усе аж да поўначы ходзіце нашча

ля рэчак крывёю апырсканых водаў.

Адведаць Цябе не магу я сягоньня,

а слову, якім-бы яно ні было там,

нялёгка дайсьці да спустошаных гоняў

і ўняць іхны плач і штодзённы твой клопат.

Ня плач, ня журыся! Даруй свайму сыну,

што лечыць тугу пакуль золатам лісьця.

Цяпер ані цешыць, ні вабіць чужына,

як вабіла, помню, калісьці.

Зальцбург, кастрычнік 1945

Перада мной – прастор нябёс,

чужы, халодны і нялюбы.

Які-ж вар’ят сюды прынёс

мяне на зьдзек людскі, на згубу?

І сам ня ведаю таго,

зь якой удачы ці няўдачы

пакінуў пах сваіх лугоў

і сьлёзы матчынага плачу.

Адно цяпер – пад шум і сьвіст,

калі цягнік імчыць кудысьці,

прашапацеў пажоўклы ліст

сакрэт няспраўджанага выйсьця...

_____

Мінуў аўстрыйскі далягляд

і неба шэрага аблокі...

Я чую: сьвежая ральля

мне беларускім пахне сокам.

Зальцбург, кастрычнік 1945

Пяскі дарог, і лісьцяў медзь,

дарог лукатыя аборкі...

Я прыплаціў-бы, каб ня мець

іх на віду і ў думах горкіх.

Сумуюць родныя палі,

ідуць, як шлях ідзе малочны.

Усьмешкай восеньскіх калін

глядзяць братоў сівыя вочы...

Палі, вазёры і лясы —

на сотні сотняў кілямэтраў.

З чужой зямлі бяздомны сын

паклон ім шле на крылах ветру.

Да іх, туды – за небасхіл,

дзе нарадзіўся, рос і вырас,

я панясу свае грахі

і сьпеласьць дум, і сьпевы ліры.

Зальцбург, кастрычнік 1945

Жалобная струна

Нялёгка сяньня пішуцца лісты,

і словы глейкім сумам наліліся.

Упаў на грудзі зломаны кастыль

і рану цяжкую у сэрцы высек...

Глыбокая і прыкрая яна,

няўгойная, як модна ні залечвай...

Дрыжыць лістоў журботная струна

па ростані і няблізюткай стрэчы.

І ростані, здаецца, ня было,

ня бачыліся з роднымі у хатах.

На вотшыбе, за спаленым сялом,

разьвітваліся з шумам хвой кашлатых.

І кленчылі, падходзячы да меж,

перад апошнім – блізкім – кілямэтрам.

Пахрышчаныя бурамі, суцьмеж

хрысьціліся і кланяліся ветру.

Пакінутае – курчыцца у сьне,

спатканае – наровіцца ад сыці...

У прадзіве па страчанай вясьне

навошчаныя гневам звоняць ніці.

Прыслухаешся – сочыва крыві,

пругкія хвалі і жывыя пульсы.

Ды чым і як жывульку ні жыві,

выпростваюцца мінусы і плюсы...

1945

Ліст да сястры

Сястрыца родная, паклон ад брата.

Я вельмі ўсьцешаны, што ты жывеш...

Прыклей на браме каля нашай хаты

крывёй напісаны мой сьціплы верш.

Няма ў ім радасьці, няма і жарту —

такім мне выдаўся сягоньня сьвет...

Найлепш ягоную узважыць вартасьць

вам крытык ведамых табе газэт.

Ён першым лекарам быў песьняў-думаў

і знаўцам вывіхаў мае касьці...

Такога іншага у справе глуму

з табой ня здолеем нідзе знайсьці.

Стаю вось тут я каля сьценаў замку,

у нас – асеньняя цяпер пара...

Трымайся, любая, мацней за клямку,

каб злодзей вынесьці ня змог дабра.

Прымі вось гэтую маю параду,

кажу ад шчырае табе душы.

Калі-ж душу тваю суседзі ўкрадуць,

ў лісьце адказным мне хутчэй пішы.

Вярнуся, любая, да вас ня госьцем,

пад неба роднае вярнуся жыць.

Павесім раніцаю на пагосьце

ручнік скрываўлены твой на крыжы.

На папялішчы мы зьбярэмся дзікім,

чужыя зводнікі дзе ладзілі таргі.

Браты і сёстры у той дзень вялікі

зьбяруцца ўсе у дом свой дарагі.

На стол кляновага паставім соку,

пакроім радасьцяй тугу і сум.

