Текст книги "Ogniem i mieczem, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 34 (всего у книги 38 страниц)
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
knecht – niemiecki żołnierz piechoty.
kolet (z fr. collet: kołnierz) – strój wojskowy ze skóry łosia lub wołu.
Herr Hauptmann (niem.) – panie hetmanie.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
piszczel a. kij – prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
Feuer (niem.) – ognia.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
rekognoskować (z łac. recognosco) – rozpoznać, zbadać, przeglądać.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] – książę tatarski.
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
Żółte Wody – uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopalniami rud żelaza i uranu, położone ok. 100 km na zachód od Dniepropietrowska.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) – syn hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego, starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami.
zbawić (starop.) – pozbawić.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
czambuł – oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru.
Chodkiewicz, Jan Karo herbu Gryf z Mieczeml (1560–1621) – hetman wielki litewski, starosta generalny żmudzki, wybitny dowódca, brał udział w tłumieniu powstania Nalewajki, w wojnie inflanckiej, wojnie polsko-rosyjskiej, zmarł w obozie po bitwie pod Chocimiem.
bitwa pod Kircholmem (1605) – zwycięstwo wojsk polskich nad szwedzkimi w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611); Kircholm – dziś miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na płd. wschód od Rygi.
ośmnaście (starop.) – osiemnaście.
bitwa pod Kłuszynem (1610) – zwycięstwo wojsk polskich nad rosyjsko-szwedzkimi w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618.
mnogimi umu swojego oczyma (z ukr.) – licznymi oczami swego rozumu.
mnogimi umu swojego oczyma, jako łowiec chytry, na wszystkie strony poglądając i straże na milę i dalej od obozu mając – Samoił Weliczko, 62 [Samoił Wełyczko (1670–ok.1728) – ukr. kronikarz, autor Kroniki zdarzeń w Południowo-wschodniej Rosji w XVII w., napisanej m.in. na podstawie pamiętników polskich, przedstawiających walki z Kozakami w 1638 r.; Red. W.L.]. [przypis autorski]
Żółta Woda – dziś: Żołta, rzeka na płd. Ukrainie.
dostać – tu: dorównać.
Zaporożu – tu: Kozakom zaporoskim.
ordyniec – członek ordy tatarskiej.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy w wojsku polskim, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
kitajka (starop.) – chustka, wstążka jedwabna.
detyna (ukr.) – dziecko, dziecina.
hałłakowanie – dzikie okrzyki bojowe, wzywanie Allaha.
siczowy – kozacki; Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Czorty, ne Lachy (ukr.) – diabły, nie Polacy.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek, szyk.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy w wojsku polskim, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
odyniec – dzik samotnik.
dragonia – wojsko, walczące pieszo, a poruszające się konno.
telega – duży wóz.
wojłokowy (z tur.) – filcowy, wykonany ze zbitej wełny.
Wiśniowiecki, Jeremi Micha herbu Korybutł (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
primus inter pares (łac.) – pierwszy między równymi.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
mnogimi oczyma swego umu (z ukr.) – licznymi oczami swego rozumu.
przeciągnienie – dziś: przeciągnięcie.
litaury (ukr. litawry) – kotły, wielkie bębny.
samopał – prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
któren – dziś popr.: który.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] – książę tatarski.
telega – duży wóz.
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami.
nie sumuj (z ukr.) – nie smuć się.
tużył (z ukr.) – tęsknił.
hetman wielki – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
pan krakowski – hetman Mikołaj Potocki (ok. 1593–1651) piastował także godność kasztelana krakowskiego.
Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Bohusław a. Bogusław – miasto na środkowej Ukrainie, położone ok. 100 km na południe od Kijowa, nad rzeką Roś.
komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
mirhorodzkiego – stacjonującego zwykle w Myrhorodzie, na Połtawszczyźnie, we wsch. części Ukrainy, ok. 50 km na wschód od Łubniów.
kurzeń a. kureń – oddział kozacki.
Niżowi – Kozacy z Niżu; Niż a. Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Ludy! kto w Boha wiryt, spasajtes! Lachy bijut naszych (ukr.) – Ludzie! kto w Boga wierzy, niech się ratuje! Polacy biją naszych.
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
mirhorodcy – Kozacy, służący w mirhorodzkim kurzeniu.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Lachiw (daw. ukr.) – Polaków.
pobyty (ukr.) – pobici.
łycari (ukr.) – rycerze.
gońce – dziś popr. forma M. lm: gońcy.
telega – duży wóz.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
Żółte Wody – uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopalniami rud żelaza i uranu, położone ok. 100 km na zachód od Dniepropietrowska; bitwa pod Żółtymi Wodami (1648) zakończyła się klęską wojsk polskich.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
zwycięstwy – dziś popr. forma N. lm: zwycięstwami.
Prypeć – rzeka płynąca przez płd. Białoruś i płn. Ukrainę, prawy dopływ Dniepru; nad Prypecią leży miasto Czarnobyl.
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
Władysław IV Waza (1595–1648) – król Polski w latach 1632–1648, zmarł niespodziewanie w maju 1648 r., w czasie opisywanych wydarzeń.
z największym w świecie mocarzem – tj. z sułtanem tureckim.
gwoli temu przekonaniu (starop.) – z powodu tego przekonania; dlatego.
