Текст книги "Ogniem i mieczem, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 33 (всего у книги 38 страниц)
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
handżar a. kindżał – nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika.
ordyniec – członek ordy tatarskiej.
Proszczaj, bat'ku (ukr.) – żegnaj, ojcze.
kantarzej – urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy. [przypis autorski]
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
palanka – wódka, gorzałka.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
kurzeń a. kureń – oddział kozacki.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny.
Bazawłuk – wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłuk i Czortomłyk (Czertomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Sochroni Bih (ukr.) – uchowaj Boże.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: młody żołnierz w wojsku kozackim.
serdyty (ukr.) – twardy, gniewny, zacięty.
dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.
kosz – obóz warowny.
Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
oczeret (ukr.) – trzcina.
Wołoch – człowiek pochodzący z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
ośm (starop.) – osiem.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
lama – tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
altembas – kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
złotogłów – tkanina ze złotych nici.
cyc (z hol. sits) – tani materiał bawełniany, perkal.
krzyże zdarte z cerkwi – Zaporożcy w czasie swych napadów nie oszczędzali nikogo i niczego. Do czasów Chmielnickiego nie było wcale cerkwi w Siczy. Pierwszą właśnie Chmielnicki wystawił; nie pytano tam również nikogo o wyznanie, i to, co opowiadają o religijnym nastroju Niżowców, jest bajką. [przypis autorski]
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
miriady – liczba używana w Grecji. Jej wartość to 10 000; pot. uzywa się tej nazwy w znaczeniu:wiele, nieskończenie dużo.
Czertomelik – wyspa na Dnieprze u ujścia rzeki o tej samej nazwie, jedna z lokalizacji Siczy.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
deputacja – przedstawicielstwo, poselstwo.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
kurzeń a. kureń – oddział kozacki.
esauł – oficer kozacki.
kantarzej – urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
Trastia joho maty mordowała (ukr.) – przekleństwo: żeby cholera jego mać wzięła.
Kołyb ja kotoroho w łob – gdybym tak którego w łeb [uderzył].
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] – książę tatarski.
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
buława – broń charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej głowicy; W Polsce broń ta była jedynie symbolem władzy, nie używano jej w celach militarnych.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
pohaniec (starop. z ukr.) – pogard.: innowierca, poganin a. muzułmanin.
Chmielnicki począł mówić – sposób obradowania na Siczy opisany jest w diariuszu Eryka Lassoty, posła cesarskiego na Zaporoże w r. 1594. [przypis autorski]
dyszkrecji – popr.: dyskrecji.
carza krymskiego – tj. chana, tatarskiego władcy Krymu.
Władysław IV Waza (1595–1648) – król Polski w latach 1632–1648.
wyleli – dziś popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: wylali.
niedrug (z ukr. nedruh) – wróg, nieprzyjaciel.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Chorol – miasto na Połtawszczyźnie, na lewym brzegu środkowego Dniepru.
Przyłuka (dziś ukr.: Pryłuki) – miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. od Łubniów.
Hadziacz – miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. wschód od Łubniów.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
deputacja – przedstawiciele społeczności kozackiej.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
piszczel a. kij – prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
Na pohybel (ukr.) – na zgubę, na śmierć.
Ne bude sobaka miasa isty (ukr.) – nie dla psa kiełbasa.
pysara (ukr.) – pisarza.
ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) – ani pisać, ani czytać nie umiem.
Wołosz a. Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
synowiec (starop.) – bratanek.
kantarzej – urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
mirgorodzkiego – miasto Myrhorod leży na Połtawszczyźnie, we wsch. części Ukrainy, ok. 50 km na wschód od Łubniów.
kurzeń a. kureń – oddział kozacki.
osełedec (ukr. śledź) – warkocz, który w walce chronił kark Kozaka.
Ja toho Lacha znaju – on buw u Krymu (ukr.) – znam tego Polaka, on był na Krymie.
Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
obserwowany (z łac.) – tu: zachowywany, szanowany.
