Текст книги "Δυνάμωσε την Ψυχή σου"

Автор книги: Андреас Архимандрит (Конанос)

сообщить о нарушении

Текущая страница: 7 (всего у книги 12 страниц)

Γιατί, να σε ρωτήσω κάτι; Πού είναι ο παππούς σου; Ζει; Η γιαγιά σου πού είναι; Ο προπάππος σου, ο προπροπαππούς σου και η προπρογιαγιά σου πού πήγαν; Πού πήγαν όλοι αυτοί; Που κι αυτοί χτίζανε, μαζεύανε, κάνανε παιδιά, είχανε όνειρα και ιδανικά. Πού είναι τώρα; πού είναι;… Είναι στο χωριό. Τι κάνουνε; Είναι εκεί, τους πήγαμε μ' ένα κουτάκι. Σε ένα κουτάκι… Χωρέσανε σε ένα κουτάκι, όλα αυτά τα όνειρα; Πέντε κόκαλα είναι ο άνθρωπος στο τέλος. Και όμως, αυτά τα πέντε κόκαλα δεν μπορούν να χορτάσουν με όλη τη γη και με όλα τα αγαθά της γης. Γιατί; Γιατί ο Θεός μάς έχει πλάσει για να μη χορταίνουμε με τίποτα σ' αυτό τον κόσμο. Για να διψάμε τον Παράδεισο· για να διψάμε το απόλυτο, το τέλειο, το ατέλειωτο, που είναι ο Θεός. Γι' αυτό, μην πάθουμε αυτή την απάτη, αυτή την παγίδα του κόσμου που μας κάνει και συμπνιγόμαστε.

Για κάτσε σκέψου το βράδυ, τι θα κάνεις από το πρωί ως την ώρα που θα νυχτώσει. Ή, αν είναι βράδυ και ακούς τη βραδινή εκπομπή, σκέψου τι έχεις κάνει σήμερα όλη μέρα, και τι από αυτά – από όλα αυτά που έκανες – θα σου χρειαστεί την ημέρα εκείνη που θα συναντήσεις το Χριστό, που θα σώσεις την ψυχή σου εκεί που θα υπάρχουν αυτά τα πέντε κόκαλα;… Δεν στο λέω για να τρομάξεις, στο λέω για να καταλάβεις την αλήθεια! Γιατί δεν σου αρέσει αυτό το μοντέρνο που κάνω; είναι πολύ μοντέρνο αυτό που κάνω, το ότι σου λέω τα πράγματα έτσι ωμά. Έτσι δεν κάνουν οι γιατροί στην Αμερική και στις μεγάλες χώρες; Όταν έχεις κάτι και σου λένε την ασθένειά σου, στο λένε ξεκάθαρα. Γιατί απ' τη μια θες να είσαι τόσο σύγχρονος και επίκαιρος και απ' την άλλη, όταν σου λένε την αλήθεια δεν θέλεις να ακούσεις και τρομάζεις; Πρέπει να ετοιμαστείς· όχι για να πεθάνεις, μα για να ζήσεις! Αλλά για να ζήσεις, πρέπει να μάθεις τα μυστικά της ζωής.

Είμαι υπέρ της ζωής, είμαι υπέρ της αιώνιας ζωής, είμαι υπέρ της Ανάστασης. Δεν είμαι υπέρ του θανάτου, ούτε θέλω τα λόγια μου να μυρίζουν θάνατο, αλλά να μυρίζουν ζωή. Αλλά για να καταλάβεις την ζωή, πρέπει να καταλάβεις την απάτη αυτού του κόσμου. Να μην μας ξελογιάσει ο κόσμος. Αυτό που λέει ο πατήρ Ιωσήφ η ησυχαστής σε μια επιστολή του, εκεί στην «Έκφραση μοναχικής εμπειρίας» που λέει σε μια επικεφαλίδα, «καημένε κόσμε, ψεύτικε ντουνιά, όλους μας κοροϊδεύεις και μας παραπλανάς, καημένε κόσμε ψεύτικε ντουνιά!» Αυτό είναι ο κόσμος όλος. Μια απάτη· μας κοροϊδεύει, μας κλέβει μας κάνει να ξεχνάμε τα ουσιώδη, τα μόνιμα, τα ατέλειωτα, το Θεό τον ίδιο, και στο τέλος λέμε «τι γίνεται; Πού πήγαν όλα αυτά; Πώς θα συνεχίσω τώρα τη ζωή μου;» Και λέει: «Δεν είναι αυτή η ζωή το πάν». Οι μέριμνες, ο πλούτος, και οι ηδονές. Κοιτάξτε, λέξεις του Χριστού. Ε; Θεϊκή επιλογή των λέξεων. Οι μέριμνες, δηλαδή όλο δουλειές, δουλειές, δουλειές. Θα ήθελαν πολλοί να κάνουν προσευχή, αλλά δεν προλαβαίνουν, γιατί έχουν δουλειές.

Δεν είναι ότι είσαι κακός και δεν θες να κάνεις προσευχή. Θα ήθελες παρά πολύ να κάνεις, αλλά δεν προλαβαίνεις. Κάτσε να κάνω τώρα λίγο το σίδερο. Έχω σιδέρωμα, έχω εκείνο, έχω το άλλο· μετά έχω λίγο ψώνια, μα άμα γυρίσεις από τα ψώνια, έχεις να βάλεις τα πράγματα όλα στα ντουλάπια. Μετά έχεις να πλύνεις τα σαλατικά να κάνεις σαλάτα, μετά έχεις να πας να πληρώσεις τα κοινόχρηστα, μετά γυρίζουν τα παιδιά από το σχολείο, περνάνε πέντε ώρες και λες: «Πώς πέρασαν πέντε ώρες και εγώ ήθελα να κάνω προσευχή το πρωί και τώρα έχει πάει δύο η ώρα και δεν έχω κάνει τίποτα». Και ποιο είναι το μυστικό; Μέσα σε όλα όσα κάνεις, να βάλεις την προσευχή. Όχι να σταματήσεις τις δουλειές, αλλά να μη σε κλέβουν οι δουλειές. Κοίτα, ο Κύριος μίλαγε για τα χωράφια και έκανε τη γεωργική αυτή εργασία, το γεωργό που ρίχνει τον σπόρο και λοιπά, το έκανε αφορμή σκέψης, εμβάθυνσης. Βρήκε το βάθος των όντων. Το «λόγο των όντων», όπως λένε οι Άγιοι Πατέρες, δηλαδή, βλέπει γύρω Του ο Χριστός και ο κόσμος δεν Τον τρομάζει, ούτε θεωρεί τον κόσμο κάτι κακό που πρέπει να αρνηθούμε. Απλώς να μην κολλήσουμε. Κατά τα άλλα ο κόσμος και τα πράγματα του κόσμου, είναι πολύ βοηθητικά να πας κοντά στο Θεό. Δηλαδή, στο είπα τώρα. Ο Χριστός βλέπει τη γη και δεν μένει στη γη.

