Текст книги "Δυνάμωσε την Ψυχή σου"
Автор книги: Андреас Архимандрит (Конанос)
сообщить о нарушении
Текущая страница: 2 (всего у книги 12 страниц)
Όλα αυτά, είδες πώς είναι; Αλληλένδετα. Όλα αυτά, αν τα σκεφτείς, σε κάνουν να γίνεσαι πάρα πολύ δυναμικός, πάρα πολύ σίγουρος και πάρα πολύ αβέβαιος. Για όλα τα πράγματα στη ζωή σου.
Ας πούμε, αν πας τώρα να μιλήσεις στο παιδί σου, μετά απ' αυτά που είπαμε τώρα – κοίταξε πώς θα τα κολλήσουμε τώρα· αν κολλάνε δε ξέρω, μπορεί να μου φύγει πάλι αυτή η σκέψη, αλλά τώρα μου ήρθε – πας να πεις κάτι στο παιδί σου για το Θεό, για τη ζωή του, μια συμβουλή· και νοιώθεις ότι είσαι σίγουρος γι' αυτό που θα του πεις· ότι είναι το σωστό, ότι έτσι πρέπει, ότι αυτό θέλει ο Θεός· ότι τέτοια ώρα πρέπει να γυρίσει, ότι αυτό πρέπει να σπουδάσει, εκεί πρέπει να πας, αυτό να αγοράσεις. Νοιώθεις βεβαιότητες. Ότι ξέρεις. Ενώ ο ίδιος ο Θεός στη σχέση Του μαζί σου, σου λέει συνέχεια αυτό το πράγμα στη ζωή σου: «Εγώ ο Θεός, είμαι ο Θεός των εκπλήξεων. Είμαι ο Θεός που θέλω να σε ωριμάσω και να καταλάβεις ότι το μυαλό σου, όταν νοιώθεις σιγουριά, δεν είμαι Εγώ πάντα εκεί μέσα στη σιγουριά. Εγώ είμαι και μέσα στην αβεβαιότητα. Είμαι στην έκπληξη. Είμαι μέσα σ' αυτό που νοιώθεις ότι χάνεις, αλλά δε το χάνεις».
Μπορεί, δηλαδή, κάποια μέρα να αφήσεις το παιδί σου να φύγει και να του πεις:«Καλά· γύρνα, παιδί μου, αφού δε μπορείς να καταλάβεις ότι πρέπει να γυρίσεις στις δωδεκά-μισι και τη μία, θα κάνω προσευχή στο θεό και γύρνα ό,τι ώρα νομίζεις. Ό,τι ώρα σε φωτίσει ο Θεός». Και ενώ νομίζεις ότι το παιδί σου τ' αφήνεις είσαι πολύ πιο πολύ μες την καρδιά του, που του λες «Έλα, ό,τι ώρα σε φωτίσει ο Θεός»· γιατί γίνεσαι και εσύ θεϊκός στο ήθος και στο φέρσιμο. Και εκεί που νομίζεις το αντίθετο, ότι το παιδί σου το κρατάς στα χέρια σου και το κλείνεις στο δωμάτιο και λες «Το 'χω μέσα. Το κρατάω», σου φεύγει. Και ο άλλος το αφήνει, και το κρατάει. Το αφήνει να του φύγει το παιδί του, φαινομενικά, εξωτερικά, δηλαδή, αλλά άφησε μια σφραγίδα και το παιδί λέει: «Η καρδιά μου, την ώρα που μου μίλαγε η μάνα μου και ο πατέρας μου, δεν ένοιωθα μέσα μου σα να καίγεται; Δε θα γυρίσω στις τρεις. Θα γυρίσω νωρίτερα»· ή, «Θα γυρίσω στις τρεις αλλά θα 'μαι προσεκτικός. Θα 'μαι προσεκτική. Θα ζω σα να 'ταν εδώ μπροστά και η μάνα μου και ο πατέρας μου και δε θα κάνω κάτι, ούτε ουσίες θα πάρω, ούτε θα μεθύσω, ούτε θα αλητέψω, ούτε θα βλαστημήσω, ούτε θα βρίσω· θα ζήσω σα να 'ταν μπροστά οι γονείς μου· και ας αργήσω». Γιατί μου λέει ένα παιδί: «τέτοια ώρα βγαίνουν όλοι, πώς να φύγω εγώ. Μου λέει ο πατέρας μου», λέει, «να πάω βόλτα στις εννιά. Μα στις εννιά, όλοι κοιμούνται», λέει, «οι φίλοι μου, γιατί ετοιμάζονται να ξυπνήσουν στις έντεκα το βράδυ, να πλυθούν, να ετοιμαστούν και στις δώδεκα να βγουν. Και εμένα μου λέει ο πατέρας μου „Εντεκάμισι να γυρίσεις“. Μα εντεκάμισι δεν έχουνε βγει», λέει, «οι φίλοι μου».
Τώρα όλα αυτό τι· τι έρχονται να κάνουν. Έρχονται να χαλάσουν μέσα μας τις βεβαιότητες. Τις ασφάλειες. Τις σιγουριές που θέλουμε να 'χουμε εμείς. Βεβαιότητα, πρόγραμμα. Και λέει ο Χριστός: «Εγώ δεν έχω πρόγραμμα. Εγώ δεν έχω πρόγραμμα. Εγώ έκανα απρογραμμάτιστα πράγματα». Με την έννοια της εκπλήξεως, της έλλειψης καλουπιού. «Όχι απρογραμμάτιστα, χωρίς δηλαδή φροντίδα και αγάπη και τάξη στη ζωή Μου. Αλλά δεν είχα μέρες που έλεγα ότι σήμερα δέχομαι, αύριο δεν δέχομαι. Τώρα θα πάω σ' αυτό το σπίτι, σήμερα επισκεπτόμαστε τους καθωσπρέπει, αύριο τους αμαρτωλούς..». Απλότητα. Ό,τι σου φέρει ο Θεός στη ζωή. Δε μπορείς να βάλεις σε καλούπι τη ζωή. Δε μπαίνει σε καλούπι. Ούτε ο Θεός, ούτε τα πράγματά Του, ούτε ο τρόπος που κυβερνά τη ζωή μας.
