Текст книги "Ogniem i mieczem, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 30 (всего у книги 38 страниц)
wschodni obrządek – prawosławie.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
Łoboda, Hryhorij (zm. w 1596) – ataman kozacki, drugi przywódca powstania Nalewajki 1595–1596.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
pacyfikować – tu: uspokajać, łagodzić nastroje.
czerkaski – z Czerkas; Czerkasy – miasto nad Dnieprem, położone ok. 60 km na północ od Czehrynia.
buława (z tur.) – symbol władzy wojskowej; rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna.
bisurmanin (przest. pogard.) – muzułmanin, tu: sułtan turecki i chan tatarski.
praeparatur (łac.) – szykuje się, jest przygotowywana.
pan krakowski – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.
waszeć – pan; skrót od: wasza miłość.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Sicz Zaporoska – Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
repeto (łac.) – powtarzam.
Czertomelik – rzeka na pd. Ukrainie, prawy dopływ dolnego Dniepru, na którym w tym miejscu istniała duża ilość wysp, zapewniających Kozakom kryjówki; tę nazwę nosiła też jedna z tych wysp.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
do pana chorążego koronnego – Aleksander Koniecpolski herbu Pobóg (1620–1659), książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) – książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
spasi Chryste (ukr.) – ratuj, Chryste.
któren (daw. dial.) – dziś popr.: który.
konfuzji (z łac. confusio: zmieszanie) – wstyd, obraza.
barwa – umundurowanie albo element stroju, świadczący o przynależności noszącego.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
czaban – pasterz stepowy.
palić z piszczeli – strzelać; piszczel a. kij – prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
spasi Chryste (ukr.) – ratuj, Chryste.
chorowody – ukr. i ros. pieśni i tańce ludowe, związane z wiosennymi i letnimi obrzędami.
palić z samopałów – strzelać; samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Semi-Mogiły (ukr. Semy Mohyły a. Semymohyły) – osada na połtawszczyźnie, w środkowo-wsch. części Ukrainy.
Chorol – miasto na Połtawszczyźnie, na lewym brzegu środkowego Dniepru.
Żółkiewski, Stanisław herbu Lubicz (1547–1620) – polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz królewski, wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w czasie bitwy pod Cecorą.
bitwa pod Sołonicą (1596) – bitwa, w której hetman Żółkiewski pokonał kozackich powstańców Semena Nalewajki, a jego samego wziął do niewoli; zwana też bitwą pod Łubniami a. bitwą pod Ostrym Kamieniem.
Połowcy a. Kumanowie – lud pochodzenia ałtajskiego, w średniowieczu wschodni sąsiedzi Słowian, w XIII w. pokonani i wchłonięci przez Mongołów Złotej Ordy.
wataha – tu: oddział kozacki, zbieranina uzbrojonych, groźnych ludzi.
Suła – rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą były położone Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
kierz (daw., D. lm: krzów) – krzew.
sarn – dziś popr. forma D. lm: saren.
suhak – ssak krętorogi, spokrewniony z gazelami, dziś żyje tylko w Azji Środkowej, w XVII w. można go było spotkać na terenie całej dzisiejszej Ukrainy.
popieliszcze – pogorzelisko, ruiny.
Zaporożcy – Kozacy z Zaporoża.
gony bobrowe – gniazdo bobrów, żeremie.
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Sicz Zaporoska – Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
słoboda – nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
futor a. chutor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) – książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651); podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
swobody – tu: zwolnienie od danin, udzielane przez pana nowo osiedlanym chłopom i dzierżawcom.
monaster – klasztor.
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Konotop – miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, znane z powodu bitwy połączonych wojsk kozackich, polskich i tatarskich z Rosjanami w 1659 r.
Romny – miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, leżące nad Sułą, dopływem Dniepru.
Putywl – miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, położone nad rzeką Sejm, dziś przy granicy z Rosją, oblegane przez wojska Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651) w czasie wojny smoleńskiej.
Orzeł (dziś ukr.: Oril) – rzeka na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru.