Αλλά σου λέει, κοίτα η γη πώς ρίχνεις το σπόρο. Έτσι και η ψυχή σου. Αλλού βλέπει τα πουλιά. Δεν βλέπει απλώς τα πουλιά να πετάνε. Λέει, όπως πετάνε τα πουλάκια και όλα τα φροντίζει ο Ουράνιος Πατέρας, έτσι και εσύ να εμπιστευτείς το Θεό. Βλέπει αλλού τα λουλουδάκια. Λέει, κοίτα τι ωραία που είναι τα λουλουδάκια! Χωρίς να έχουν άγχος είναι πανέμορφα. Έτσι και εσύ· αν βγάλεις το άγχος από μέσα σου, θα είσαι πανέμορφος. Θα ομορφύνει η ψυχή σου, και το σώμα σου και το πρόσωπό σου. Θα έχει γαλήνη. Αυτό είναι το μυστικό. Να ζεις μέσα στον κόσμο, μέσα στις δουλειές που δεν μπορείς να αποφύγεις, μέσα στον πλούτο που σου δίνει ο Θεός, μέσα στις ηδονές που σου δίνει ο Θεός. Ο Θεός σου έδωσε τις ηδονές. Οι ηδονές που μας δίνει ο Θεός, ένα ωραίο φαγητό, η οικογενειακή αγάπη και η σχέση. Τα δώρα Του, τα ποτά, η θέα του ουρανού, της φύσης και λοιπά, είναι ηδονές των αισθήσεών μας, δηλαδή, απολαύσεις που ο Θεός μάς έδωσε.

Δεν μας τα έδωσε για κακό σκοπό, ούτε μας τα έδωσε για να μας μαλώσει επειδή τα χρησιμοποιούμε, γιατί τότε μπορεί να πει κανείς στο Θεό: «Συγγνώμη, με μαλώνεις για τις ηδονές που απολαμβάνω, ενώ Εσύ μου τις έδωσες;». Και λέει ο Θεός: «Εγώ στις έδωσα, αλλά στις έδωσα για να τις απολαμβάνεις με ευχαριστιακή διάθεση. Δεν στις έδωσα για να βουλιάξεις. Δεν σου έδωσα το φαγητό για να κάνεις καταχρήσεις και για να γίνεις έτσι όπως έχεις γίνει. Αυτό είναι η διαφορά. Σου έδωσα για να φας σαν άνθρωπος. Σου έδωσα να φας και να πεις το „ευχαριστώ“ σου στο Θεό με ευγνωμοσύνη. Σου έδωσα να φας, να χαρείς που έφαγες και να σκεφτείς και αυτούς που δεν τρώνε. Και να πεις „τι ωραία που έφαγα εγώ και τώρα νιώθω πληρότητα. Οι άλλοι πεινούν. Τι κρίμα. Να τους βοηθήσω“. Αυτή είναι η διαφορά. Σου δίνω όλα τα ωραία, για να τα δεις και αναγωγικά. Να δεις όπως βλέπω και Εγώ τη φύση, με παραβολές».

Βλέπει τον κόσμο ο Χριστός, τον επίγειο, και μας μιλάει για τον ουράνιο. Βλέπει την άκαρπη συκή και σχολιάζει την υποκρισία της συναγωγής και την ακαρπία της συναγωγής. Βλέπει τα φαινόμενα του ουρανού, και λέει, «βλέπετε τον ουρανό και καταλαβαίνετε αν θα βρέξει ή αν θα κάνει ζέστη. Έτσι να μάθετε να καταλαβαίνετε και τα σημεία των καιρών». Αυτό είναι. Βλέπει τα γύρω Του. Αυτό το είχε ένας Άγιος. Και άλλοι το είχανε. Ό,τι βλέ-πάνε το χρησιμοποιούσανε σαν αφορμή να μαλακώσουν την ψυχή τους και να νιώσουν το Θεό μέσα σε όλα. Έβλεπε ένας άγιος ένα ηλιοβασίλεμα και έλεγε, «όπως ο ήλιος δύει σήμερα, έτσι θα δύσει κάποια στιγμή και η ζωή μου. Θα έρθει το ηλιοβασίλεμα». Έβλεπε την ανατολή και έλεγε, «όπως, Κύριε, βγαίνει ο ήλιος έτσι να βγει στην καρδιά μου ο ήλιος της αγάπης Σου». Έπλενε το πρόσωπό του και έλεγε, «όπως, Κύριε, ρίχνω νερό στο πρόσωπό μου έτσι και να ξεπλύνω και την ψυχή μου και τον εσωτερικό τον εαυτό μου». Έβλεπε τη βροχή να πέφτει και έλεγε, «Κύριε, όπως πέφτουν οι σταγόνες της βροχής έτσι να πέφτουν και τα δάκρυα από τα μάτια μου, από αγάπη για τον κόσμο, για τον πόνο του κόσμου· από αγάπη για Σένα, να μαλακώσει και η ψυχή μου». Έβλεπε ένα ξερό κλαδί και έλεγε, «Κύριε, έτσι είναι η ψυχή μου. Ξεράθηκε η ψυχή μου από τον εγωισμό μου».

Πρέπει να μάθουμε, οι μέριμνες, ο πλούτος, οι ηδονές, όλα αυτά· να τα χρησιμοποιούμε όπως ο Θεός θέλει να τα χρησιμοποιούμε. Μη τα αρνηθούμε, αλλά να αναχθούμε. Να ανεβούμε πάνω από αυτά και πάνω από αυτά· και μέσα σε αυτά να βλέπουμε τη χάρη του Θεού. Την αγάπη του Θεού. Το πρόσωπο του Χριστού που μας αναζητά μέσα από όλα αυτά. Αλλιώς θα βουλιάξουμε μέσα στα δώρα του Θεού. Θα βουλιάξουμε μέσα στα επιτεύγματά μας. Θα καταστραφούμε μέσα στην ευτυχία μας. Τρελό δεν είναι; Οξύμωρο δεν ακούγεται; Παράλογο, αλλά είναι αληθινό και δυστυχώς το ζούμε.

