Текст книги "Ogniem i mieczem, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 35 (всего у книги 38 страниц)
raróg – ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokołem polskim a. sokołem podolskim.
berkut (ukr.) – orzeł przedni.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
handżar a. kindżał – nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
usty – dziś popr. forma N.: ustami.
Spas (ukr.) – Zbawiciel.
zali (starop.) – czy.
gorze (starop.) – biada, nieszczęście.
Hospody pomyłuj (ukr.) – Boże, bądź miłościw.
psi – dziś popr. forma M. lm: psy.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
mołodycia (daw. ukr.) – młoda dziewczyna.
prysiudy – element ludowych tańców na Ukrainie i w Rosji; przysiady.
pidsusidok (ukr.) – bezrolny chłop, płacący gospodarzowi za mieszkanie własną pracą, komornik.
Diakujem, pane (ukr.) – dziękujemy, panie.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Baczyw ty (ukr.) – widziałeś.
Trastia joho mordowała (ukr.) – niech go cholera weźmie.
braha – zacier, męty, pozostałości po pędzeniu wódki.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
mistrza – tj. kata.
per amicitiam (łac.) – przez przyjaźń.
delirium (łac.) – szaleństwo.
Vale et me amantem redama (łac.) – bądź zdrów i kochaj mnie wzajemnie.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
ergo (łac.) – więc.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
larum (łac.) – alarm.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Krzemieńczug (ukr. Kremenczuk) – miasto i forteca nad brzegiem Dniepru na Połtawszczyźnie.
czajka – wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
nahaj – rodzaj bata, z krótką rączką, zrobionego ze skóry.
olester – pudełko na pistolet, wykonane ze skóry, przymocywawane do siodła.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
do dnia – nad ranem.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
kaduk – dawne okreslenie szatana, złego ducha.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
przebierać się (daw.) – podróżować, dostawać się.
Kahamlik – rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
terlica – stelaż siodła.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
stalle – zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych.
podwika (starop.) – kobieta.
trzasł – dziś popr.: trzasnął.
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.
pokulbaczyć – osiodłać.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
żydy wozić – przechylać się.
kulbaka – wysokie siodło.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
przyhołubić (z ukr.) – zaopiekować się, przygarnąć.
bodiak (ukr.) – oset.
krasnodiwa (Z daw. ukr.) – piękna dziewczyna.
zimownik – osada, w której Kozacy przeczekują zimę.
czaban – pasterz stepowy, koczownik.
piszczel a. kij – prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
Na wiki wikiw (ukr.) – na wieki wieków.
Nie znajem nikakij Syrowatej (z ukr.) – nie znamy żadnej Syrowatej.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
On z Czehryna prijichaw. Tam Lachiw riżut (ukr.) – on z Czehryna przyjechał. Tam Polaków zabijają.
wiszajut (z ukr.) – wieszają.
Prostyte, pane (ukr.) – wybaczcie, panie.
Ulisses a. Odyseusz – bohater Iliady i Odysei Homera, słynny ze sprytu, w czasie wojny trojańskiej i długiej podróży powrotnej wielokrotnie podstępem ratował się z opresji, był też pomysłodawcą konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy zwyciężyli Trojańczyków.
krucy – dziś popr. forma M. lm: kruki.
signum (łac.) – znak.
wiktoria (łac) – zwycięstwo.
wsiów – dziś popr. forma D. lm: wsi.
asilum (łac.) – azyl, schronienie.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
chorągiew – jednostka jazdy rycerskiej, licząca od 60 do 200 jeźdźców.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
derkacz – ptak średniej wielkości z rodziny chruścielowatych, o charakterystycznym głosie, w Polsce dość rzadko spotykany, bardzo płochliwy.
przepiórka – ptak średniej wielkości z rodziny kurowatych, żyje na polach i bagnach, zimuje na południu, chroniony.
siromacha (daw. ukr.) – wilk, wilczysko.
psi – dziś popr. forma M. lm: psy.
wilcy – dziś popr. forma M. lm: wilki.
wystrużemy – dziś: wystrugamy.
szelma – osoba, która radzi sobie w wielu trudnych sytuacjach, ale czasami działa w nieuczciwy sposób.
cyrkumferencja (starop. z łac.) – obwód; żart.: tusza.
psi – dziś popr. forma M. lm: psy.
kulbaka – wysokie siodło.
pleczyki (z ukr.) – ramiona, barki.
w jedle (starop. jadło, w jedle) – w jedzeniu.