Chocim (ukr. Chotyn) – miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) – taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką.
Tak było pod Chocimiem, na co własnymi niemal oczyma patrzył – w bitwie pod Chocimiem (1621), zakończonej taktycznym zwycięstwem wojsk polskich, Chmielnicki nie mógł brać udziału, bo lata 1620–1622 spędził w Stambule w niewoli tureckiej, do której dostał się po bitwie pod Cecorą (1620).
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
słoboda – nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
piernacz – buława pułkownikowska kozacka, która zastępowała między Kozakami list żelazny [czyli dawała okazicielowi prawo swobodnego przejazdu i nietykalność Red. W.L.]. [przypis autorski]
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
z panięty – dziś popr. forma N. lm: z paniętami.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
inwektywa (z łac.) – zniewaga, zarzut.
sorok (z ukr.) – czterdzieści, czterdziestka.
salwować się (z łac.) – ratować się, uciekać.
wiktoria (z łac.) – zwycięstwo.
J. W. – skrót od: jaśnie wielmożnego.
hetman koronny – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
zasiędę – dziś popr.: zasiądę.
Tatary – dziś popr. forma M. lm: Tatarzy.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
ordyniec – członek ordy tatarskiej.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
kwap – puch ptasi z pierzyn i poduszek.
kosz – obóz kozacki lub tatarski.
jasyr – tu: jeńcy, niewolnicy.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
w łyka – tj. do niewoli; łyka – sznury.
chutornicy – mieszkańcy chutorów, tj. pojedynczych gospodarstw, oddalonych od wsi.
mołodycia (daw. ukr.) – młoda dziewczyna.
riasa (ukr.) – strój duchownego prawosławnego.
czaban – pasterz stepowy, koczownik.
futor a. chutor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
Horodyszcze – miasto w środkowej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. wschód od Korsunia.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
Suła – rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą leżą Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
Kahamlik – rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
Ne znaju (ukr.) – nie wiem.
did (ukr.) – dziad, żebrak.
Ja niczoho ne znaju, pane. Kołyb ja szczo, abo szczo, abo bude szczo, to nechaj mini, oto szczo (z ukr.) – ja nic nie wiem, panie. Gdybym ja coś, albo co, albo cokolwiek, to niech mnie, ot co.
Buw, pane (ukr.) – byłem, panie.
łycari prijszły (z ukr.) – rycerze przyszli.
Odin każe (z ukr.) – jeden mówi.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
mens, mentis (łac.) – rozum, tu B. lp mentem.
Pater noster, qui es in coelis! sanctificetur nomen Tuum, adveniat regnum Tuum, fiat voluntas Tua – Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja.
Sicut in coelo, et in terra (łac.) – jak w niebie, tak i na ziemi.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
kniahini (z ukr.) – żona kniazia.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
czajka – wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Krzemieńczug (ukr. Kremenczuk) – miasto i forteca nad brzegiem Dniepru na Połtawszczyźnie.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.
Łoboda, Fedir (zm. 1666) – dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.
esauł – oficer kozacki.
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
autem (łac.) – następnie.
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
podwika (starop.) – kobieta.
J. O. – skrót od: jaśnie oświeconej.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
sigillum (łac.) – pieczęć.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
eo instante (łac.) – w tej chwili.
kunktować (z łac.) – zwlekać, wahać się.
sub tutelam (łac.) – pod opieką.
praesidium (łac.) – ochrona, straż; tu. B. lp.
facecja (z łac.) – żart.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
któren – dziś popr.: który.
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
pogrześć (daw.) – pogrzebać.
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
kondemnatka (z łac. condemnatio) – wyrok skazujący.
mankamencik (z łac.) – mały błąd.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Kahamlik – rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
rankor (starop.) – gniew, uraza.
zazula (z ukr.) – kukułeczka.
wolentarz – żołnierz, który pełni służbę, ale nie otrzymuje za nią zapłaty.
któren – dziś popr.: który.
donia (ukr.) – córeczka.
terpy (ukr.) – cierp.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
chan – władca tatarski.
vis armata, raptus puellae (łac.) – przemoc, porwanie panny.
ja duszu by zhubyw (ukr.) – duszę bym zgubił.
mać (starop.) – matka.
rab (daw.) – niewolnik.
prodały mene jak raba, na złuju dołu i na neszczastje (ukr.) – sprzedali mnie jak niewolnika, na złą dolę i na nieszczęście.
znaju (ukr.) – znam.
lacki (z ukr.) – polski.
zaklataja (ukr.) – zaklęta, zaprzysiężona.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
veto (z łac. veto: nie pozwalam) – sprzeciw.
bat'ku (ukr.) – ojcze.
skonwinkować (z łac.) – przekonać.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
Goliat – siłacz, olbrzym; wojownik o tym imieniu, żyjący w XI w. p.n.e., występuje w Biblii i w Koranie.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
kołpaczek – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
esauł – oficer kozacki.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
Na wiki wikiw (ukr.) – na wieki wieków.
zbroja (starop.) – broń.
nieukontentowanie (starop. z łac.) – niezadowolenie.
maty (ukr.) – matko.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
watażka – przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
donia (ukr.) – córeczka.
Judasz – zdrajca; postać biblijna, zdrajca Jezusa.