Ζούμε τόσο φοβερή έκρηξη τεχνολογική, ηλεκτρονική, διαδικτυακή. Έκρηξη προσφοράς, δυνατοτήτων μοναδικών στην εποχή μας. Και όμως κινδυνεύει τόσο πολύ ο πλανήτης μας· κινδυνεύει τόσο πολύ η ζωή μας, κινδυνεύει τόσο πολύ η σωτηρία του κόσμου αυτού, αλλά και της ψυχής μας. Σε μια εποχή που τα έχουμε όλα· γιατί δεν έχουμε μάθει να τα έχουμε. Όταν τσακωθείς με τη γυναίκα σου και βγαίνεις στο μπαλκόνι να καπνίσεις, μπορεί να έχεις εκεί μια τριανταφυλλιά. Αλλά την ώρα που καπνίζεις και έχεις τα νεύρα σου, δεν καταλαβαίνεις τίποτα. Ούτε το τριαντάφυλλο βλέπεις που ανθίζει, ούτε την ευωδία καταλαβαίνεις που έρχεται να σπάσει στη μύτη σου· τίποτα δεν σε αγγίζει. Ζεις στον κόσμο σου, στα νεύρα σου, στον εγωισμό σου, στη σκληροκαρδία σου. Είδατε, μας έχει δώσει ο Θεός κάποιες δυνατότητες να μαλακώσουμε την ψυχή μας και να την κάνουμε «γή καλή καί αγαθή». Αλλά εμείς δεν πιάνουμε τα μηνύματα. Γιατί είμαστε, ζούμε μες στα πάθη μας. Και δεν θέλουμε να βγούμε και από τα πάθη μας. Αυτό είναι το κακό. Το τραγικό δεν είναι ότι έχεις πάθη. Έχουμε όλοι πάθη και αδυναμίες. Το τραγικό είναι να μην θέλεις να βγεις. Θέλεις. Εννοείται ότι θέλεις. Εσύ θέλεις! Δεν λέω για σένα, γιατί εσύ ακούς.

Και τόση ώρα που κάθεσαι και ακούς, ξέρεις πόση ώρα πέρασε; Πολλή ώρα πέρασε. Μιλάμε τώρα και σε κούρασα πάλι. Εσύ θέλεις. Πρόσεξε μόνο μην βιαστείς. Να κάνεις αυτή την προσευχή και εσύ και εγώ και όλοι μας· και να πούμε, Κύριε, κάνε μου την ψυχή γη ταπεινή, γη αγαθή, γη εύφορη, καρποφόρα· να γίνω όπως πρέπει, να ρουφάω αυτά που μου δίνεις. Κυρίως να ρουφάω την αγάπη Σου που την διώχνω, που την κλωτσάω· που Σε διώχνω από κοντά μου· αυτό είναι το χειρότερο. Μάθε με, Κύριε, να ρουφάω την αγάπη Σου. Και αυτό πονάει. Αν το ζητήσεις να είσαι έτοιμος να πονέσεις, να ματώσεις. Αλλά να σου πω κάτι. Αξίζει τον κόπο. Αξίζει τον κόπο! Θα σωθείς στο τέλος. Θα σωθείς. Τι προτιμάς. Να πας εκατό χρονών και η ψυχή σου να είναι άκαρπη και άγονη και σκληρή και στείρα ή να μαλακώσει η καρδία σου και να σε πάρει ο Θεός με οποιοδήποτε τρόπο θέλει; Εννοείται θα ζητάμε «Μή εισενέγκης ημάς είς πειρασμόν». Κύριε, όσο μπορείς να πας με το μαλακό, Κύριε. Δεν μπορώ τα πολλά χτυπήματα, δεν μπορώ τον πόνο, δεν μπορώ το πολύ δάκρυ· δεν μπορώ. Άνθρωπος είμαι. Στην οδοντίατρο που καμία φορά πηγαίνω, «σας παρακαλώ», λέω, «όσο γίνεται τον λιγότερο δυνατόν πόνο». Ανθρωποι είμαστε. Μόνο οι άγιοι ζήταγαν να δοθούν στο Θεό και έλεγαν, «Κύριε, κάνε με ό,τι θέλεις. Ό,τι θέλεις. Και καρκίνο δώσε μου, δεν με πειράζει. Σώσε με μόνο. Μόνο σώσε με».

Αδελφοί μου, και αυτή η εκπομπή τελείωσε. Εύχομαι να μην αντιστεκόμαστε στην αγάπη του Θεού που έρχεται να κάνει την ψυχή μας «γή καλή καί αγαθή» που θα καρποφορεί με υπομονή. Χαίρετε.

Μόνος τα Χριστούγεννα

«Σας ακούω καιρό, αλλά χτες το βράδυ μιλήσατε στην καρδιά μου. Μένω μόνος, ένιωθα έντονα τη μοναξιά.. Είμαι στη Γερμανία ομογενής..»

Τ.Π. Γερμανία (e-mail)

Τι χαρούμενη μέρα η σημερινή, αγαπητοί ακροατές της Πειραϊκής Εκκλησίας. Χαίρετε, χρόνια πολλά, ευτυχισμένα!.. είμαστε ήδη στα Χριστούγεννα, μπήκαμε στα Χριστούγεννα, τα ζούμε, τα απολαμβάνουμε αυτές τις μέρες. Ήδη από χτες! Κι είναι πολύ εορταστική η ατμόσφαιρα. Είστε όλοι πολύ χαρούμενοι και ευτυχισμένοι· δεν είστε; Το φαντάζομαι… Θα περνάτε όλοι χαρούμενα, με τις οικογένειές σας, θα ετοιμάζεστε να πάτε να φάτε, να χαρείτε, να διασκεδάσετε, να ευχηθείτε. Στα ζαχαροπλαστεία, να αγοράσετε δώρα, γλυκά, επισκέψεις, να πάρουμε τα σχετικά κιλά μας, να ξεχάσουμε τις δίαιτες, να ξεχάσουμε τον κόπο της νηστείας, ό,τι έχει κάνει ο καθένας. Και τώρα να αρχίσει να απολαύσει, έτσι δεν είναι; Δεν είναι έτσι; Κάποιος μου λέει ότι δεν είναι ακριβώς έτσι.