Szczob wam światyj Mikołaj daw zdorowla i szczastje (z ukr.) – oby wam święty Mikołaj dał zdrowie i szczęście.
Do chutoriw, pane, do seła (ukr.) – do chutorów, panie, do wsi; chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
łycary prijszli, szczo bitwa buła (z ukr.) – rycerze przyszli, że bitwa była.
hospodar wołoski – władca Wołoszczyzny, państwa na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, zależnego od Imperium Osmańskiego.
maż – tj. ma że; jak ma.
eo modo (łac.) – tym sposobem.
did (ukr.) – dziad, żebrak.
Sokołe jasnyj… Ty dałeko widajesz. (ukr.) – Sokole jasny, Bracie mój rodzony, Ty wysoko latasz, Daleko sięga twoja wiedza i władza.
swywoli – swawoli.
Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
wiktoria (z łac.) – zwycięstwo.
hetmany – dziś popr. forma M. lm: hetmani.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
przebierzem się – dostaniemy się.
vitare (łac.) – omijać, unikać.
jasyr – niewola tatarska.
przedzierzgnąć się – zmienić się.
Wołoch – człowiek pochodzący z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
chętnie by zbył staniku swego – chętni by się pozbył swojego stanu (szlacheckiego).
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto.
quo modo (łac.) – w jaki sposób.
osełedec (ukr. osełedec: śledź) – warkocz, który w walce chronił kark Kozaka.
mistrz – kat.
torturów – dziś popr. forma D. lm: tortur.
zepsować (starop.) – zepsuć.
imparitatem zadać (z łac.) – uznać za niegodnego.
sexus (łac.) – płeć.
czumak (daw. ukr.) – chłop ukraiński, żyjący z handlu, przewożący swój towar, często na bardzo duże odległości, wozami zaprzężonymi w woły.
regimentarz – zastępca hetmana; tymczasowy dowódca; określenie używane w XVII– XVIII w.
invidia (łac.) – zazdrość, zawiść.
Cunctator własc. Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator (280 p.n.e.–203 p.n.e.) – polityk i wódz rzymski, jako dyktator w czasie wojny z Hannibalem realizował strategię walki na wyczerpanie, unikając otwartego starcia; cunctator (łac.) – zwlekający, wahający się.
z Kozaki – dziś popr. forma N. lm: z Kozakami.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
futor a. chutor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
sadyba – osada, kolonia.
wilcy – dziś popr. forma M. lm: wilki.
świtka (daw.) – wierzchnia odzież chłopska, siermięga, kapota.
detyna (ukr.) – dziecko, dziecina.
bisurmanin (przest. pogard.) – muzułmanin.
psi – dziś popr. forma M. lm: psy.
gonić w piętkę – działać niekonsekwetnie, postęopować niezrozumiale.
żołnierzów – dziś popr. forma D. lm: żołnierzy.
Ej, tam na hori… Kozaki idut' (ukr.) – Hej, tam na górze żeńcy żną, A pod górą, pod zieloną, kozacy maszerują.
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
did (ukr.) – dziad, żebrak.
Na wiki wikiw (ukr.) – na wieki wieków.
Skażyte ditki, wże je Demianiwka (ukr.) – powiedzcie, dzieci, to już Demianówka?
Abo szczo (ukr.) – bo co?
hroszi dadut (ukr.) – pieniądze dadzą.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
łycariw (ukr.) – rycerzy.
znajut (ukr.) – wiedzą.
taj kazały, szczo na paniw (ukr.) – i mówili, że na panów.
Koły Zaporożci paniw pobyły (ukr.) – skoro Zaporożcy panów pobili.
rizaty (ukr.) – rżnąć, zabijać.
ne zderżymo (ukr.) – nie damy rady.
ne zderżyte, ditki (ukr.) – nie dacie rady, dzieci.
i korol boitsia (ukr.) – i król się boi.
znajte: szczo Lach, to szabla (z ukr.) – wiedzcie: co Polak, to szabla.
bodiak (ukr.) – oset.
Hospody, pomyłuj (ukr.) – Boże, zmiłuj się.
komysar (ukr.) – komisarz.
ani na ruskim, ani na tatarskim brzegu – tj. ani na prawym, ani na lewym brzegu Dniepru.
Naj sia poprobujut (z ukr.) – niech się zmierzą.
wsio paniw a kniaziej (z ukr.) – wszystko pańskie i książęce.
