Текст книги "Krzyżacy, tom drugi"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 31 (всего у книги 36 страниц)
Krzyżacy– Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, założony w czasie krucjat (ok. 1191), po upadku Królestwa Jerozolimskiego usiłował stworzyć sobie państwo w Europie na ziemiach pogańskich Prusów i na terenie Litwy.
zrazu(daw.) – z początku.
knecht(daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
blanki– zwieńczenie muru obronnego.
wygolona głowa– mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego.
suknia– szata, ubiór.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
Szomberg– nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
Markwart von Salzbach– komtur krzyżacki, ścięty przez wielkiego księcia Witolda po bitwie pod Grunwaldem, ponoć za krzywdę wyrządzoną Birucie. Pikanterii sprawie dodaje fakt, że Markwart von Salzbach był wieloletnim doradcą Witolda i współuczestnikiem bitwy nad Worsklą.
terminy(daw.) – wydarzenia, zwł. niepomyślne.
łupki– odłupane kawałki drewna, często wykorzystywane jako prowizoryczne usztywnienie złamanej kończyny.
na współkę– dziś popr. wspólnie bądź na spółkę.
zgrzebny– utkany z grubego, szorstkiego płótna.
zapieniony– piana toczona z pyska psa jest objawem wścieklizny.
przeto(daw.) – więc, zatem, toteż.
graf—tytuł szlachecki w dawnych Niemczech i w krajach od nich zależnych.
skomorocha– wędrowny śpiewak a. aktor, zwł. słowiański.
rad(daw.) – zadowolony.
pleczysty(daw.) – o szerokich plecach, silny.
grochowiny(daw.) – słoma z wymłóconego grochu.
jąć(daw.) – zacząć.
tedy(daw.) – więc, zatem.
kęs czasu(daw.) – długo.
lubo(daw.) – chociaż.
niedojda– tu: niedorozwinięta.
nie masz(daw.) – nie ma.
bękart– dziecko poczęte poza małżeństwem.
buhaj– byk.
ciżba(daw.) – tłum.
posoka– krew.
kierz(daw.) – krzak.
odyniec– samiec dzika.
razić(daw.) – uderzać.
między Krzyżaki– dziś popr.: między Krzyżakami.
kuna– tu: obręcz.
ćmić– zaćmiewać, zasłaniać.
nowicjusz– osoba przygotowująca się do wstąpienia do zakonu.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
tu czuć siarkę– zapach siarki symbolizował piekło.
jeno(daw.) – tylko.
knecht(daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
niepodobna(daw.) – niemożliwe, nie da się.
snadnie(daw.) – łatwo.
rad(daw.) – chętnie.
zali(daw.) – czy.
niski(daw.) – zły, podły, nie zasługujący na szacunek.
walny– mający decydujące znaczenie.
nieodzowny– niezastąpiony.
tedy(daw.) – więc, zatem, wówczas.
zasie– dizś popr.: zaś.
jeno(daw.) – tylko.
żywo(daw.) – szybko.
popoić(daw.) – upić.
niedojda– niedorozwinięta.
wielki szpitalnik– urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski.
na karb(daw.) – na odpowiedzialność.
kapituła– rada sprawująca władzę w zakonie.
folgować(daw.) – traktować łagodniej.
chuć(daw.) – żądza.
Duch Światłości– być może Sienkiewicz czyni tu aluzję do imienia Lucyfera, pochodzącego od łac. lux ferrens, niosący światło.
wielki szpitalnik– urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski.
Janusz I Starszy (Warszawski)– (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
warchoł– siejący zamieszanie hulaka a. przestępca.
przechodzić(daw.) – przekraczać.
Ziemowit IV– (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.
samosześć(daw.) – w sześciu ludzi.
Ziemowit IV– (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.
Władysław II Jagiełło– (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
rad(daw.) – zadowolony.
jeno(daw.) – tylko.
stropić się– wpaść w zakłopotanie, stracić pewność siebie.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
odjąć(daw.) – zabrać.
knecht(daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
rozgłośny(daw.) – głośny, znany.
poczytać(daw.) – uznać.
zali(daw.) – czy.
karmia– dziś popr.: karma.
kasztel(daw.) – zameczek, niewielka twierdza.
piędź– dawna miara długości, ok. 18–22 cm.
wżdy(daw.) – przecież.
wiano(daw.) – posag.
tedy(daw.) – zatem.
onego(daw.) – tego.
przeto(daw.) – więc, zatem, toteż.
szranki– ogrodzenie placu na turnieju rycerskim.
rękojmia(daw.) – poręczenie, gwarancja.
szranki– drewniane ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku.
wprzód(daw.) – wcześniej, dawniej.
możny(daw.) – potężny.
mizerykordia– (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych.
odjąć się– tu: uratować się.
gonić na ostre– pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie.