Μου λέει κάποιος: «Πάτερ, δεν είστε μόνο εσείς, δεν είστε μόνο εσείς οι χαρούμενοι» – πρέπει και εγώ να τελειώσω την εκπομπή γρήγορα γιατί με περιμένουν σε τραπέζι, έχω πολλές προσκλήσεις σήμερα, δεν ξέρω πού να πρωτοπάω. Πώς; Α μάλιστα· κάποιος πάλι μου μιλάει… και μου λέει… «Πάτερ, δεν σταματάς λίγο να μιλάς για όλους εσάς τους πολύ χαρούμενους σήμερα που είναι η μέρα τόσο εορταστική και πανηγυρική; και ασχολήσου και λίγο με εμάς». «Δηλαδή» λέω, «με ποιους να ασχοληθώ;» «Να ασχοληθείς και να μας πεις για την θλίψη αυτών των ημερών. Γιατί υπάρχουμε και εμείς». «Ποιοι εσείς; Εσείς ποιοι είστε που υπάρχετε;» «Είμαστε», λέει, «και εμείς που δεν είμαστε τώρα στο αυτοκίνητο, που δεν πάμε επίσκεψη, που θα ακούμε την Πειραϊκή Εκκλησία και το μεσημέρι που εσύ θα κλείσεις το ράδιο γιατί θα έχεις να φας, να πιεις, να ακούσεις μουσική, να διασκεδάσεις, να δεις έργα στην τηλεόραση. Εμείς, δεν θα μπορούμε να ακολουθήσουμε το πρόγραμμά σας, εσάς, των εορταζόντων τόσο πανηγυρικώς». «Και ποιοι είστε εσείς;» «Πάτερ», λέει, «πες κάτι, πες κάτι για την θλίψη λίγο αυτών των εορτών, για την μελαγχολία των εορτών. Μίλα και για μας λίγο, υπάρχουμε και εμείς σ' αυτόν τον κόσμο. Υπάρχουμε και εμείς που ακούμε την Πειραϊκή Εκκλησία και θα εξακολουθήσουμε – και ας είναι Χριστούγεννα – να είμαστε στην μοναξιά μας, στην σιωπή μας, στο κρεβάτι του πόνου μας». Κοίταξε, να διευκρινίσουμε λίγο· να διευκρινίσουμε. Άμα είναι να κάνω μια τέτοια εκπομπή, και πρέπει να την κάνω, να την κάνω. Αλλά μερικές φορές, λέω, μήπως εσύ που τώρα λες ότι δεν θα πας να φας, φταις και εσύ. Μήπως φταις και εσύ που δεν θα πας να φας σε ένα ωραίο τραπέζι. Μήπως, δηλαδή, οφείλεται σε σένα αυτό· μήπως η μοναξιά οφείλεται στην δική σου επιλογή. Γιατί ξέρω μερικούς ότι τους καλούνε· μερικούς τους αγαπούν, τους θέλουν οι άλλοι, αλλά επειδή αυτοί έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, μια χαμηλή αποδοχή του εαυτού τους, έχουνε – να το πω κι' αλλιώς – έχουν ένα κρυφό εγωισμό, ένα πείσμα, δεν θέλουν να πάνε. Και κάθονται μόνοι τους στενοχωριούνται, και ύστερα μελαγχολούνε κιόλας.

«Εμένα», λέει, «δεν με θέλει κανένας». Όταν σε καλούνε δεν πας. Όταν κάθεσαι μόνος σου στενοχωριέσαι. Μήπως φταις και εσύ; Μήπως φταις και εσύ που είσαι μόνος σου σήμερα. Δεν ξέρω, το συζητάμε τώρα, στην Πειραϊκή Εκκλησία σήμερα. Δεν ξέρω πόσοι ακούνε αυτήν την στιγμή, γιατί ξέρω ότι πιο πολλοί είναι μέσα στην φούρια των ετοιμασιών. Να φύγουν, να πάνε να διασκεδάσουν, να πάνε να χαρούν. Αλλά λέω μήπως αυτοί που κάθονται τώρα μόνοι μπορούν και προλαβαίνουν. Η ώρα είναι μία και κάτι, προλαβαίνετε! Προλαβαίνετε να πάρετε ένα τηλέφωνο και να πείτε ότι, τελικά, θα πάτε! Θα πάτε, θα 'ρθω, θα 'ρθω και εγώ στο τραπέζι που με κάλεσες. Κάντε το, μην μείνετε μόνοι σας σήμερα, αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος, αν δεν φταίτε εσείς. Γιατί άλλο η εκούσια μοναξιά του Μοναχού, ενός ασκητή, ενός ανθρώπου που μένει μόνος του επειδή νοιώθει την πληρότητα της παρουσίας του Χριστού και επειδή είναι αυτή επιλογή της ζωής του. Γιατί αυτό πλέον δεν είναι μοναξιά, όταν νοιώθεις το Χριστό αυτήν την μέρα, όταν νοιώθεις στην καρδιά σου απέραντη γαλήνη, απέραντη ευτυχία, απέραντο χορτασμό. Πριν φας νοιώθεις χορτάτος στην ψυχή, γεμάτος ευτυχία. Τότε δεν μιλάμε για μοναξιά. Δηλαδή ο πατήρ Παΐσιος σήμερα, αν ζούσε, θα πήγαινε στο Μοναστήρι δίπλα να λειτουργηθεί, θα κοινωνούσε, θα έτρωγε με τους άλλους στην τράπεζα, μετά θα πήγαινε στο κελάκι του και θα ήταν πολύ ευτυχισμένος. Ολομόναχος και ευτυχισμένος. Γιατί νιώθει γεμάτος. Δεν είναι μοναχός του είναι ολομόναχος ως προς την παρουσία των ανθρώπων, αλλά γεμάτος ως προς την παρουσία του Χριστού. Αν είναι κάτι τέτοιο, εντάξει. Καλά κάνεις και είσαι μόνος.