Сьмяяцца будзе вечар сінявокі,

зарой цалуючы палёў красу.

Такой ня ведала бяседы ў хаце,

такога сьветлага ня знала дня

ні наша бедная калісьці маці,

ні наша блізкая крыві радня.

Пакуль-жа, родная, паклон ад брата!

Я вельмі ўсьцешаны, што ты жывеш...

Прыклей на лішцьве каля нашай хаты

крывёй напісаны мой сьціплы верш.

1945

О родны край

Са мною ты на яву і у сьне,

мой родны край, блізкі і блізка...

Табой жыву. Малюся, як вясьне.

Ты – песьняў-дум найлепшая калыска.

Нідзе, я ведаю, сябры, нідзе

ня знойдуць лепшага у сьвеце вочы.

О родны край! Куды мой шлях вядзе —

у бок паўдзённы ці паўночны?

Ўпаду ад сьпёкі я, ўпаду, памру,

мароз душу маю ад цела прыме.

Не прывядуць шляхі к дабру,

калі сустрэнуцца у Рыме.

Кірунак захадні – зусім чужы,

усходні гэтакі ж. Усе чужыя.

Над першым навальніца ўсё дрыжыць,

па-над другім зьвяр’ё начамі вые.

О родны край! Цяпер мая рука

навотлег адшпурне чужую вушчунь.

Са мною ты, і шлях на твой наказ

паволі ўжо ідзе да родных пушчаў.

Зальцбург, лістапад 1945

Апошняя малітва

Яшчэ раз кленчу я ля сьценаў Храма:

– О Божа, Валадар зямлі, скажы Ты,

чаму ізноў каля Сьвятое Брамы

жывое цела бачым на крыжы тым?..

На пліты мармуровыя сьцякае

кроў сьвежая із ран балючых...

Пустэльнік помсьлівы – раскольнік-Каін —

чало сьціскае ўжо вянком калючым.

Па-над бажніцамі, над купаламі

у стоме чорныя стварэньні кружаць.

Няверцы прышлыя у грэшнай краме

ля ног згінаюцца халодным вужам...

Нялюдскі танец свой згібеньне грае

на струнах д’ябальскіх да сьлёз, да ўмору...

Хіба ўжо гэтакая доля Краю,

табой ахрышчаная ў момант створу?

Ўпаду лепш сам я каля сьценаў Храма,

і там апошняя малітва будзе:

«Браты і сёстры, пад Сьвятою Брамай

зямлёю роднаю прыкрыйце грудзі!»

Лістапад 1945

Адцьвіла маіх надзеяў ружа

і, напэўна, больш не зацьвіце.

Выгінаецца халодным вужам

зманлівасьць былых уцех...

На шляху няспраўджанае дзеі

прыпынілі дні маю хаду.

Дзе-ж вы, дзе, квяцістыя надзеі —

солад хмеліва юнацкіх дум?

Не спаткаю вас і не адчую,

хоць і часта сьніцца маладосьць.

Ні душы, ні цела не расчуліць

выпадковы у пакоі госьць...

1945

Вялікія шэльмы

Станіславу Станкевічу

У маленстве чужыя казалі,

і яно не забудзецца, мусіць,

што экзотыка нейкай Казані

прыгажэй ад лясоў Беларусі.

Я ня ведаю, можа, здалося,

што душа абліваецца воцтам,

але помню: у жоўтую восень

маё сэрца сьціскалася моцна.

І ружовае сталася чорным,

няпрыемным і прыкрасным вельмі.

Я-ж ня думаў, што ў краі вазёрным

ёсьць такія вялікія шэльмы...

Нямеччына, 1945

Веру я ў сілу сілаў,

веру самому сабе.

Веру, што ты расьціла

шчасьце у барацьбе...

Веру: яно ня выйшла.

Кажуць: яго няма...

Грэшнік цяпер калыша

шчасьце і наша імя.

Веру, што дзень кароткі,

веру, што ноч ня дзень.

Ведаю: нашы продкі

верылі веры надзей.

Веру, што верым, верым,

верым у веру вер.

Нам расчыняюцца дзьверы,

хцівы двухногі зьвер!

1945

ЗЬВЕР ДВУХНОГІ

Паэма

Сьветлай памяці тых,

што загінулі за сьвятую веру ў няўміручасьць

Бацькаўшчыны-Беларусі.

Аўтар

Праўду-ж горкую пазнаў я позна,

вельмі позна,

пакарала-ж мяне кара Бога

вельмі грозна!

Сафокл

1

Ападалі пялёсткі маку

на далоні каляных рук...