J. O. – skrót od: jaśnie oświecony.
paroksyzm – nasilenie się negatywnych uczuć w stosunku do kogoś lub czegoś.
z pogany – dziś popr. forma N. lm: z poganami.
Pawluk, Paweł własc. Michnowicz, Pawło (zm. 1638) – przywódca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodzą hetmana Mikołaja Potockiego i ścięty; akt kapitulacji podpisał Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
patientia (łac.) – cierpliwość.
lacki (daw. z ukr.) – polski.
szczob z nym poihraty (ukr.) – żeby się z nim zabawić.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
Jarema (ukr.) – Jeremi.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
Swynojady (z ukr.) – świniożercy; Tuhaj-Bej jako dobry muzułmanin nie jadł mięsa świń, które uważał za nieczyste, i gardził tymi, którzy je jedzą.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Bazawłuk – wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłyk i Czertomłyk (Czortomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Tomakówka – wyspa na Dnieprze, ok. 60 km na południe od Chortycy, w XVII w. ośrodek kozacki, dziś w granicach miasta Marhanec.
murza – tytuł przysługujący książetom tatarskim i perskim.
każe, rozserdywsia (ukr.) – mówi, że się rozgniewał.
Rozserdywsia duże (ukr.) – rozgniewał się bardzo.
Ne serdysia, druże (ukr.) – nie gniewaj się, przyjacielu.
lira – instrument strunowy; na Ukrainie szczególnie popularna była lira korbowa.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
pyśmo (ukr.) – list.
czehryńcy – z Czehryna; Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
hetman wielki – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) – starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
Bazawłuk – wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłuk i Czortomłyk (Czertomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Bismillach własc. bismillah (ar.) – w imię Boga.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
fructum (łac.) – owoc.
hetman wielki – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
obaj hetmani – hetman wielki koronny, Mikołaj Potocki, i hetman polny koronny, Marcin Kalinowski.
Zasławscy, Koniecpolscy – rody magnackie, utrzymujące własne armie.
któren – dziś popr.: który.
z pogany – dziś popr. forma N. lm: z poganami.
krew własną poganom w jasyr oddasz – członków własnego narodu oddasz w niewolę turecką.
futor a. chutor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
sekundować – tu: towarzyszyć, pomagać.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe – nazwy poszczególnych danin, podatków.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
Pawluk, Paweł własc. Michnowicz, Pawło (zm. 1638) – przywódca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodzą hetmana Mikołaja Potockiego i ścięty; akt kapitulacji podpisał Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
Żółkiewski, Stanisław herbu Lubicz (1547–1620) – polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz królewski, wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w czasie bitwy pod Cecorą.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
ściągasz (daw.) – wyciągasz, podnosisz.
od Turek – dziś popr.: od Turków.
parrycyda (łac. parricida) – ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.
zali (starop.) – czy.
Łoboda, Hryhorij (zm. w 1596) – ataman kozacki, drugi przywódca powstania Nalewajki 1595–1596.
jasyr (z tur.) – niewola turecka lub tatarska.
membra putrida (łac.) – chore, ropiejące kończyny.
Chciano membra putrida leczyć, nie wycinać (… ) – słowa historyczne Żółkiewskiego. [przypis autorski]
klemencja (z łac.) – łagodność, pobłażanie.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] – książę tatarski.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
aza (starop.) – czy.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
lubo (starop.) – chociaż.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
Czertomelik – rzeka na pd. Ukrainie, prawy dopływ dolnego Dniepru, na którym w tym miejscu istniała duża ilość wysp, zapewniających Kozakom kryjówki; tę nazwę nosiła też jedna z tych wysp, główna kwatera Kozaków.