Worskla – rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru, nad Worsklą leży miasto Połtawa.
wataha – tu: zbrojny oddział wolnych Kozaków.
polanka – obóz kozacki.
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
kół – tj. kół młyńskich.
Zadnieprze – Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie.
rubież – pogranicze, peryferie.
futor a. chutor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
słoboda – nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
tabun – stado koni.
wczasy – tu: wygody, miejsce do odpoczynku.
ruń – tu: roślinność, trawy.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
wołoski – z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
hospodar – tytuł władcy Wołoszczyzny, państwa położonego na terenie dzisiejszej płd. Rumunii, zależnego od Imperium Osmańskiego.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
karałasz – żołnierz wołoski.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
panna respektowa – kobieta niezamężna, szlachcianka, pozostająca na utrzymaniu bogatych krewnych lub pracodawców.
Wiśniowiecka, Gryzelda Konstancja z domu Zamoyska (1623–1672) – księżna, żona księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651), matka przyszłego króla Polski, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej.
bałamutka – kokietka, kobieta zalotna.
jasyr (z tur.) – niewola.
cor, cordis (łac.) – serce; tu B. lm corda: serca.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
czwanić koniem – popisywać się jazdą konną, jechać brawurowo.
inflancki – pochodzący z Inflant; Inflanty (hist.) – kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.
karałasz – żołnierz wołoski.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
klima (blp) – klimat; klima przednie – wspaniały klimat.
bakaliów – dziś popr. forma D. lm: bakalii; bakalie – tu: owoce.
nasz książę rodzi się z Mohilanki – matką Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651) była Raina Mohylanka, córka hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły.
hospodar – tytuł władcy Wołoszczyzny, państwa położonego na terenie dzisiejszej płd. Rumunii, zależnego od Imperium Osmańskiego.
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) – książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651), zaangażowany w walki o tron wołoski; podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Siedmiogrodzianin – mieszkaniec Siedmiogrodu; Siedmiogród – księstwo położone na terenie dzisiejszej płn.-zach. Rumunii, zależne od Imperium Osmańskiego, zamieszkane przez Rumunów, Sasów (Niemców) i Wegrów; księciem siedmiogrodzkim był król Polski Stefan Batory (1533–1578).
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
w cielę oprawioną – tj. w skórkę cielęcą.
Wołoch – człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
jazda wołoska – żołnierze konni z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
instructiones militares (łac.) – pouczenia dotyczące spraw wojskowych.
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) – książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651), zaangażowany w walki o tron wołoski; podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
stricte (łac.) – ściśle.
siła (starop.) – dużo, wiele.
pałanka a. polanka – obóz kozacki.
Zaćwilichowski, Mikołaj – komisarz Kozaków zaporoskich pozostających na służbie Rzeczypospolitej.
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
Krym – półwysep na Morzyu Czarnym, siedziba Chanatu Krymskiego, państwa tatarskiego, zależnego od Imperium Osmańskiego.
honeste (łac.) – z uszanowaniem.
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami.
in luctu (łac.) – w smutku.
ślub – tu: ślubowanie, przysięga, zobowiązanie.
siła (starop.) – dużo, wiele.
incipiam (łac.) – zaczynam.
rycerzy w mniszych kapturach – tj. Krzyżaków.
Troki – miasto w płd. części Litwy, niedaleko Wilna, ze słynnym obrazem Matki Boskiej Trockiej, przechowywanym w kościele bernardynów.
adolescentia (łac.) – młodość.
inflancki – pochodzący z Inflant; Inflanty (hist.) – kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
Kahamlik – rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
oczeret (ukr.) – trzcina, szuwary.
raróg – ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokołem polskim a. sokołem podolskim.
karałasz – żołnierz wołoski.
waszej cześci – tj. pana, pański.