Όλα αυτά που λέω, που βλέπω, δηλαδή, στα βιώματα των αγίων, σε περιστατικά ανθρώπων που είναι άγιοι, σημερινοί άνθρωποι, απλοί άγιοι, καθημερινοί, δίπλα μας, είναι οι ζυμώσεις που γίνονται και οι αλληλοεπιδράσεις και οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, με τα γεγονότα του βίου, με τη σχέση τους με το Θεό, αυτό δε μας δείχνει;…
Βγες απ' το βόλεμά σου. Τίποτα δεν είναι σίγουρο. Η ζωή έχει εκπλήξεις ο Θεός ο Ίδιος είναι μια έκπληξη και μάθε και εσύ να μπαίνεις στο δικό Του κλίμα. Αν θέλεις να αποκτήσεις το δικό Του ήθος. Αν δε θέλεις κάνε ό,τι θέλεις· και μπορεί μέχρι τα ογδόντα σου, μέχρι τα ενενήντα σου, όσο σ' αφήσει ο Θεός να ζήσεις να το πάρεις το μάθημα αυτό. Και το 'χουν πάρει το μάθημα αυτό πολλοί γονείς οι οποίοι νόμιζαν ότι θα βάλουν σε καλούπι τα πράγματα. Νόμιζαν ότι έχουν βεβαιότητα· ότι κυβερνάνε τη ζωή τους το σπίτι τους, την οικογένειά τους. Και είδαν, τελικά, ότι τίποτα απ' όλα αυτά δε κυβερνούσαν. Δε μπορούσαν να κυβερνήσουν τίποτα απ' όλ' αυτά. Να βλέπεις τον άλλον να κάνει κηρύγματα, ας πούμε, ο ίδιος ο πατέρας, και το παιδί του να 'χει γίνει αναρχικός. Και του λέει ο Θεός «Πάρε το μάθημά σου. Κστάλαβέ το ότι δε μπορεί να είσαι απότομος, δε μπορεί να είσαι απόλυτος. Ανοίξου. Χαλάρωσε. Γίνε λίγο σα το ζυμάρι και αφέσου και εσύ να ζυμωθείς μες τη ζωή. Αφέσου να ζυμωθείς. Κατάλαβε τους δικούς Μου τρόπους. Ότι τα πράγματα δεν είναι μονοκόμματα. Ότι δεν έρχονται όπως τα θες εσύ, αλλά όπως τα θέλει ο Θεός. Και περνούν καλά σ' αυτή τη ζωή, αυτοί που παίρνουν τα μαθήματα του Θεού και μπαίνουν στο δικό Του κλίμα».
Αυτά σκεφτόμουν σήμερα να σου πω· σκόρπια φυσικά είναι. Να τώρα, ας πούμε, για παράδειγμα, τ' άκουσες τώρα όλα αυτά – εντάξει; – λες τώρα μέσα σου, παράδειγμα: «Α, ναι, έτσι είναι, όπως τα 'πες. Πολύ μ' αρέσει έτσι, όπως τα πες και μ' άγγιξες, όπως τα πες και θέλω να σου μιλήσω, εσένα, όπως τα πες να μου μιλήσεις». Έκανες το ίδιο λάθος. Γιατί τόση ώρα σου δείχνω αυτό: ότι δεν έχει νόημα να μιλήσεις σε μένα, στον έναν, στον άλλον και να περιμένεις να πάρεις από μένα κάτι που και εσύ ο ίδιος ξέρεις. Δε σου λείπει τίποτα. Έχεις μια – πολλές φορές το λες αυτό – έχεις μια χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μια χαμηλή υπόληψη του εαυτού σου. Υποτιμάς τον εαυτό σου.
Αυτό δεν είναι ταπείνωση. Η μειονεξία δεν είναι ταπείνωση. Ταπείνωση δεν είναι να λες ότι δε μπορώ να σταθώ στα πόδια μου και διαρκώς έχω ανάγκη τους άλλους γιατί είναι σα να προσβάλλεις το Θεό. Ια να Του λες ότι δε σου 'χει δώσει χαρίσματα, δυνατότητες φοβερές, ψυχή γενναία, ευκαιρίες να αγωνιστείς.
Στηρίξου στο μπαστουνάκι και στο ραβδάκι της δικής σου προσευχής. Της δικής σου σχέσης με το Θεό. Της μεσολάβησης, βεβαίως των αγίων, της Παναγίας μας, του Πνευματικού σου, των ανθρώπων που θα σου συμπαρασταθούν. Άλλο, όμως, αυτή η μεσολάβηση και άλλο η εξάρτηση. Μια νοσηρή σχέση που όλα περνούν μέσα από ανθρώπους. Έτσι θέλει να μας κάνει ο Θεός Δε λέει ο Απόστολος ότι έχουμε παρρησία και απευθυνόμαστε στο «θρόνον τῆς χάριτος»; Με ανοιχτό το πρόσωπο, χωρίς να καλύπτουμε το πρόσωπό, μας, όπως ο Μωυσής που έβαλε μπροστά, στην Παλαιά Διαθήκη, εκείνο το ύφασμα για να μην δει το Θεό απ' τη λάμψη Του. Τώρα, λέει, εμείς κατευθείαν πάμε στο Θεό. Έχουμε άνεση. Ωριμάζουμε, καλλιεργούμαστε, προκόβουμε πνευματικά.