Αλλά μήπως φταίμε και εμείς κάπως και είμαστε μόνοι σήμερα, τέτοια μέρα; Μήπως είμαστε και εμείς καμιά φορά παράξενοι; Μήπως είμαστε λίγο ιδιότροποι, λίγο ιδιόρρυθμοι; Δεν ξέρω, ρωτάω. Μπορεί κάποιος να μην φταίει σε τίποτα από όλα αυτά, μπορεί κάποιου να είναι λίγο περίεργο το φέρσιμό του, να είναι ακοινώνητος, και να φταίει αυτός που δεν κάνει το πρώτο βήμα ή δεν ανταποκρίνεται. Μήπως καμιά φορά η παρέα σου κουράζει τους άλλους και δυσκολεύονται μαζί σου. Κοίταξε· και έτσι να είναι μην απογοητεύεσαι. Γιατί, αν απογοητευτείς, αυτό κρύβει εγωισμό. Αν φταις και εσύ σε όλα αυτά, κάντα όλα αυτά υλικό ταπείνωσης. Λες: φέτος αρχίζω να καταλαβαίνω λίγο τον εαυτό μου· ότι είμαι λίγο παράξενος. Κανείς δεν με ειδοποίησε, κανείς δεν με θέλει· μήπως φταίω και εγώ κάπου; Μήπως, λέω, φταίω κάπου και δεν είμαι πολύ φιλικός, πολύ κοινωνικός, πολύ εγκάρδιος, πολύ αγαπητός με τον δικό μου τον εγωισμό. Παραδέξου το. Παραδέξου ποιος είσαι. Παραδέξου ότι είσαι ένας χαρακτήρας μερικές φορές δύσκολος. Και ξέρεις, πως, αν το παραδεχτείς, ο Χριστός θα σε αγαπήσει· θα σε αγαπήσει, γιατί θα είναι σαν να του λες και του Χριστού ότι…: «Κύριε, φέτος που γεννήθηκες και πάλι, έχω ανάγκη, έχω ανάγκη την γέννησή Σου, εγώ θα Σου δώσω εργασία, θα Σου δώσω δουλειά να εργαστείς, Κύριε, στην ψυχή μου. Είμαι παράξενος άνθρωπος, έλα να με διορθώσεις. Έλα να με θεραπεύσεις. Είμαι και εγώ προβληματικός άνθρωπος. Να, Κύριε, γεννήθηκες και κανείς δεν με παίρνει τηλέφωνο να πάω να φάω κάπου. Κανείς δεν με θέλει, κανείς δεν θέλει να έρθει να με δει. Φταίω · ίσως, φταίω και εγώ κάπου».

Λοιπόν, εσείς που φταίτε, όσοι φταίτε, όλοι φταίμε στο βαθμό που δεν είμαστε όπως πρέπει να είμαστε, να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Να ταπεινωθούμε, να μετανιώσουμε, να ζητήσουμε το έλεος του Θεού και να Τον παρακαλέσουμε από τώρα. Ξέρω πως με ακούτε και εσείς οι άλλοι, και περιμένετε, και λέτε μέσα σας: θα έρθει και εμάς η σειρά μας στα Αθέατα Περάσματα, θα περάσει και σε εμάς σήμερα ο ομιλητής να μας πει και εμάς λίγο· γιατί εμείς δεν φταίμε. Καλά να λες ότι φταίει κάποιος που δεν είναι σήμερα σε κάποιο εορταστικό τραπέζι· εγώ τι φταίω όμως;

«Εγώ δεν φταίω· εγώ…». Τώρα θα πω για σένα… Εγώ είμαι άρρωστος, θα πεις εσύ. Εγώ είμαι άρρωστος· εγώ είμαι στο Νοσοκομείο. Και έχω τώρα εδώ ένα μικρό τραντζιστοράκι και σε ακούω, δίπλα στο κομοδίνο μου. Και εσύ, πάτερ, αρχίζεις και φωνάζεις και λες ότι φταίμε, και είμαστε εγωιστές και λες ότι… Όχι, δεν μιλάω για σένα. Τώρα εσύ δεν φταις, όντως. Είσαι άρρωστος, είσαι ανήμπορος, είσαι στο κρεβάτι του πόνου, και δεν μπορείς να πας κάπου. Και σε αγαπάνε όλοι, αλλά αναγκαστικά μένεις μόνος. Θα έρθουν να σε δουν, να σε δει κάποιος, ήρθαν λίγο το πρωί, αλλά τώρα στο φαγητό φύγανε. Ο άλλος είναι ανήμπορος σωματικά. Ναι· κι εσύ είσαι παράλυτος· το ξέρω, εσύ είσαι παράλυτος. Τι να κάνεις εσύ; φταις εσύ που είσαι; που δεν μπορείς να τρέξεις, να πας να δείξεις αυτό που νοιώθει η καρδιά σου; Η καρδιά σου θέλει να τρέξει, αλλά το κορμί σου δεν σε βοηθάει. Και είναι Χριστούγεννα… Ναι· και εσύ δεν φταις, και εσύ δεν φταις που ζεις μόνος σου, γιατί δεν έχεις συγγενείς. Είσαι μοναχικό άτομο, επειδή δεν έχεις συγγενείς. Επειδή είσαι γέροντας· είσαι ένα μεγάλης ηλικίας άτομο. Όπως μια γερόντισσα, ένας παππούς, μια γιαγιά.

Ναι, το ξέρω· και εσύ… Τώρα κλαις· τώρα κλαις γιατί εσύ έχεις το πένθος σου το βαρύ, και φέτος δεν μπορείς να κάνεις αυτά που έκανες, γιατί νοιώθεις μεγάλο πόνο. Λείπει κάποιος από το σπίτι φέτος. Ναι· είναι φοβερό. Είναι φοβερό κι αυτό. Αν, λοιπόν, θέλετε, να σας κάνω λίγη παρέα. Δεν σας κρύβω ότι και εγώ θα φύγω μετά, και εγώ θα πάω να φάω μετά. Θα πάω σε ένα τραπέζι, αλλά τώρα, αφού το έχετε ανοιχτό το ράδιο να κάνουμε παρέα μαζί.

Να μιλήσουμε λίγο για αυτά τα άτομα που σήμερα, Χριστούγεννα, δεν μπορούν γιατί δεν φταίνε, αλλά οι συνθήκες το καλούν να μείνουν μόνοι. Να μείνουν μόνοι χωρίς πολλή παρέα, με ελάχιστους ανθρώπους ή και χωρίς ανθρώπους δίπλα τους. Και είναι μοναχικά άτομα, και θλίβονται και έρχεται ένα κύμα μελαγχολίας. Καταρχάς να σας πω κάτι παρήγορο για εσάς. Όλοι στις γιορτές μελαγχολούνε και λίγο. Και δεν είναι η χαρά 100 % όλη μέρα και όλη νύχτα. Υπάρχουν στιγμές που το κύμα της μελαγχολίας μάς βρίσκει και τις πιο χαρούμενες στιγμές της ζωής μας. Έρχεται μια θλίψη – το λένε οι ψυχολόγοι, οι κοινωνιολόγοι – υπάρχει η θλίψη των εορταστικών περιόδων. Η θλίψη του Πάσχα, η θλίψη των Χριστουγέννων. Μας πιάνει αυτό λίγο. Θλίβεται η ψυχή μας, δεν μπορούμε να χωρέσουμε όλη την χαρά, την απόλυτη χαρά. Και ως άνθρωποι που είμαστε σε αυτόν τον πλανήτη, η χαρά είναι ζυμωμένη με την λύπη. Και θα χαρούμε και θα λυπηθούμε. Βλέπεις ο άλλος παντρεύεται και κάποιοι χαίρονται, κάποιοι λυπούνται, γιατί χάνουν το παιδί τους. Τώρα, λες, χαίρεσαι ή λυπάσαι; Και τα δύσ και λυπάμαι και χαίρομαι. Μελαγχολώ και ευτυχισμένος είμαι. Όλοι το ζουν αυτό λίγο.