Wołoch – człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
tołub (daw.) – rodzaj futra.
kolaska – powóz, bryczka.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
asystencja (łac.) – towarzystwo.
komunikiem iść (daw.) – jechać konno wierzchem, w siodle; komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
tuszyć (daw.) – myśleć, sądzić.
jejmościanka – tytuł grzecznościowy, skrót od: jej miłość panna.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
bojar – rycerz, szlachcic ruski lub wołoski.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu Dniepru, położone ok. 100 km na południowy zachód od Łubniów.
polityka – tu: grzeczność.
karałasz – żołnierz wołoski.
kniahini (z ukr.) – księżna na Rusi, żona kniazia.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) – książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651); podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
error (łac.) – błąd, pomyłka.
salwować (z łac. salvo: ratuję, zbawiam) – ratować.
promulgowano (z łac. promulgo: wyjawiam, obwieszczam) – ogłoszono.
żołd – tu: zapłata.
fawor (z łac., daw.) – przywilej, względy.
karałasz – żołnierz wołoski.
bojar – rycerz, szlachcic ruski lub wołoski.
Kahamlik – rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
karałasz – żołnierz wołoski.
wołoski – z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Bohun, Jurko – postać wzorowana na pułkowniku kozackim, Iwanie Fedorowiczu Bohunie (ok. 1608–1664), jednym z przywódców powstania Chmielnickiego.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
poczet – orszak, drużyna, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.
słoboda – nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
poganie – tu: muzułmanie, Tatarzy.
Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij) – miasto położone nad limanem Dniestru, ok. 20 km od Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej płd. Ukrainy, ok. 50 km na płd. zach. od Odessy, założone w VI w. p.n.e. jako kolonia grecka, w XVII i XVIII w. w rękach tatarskich.
synowica (daw.) – bratanica.
A ty odlitaj, Laszku, od kolaski, koły step baczysz (ukr.) – Odlatuj, Polaczku, od kolaski, kiedy widzisz step.
szczo z toboju (ukr.) – co z tobą.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Hodi, siromacha (ukr.) – dosyć, wilku; siromacha (daw. ukr.) – włóczęga; wilk-samotnik.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Czertomelik – rzeka na pd. Ukrainie, prawy dopływ dolnego Dniepru, na którym w tym miejscu istniała duża ilość wysp, zapewniających Kozakom kryjówki; tę nazwę nosiła też jedna z tych wysp.
kołbań (daw. ukr.) – jama, głębina, bystrze.
oczeret – trzcina; szuwary.
towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
tabun – stado koni.
ułus – tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
czajka – wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Niż a. Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Bakczysaraj – miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] – książę tatarski.
Budziak – kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiędzy Dniestrem a Dunajem, w XVII w. w rękach Tatarów z Białogrodu.
komysz (daw.) – zarośla; kryjówka.
złotogłów – tkanina ze złotych nici.
lama – tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
kobierzec – dywan.
adamaszek – kosztowna tkanina, najczęściej jedwabna, z wzorami matowymi wytkanymi na lśniącym tle.
dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
buława (z tur.) – symbol władzy wojskowej; dosł. rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna.
pieczętować się – używać herbu.
Koriat a. Michał Giedyminowicz (ok. 1306 – ok. 1365) – książę nowogródzki, syn Giedymina, wielkiego księcia litewskiego; stryj króla polskiego, Władysława Jagiełły.
Ruryk (zm. 879) – wódz Waregów (wikingów), założyciel państwa ruskiego (Rusi Kijowskiej i Nowogrodzkiej).
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) – książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651); podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
Jarema – ukr. wersja imienia Jeremi.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Władysław IV Waza (1595–1648) – król Polski w latach 1632–1648.
pod Smoleńsk – chodzi o zwycięską wyprawę wojsk polskich pod wodzą króla na Smoleńsk w czasie wojny z Rosją.
przypieczętowany Kurczem – listy zaklejano dawniej woskiem lub lakiem, w którym nadawca odciskał pieczęć z sygnetu ze swoim herbem.
pro crimine perduelionis (łac.) – za zdradę stanu.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
Witebszczanin – mieszkaniec Witebska, miasta położonego nad rzeką Dźwiną, w płn.-wsch. części dzisiejszej Białorusi.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
wataha – tu: oddział tatarski.
Siedem Mogił (ukr. Semy Mohyły a. Semymohyły) – osada na połtawszczyźnie, w środkowo-wsch. części Ukrainy.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