Θυμάσαι, σήμερα αυτό το σημείο προσπάθησα λίγο να αγγίξω. Να προοδεύουμε πνευματικά και να δυναμώνουμε στον αγώνα της ζωής. Και να εύχεσαι και εσύ για μένα, αυτά που λέω κάπως Και να τα προσπαθώ και να μου τα δώσει ο Θεός σα δώρο. Πράγμα που σημαίνει ότι δε θα πρέπει να με ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι για να το κάνω και εγώ ή να μην το κάνω και εγώ. Να 'χω και εγώ άποψη, να μπορώ να λέω κάτι, ασχέτως αν ο άλλος συμφωνεί. Να μην είμαι δουλοπρεπής, να μη λέω ότι, αν το πω σ' αυτόν θα χαλάσει η γνώμη του για μένα, άρα, ας μην το πω για να μη χαλάσει η γνώμη του για μένα. Άρα, δεν έχω ελευθερία. Ελεύθερες προσωπικότητες. Δε θα σ' άρεσε να είσαι ελεύθερη προσωπικότητα; Να μπορείς ακόμα να διαφωνείς με κάποιον. Όσο άγιος και αν είναι αυτός, να πεις της γνώμη σου.
Μου 'πε ένα παιδί για τον πνευματικό του στο σχολείο: «μου είχε πει», λέει, «κάτι και, ενώ ήθελα να πω κάποια άλλη γνώμη, δεν την έλεγα». Αυτό δεν είναι υγιής σχέση. Όταν μπροστά στο Θεό, πάμε και λέμε τα παράπονά μας και τη διαφωνία μας και την άποψή μας και τον αγώνα μας, ότι: «εγώ, αυτό με δυσκολεύει, δεν το μπορώ, δεν το θέλω», να μπορείς να λες, να ανοίγεσαι, ώστε αυτό που θα κάνεις στη συνέχεια να είναι ελεύθερη επιλογή σου. Και να μην κάνεις καταπιεσμένες κινήσεις. Διότι αυτή η καταπίεση μαζεύεται, μαζεύεται, μαζεύεται και μετά γίνεται τοξίνες που αρρωσταίνουν το σώμα σου και την ψυχή σου. Το καταλαβαίνεις αυτό; Η νοσηρή σχέση με τα πράγματα του Θεού, αντί να φέρει υγεία ψυχής και σώματος – «εἰς ἴασιν», που λέει, «ψυχῆς τε καί σώματος» – φέρνει ασθένεια ψυχής και σώματος. Και επειδή είμαστε Πνευματικοί, επειδή είμαστε εξομολόγοι Ιερείς είμαστε σε θέση να τα πούμε αυτά τα πράγματα, γιατί τ' ακούμε από πολλές περιπτώσεις – που δε μπορούμε φυσικά να πούμε ποιος και τι, αλλά πολλά περιστατικά ανθρώπων που ακριβώς δεν έμαθαν, ενώ ζούσαν κοντά στο Θεό, δεν βοηθήθηκαν να αποκτήσουν τη δική τους προσωπικότητα κι έκαναν ζημιά στον εαυτό τους.
Τώρα θα μου πεις, ποιά είναι η χρυσή τομή, σ' όλ' αυτά. Δηλαδή, να 'χεις και προσωπικότητα, να 'σαι και ταπεινός να μην αποκοπείς και από το σώμα των αδελφών σου, να μην είσαι και απομονωμένος να 'σαι μαζί με όλους, όπως έλεγε ο πατήρ Ιερώνυμος της Αίγινας «Μαζίμε όλους αλλά και μόνος». Την ώρα που είσαι μαζί με όλους, να νιώθεις και μόνος Αυτή είναι η λέξη της δια-κρίσεως Αυτή είναι η διάκριση. Και φυσικά μην περιμένεις διάκριση με το που ξεκινάς Μην περιμένεις διάκριση αμέσως. Αυτό θα γίνει όσο γερνάμε, όσο ασπρίζουμε, όταν περάσουνε τα χρόνια, ε, τότε θα 'μαστε πιο σοφοί και συνετοί σ' όλα αυτά τα πράγματα. Ως τότε, ε, θα κάνουμε και λάθη. Ως τότε, θα λέμε και εμείς σαν τον Απόστολο Πέτρο: «Τι θα γίνει με τους άλλους; Τι θα κάνουν οι άλλοι;» και ο Χριστός πάλι θα μας λέει, «Τί πρός σε;». Τι σε ενδιαφέρει αυτό; Κοίτα εσύ να δυναμώσεις τη σχέση σου μαζί Μου· κοίτα εσύ να Μ' αγαπάς· κοίτα εσύ να προσπαθείς να κοιτάς Εμένα, να νοιάζεσαι για Μένα. Κοίτα εσύ να έχεις την ψυχούλα σου έτοιμη να Μου τη δώσεις Και νομίζω τότε θα μας πάρει ο Θεός. Όταν είμαστε αρκετά ώριμοι να αντέξουμε αυτό το μεγάλο ταξίδι, που για να το κάνει κανείς, επειδή είναι μοναχικό ταξίδι, γιατί λέει «ἂπρακτα καθικετεύει τά μάτια», όπου και να στρέψει τα μάτια, λέει, η ψυχή όταν φύγει απ' το σώμα· στους ανθρώπους, ακόμα και σε αγγέλους, λέει το τροπάριο. Παρόλο που λέμε ότι οι Άγγελοι μας βοηθούν μας βοηθούν, αλλά εκείνη η στιγμή, η ψυχή δείχνει, ας πούμε, και τη δική της ποιότητα. Τι μάζεψε. Πόσο δυνατή έγινε. Τότε θα μας πάρει ο Θεός, νομίζω. Όταν μάθουμε να στεκόμαστε μόνοι μας ενώπιόν Του. Με ταπεινή παρρησία και να Του πούμε: «Πάτερ ημών…». Είδες «Πατέρα μου…» αλλά (και) «Πατέρα μας» ταυτόχρονα. Όχι «Πατέρα μου…» – ότι αποκόβομαι απ' τους άλλους – αλλά Σε ονομάζω «Πατέρα, Πατέρα μου», αλλά νιώθω και την ενότητα με τους άλλους.