Λοιπόν, δεν είστε μόνο εσείς. Μην μεγαλοποιείτε τα πράγματα. Μην νοιώθετε ότι είστε χάλια και ζηλεύετε ότι όλοι είναι ευτυχισμένοι. Σήμερα, Χριστούγεννα, και εγώ είμαι ο πιο ταλαιπωρημένος. Δεν είναι έτσι, δεν είναι έτσι. Βάλτε λίγο καλούς λογισμούς. Το λέει αυτό ωραία ο πατήρ Παΐσιος: «Βάλε καλούς λογισμούς, σκέψου θετικά πράγματα. Όπως τα θέλει ο Θεός. Δηλαδή, δες τα, δες με καλό μάτι». Αυτό που λένε: άμα δεις το ποτήρι μέχρι την μέση με νερό, μην πεις είναι μισοάδειο, πες είναι μισογεμάτο· δεν είναι ψέμα! Είναι μισογεμάτο, είναι και μισοάδειο. Αλλά εσύ μην κοιτάς τα άδεια. Δες το γεμάτο το ποτήρι. Δες θετικά τα πράγματα, και πες: Τουλάχιστον, τουλάχιστον είμαι στην Ελλάδα. Είμαι σε μια ελεύθερη χώρα. Είμαι Ορθόδοξος Χριστιανός. Μπορώ τώρα και ακούω την Πειραϊκή Εκκλησία. Μπορώ να κάνω την προσευχή μου. Ικέψου κάτι καλό που έχεις. Κάτι λίγο, κάτι λίγο που μπορείς. Θυμάστε ένα παιδί μού είχε πει: «Εγώ είμαι ανάπηρος, είμαι παράλυτος σε όλο το σώμα μου· αλλά εδώ και λίγο καιρό κουνάω το κεφάλι μου. Είμαι πολύ ευτυχισμένος». Λέει, αυτό το λίγο: κουνάω το κεφάλι μου· όλο το σώμα ακίνητο. Το κεφάλι κουνάω και είμαι χαρούμενος. Κοιτάξτε! Βλέπεις, δηλαδή, κάτι θετικό μέσα στην θλίψη σου. Μην κοιτάς αξιολύπητα την ζωή σου. Μην λες, δηλαδή, είμαι ταλαίπωρος, είμαι κακομοίρης. Μην είσαι μίζερος. Η μελαγχολία στην μελαγχολία σε ρίχνει όλο και πιο χαμηλά. Όχι· δες το θετικά αυτό. Ψάξε κάτι θετικό να βρεις. Δεν βρίσκω τίποτα. Και αυτό θετικό είναι, (δηλαδή) να μην έχεις τίποτα θετικό και να στηρίζεσαι στο Θεό!

Κάνε αυτήν την θετική σκέψη. Πες: «Εγώ, Κύριε, θα στηριχτώ σε Σένα. Μόνο σε Σένα. Δεν έχω κανένα άλλο καλό. Δεν έχω τίποτα καλό. Δεν βρίσκω κάτι ευχάριστο να πω για τον εαυτό μου». Σίγουρα υπάρχει κάτι καλό. Δες το με πίστη. Κάτι θέλει ο Θεός να βγάλει από αυτήν την μοναξιά. Κάτι θέλει να βγάλει. Θεός δεν είναι; Δεν είναι σοφός; Δεν σε αγαπάει; Δεν ρυθμίζει την ζωή όλου του κόσμου; Αυτός δεν κανονίζει πότε θα βγει ο ήλιος και πότε θα φύγει; Αυτός δεν ρυθμίζει τα πουλάκια που πετούνε στον ουρανό, τα φύλλα που πέφτουνε, τα μαλλιά της κεφαλής μας που είναι μετρημένα; Αυτός δεν ξέρει τα πάντα; Λοιπόν; Ο Χριστός μας ήξερε ότι φέτος τα Χριστούγεννα εσύ, ο άλλος, η άλλη, ε, δεν είσαι μόνος, θα ζήσετε έτσι τα Χριστούγεννα· μοναχικά. Με ένα μοναχικό τρόπο. Δες το και αυτό μέσα στην αγάπη του Θεού. Έτσι θέλησε ο Θεός, ήξερε ο Θεός, επιτρέπει ο Θεός. Υπέγραψε ο Θεός την σημερινή μέρα και είπε, ότι «εσύ παιδί μου με την σοφία που Εγώ έχω και την παγγνωσία και την αγάπη που έχω, ξέρω τα πάντα για σένα, και κρίνω ότι έτσι πρέπει να περάσεις σήμερα. Το επιτρέπω…το επιτρέπω…».