Zawisza Czarny z Garbowa– (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
ułomek(daw.) – słabeusz.
jakośwa(daw.) – jak żeśmy.
godnie(daw.) – porządnie, solidnie.
w wigilię(daw.) – w przeddzień.
włodyka– rycerz, zwł. biedny lub bez pełni praw stanowych.
chramać(daw.) – kuleć, przen. nie radzić sobie.
boisko– tu: plac boju.
Janusz I Starszy (Warszawski)– (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
Anna Danuta– (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
chycić– dziś popr.: chwycić.
zali(daw.) – czy.
tedy(daw.) – więc, zatem.
jeno(daw.) – tylko.
uradzać(daw.) – radzić, rozmawiać.
onej(daw.) – tej.
truchła(daw.) – trumna.
kasztel(daw.) – zameczek, niewielka twierdza.
zadżgali– dziś popr.: zadźgali.
wolej(daw.) – lepiej.
pątlik– siatka do podtrzymywania włosów.
Janusz I Starszy (Warszawski)– (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
wedle(daw.) – według.
nie był w możności(daw.) – nie miał władzy.
pierwej(daw.) – wcześniej.
kajać się– tu: wyrażać żal za grzechy.
Anna Danuta– (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
krużganek– zadaszenie z kolumnadą obiegające budynek bądź jego wewnętrzny dziedziniec.
czeladź(daw.) – służba.
wykusz– część budynku wystająca z fasady a zaczynająca się na pewnej wysokości nad ziemią.
potnieć– dziś: pocić się.
ozwać się(daw.) – odezwać się.
szranki– ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski a. pojedynek.
jagody(daw.) – policzki.
szmelcowanie– metoda konserwacji metalu, polega na kilkakrotnym pokryciu go olejem jadalnym i każdorazowo wypaleniu. Powstaje wówczas twarda, szklista powłoka.
Fryza. Fryzyjczyk– mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
skórznie(daw.) – wysokie, skórzane buty.
zadni(daw.) – tylny.
tępa podkowa– autentyczny herb: złoty krzyż pod białą podkową na niebieskim tle.
toporzysko– drewniana rękojeść topora a. siekiery.
następować(daw.) – atakować.
nasamprzóda. najsamprzód(daw.) – najpierw.
paliców– dziś popr.: palców.
zdarzyć– tu: obdarzyć.
chmyz(daw.) – słabeusz (często stosowane do zwierząt).
żywo(daw.) – szybko.
czeladź(daw.) – służba.
puklerz– okrągła, wypukła tarcza.
dosięże– dziś: dosięgnie.
bark– ramię.
trójgrany(daw.) – o trójkątnym przekroju.
mizerykordia– (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych.
krzepkość(daw.) – siła.
fechtunek(z niem.) – szermierka.
sztych– pchnięcie.
lubo(daw.) – chociaż.
zapamiętać się(daw.) – zamyślić się a. zająć jedną rzeczą, nie zwracając uwagi na nic innego.
raz(daw.) – cios.
wraz(daw.) – zaraz, jednocześnie.
pomiarkować(daw.) – zorientować się, zauważyć.
opona(daw.) – zasłona.
tercja– jedna z godzin liturgicznych, sygnalizowanych kościelnymi dzwonami, ok. 9.00 rano.
wota– tu: śluby, ślubowania.
wydążyć(daw.) – zdążyć, nadążyć.
godniej– tu: lepiej.
odjąć(daw.) – zabrać.
szkarłatny– ciemnoczerwony.
łacniej(daw.) – łatwiej.
próżno(daw.) – bezskutecznie.