Αυτή η ώρα, εύχομαι, να αργήσει. Δηλαδή, εύχομαι να ζήσουμε όλοι πολλά χρόνια· αλλά εύχομαι παράλληλα τα χρόνια αυτά να μην περνούν απλώς έτσι· και η σημερινή η μέρα να μην περάσει απλώς έτσι, αλλά να κοιτάξεις να πάρεις τα στοιχεία και τα περιστατικά που θα σου φέρει ο Θεός να ωριμάσεις. Σήμερα θα δεις. Από το πρωί έχουν γίνει περιστατικά, αλλά δεν κατάλαβες το μάθημα. Θα σου στείλει ο Θεός μαθήματα τα οποία θα θέλουν να κάνουν την ψυχή σου πιο δυνατή. Μάθημα υπομονής το 'χασες το πρωί γιατί έχασες, ας πούμε, το λεωφορείο και νευρίασες. Μάθημα ταπείνωσης το 'χασες και αυτό, γιατί σου μιλήσανε στη δουλειά παράξενα και από μέσα σου έβριζες. Μάθημα αγάπης το κέρδισες αυτό, γιατί είδες κάποιον στο δρόμο, στα φανάρια και, ενώ είχες δώσει στα προηγούμενα φανάρια, είπες: «θα δώσω και σ' αυτόν. Δεν πειράζει». Μαθήματα είναι αυτή. Μαθήματα, που μακάρι να μην πηγαίνουν χαμένα· για όλους μας.
Εύχομαι η ώρα που πέρασε να μην ήταν χαμένη. Εύχομαι να με συγχωρείς, γιατί και εγώ μέσα απ' την αδύναμη ψυχή που έχω, βγάζω πράγματα που, ίσως, να 'ναι λανθασμένα, εμπαθή, προβληματικά· αλλά πιστεύω ότι, αν εσύ μέσα σου τα τακτοποιήσεις, τα διορθώσεις, τα καθαρίσεις, μέσα απ'τη δική σου ψυχή, μέσα απ' τη δική σου προσευχή – έτσι; – είναι και αυτό στο κλίμα που έλεγα. Μη τα δέχεσαι όλα όσα σου λένε παθητικά, δυνάμωσε και εσύ και σκέψου και εσύ. Και σ' αυτά που ακούς σκέψου κάτι καλύτερο. Σκέψου κάτι σωστότερο. Και το σωστότερο, όταν το καταλάβεις ε… θυμήσου τότε και εμάς που έχουμε κάνει τα λάθη και είπαμε λάθος πράγματα. Και εσύ μετά, από τη δυνα-μωμένη ψυχή που θα έχεις, θα προσευχηθείς και για μας και για το Βασίλη Χατζηνικολάου, που οι μουσικές του διαρκώς μας συντροφεύουν. Και τον ευχαριστούμε και σήμερα και για όσους κάνουν εκπομπή στο σταθμό και για όσους μας ακούν και για όλους τους αδελφούς μας, σ' όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου.
Καλή δύναμη, αγαπητοί μου φίλοι. Καλή δύναμη, καλή αντάμωση στην επόμενη εκπομπή και μακάρι η ψυχή μας ως τότε, να γίνει λίγο περισσότερο πιο δυνατή.
Θέλω ένα παστελάκι
«…τώρα άκουγα την επανάληψη της εκπομπής. Μακάρι αυτά που ακούμε από εσάς να μπορέσω κι εγώ να τα κάνω πράξη. Θα ήθελα στ’ αλήθεια να μττορεσω να αγαπήσω κι αυτούς που δεν αγαπώ και που δεν με αγαπούν. Θα ήθελα επίσης να αγαπήσω αληθινά τον Χριστό».
Α.Γ. Λονδίνο (e-mail)
Το πιο μεγάλο θαύμα! Το πιο μεγάλο θαύμα στη ζωή είναι να μάθεις ν' αγαπάς. Είναι να μάθεις όλα αυτά που ακούς στο Ευαγγέλιο, όλα αυτά που μας δίδαξε ο Κύριος, όλα αυτά που βλέπουμε στη ζωή των αγίων, να μάθεις αυτά, να τα κάνεις κτήμα σου, βίωμά σου. Όχι σε επίπεδο απλώς θεωρητικό· δηλαδή, ν' ακούς γι' αυτά τα πράγματα. Αλλά σε καθημερινή βάση· έστω λίγο, αλλά αληθινά και όχι θεωρητικά και στο χώρο της φαντασίας και στον κόσμο του ονείρου, αλλά στην πράξη, έστω κάτι λίγο να το ζήσεις. Αυτό είναι μεγάλο θαύμα!
Θαύμα νομίζεις πολλές φορές στη ζωή σου είναι να δεις μια εικόνα να κινείται, να δακρύζει, να ματώνει. Είναι· και αυτό είναι θαύμα. Αλλά το συγκλονιστικό, αυτό που κάνει τους ουρανούς να χαίρονται, αυτό που κάνει τον Θεό να ευφραίνεται βλέποντας τα πλάσματά Του, είναι αυτός ο συντονισμός της ζωής μας με τη ζωή του Θεού!
Όταν η ζωή Του γίνει ζωή μας, όταν αυτά που λέμε δεν είναι μόνο λόγια, λόγια, θεωρίες, αλλά πράξη. Τότε χαιρόμαστε αληθινά! Τότε μπορούμε να πούμε ότι γινόμαστε σιγά-σιγά χριστιανοί. Τότε μπορούμε να πούμε ότι είμαστε άνθρωποι αληθινά του Θεού και ότι ο Θεός μπήκε στην καρδιά μας.
