Текст книги "Ogniem i mieczem, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 38 (всего у книги 38 страниц)
Jampol (w obwodzie chmielnickim) – miasto (dziś miasteczko) w zach. części Ukrainy, w połowie drogi z Zasławia do Zbaraża.
spyża (daw.) – jedzenie.
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) – wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Huszczy, ostatni prawosławny senator Rzeczypospolitej, negocjował z Kozakami podczas powstań Pawluka i Chmielnickiego.
konwokacja – sejm konwokacyjny, zjazd szlachty, ustalający termin i sposób wyboru króla.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
w Prusiech – dziś popr. forma Ms.: w Prusach; Prusy (hist.) – kraina między Litwą a dolnym biegiem Wisły, na terenach dzisiejszej Warmii, Kujaw i Pomorza.
Inflanty (hist.) – kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) – książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
kwarta – wojska kwarciane, stałe, zaciężne siły zbrojne, utrzymywane przez króla od końca XVI w.
zali (starop.) – czy.
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) – książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocławski i płocki, kandydat do tronu polskiego w 1648 r., po śmierci Jeremiego Wiśniowieckiego opiekun jego syna, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, przyszłego króla Polski.
Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) – rzymski wódz i mąż stanu, zwany przez Plutarcha trzecim założycielem Rzymu, reformator armii rzymskiej, zwycięzca wielu wojen, wuj Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.).
Gnejusz Marcjusz Koriolan (V–IV w. p.n.e.) – wódz rzymski, zwycięzca spod Corioli, zaangażowany w spór polityczny sprzymierzył się z wrogami i zaatakował Rzym.
Lucjusz Sergiusz Katylina (109–62 p.n.e.) – rzymski polityk, przywódca spisku, który zakończył się wojną domową.
emulacja (z łac.) – rywalizacja.
do gardła – do śmierci.
pospolitacy – szlachcice z pospolitego ruszenia.
jedle – dziś: jadle, jedzeniu.
misiurka – hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych).
barwa – umundurowanie lub element stroju, świadczący o przynależności noszącego.
pajuk (daw.) – członek służby lub straży przybocznej; lokaj.
janczarzy a. janczarowie (z tur.) – piechota turecka.
towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy; towarzysz – tu: rycerz, szlachcic.
kolet (z fr. collet: kołnierz) – strój wojskowy ze skóry łosia lub wołu.
dragon – żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno.
kapuza (z łac. caput: głowa) – futrzana czapka-uszanka.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
altembas – kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
elementów (z łac.) – żywiołów.
orbis terrarum (łac.) – ziemia.
nad hetmany – dziś popr. forma N. lm: nad hetmanami.
gaudeamus (łac.) – cieszmy się.
moderunek (daw.) – ekwipunek, wyposażenie.
larendogra (fr. L'eau de la reine d'Hongrie: Woda Królowej Węgierskiej) – nalewka tymiankowo-rozmarynowa, ówczesny odpowiednik wody kolońskiej.
eksperiencja (z łac.) – doświadczenie.
muscas (łac.) – muchy.
ab ovo (łac., dosł.: od jaja) – od początku.
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 60 km na południe od Chmielnika.
zali (starop.) – czy.
kusztyk a. kulawka – kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość.
antałek – beczułka, baryłeczka.
w Turczech – dziś: w Turcji.
wiktoria (z łac.) – zwycięstwo.
pedogra a. podagra – artretyzm, zapalenie stawu paliczkowego w dużym palcu u nogi.
konfident (z łac.) – zaufany, wysłuchujący zwierzeń.
Non mihi, non mihi, sed nomini Tuo da gloriam (łac.) – nie mnie, nie mnie, ale imieniu Twemu daj chwałę.
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) – wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Huszczy, ostatni prawosławny senator Rzeczypospolitej, negocjował z Kozakami podczas powstań Pawluka i Chmielnickiego.
osiędzie – dziś: osiądzie.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Gradyw – jeden z przydomków Marsa, gradivus (łac.) – kroczący na przedzie, tj. pierwszy w boju.
suprema lex (łac.) – najwyższe prawo.
jasyr – niewola tatarska.
zbawion – dziś: pozbawiony.
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) – książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocławski i płocki, kandydat do tronu polskiego w 1648 r., po śmierci Jeremiego Wiśniowieckiego opiekun jego syna, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, przyszłego króla Polski.
Koniecpolski, Potocki, Firlej, Zamojski lub Lubomirski – nazwiska najmożniejszych polskich rodów magnackich.
gwoli (starop.) – z powodu.
zali (starop.) – czy.
Chocim (ukr. Chotyn) – miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) – taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką.
parrycyda (z łac.) – bratobójca.
Jastrzębiec – herb rodziny Skrzetuskich.
Crescite et multiplicamini (łac.) – rośnijcie i rozmnażajcie się.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 60 km na południe od Chmielnika.