Janusz I Starszy (Warszawski)– (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
zaprzeć się– zaprzeczyć, nie przyznać się.
rozjuszyć(daw.) – rozwścieczyć.
jeno(daw.) – tylko.
nierad(daw.) – niechętny.
tedy(daw.) – więc, zatem.
odstąpić– odejść od kogoś.
zadżgał– dziś popr.: zadźgał.
pewnikiem(daw.) – na pewno.
onę(daw.) – tę.
nuż(daw.) – szybko i gwałtownie (wykrzyknienie).
bogdaj(daw.) – chociaż.
bez przestanku(daw.) – bez przerwy.
samowtór(daw.) – tylko we dwóch.
tęższy(daw.) – silniejszy.
głową nałożyć– zginąć.
żywie(daw.) – żyje.
wszędy(daw.) – wszędzie.
kasztel(daw.) – zameczek, niewielka twierdza.
wieczerza(daw.) – kolacja.
roków(gw.) – lat.
wedle(daw.) – według.
prawo kanoniczne– prawo kościelne.
starszy(daw.) – tu: przełożony.
dziedzina(daw.) – ziemia, gospodarstwo, dziedzictwo, coś, co się dziedziczy.
po próżnicy– na darmo.
opat– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
hoży– zdrowo wyglądający, urodziwy.
rozpatrzyć się(daw.) – rozeznać się.
rad(daw.) – zadowolony.
włość(daw.) – posiadłość.
mozoł– trud, wysiłek.
spłonąć(daw.) – zaczerwienić się.
żeniaty– dziś popr.: żonaty.
wprzód(daw.) – najpierw, wcześniej.
dla– tu: ze względu na.
wprzódy(daw.) – wcześniej.
kaleta– noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze lub inne drobiazgi.
szelma– osoba sprytna a nieuczciwa.
odrwić(daw.) – oszukać.
maństwo(daw.) – posiadłość, zarząd; od man– lennik, hołdownik.
prawy(daw.) – prawdziwy.
jeno(daw.) – tylko.
kapituła– rada sprawująca władzę w zakonie.
na stronie– obok, tu w sensie: neutralni.
rojny(daw.) – liczny.
niepośledni(daw.) – nie byle jaki.
Janusz I Starszy (Warszawski)– (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
Anna Danuta– (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Ziemowit IV– (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.
Aleksandra Olgierdówna– (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
zali(daw). – czy.
komtur– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
niechybnie(daw.) – na pewno.
odwłoka(daw.) – zwłoka.
wszak(daw.) – przecież.
na współkę– dziś popr. wspólnie bądź na spółkę.
niezwalczony– niepokonany.
Spytko z Melsztyna– (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
wodzić(daw.) – prowadzić.
knecht(daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
kociełek– dziś popr.: kociołek.
gorzeć(daw.) – palić się.
wedle(daw.) – obok.
zawdziać(daw.) – przywdziać, ubrać.
prawy(daw.) – prawdziwy.
kabłączasty(daw.) – krzywy, wygięty w kabłąk.
niewyprawny(daw.) – z niewyprawionej skóry.
skończyć– tu: umrzeć.
zmóc(daw.) – pokonać.
sadźa. szadź– biały osad powstały z zamarzniętej mgły.
niemocen(daw.) – słaby, chory, pozbawiony sił.
płowy(daw.) – o włosach: jasny.
gardlany– dziś popr.: gardłowy.
wzwyczaić się(daw.) – przyzwyczaić się.
matactwo– oszustwo, kłamstwo, wybieg.
Jan Luksemburski– (1296-1346), król Czech od 1310, zginął w bitwie pod Crécy. Źródła podają, że był wtedy niewidomy, a walczył przywiązany do dwóch rycerzy.
rad(daw.) – zadowolony.
blanki– zwieńczenie muru obronnego.
cekhauz(z niem.) – arsenał, zbrojownia.
począć(daw.) – zacząć.
halebardą– dziś popr.: halabardą.
mór(daw.) – zaraza.
Herr Jesus!(niem.) – Panie Jezu
bywaj(daw.) – okrzyk żądający przybycia, zwł. w chwili niebezpieczeństwa.
luty(daw.) – groźny, srogi.
któren– dziś popr.: który.
rad(daw.) – zadowolony.
rybitwa(daw.) – rybak.
grobla– wał ziemny przecinający jezioro bądź bagno, usypany w celach komunikacyjnych.
okrąglak– okorowany pień drzewa.
młakach– teren podmokły.
niepodobny(daw.) – niemożliwy.
przeto(daw.) – więc, zatem, toteż.
bawić(daw.) – przebywać.
o ziem– dziś popr.: na ziemię.
prawić(daw.) – mówić, opowiadać.
poczesny– tu: szanowny.
zdrożyć się– zmęczyć się drogą.
cięgiem(daw.) – ciągle.
jąć(daw.) – zacząć.