Μου έκανε εντύπωση, κάποτε μίλαγα και έλεγα διάφορα και μου λέει στο τέλος κάποιος: «Όλα αυτά που είπες, είναι θεωρίες»; Λέω, «Όχι! Είναι λόγια αλλά είναι αυτά που η Εκκλησία μας διδάσκει, είναι αυτά που ζούμε». «Κάτσε, κάτσε», μου είπε. «Είπες ότι είναι αυτά που διδάσκει και είναι αυτά που ζούμε. Ότι τα διδάσκει το ξέρω· ότι τα ζούμε δεν το ξέρω. Δεν τα έχω δει αυτά που λες. Μπορείς να μου δείξεις κάπου αυτά που λες, να τα δω ποιοι τα ζουν»; «Σου μιλάω», μου λέει, «για ζωή έτσι; για βιώματα, για πράξεις, για συγκεκριμένα περιστατικά στο εδώ και τώρα». «Εκτός», λέει, «κι αν μιλάς», «για κάποιο άλλο χώρο, για κάποιο διαστημικό χώρο στο Σύμπαν, κάπου αλλού, και μιλάς για κάτι άλλο». «Αν μιλάς για αυτήν τη ζωή», μου λέει, «για αυτόν τον κόσμο, θέλω να δω». Και μην βιαστείς και εσύ να πεις «Μα, υπάρχουν!»
Εντάξει, υπάρχουν! Αλλά, είδες τι λέω; Θα πάω να σου βρω κάποιον να σου δείξω. Δηλαδή, έλα να πάρουμε ένα λεωφορείο να πάμε να ταξιδέψουμε να σου δείξω κάποιον άνθρωπο. Δηλαδή, είναι σαν να του λέω και εγώ ότι αυτά που διδάσκω τα ζουν κάποιοι, αλλά για να τους βρεις αυτούς τους κάποιους, να σου δείξω, πρέπει να πάρεις λεωφορείο, να ταξιδέψουμε. Δηλαδή είναι κάποιος!.. Πού είναι αυτός; Κάποιοι, μερικοί· δεν είναι η πλειοψηφία! Είναι λίγοι.
Και μερικές φορές φτάνουμε και στο άλλο ακραίο σημείο να λέμε: «Τι λες; Αυτά που λέμε δεν είναι θεωρίες! Είναι κάποιοι στο Άγιο Όρος που τα έχουνε ζήσει». «Δηλαδή, ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι στο Άγιο Όρος; Πέντε άνθρωποι»; «Τι λες;» «Εγώ», μου λέει, «στο Άγιο Όρος γνώρισα τον πατέρα Παΐσιο». «Δηλαδή, καλά, συγγνώμη· το βίωμα του Ευαγγελίου είναι ο πατέρας Παΐσιος»; Μου είχε πει κάποιος από εσάς. Μου έγραψε μια επιστολή. «Δηλαδή, όταν σου λέω πέντε ονόματα, αυτή είναι η διδασκαλία στην πράξη; Τα πέντε ονόματα; Και κάποιοι άλλοι… ελάχιστοι»; Και ντράπηκα. Και του λέω: «Τώρα αυτό το ερώτημα, γιατί μου το κάνεις»; Και μου λέει: «Γιατί θέλω να καταλάβω αν αυτά που διδάσκεις, είναι θεωρίες ή αλήθειες. Αν είναι μόνο λόγια, έστω ωραία λόγια. Εντάξει, ωραία λόγια ακοόμε από παντού. Το θέμα είναι να τα δω αυτά που λες, κάπου. Να τα δω».
Δεν ήθελα να συνεχίσω τη συζήτηση, γιατί ντρεπόμουνα. Εσύ, βέβαια, θα μου πεις ότι «έπρεπε να συνεχίσεις, να του εξηγήσεις, να τον πείσεις, να του δώσεις επιχειρήματα».
Μα τι να του πω; Αφού και εγώ την ώρα που μου τα έλεγε, ντράπηκα· γιατί δεν είχα επιχειρήματα πολλά κι εγώ να του πω. Γιατί το πιστεύω αυτό που είπε. Είμαστε θεωρητικοί Χριστιανοί. Δεν είμαστε στην πράξη συνεπείς σ' αυτά που λέμε. Γιατί άλλα λέμε, άλλα κάνουμε. Μεγάλα λόγια και ελάχιστα έργα.
Ας πούμε· τελειώνω μια ομιλία, πάω να φύγω από την Εκκλησία και με βρίσκει ένας φτωχός και μου ζητάει ελεημοσύνη. Και τι του λέω: «Ξέρετε, δεν έχω ψιλά μαζί μου».
Και ένας φτωχός γύρισε και μου είπε: «Μα δεν χρειάζομαι μόνο ψιλά. Δεν πειράζει πάτερ· και χοντρά, αν έχετε». Δηλαδή τα πέντε ευρώ – που είναι τα χοντρά, ένα χαρτονόμισμα για παράδειγμα – δεν του πέφτει του ανθρώπου πολύ. Και αυτό λίγο τού είναι, αφού είναι φτωχός και πέντε ευρώ να του δώσεις, τα χρειάζεται. Γιατί συνέχεια: «Δεν έχω ψιλά, δεν έχω ψιλά!»;
Και ενώ μπορεί, ας πούμε πριν, να μίλαγα περί αγάπης, στο κήρυγμα, να κάνω μια πολύ ωραία ομιλία. Μα και τώρα· πες ότι μπορεί να με ακούει κάποιος που έχει ανάγκη. Σκέψου να με πάρει κάποιος τηλέφωνο· πάλι τα ίδια θα κάνω δυστυχώς. Δυστυχώς. Σκέψου να με πάρεις τηλέφωνο και να μου πεις: «Πάτερ, μπράβο! Πολύ ωραία τα είπες! Σε παίρνω τηλέφωνο για να επανορθώσεις. Δωσ' μου χρήματα. Έχω ανάγκη από πολλά λεφτά»…
Σιωπώ. Δεν περιμένω το Βασίλη Χατζηνικολάου να βάλει μουσική. Ο Βασίλης βάζει τη μουσική. Αλλά αυτό το κενό που άφησα ήτανε το κενό, Βασίλη, της δικής μου αμηχανίας. Σ' ευχαριστώ που και σήμερα είσαι μαζί μας. Να, ο Χριστιανισμός στην πράξη είναι ο Βασίλης Χατζηνικολάου! Και αγαπά την εκπομπή και το δείχνει εμπράκτως και μουσικώς. Με τη μουσική του επέν-δύση και την ηχητική επεξεργασία, δείχνει ότι όχι απλώς λέει, αλλά στην πράξη βοηθάει και με στηρίζει.