Шмат разоў чалавек аплакаў

спадзяваньняў сваіх зару,

і была яна рэдкай госьцяй

на нішчымным куце пары,

хоць малілі усе да млосьці

наймудрэйшыя знахары...

Сьцігавала хаду няўдача

на пякельным жыцьця таку,

і каціліся сьлёзы плачу

на ляшчоткі цяжкіх пакут.

Пад счарнелаю пусткай ночы

нылі тупа суставы ног,

усьміхаўся рабінавы почат

на крутыя шляхі дарог.

А віліся яны далёка —

у нязнаны, як доля, сьвет...

Застывалі глухія крокі

на калючай, як шкло, жарсьцьве.

Упляталі у песьні пушчы

балацяны спакой тугі,

як нядоля на сьпінах вушчунь

заціскала вузлом тугім.

Заціскаўся, тужэў... Ніколі

і ні разу нідзе ня мяк...

І цяпер боль той сэрца коле,

а прысьніцца, бывае, так:

расьцьвіталі пялёсткі маку,

і браты на далонях рук,

каб ніхто не стагнаў, ня плакаў,

падымалі да зор зару...

2

Ападаюць пялёсткі маку

на далоні каляных рук...

Чалавек не падаў і знаку,

калі сплямілі дні зару,

але, сьціснуўшы скулы сківіц,

закусіў да крыві тугу,

каб ня вырваўся плач крыклівы

са зьмярцьвелых, халодных губ.

Яму-ж лепей упасьці ніцма

на скрываўлены груд сівы,

як згінацца лазою ніцай

перад зьдзекам і нема выць.

Не згінаўся яшчэ нідзе ён,

і цяпер, калі тлее сінь,

хто пасьмее сваю надзею

са згінотаю дзён мясіць?

Вуглянее ля сьцежак слава...

Спадзяваньні – скупыя сны.

Хто-ж пакрыўдзіў і так зьняславіў

няўміручасьць людской вясны?

3

На скрыжаваньні – тры крыжы,

усе ад даўнасьці сівыя,

над імі ў споласе дрыжыць

прамень зары... Журботна вые

вільготны подых. Ля ракі,

на камяністым плыткім плёсе,

вартуе, сеўшы, сьцень ракіт

сівая, згорбленая восень.

Зыбае плынь луску ляшча,

затокі мшысты бераг мые,

і рэжа косамі плюшчай

чароту выгнутыя шыі,

і плачуць мройныя кусты

калін, нячэсаныя вербы,

што неўзабаве ўбор густы —

прыпынак ценявы, дзе зьвер быў, —

руды аголіць лістапад

і замяце у кут-зацішак,

ці мо’ ракі шумлівы спад

на хвалях век іх закалыша.

Хінецца, горбячы свой стан,

вятрамі высмактаны блёкат.

Сьцякае з жоўтага ліста

каля карчоў бусьліны клёкат...

І шэлест гнецца у лісьці,

пачуўшы музы гэтай гукі,

разьмяк расчулены і сьціх

ад стомы мляўкае ля сука.

Над полем вораным здалёк —

празь цьвіль смугі ліпкой —

аднекуль

бруіцца днёў самотных клёк —

адменны пах расьлінных лекаў,

паволі сочыцца, ідзе

да міражоў, дзе сьветлацені

прадуць на восеньскай градзе

уток крылатых лятуценьняў...

І толькі зрэдзь яны адны,

нібы наструнены рукамі,

віхры пругкія – бягуны —

клубкамі коцяцца пад камень

і вырываюцца адтуль,

і да крыжоў імкнуцца бліжай,

кранаюць дрэва наляту

і пыл на грывы свае ніжуць.

І пахне хмеліва зямлі,

і журавы на поўдзень з хаты

нясуць, бы тыя караблі,

на крылах клопат свой багаты,

спакой азёрнае тугі

нясуць у край чужы і небыт,

нялёгка безьліч міль тугіх

адольваць зорным шляхам неба!

Мінаюць шэрыя папар

і рунь азіміны із болем:

да пуху іхняга прыпаў

знаёмы, родны водар поля.

Мінаюць гомельскі блакіт

і накіп воблачнага цэду...

Паўдзённай сьпёкі воск плаўкі

плыве птушыным сьвежым сьледам.

Гавораць шэрыя чужым,

што ў нас зь вясной сябруе восень,

што па нябожчыцы-мяжы

палёў вятры цяпер галосяць,

і сьведкі даўнасьці жывой —

крыжы, бы тыя вартавыя,

стаяць маўкліва... Хмар сувой

даўно цяпло над імі выеў...