Δεν σημαίνει ότι ο Θεός χαίρεται με αυτό που ζεις· αλλά το επιτρέπει για έναν καλό σκοπό. Δες το με πίστη, δες το με πίστη στο Χριστό: «Τοίς αγαπώσι τόν Θεόν πάντα συνεργεί εις αγαθόν». Αγαπάς το Θεό; Λοιπόν, και αυτή η μοναξιά, σε καλό θα σου βγει. Και αυτή η θλίψη, σε καλό θα βγει. Και αυτό το δάκρυ, σε καλό θα βγει. Λοιπόν, δες το με πίστη αυτό που σήμερα περνάς, και προσπάθησε να το δεις με τρόπο που θα ωφεληθείς. Θα βγάλεις κάτι καλό. Θα βγάλεις από το πικρό… καλό. Από το πικρό να βγάλεις κάτι γλυκό στην ψυχή σου. Μπορείς να θέλεις σήμερα να συνδεθείς, να συνδεθείς περισσότερο με τον Χριστό· να μπεις στα μέτρα του Χριστού· να μπεις αν θέλεις και στην μοναξιά του Χριστού. Που και Αυτός όταν γεννήθηκε, μόνος του ήταν στον κόσμο αυτό. Δεν Τον δέχτηκε ο κόσμος με χαρά. Μοναχικά έζησε. Η Γέννηση του Χριστού – που όλοι τώρα τρέχουμε στις φάτνες και ανάβουμε ωραία στολίδια στους δρόμους και πάνε τα παιδάκια, κι ο Άγιος Βασίλης… – όταν γεννήθηκε ο Χριστός, μοναχικά ήρθε και Αυτός στον κόσμο. Τον ζέστανε η Παναγία με την αγάπη Της, την αγκαλιά Της και τα ζεστά φιλιά Της. Ναι, όντως οι Άγγελοι Τον ύμνησαν, κάποιοι βοσκοί· αλλά αυτά πέρασαν και μετά έμεινε μόνος Του. Οι πολλοί άνθρωποι δεν Του έδωσαν σημασία. Για σκέψου και εσύ σήμερα, να τα βλέπεις λίγο στα μέτρα του Χριστού. Ότι, δηλαδή, ταπεινώνεσαι και εσύ λίγο, σαν τον Χριστό. Σήμερα, είσαι μόνος σου, όπως ήταν μόνος ο Χριστός. Και μπορείς, αν θέλεις, να συνδεθείς, να συνδεθείς λίγο περισσότερο μαζί Του και να πεις:«Κύριε, κατάλαβέ με Εσύ… Κατάλαβέ με Εσύ, που περίμενες την αγάπη και δεν πήρες αγάπη. Έτσι και εγώ, περίμενα λίγη αγάπη σήμερα και δεν πήρα αγάπη και είμαι μόνος». Και μπορείς να συνδεθείς με τον Χριστό στο δικό Του μέτρο της μοναξιάς, της ταπείνωσης, της σμίκρυνσης, του περιθωρίου. Είσαι στο περιθώριο; Είσαι στο περιθώριο, όπως ήταν ο Χριστός σήμερα. Και σταυρωνόμαστε – έτσι δεν λέμε το Πάσχα; – μαζί με το Χριστό.

Λοιπόν σήμερα μοιάζω με τον Χριστό, εγώ που αγαπώ τον Χριστό πολύ. Αυτοί που είναι μόνοι σαν το Χριστό, αυτοί που είναι στο περιθώριο σαν τον Χριστό, μοιάζουν στο Χριστό! Κάνε λίγη υπομονή. Θα μάθουμε την λέξη «υπομονή». Θα περάσει και αυτή η μέρα, θα περάσουν και οι επόμενες, θα περάσουν και οι άλλες μέρες της ζωής μας. Θα περάσει όλη η ζωή μας και θα είναι μια μέρα. Θα περάσει και αυτή η ζωή. Να, θα κάνεις υπομονή και θα μάθεις να περιμένεις στην ζωή. Κάτι καλό θα κατεργαστεί ο Θεός στην καρδιά σου από αυτήν την μοναξιά. Και προσπάθησε να νοιώθεις λίγο, αν θες… Γιατί είναι άλλο να μιλάς σε πονεμένους ανθρώπους, σε μοναχικά άτομα και άλλο να είσαι εσύ ο ίδιος μοναχικό άτομο. Οι συμβουλές είναι τόσο εύκολες, αλλά ο άλλος που ζει τον πόνο του δεν μπορεί. Είναι αλλιώς. Είναι αλλιώς όταν πονάς και έρχονται να σου κάνουν το δάσκαλο. Δεν αρέσει αυτό. Γι' αυτό δεν κάνω τον δάσκαλο. Απλώς λέω ότι – θυμάμαι τον Άγιο Ισαάκ το Σύρο – που λέει: «Προσπάθησε να νοιώσεις ότι είσαι πάνω στην Γη, εσύ και ο Θεός σου. Προσπάθησε να αναπαυτείς στην καρδιά σου όχι εγωιστικά. Ότι δε δίνεις σημασία, αν υπάρχουν άλλοι κι ότι δεν έχεις ανάγκη τους άλλους· αλλά νιώσε ότι ο Θεός σε αγαπά σαν να είσαι μόνος εσύ πάνω στην κόσμο»! Σε αγαπάει όπως αν είχε τον Πλανήτη Γη και ήσουν μόνος πάνω στην Γη. Ζήσε εσύ κι ο Θεός· όχι εγωιστικά, αλλά προσωπικά, ότι ο Θεός σε αγαπάει προσωπικά εσένα. Ότι έρχεται σε σένα, ότι δε τρέχει τώρα προς τα σαλόνια, τον κόσμο τον πολύ, τις επισκέψεις και εσένα σε έχει λίγο στην άκρη και σε έχει… «Περίμενε, έχω άλλες δουλειές τώρα και…»· όχι! Αγαπάει εσένα σαν να ήσουν μόνο εσύ στον κόσμο γεννημένος. Ο νεογέννητος Χριστός θα ερχόταν, λέει, στην Γη ακόμα και για έναν άνθρωπο, σαν ο πλανήτης Γη να είχε έναν άνθρωπο. Τι τεράστια Αγάπη είναι αυτή!

Δεν σε παίρνει κανείς τηλέφωνο; Που, νομίζω, στο τέλος της εκπομπής όσοι ακούνε, θα πάρουν κάποιο τηλέφωνο. Θα σε πάρουν και εσένα, φίλοι σου, από την Πειραϊκή Εκκλησία, πνευματικοί σου αδερφοί. Αλλά και να μην σε πάρει κανείς, να ξέρεις ότι σε αγαπάει ο Χριστός σήμερα. Και σου έχει δοθεί, αποκλειστικά σήμερα. Νοιώσε τον Χριστό να σου δίνεται αποκλειστικά! Να Τον νοιώθεις Θεό σου, προσωπικό σου. Ότι και αν δεν υπήρχε κανένας στην γη, θα γεννιόσουν Χριστέ μου, μόνο για μένα· και θα έκανες Χριστούγεννα μόνο για την δική μου την ψυχή!.. Και αυτό είναι πολύ ωραίο! Θα σε βοηθήσει να ζήσεις κάπως σε μια πληρότητα ψυχική και να μην νοιώθεις εξαρτημένος, παθολογικά εξαρτημένος και γενικά εξαρτημένος στο θέμα της χαράς από τους άλλους. «Κύριε, ξέρω ότι με αγαπάς, είσαι ο Θεός μου. Και ενώ μοιράζεσαι σε όλους, στον καθένα δίνεσαι πολύ προσωπικά, με απέραντη πληρότητα. Και θέλω έτσι να Σε νοιώσω». Εσύ και ο Θεός πάνω στην γη! Μόνο εσύ και ο Θεός!.. Και αυτό να σε γεμίσει χαρά! Και μετά θα δεις με καλοσύνη και τους άλλους, και θα χαρείς που χαίρονται. Δεν θα ζηλεύεις. Μην ζηλεύεις, μην φθονείς. Δεν θα αντιπαθείς, δεν θα μισήσεις τους άλλους – που μερικοί, επειδή βλέπουν ότι οι άλλοι χαίρονται θέλουν να τους εκδικηθούν. Η ζήλεια γίνεται οργή. Θυμώνουν, νευριάζουν, αντιπαθούν τον κόσμο που χαίρεται. Γιατί λέει: όλοι χαίρονται και εγώ λυπάμαι. Όχι! θα πεις. Εγώ έχω τον Θεό μου, έχω τον Χριστό μου, έτσι θέλησε Αυτός. Με αγαπάει και μένα και αντέχω!