Σκέψου να μου 'λεγε: «πάτερ, πολύ θα ήθελα να σε βοηθήσω στην εκπομπή που κάνεις και να σε στηρίξω. Θα το ήθελα, θα μου άρεσε. Και θα ήταν όμορφο κάποτε, κάπου, κάπως, αλλά δεν μπορώ τώρα». Αυτό που κάνω εγώ. Λόγια χωρίς αντίκρισμα.
Πού είναι αυτές οι εντολές του Χριστού; Αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο θαύμα! Να ζούμε τις πολύ συγκεκριμένες εντολές του Χριστού και να μην αναλώνουμε τον χρόνο μας, την γκρίνια μας, τον τσακωμό μας, το μίσος μας, τις κακίες μας, οτιδήποτε άλλο κάνουμε που βαραίνει την ψυχή μας, γι' άλλα πράγματα, δευτερεύοντα στη ζωή μας.
Είδες τι είπε ο Κύριος; Λέει, «Αφήσατε, λέει, την Κρίση και το Έλεος…αφήσατε τα βαρύτερα του νόμου… Τα βαριά που σας ζήτησα». «Είπα μερικά πράγματα», λέει, «πολύ ξεκάθαρα, πολύ βαριά, πολύ ουσιαστικά και αυτά τα προσπερνάτε τόσο εύκολα. Και δεν κάνετε τίποτα από αυτά που λέω και ασχολείστε με ασήμαντα πράγματα, με δευτερεύοντα».
Θα μου πει κανείς τώρα: «Ποια είναι τα ασήμαντα πράγματα»; Ξέρω κι εγώ; Δεν ξέρω ποια είναι τα ασήμαντα. Πάντως ξέρω ότι πολλές φορές τσακωνόμαστε για πράγματα – και στο χώρο της εκκλησίας – για πράγματα άλλα, ενώ προηγούνται άλλα· αυτά τα άλλα θα έπρεπε να προηγούνται στην ζωή μας· όμως δεν τα κάνουμε.
Μου λέει, δηλαδή, κάποιος: «Για πες μου ένα παράδειγμα». Λέει το Ευαγγέλιο ξεκάθαρα πως «Όποιος έχει δύο χιτώνες, να δίνει τον ένα». Το είπε ο Κύριος. Το κάνουμε; Όχι. Υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν. Αλλά, αν μου πεις να σου δείξω, θα σου πω δυο-τρεις που ξέρω. Κατάλαβες; Χριστιανοί όμως, δεν είναι δυο-τρεις! Λέμε ότι είμαστε χιλιάδες, λέμε ότι είμαστε εκατομμύρια. Και ο Χριστός απευθύνθηκε σε όλους. Δεν είπε, «αυτό που λέω είναι για εξαιρέσεις».
Λέει ο Κύριος: «Αν σε χαστουκίσουν, γύρισε και το άλλο μάγουλό σου». Ποιος το κάνει αυτό; Κανένας, κανένας δεν το κάνει αυτό. Και λένε μετά: «Ναι, αλλά ο Κύριος εννοούσε συμβολικά, εννοούσε κάτι άλλο. Είχε κάτι άλλο στο νου του. Ήταν κάτι αλληγορικό». […] Και λέω: «Μα τι λες; τι είναι αυτά που λες; Τι βαθύτερο νόημα εννοούσε; Αυτό εννοούσε; Τα βαθύτερα νοήματα; Δηλαδή, (με το) οι δύο χιτώνες εννοούσε κάτι βαθύτερο. Άλλο νόημα. Το να γυρίσεις το μάγουλό σου αλλού, ήταν άλλο νόημα. Αυτά που θες εσύ, όμως, και τα πας εκεί που θέλεις και βρίσκεις τα δικά σου νοήματα τελικά. Εκεί έχεις πιάσει το νόημα, νομίζεις… του Χριστού»!..
Στα ξεκάθαρά Του λόγια, δεν κάνουμε τίποτα. Δεν είμαστε συνεπείς! Είναι φοβερό! Αυτό, δηλαδή, το λέω σαν μια δική μου αυτοκριτική. Και συγγνώμη που δεν σου κάνω και το χατίρι, που μου είπες μια μέρα: «Να μιλάς, να τα βάζεις με τους άλλους, να λες, να τους βάζεις στην θέση τους όλους, τους αιρετικούς».
Υπάρχουν άνθρωποι άξιοι που το κάνουν αυτό. Εγώ, σου λέω, δεν έχω μάθει να κάνω το «Άλφα! Έτσι»;… Και τι θα πω στον Χριστό; «Ότι, ξέρεις, εγώ φώναζα και τους έβαζα όλους στην θέση τους και στο φτωχό έλεγα ότι δεν έχω ψιλά». Και ο Κύριος μου είπε: «δώστα όλα».