4

Якое сьвету хараство!

На харастве – цьмяныя плямы.

Чыя-ж рука цудоўны Створ

пад сонцам мурзае вуглямі?

Якія контуры на тле

сьвятла выростаюць і рысы?

Яшчэ ня ўмёр, яшчэ ня стлеў

зарою высыпаны прысак...

Жыве ён... Курчыцца апад

красы ля брам ліхіх суцьмежжа.

Хто-ж гэта зноў, мой родны брат,

сады упокат хціва рэжа?

Чые-ж віднеюцца яшчэ

і ткуцца гэтак сілуэты?

Ці не касу сваю Кашчэй

над галавой заносіць сьвету?

І краем правага пляча

сьпірае збоі хмар гарбатых?

А мо’ гатуе стравы чар

сваіх магутная Гэката?

Ліняе сьвету хараство,

мяняе колеры і блікі...

Глядзіць вачыма зораў Створ

на вобраз Януса двухлікі...

5

Дымяцца хмары. Неба край

у нявыразным нейкім русе.

Даўно ўжо Лысая гара

вяшчуе глум на Беларусі.

Глыбока ў ейную душу

упіўся чорны кіпець госьця...

Жалобу дня прыблудны шум

кляймом азначыў на пагосьце...

Над ім – у посягу згібень —

накшталт мангольскага узору

гараць на выкутым ілбе

крывёй палуджаныя зоры...

І стогне Лысая гара:

як тую кроў крывёю сьцерці?

Галосіць нема родны Край

у танцы выскаленай сьмерці.

Густыя воблакі працяг

нябёс і край зары задзьмулі.

Вільготным клёкатам бацян

на языку мазоль намуляў,

заплюшчыў вочы, болю зло

у пух скупы угнула голаў,

упаў скамечаным вузлом

на гузякі карэньняў голых.

Рыпелі тупа косьці дрэў,

а вецер ліпу гнуў і гушкаў.

– Скажы, дзядунька, не памрэ

ад болю скурчаная птушка?

– Ды не, унучак, аджыве,

але-ж нядобрая прыкмета...

Зірні, часамі у траве

няма яго цыбатых дзетак?

– Няма, дзядунька, анідзе...

А хіба ёсьць у птушак дзеці?

– А як-жа. Мусіць, у гнязьдзе

іх забаўляе сьпевам вецер...

Дымяцца хмары. Неба край

у нявыразным нейкім русе.

Напэўна, Лысая гара

вяшчуе глум на Беларусі.

6

На грудзе выгану рудым

акачанеў падбіты бусел.

Шчыпаюць корань лебяды

лятою змораныя гусі.

Туга спанатрыла гусей,

і вартаўнік прыжмурыў вока:

ці выган посны напасе

усіх прад выраем далёкім?

Ці уратуе пух густы

ад зябкай плыні цела дзічы?

А мо’, як бусла, пад кусты

прыгорнуць хвалі роднай Пцічы?

І мо’ дарэмна ля уструг,

вазёр палескага балота

чакае – блізкая нутру —

гусей асмужаная лотаць?

І спогад точыць мозак іх,

і ім такое нават сьніцца,

што усьміхнуцца на куп’і

’шчэ беларускія брусьніцы,

і прыме ветліва у стан

радню спагадлівая плойма...

Абмые Прыпяць на хвастах

ляты завільжаную пойму.

Аж тупат нейчае хады

на хвалі пасьці іх прымусіў.

Застаўся корань лебяды

у дзюбе шчупленькае гусі.

7

Галосяць роспачна вятры.

І, нема стаўшы ля дарогі,

глядзіць зьняважліва на тры

сьвятыя сымбалі двухногі...

Каго-ж убачыў я? Пажджы...

Згадай, дагодлівая памяць,

пакуль раптоўныя дажджы

і цемра постаці ня сплямяць!

Увагі-ж вобраз гэты варт:

ў вітрынах славіўся ружовых...

Але чаму ягоны твар

тупымі зморшчкамі пажован?

Мо’ гэта здань? А можа сон

на вочы скінуў вэлюм шэры?

Чаму-ж ён чорнае крысо

падняў на вузкі лысы чэрап?

Калі-ж прыйшоў сюды і скуль?

Якія ў думках мае дзеі?

Пазнаў па цені на пяску

намер злачынны ліхадзея...

Хавай-жа твар свой, сьцеражы...

Душа і сам ты у палоне.

Паслухай, неба як дрыжыць

ад гневу нашых Сцыпіёні.