Anna Danuta– (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
dwie połowie– dziś popr.: dwie połowy (pozostałość tzw. liczby podwójnej).
niepośledni(daw.) – nie byle jaki.
Fryza. Fryzyjczyk– mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
udać się(daw.) – spodobać się.
łgać(daw.) – kłamać.
tur– wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
jeno(daw.) – tylko.
wiano– posag.
komes– tu: wyższy urzędnik.
chudopachołek(daw.) – niezamożny szlachcic.
kasztelan– średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
szczebrzuch– słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem ”brzeszczot”.
zali(daw.) – czy.
pofolgować(daw.) – potraktować łagodniej.
nie stanie(daw.) – nie będzie więcej.
bez pochyby(daw.) – niechybnie, na pewno.
krzypota(daw.) – kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba.
ostali(daw.) – zostali.
wonczas(daw.) – wówczas, w tym czasie.
nad raniem– dziś popr.: nad ranem.
wedle(daw.) – według.
rozjadło(daw.) – rozjuszyło, wprawiło we wściekłość.
kniaź– książę.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim– (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
któren– dziś popr.: który.
naleźć– dziś popr.: znaleźć.
by– tu: choćby.
nastawać(daw.) – upierać się przy czymś, domagać sie czegoś.
cnić się(daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
tedy(daw.) – więc, zatem.
opat– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
Przemysław Oświęcimski– (ok. 1365–1406), książę cieszyński, zginął zamordowany w podróży. Kronika Długosza podaje błędną datę zajścia (1 stycznia 1400) lepiej, bo z dokładnością do miesiąca, dopasowaną do czasu akcji powieści.
opat– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
laga– laska, kij.
Przemysław I Noszak– (ok. 1336–1410), książę cieszyński, bytomski i siewierski.
Jan II Raciborski, zwany Żelaznym– (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380.
Jerzy Chrzan– morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzekucji.
nasadzić(daw.) – nasłać.
niedziela(daw.) – tydzień.
nieprzezpieczno(daw.) – niebezpiecznie.
godnie(daw.) – porządnie, solidnie.
kasztel(daw.) – zameczek, niewielka twierdza.
następować(daw.) – atakować.
zatraceny(z czes.) – zatraceni, skazani na potępienie (przekleństwo).
proga– dziś popr.: progu.
ćwiek– gwóźdź.
wadzić(daw.) – przeszkadzać.
łacniej(daw.) – łatwiej.
zlisić(daw.) – zrazić, zniechęcić.
w rzeczy(daw.) – w rzeczywistości.
inak(daw.) – inaczej.
jagody(daw.) – policzki.
nierad(daw.) – niechętnie.
światami chodzić(daw.) – daleko podróżować.
tyny(daw.) – ogrodzenie, tu: mur.
powsinoga(daw.) – włóczęga.
jucha(daw.) – krew, tu jako przekleństwo.
zyszczeć(daw.) – zyskać.
siła(daw.) – wielu.
chwacki(daw.) – śmiały, dzielny.
bogdaj– oby (od: Boże, daj).
widny(daw.) – tu: widoczny.
razić(daw.) – uderzać.
mowny(daw.) – gadatliwy.
zabaczyć(daw.) – zapomnieć.
krzynę(daw.) – trochę.
ugwarzyć(daw.) – porozmawiać.
gotować się(daw.) – przygotowywać się.
drzewiej(daw.) – dawniej.
statut– dokument spisujący prawa.
wżdy(daw.) – przecież.
następować(daw.) – atakować.
przygodzić się(daw.) – przydarzyć się.
buława(daw.) – broń o kulistej głowicy.
czeladź(daw.) – służba.
starunek(daw.) – staranie, opieka.
przezpiecznie(daw.) – bezpiecznie.
zahaczyć– tu: skreślić, zrezygnować z niego.
szpylman(z niem.) – grajek.
pewnikiem(daw.) – na pewno.
dziać(daw.) – strzelać z łuku bądź z kuszy.