Έτσι δεν είπε ο Κύριος; Μου λέει, «εσύ είσαι ιερέας. Τι θες εσύ τα λεφτά; Τι θες εσύ το αυτοκίνητο; Τι θες εσύ τις στολές; Τι θες εσύ τους πολλούς σταυρούς; Τι τα θες εσύ αυτά»; Τι θα πω, εγώ στον Κύριο; «Κύριε, να σου εξηγήσω, Κύριε, τι τα θέλω. Ξέρεις, Κύριε, η Θεία Λειτουργία απεικονίζει την Βασιλεία του Θεού, που είναι όλα λαμπρά και μεγαλειώδη. Και γι' αυτό κι εγώ έχω κάνει μια πάρα πολύ ωραία στολή, που είναι τόσο πολύ ακριβή, γιατί πρέπει ν' απεικονίσω Εσένα. Γιατί στην ώρα της Θείας Λειτουργίας, δεν είμαι εγώ, αλλά είσαι Εσύ. Και φοράω μια στολή, για ν' απεικονίσω την εσχατολογική προοπτική και το Φως και τον Παράδεισο». Και θα μου πει ο Χριστός: «Καλά όλα αυτά, βρε παιδί μου. Καλά όλα αυτά, μπράβο. Αλλά, ο φτωχός που του 'λεγες ότι δεν έχεις λεφτά; Εκεί, πώς δεν θυμήθηκες που είπα, ότι στο πρόσωπο του φτωχού, βλέπεις Εμένα. Ότι στο πρόσωπο κάθε φτωχού, είμαι Εγώ. Στον ελάχιστο αδερφό σου, „εμοί εποιήσατε“». Δηλαδή, ένα Ευαγγέλιο κατά τα μέτρα μας, κατά τα μέτρα μου.
Σου ξαναλέω: «Δεν σε κρίνω, δεν ασχολούμαι με τη δική σου ζωή. Δεν είναι αυτή η αρμοδιότητά μου σήμερα, να σου κάνω εσένα κριτική και έλεγχο. Για τον εαυτό μου το λέω. Να, το μεγαλύτερο θαύμα. Αυτό: Να έχεις το θαύμα αυτό της εφαρμογής τού θελήματος του Χριστού στη ζωή σου. Όχι λόγια, λόγια». Το να κάνεις ομιλίες και εκπομπές είναι το πιο ανώδυνο. Είναι απλώς θέμα χαρίσματος, δηλαδή, να μπορείς να μιλάς. Και τι έγινε μετά από αυτό; Και μετά απ' αυτό τι έγινε; Εσύ όμως που δίνεις το μισθό σου όλο και αγοράζεις ένα σωρό βιβλία και κάνεις ελεημοσύνες και μου λες: «Πόρτα, πάτερ, αυτά και δώστα σε όποιους βρεις και χάρισε βιβλία, να ωφεληθούν και πάρε ελεημοσύνη και δώσε». Εσύ, εφαρμόζεις το Ευαγγέλιο του Χριστού. Όχι εγώ, που τώρα μιλάω. Το κατάλαβες; Εντάξει, μην παρεξηγείσαι τώρα. Δεν είπα τ' όνομα σου.
Είπα, υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πράξεις αγάπης, θυσίας, με πόνο, με προσωπική συμμετοχή, με κόπο· και αφιερώνουν χρόνο, χρήματα, ταξιδεύουν, παίρνουν λεωφορεία, πάνε απ' εδώ, πάνε από εκεί, για να θυσιάσουν κάτι από το εγώ τους για τον αδερφό τους που το παίρνει και το δέχεται ως θυσία ευώδη, ο Θεός τους. «Εἰς ὀσμήν εὐωδίας πνευματικῆς».
Και εγώ μένω στα λόγια. Και ύστερα λέμε να δούμε ένα μεγάλο θαύμα! Μα, (απ') αυτό υπάρχει μεγαλύτερο θαύμα; Τι να τα κάνεις τα θαύματα, (τα) εξωτερικά; Αυτά έρχονται και φεύγουν και τα ξεχνάς μετά από λίγο καιρό…Τα ξεχνάς μετά από λίγο καιρό…Τα ξεχνάς!..
Πας, ας πούμε, σ' ένα προσκύνημα και μετά, αν δεν είναι κάτι στην ψυχή σου βαθύτερο-βαθύτερο, πέρασε και το προσκύνημα. Έρχεται μια εικόνα θαυματουργή. Ουρά ο κόσμος απ' έξω! Χιλιάδες άνθρωποι έρχονται. Μετά πού πήγαν όλοι αυτοί; μετά από τις μέρες αυτών των θαυμάτων, των μεγαλόπρεπων εκδηλώσεων; Πού πήγαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Δηλαδή, θα ξανάρθουν, όταν θα ξανάρθει κάτι θαυματουργό, κάτι εντυπωσιακό;
Και μετά, η κάθε μέρα που κυλά; Η κάθε μέρα που έχει πάλι ανάγκη από βοήθεια, από ζωντανή εκκλησιαστική ζωή, από σχέση με το Χριστό αληθινή, καθημερινή. Πού πήγανε μετά όλα αυτά; Τι είναι; Έτσι, εκρήξεις; Σαν φωτοβολίδες; Ένα πυροτέχνημα, κρατάει για λίγο και μετά χάνεται;
Γι' αυτό, βλέπεις, ο Κύριος, δεν επέμενε τόσο στα θαύματα αυτά τα εξωτερικά. Μέσα να σ' αλλάξει, ν' αλλάξει η ζωή σου. Ν' αλλάξει η ζωή σου!..
Ο Πέτρος περπάτησε πάνω στα κύματα· τον άφησε ο Κύριος και περπάτησε. Θαύμα! Εντυπωσιακό. Τον απόστολο Παύλο, δεν τον άφησε. Βούλιαξε· ναυάγια, ταλαιπωρίες. Γιατί δεν του 'κανε θαύμα και του αποστόλου Παύλου; Γιατί δεν του 'κανε και αυτού τέτοιο θαύμα;
Και λέει ο Κύριος: «ποιος σου είπε ότι δεν του έκανα θαύματα; Μεγάλα θαύματα έκανα στον απόστολο Παύλο. Όχι όμως να περπατάει στα κύματα». Και ο απόστολος Πέτρος που περπάτησε στα κύματα, αρνήθηκε τον Κύριο. Έζησε θαύμα, και αρνήθηκε τον Κύριο.