Wże prawdu każe (ukr.) – już to prawdę mówi.
mudryj did (ukr.) – mądry dziad.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
wsiów – dziś popr. forma D. lm: wsi.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
telega – duży wóz.
bat'ki (ukr.) – ojcowie.
łycho (ukr.) – źle.
O hospody Boże, pomyłuj nas hrisznych (ukr.) – o panie boże, zmiłuj się nad nami grzesznymi.
Świataja-Preczystaja (ukr.) – Święta Przeczysta, tj. Maryja Dziewica.
Jako wże na zemli i dosza ku nebesech (z ukr.) – jako na ziemi, tak i do nieba.
miasto (starop.) – zamiast.
amin (ukr.) – amen.
Diawoł błahougodnyku ne straszen (z ukr.) – człowiek czystego serca nie boi się diabła.
klęska korsuńska – w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
kulbaka – wysokie siodło.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
czaban – pasterz stepowy, koczownik.
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
esauł – oficer kozacki.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
bat'ku (ukr.) – ojcze.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
ne dumaju (ukr.) – nie sądzę.
Lachiw?… Szczob ich łycho (ukr.) – Polaków?… Żeby ich licho.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
Ja ne baczyła (ukr.) – nie widziałam.
Buw did (ukr.) – był dziad.
tutki (ukr. dial.) – tutaj.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Suła – rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą leżą Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
słoboda – nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami.
Otcze atamane! Każe prosto cheruwym. Takoho my i ne baczyły (ukr.) – Ojcze atamanie! Wydaje się, po prostu cherubinek. Takiego jeszcze nie widzieliśmy.
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.
drop – najcięższy latający ptak na świecie, gatunek ginący, w Polsce objęty ścisłą ochroną.
Szczo ce (ukr.) – co to?
dragoni – żołnierze, walczący pieszo, a poruszający się konno.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Przyłuka (dziś ukr.: Pryłuki) – miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. od Łubniów.
bahato (ukr.) – dużo.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
czajka – wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Ludy, spasajtes, Jarema ide (ukr.) – Ludzie, uciekajcie, Jeremi idzie.
czajka – wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
piszczel a. kij – prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
towarzysz – tu: rycerz, szłachcic, służący w wojsku.
Przyłuka (dziś ukr.: Pryłuki) – miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. od Łubniów.
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.-
któren – dziś popr.: który.
Lubecz – miasto nad Dnieprem w płn. części Ukrainy, jedna z najstarszych osad na Rusi, w IX w. warownia Waregów, w XVII w. w granicach Korony.
Brahin a. Brahiń – miasteczko w płd.-wsch. części dzisiejszej Białorusi, w XII w. ważny ośrodek Rusi Kijowskiej, w XVII w. należało do dóbr rodu Wiśniowieckich.
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
pamiętał, że pisze do Wiśniowieckiego – Samoił Weliczko, str. 79. Pisał Chmielnicki do księcia: „żeby tedi o toje, szczo sia z hetmanami koronnymi stało, on, kniaź Wiszniewiecki, ne urażałsia i gniewa swojeho k'nemu, Chmielnickomu, prostyraty ne izwolił”; [z ukr.: „żeby tedy o to, co się z hetmanami koronnymi stało, kniaź Wiśniowiecki nie obrażał się i gniewu swojego przeciw niemu, Chmielnickiemu, kierować nie raczył”; Red. W.L.]. [przypis autorski]
towarzysza – tu: rycerz, szlachcic, służący w wojsku.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
O vulpes astuta (łac.) – o, chytry lis.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
insultum (łac.) – zniewaga; tu B. lm insulta: zniewagi.
senectus (łac.) – doświadczenie życiowe, powaga.
sapientia (łac.) – mądrość, rozsądek.
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz – obóz kozacki.
preeminencję (z łac.) – przewagę.
kurzeniowy – dowódca kurzenia, oddziału kozackiego.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
rezun (z ukr.) – siepacz, morderca.
sufragia (łac.) – poparcie, głos.
Czernihów – miasto w płn. części Ukrainy, ok. 140 km na płn. od Kijowa, w XVII w. stolica województwa w granicach Korony.
Brahin a. Brahiń – miasteczko w płd.-wsch. części dzisiejszej Białorusi, w XII w. ważny ośrodek Rusi Kijowskiej, w XVII w. należało do dóbr rodu Wiśniowieckich.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Wołoch – tu: żołnierz chorągwi wołoskiej, tj. lekkiej jazdy.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