pątlik– siatka do podtrzymywania włosów.
kordzika. kord– krótki miecz.
okulbaczyć(daw.) – osiodłać.
przodowa izba(daw.) – pomieszczenie od frontu.
kord– krótki miecz.
somsiedzkum– dziś popr.: po sąsiedzkum.
mir(daw.) – pokój.
rychło(daw.) – wkrótce.
pierwej(daw.) – najpierw.
drzewiej(daw.) – dawniej.
chudoba– skromny dobytek.
odmówić(daw.) – namówić do porzucenia dotychczasowego miejsca pracy a. przebywania.
niepomiernie(daw.) – bardzo.
wiano(daw.) – posag.
somsiedzi– dziś popr.: sąsiedzi.
paliwoda(daw.) – człowiek gwałtowny i/lub lekkomyślny.
krzynę(daw.) – trochę.
każden– dziś popr.: każdy.
zdzierżyć(daw.) – dotrzymać.
zmóc(daw.) – pokonać.
kamień– dawna jednostka wagi, nazwa pochodzi od kamieni będących częścią żaren.
obora– dawniej także: dziedziniec.
rzechoczesz– dziś popr.: rechoczesz.
czysty– prawdziwy (por. „czysty zysk”).
zapusty(daw.) – karnawał, przebierańce.
opatrzyć się(daw.) – zorientować się.
począć(daw.) – zacząć.
śwarny(daw.) – ładny.
przychówek– potomstwo.
warować się(daw.) – strzec się, chronić się, pilnować się.
przygrażać– dziś popr.: wygrażać.
pątlik– siatka do podtrzymywania włosów.
buchasty(daw.) – bufiasty, szeroki.
k'sobie(daw.) – do siebie.
na hak przywieść(daw.) – złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego.
miarkować(daw.) – myśleć.
modry(daw.) – niebieski.
boćkać(daw.) – całować.
do dnia(daw.) – rano.
alkierz(daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.
pożoga(daw.) – pożar.
wyprawić(daw.) – urządzić.
Kazimierz Wielki– (1310–1370), ostatni król Polski z dynastii Piastów (od 1333), znacząco poprawił sytuację gospodarczą kraju i standardy cywilizacyjne.
rezolutny(daw.) – śmiały, zaradny.
głownia– palący się lub spalony kawałek drewna, tu: pochodnia.
przeor– przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny.
opat– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
Jan II Raciborski, zwany Żelaznym– (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380.
wagant– śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.
mdły(daw.) – słaby.
szpylman(z niem.) – grajek, aktor.
przygodzić się(daw.) – przydarzyć się.
opat– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
zali(daw.) – czy.
rozsierdzić się(daw.) – rozzłościć się, rozgniewać.
terminy(daw.) – sytuacje a. wydarzenia niepomyślne.
Aleksandra Olgierdówna– (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
siła(daw.) – wiele.
rodzona– siostra.
osobliwy(daw.) – szczególny.
zachowanie(daw.) – poważanie, cześć, szacunek.
przezpiecznie(daw.) – bezpiecznie.
zapłonić się(daw.) – zaczerwienić się.
po pytaniu(daw.) – po prośbie, na żebry.
Maćków(daw.) – Maćka, Maćkowy.
pielesze(daw.) – dom, strony rodzinne.
Boruta– diabeł z polskich legend, związany z Łęczycą.
rad(daw.) – chętnie.
alkierz(daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.
polepa(daw.) – gliniana podłoga.
tur– wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
mechera(daw.) – pęcherz.
zawalidroga– osoba sprawiająca kłopoty.
dżdże(daw.) – deszcze.
któren– dziś popr.: który.
puszyć– tu: pokazywać.
kostur– kij podróżny, laska.
czeladź(daw.) – służba.
gorze(ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
kosołapy(daw.) – o krótkich rękach.
bezera(daw.) – łąjdak, niegodziwiec.
smolarz– człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny.
duchem(daw.) – szybko.
radzi(daw.) – chętnie.
cóżeś zacz?(daw.) – kim jesteś?
budnik– człowiek mieszkający w „budzie”, tj. w szałasie.
stajaniea. staje– dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń musiał się zatrzymać).
wszędy(daw.) – wszędzie.
wądół– rozpadlina, niewielki wąwóz.
skojec– średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.
napity– pijany.