Bazawłuk – rzeka w płd. części Ukrainy, prawy dopływ Dniepru.
ordyniec – członek ordy tatarskiej.
czambuł – oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
samopał – długa broń palna, używana w XVI-XVII w. przez Kozaków na Ukrainie, w Rosji i na Białorusi.
hałłachować – wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
piechota zaporoska – wbrew ogólnemu mniemaniu dzisiejszemu Beauplan twierdzi, iż piechota zaporoska niezmiernie przewyższała jazdę. Wedle Beauplana 200 Polaków rozbijało z łatwością 2000 jazdy zaporoskiej, ale natomiast 100 pieszych Kozaków mogło długo bronić się z zakopu tysiącowi Polaków [Beauplan, Guillaume le Vasseur de (1600–1675) – francuski inżynier wojskowy i kartograf, twórca szczegółowych map ziem polskich, autor Opisu Ukrainy]. [przypis autorski]
puszkar (daw. ukr.) – puszkarz, rzemieślnik wyrabiający armaty lub artylerzysta, żołnierz obsługujący armatę.
czaban – pasterz stepowy.
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
dowbysz (daw. ukr.) – dobosz.
teorbanista – muzyk, grający na teorbanie; teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
litaury (ukr. litawry) – kotły, wielkie bębny.
Hej wy stepy… more szyrokije (ukr.) – Hej wy, stepy ukochane, Pięknym kwiatem malowane, Szerokie jak morze.
kulbaka – wysokie siodło.
mogiła – tu: kopiec, wzgórze.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) – syn hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego, starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami.
Źródła rusińskie, np. Samoił Weliczko [Samoił Wełyczko (1670–ok.1728) – ukr. kronikarz, autor Kroniki zdarzeń w Południowo-wschodniej Rosji w XVII w., napisanej m.in. na podstawie pamiętników polskich, przedstawiających walki z Kozakami w 1638 r.; Red. W.L.], podają liczbę wojsk koronnych na 22 000. Cyfra to oczywiście fałszywa. [przypis autorski]
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
regestrowi perejasławscy – oddział kozacki na służbie Rzeczypospolitej, stacjonujący w Perejasławiu; Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
wilcy – dziś popr. forma M. lm: wilki.
Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
kantarzej – urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
telega – duży wóz.
z woza – dziś popr. forma D. lp: z wozu.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
glewia – średniowieczna broń drzewcowa, szeroki nóż osadzony na długim drzewcu.
detyna (ukr.) – dziecko.
esauł – oficer kozacki.
szczo z toboju (ukr.) – co z tobą, co ci jest.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
Ne znaju. Bytwa, każe, bude, ałe ne znaju (ukr.) – Nie wiem. Bitwa, zdaje się, będzie, ale nie wiem.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Potocki, Mikołaj, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651) – hetman wielki koronny w latach 1646–1651), kasztelan krakowski.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
klient (daw., z łac.) – szlachcic, służący magnatowi i popierający go na sejmikach.
Bił nam czołom i prosył, szczob jeho podaryty, a my pomniawszy jeho usługi, dajem (z ukr.) – bił nam czołem i prosił, żeby go obradować, a my, wspomniawszy jego usługi, dajemy.
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
chudopachołek (daw.) – ubogi szlachcic bez ziemi, służący innym.
senatory – dziś popr. forma N. lm: senatorami.
zasiędą – dziś popr. forma 3 os. lm cz.przysz.: zasiądą.
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) – syn hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego, starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami.
dragonia – wojsko, walczące pieszo, a poruszające się konno.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
bitwa pod Sołonicą (1596) – bitwa, w której hetman Żółkiewski pokonał kozackich powstańców Semena Nalewajki, a jego samego wziął do niewoli; zwana też bitwą pod Łubniami a. bitwą pod Ostrym Kamieniem.
ergo (łac.) – więc.
buława (z tur.) – symbol władzy wojskowej; dosł. rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
pięście – dziś popr. forma B. lm: pięści.
homo novus (łac.) – człowiek nowy.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
wysiędziemy – dziś popr. forma 2 os. lm cz.przysz.: wysiądziemy.
Gut, sehr gut (niem.) – dobrze, bardzo dobrze.
ogniów – dziś popr. forma D. lm: ogni.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Na pohybel Lachom (daw. ukr.) – śmierć Polakom.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