Να σου πω και το άλλο. Μπορεί ως το βράδυ να ζήσεις και εσύ ένα θαύμα! Δεν ξέρεις τι μπορεί να γίνει. Μπορεί κάτι να γίνει στην ψυχή σου, μπορεί να έρθει μια χαρά στην ζωή σου, μπορεί κάτι να ακούσεις, κάτι να δεις, κάτι να σκεφτείς, κάτι να συμβεί να σε χαροποιήσει. Μην αφήνεις αυτήν την μελαγχολία να επεκταθεί. Ζήσε με την ελπίδα αυτή, μην αφήνεις την ελπίδα στην ψυχή σου να πεθαίνει. Περίμενε λιγάκι. Εσείς, που τώρα ακούτε και είστε καλά και δεν έχετε τίποτα από όλα αυτά που σχολιάζουμε, κάντε μια προσευχή για αυτούς, που τους αφορά πολύ αυτό το θέμα. Ενώ εσάς δεν σας αφορά, γιατί εσείς σε λίγο θα παρκάρετε, πλησιάζετε στο σπίτι που θέλετε. Θα βγείτε από το αυτοκίνητο, θα κλείσετε το ράδιο, θα πάτε να χαρείτε, να διασκεδάσετε, αλλά εμείς θα συνεχίσουμε. Εμείς θα συνεχίσουμε με αυτούς που πονούν. Με αυτούς που είναι μόνοι. Με αυτούς που δεν έχουν παρέα σήμερα. Και για αυτό, ας συνοδεύει η προσευχή, η αγάπη, ο ένας τον άλλο, για να νιώσουμε έτσι μέσα στην καρδιά μας. Ότι δεν είμαστε μοναχικά άτομα. Και εμείς που θα συνεχίσουμε.

Ξέρεις, είναι και κάτι άλλο· η ζωή μας είναι ζυμωμένη με την θλίψη. Και οι πιο μεγάλες χαρές κρύβουν και μια θλίψη. Το είπα και στην αρχή αυτό. Όταν ο Καζαντζάκης πήγε στο Άγιο Όρος μια φορά, πήγε σε ένα μοναστήρι, νομίζω στην Μονή Διονυσίου που είναι ένα μικρό μοναστηράκι. Είδε, λέει, ένα θάμνο απέξω. Λένε ότι στα φύλλα αυτού του θάμνου έβλεπες σε σμίκρυνση τον Εσταυρωμένο Χριστό και την θλίψη του Σταυρού. Και λέει ο Καζαντζάκης σε ένα μοναχό: «Πολύ στενό το μοναστήρι σας, ψυχοπλακωτικά νοιώθεις εδώ μέσα. Μου πλάκωσε την ψυχή. Είναι στενό». Και του λέει ο μοναχός: «Δεν φταίει το μοναστήρι μας, που νοιώθεις αυτήν την στενότητα. Είναι στενός όλος ο κόσμος· δεν μας χωράει ο κόσμος, δεν μας χωράει ο χρόνος! Και ο χώρος αυτού του πλανήτη, αυτής της γης, αυτής της ζωής. Δεν χωράμε, για αυτό είμαστε στενοχωρημένοι. Θέλουμε το απόλυτο, το απέραντο. Θέλουμε το πολύ, και δεν το χωράμε. Δεν το μπορούμε».

Υπάρχει, δηλαδή, ζυμωμένη με την ζωή μας μια θλίψη, μια μοναξιά, ακόμα και στο πλήθος των ανθρώπων. Θυμάμαι, όταν ήμουν μικρός, είχαμε μια καθηγήτρια καλλιτεχνικών ζωγραφικής. Αυτή είχε βάλει σκοπό να κάνουμε μια φορά στην περιοχή που ζούμε μια έκθεση, με πήλινες κατασκευές, ζωγραφική με χειροτεχνίες· Γυμνάσιο ήμασταν και το πέτυχε. Μαζέψαμε κόσμο. Ήρθε ο Δήμαρχος, ήρθε ο Επίσκοπος. Κάνανε αγιασμό, βάλανε μουσική μετά και κάνανε τα εγκαίνια της εκθέσεως. Και εγώ ήμουνα χαρούμενος. Λοιπόν. Πω πω! πόσο θα χαίρεται αυτή η καθηγήτρια που ο σκοπός της επιτεύχθηκε και το όνειρό της έγινε πραγματικότητα. Και την πλησιάζω μέσα στο πλήθος, πολύς κόσμος, την χαιρετάγανε όλοι!!.. «Συγχαρητήρια» της λέγανε και αυτά· της λέω: «Κυρία…», – ήμουν Δευτέρα Γυμνασίου – της λέω, «φαντάζομαι πόσο χαρούμενη θα είστε! ευτυχισμένη σήμερα! Άντε! αυτό που θέλατε, έγινε»! Και μου λέει: «… Δεν έχεις ακούσει ότι μέσα στο πλήθος μπορεί να νοιώσεις μοναξιά»; Εγώ τα έχασα! «Συγγνώμη, έτσι νιώθετε»; Μου λέει: «Για να στο λέω, έτσι θα είναι». Και εκείνη την ώρα ήρθε κάποιος να την χαιρετήσει και έφυγα και δεν μου έδωσε μετά σημασία. Αλλά έχουν περάσει – πόσα;– είκοσι χρόνια κι ακόμα θυμάμαι την κουβέντα της: «Μέσα στον κόσμο μπορεί να νοιώθεις μοναξιά». Μέσα στο τραπέζι το εορταστικό μπορεί κάποιος να νοιώσει ένα κύμα θλίψης. Η ζωή αυτή έχει ζυμωθεί με την σχετικότητα. Το πιο ωραίο πράγμα έχει ζυμωθεί με τον πόνο, την πίκρα, με ένα κενό.