Και ο απόστολος Παύλος που είχε αρνηθεί τον Κύριο, έζησε άλλο θαύμα. Γνώρισε τον Κύριο. Μετά βούλιαξε στα ναυάγια με το καράβι που πήγαινε τόσες φορές. Ναυάγια, ταλαιπωρίες, μες στην θάλασσα να παλεύει πόσες μέρες με τα κύματα. Και μετά, λέει, μίλαγε στον κόσμο και τα λόγια του άγγιζαν τις ψυχές των ανθρώπων. Γιατί τους άγγιξε; Γιατί, ζούσε αυτό που έλεγε. Μιλά εκ πείρας. Μίλαγε με πόνο. Μίλαγε με αγάπη. Μίλαγε με την σφραγίδα του Χριστού μέσα του. Και μίλαγε ο Χριστός μέσα απ' αυτόν. Μέσα από τα χείλη του. Αυτό είναι θαύμα! Και μίλαγε μετά και άλλαζαν οι ψυχές των ανθρώπων.
Έκανε μια ομιλία και άλλαζαν όλοι γύρω του. Αυτό, δεν είναι θαύμα; Δεν φαίνεται. Δεν είναι κάτι που να πεις, όπως κάποιος που δεν έχει μαλλιά, ξαφνικά έβγαλε μαλλιά και να πεις: «Πω! πω! Κοίταξέ τον να δεις πώς έγινε»! Ή κάποιον που ήτανε ένας ετοιμοθάνατος και ξαφνικά ανασταίνεται και λες: «Αυτό είναι Θαύμα!».
Ναι, αλλά και αυτά είναι μεγάλα θαύματα: η εφαρμογή στην πράξη της ζωής, των όσων ο Χριστός μάς διδάσκει. Γιατί αλλιώς, θ' ακούσουμε καμιά κουβέντα φοβερή από το στόμα του Κυρίου, και δεν ξέρω τι θα πούμε τότε ο καθένας μας. Εκεί που λέει ο Κύριος ότι θα σας πω: «Δεν σας ξέρω, „οὐκ οἶδα ὑμᾶς“, Δεν σε ξέρω!».
Θα πεις εσύ: «Μα ξέρεις, Κύριε, εμένα με ήξερε τόσος κόσμος και μίλαγα για Σένα». Και θα πει ο Κύριος, «Ναι, αλλά Εγώ δεν σε ξέρω. Γιατί δεν έχεις μαζί Μου μια σχέση αληθινή. Μίλαγες, γιατί για σένα ήταν πολύ ωραίο. Ήταν εύκολο. Γιατί, τι έπαθες που μίλαγες; Τι έπαθες που μίλαγες; Ένα έπαθες. Ακουγόσουν, έγινες γνωστός, δοξαζόσουν, σε θεωρούσαν κάτι. Εγώ, όμως που σε ξέρω, βλέπω ότι δεν κάνεις αυτά που λέω».
Αυτό είναι το ζητούμενο, «Τι κάνεις από αυτά που διδάσκεις; Λες στα παιδιά σου διάφορα πράγματα. Λες στον άνδρα σου, λες στην γυναίκα σου, συμβουλές, το ένα τ' άλλο. Το θαύμα αυτό το έχεις ζήσει μέσα σου; Το έχεις κάνει εσύ»;
Και να, φτάνουμε στο σημείο, δυστυχώς, που είπα απ' την αρχή. Να πρέπει να ψάξουμε να βρούμε έναν Χριστιανό, και να λέμε: «υπάρχει κάποιος να στον δείξω που είναι καλός».
Που θα 'πρεπε να πούμε: «Άνοιξε την πόρτα σου και δες. Όλος ο κόσμος έξω έτσι είναι. Όλοι είμαστε, όσοι είμαστε άνθρωποι του Θεού, όσοι αγαπάμε τον Χριστό, είμαστε ένα ζωντανό υπόδειγμα, ένα ζωντανό παράδειγμα, ένα ζωντανό Ευαγγέλιο».
Και σου λέει ο άλλος: «Τι ζωντανό Ευαγγέλιο; Δεν βλέπεις τι γίνεται γύρω σου»;
Γνωρίζει έναν Χριστιανό και απογοητεύεται ο άλλος. Και σου λέει: «τι είναι αυτά τα πράγματα; Έτσι είναι οι Χριστιανοί; Καλύτερα που ήμασταν με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο, παρά με αυτόν»!
Βάζει τηλεόραση να δει. Ακούει περιστατικά, ας πούμε, για μένα. Λέει: «Ένας παπάς έκλεψε το παγκάρι». Λες: «Τι γίνεται εκεί πέρα; Πού είναι το Ευαγγέλιο; Πού είναι το Ευαγγέλιο στην πράξη»; Ο άλλος θέλει να δει αυτό το βίωμα. Κλονίζεται. Δεν θα 'πρεπε. Αλλά τώρα, επειδή μιλάμε μεταξύ μας. Έτσι; Και είμαστε άνθρωποι που είμαστε κοντά στον Χριστό, λέμε, που κοινωνάμε, που προσευχόμαστε. Σου λέει ο άλλος: «Το ζεις αυτό το πράγμα που λες; Το εφαρμόζεις»;
Μου είπε (ένας) άνθρωπος να του βρω φίλους Χριστιανούς. «Που να μην μ' απογοητεύσουν· δεν εννοώ να είναι αλάνθαστοι». Αλλά πώς να το πω; Να βγαίνει από την ψυχή τους μια χαρά, να βγαίνει μια ευτυχία, να βγαίνει μια συνέπεια στη ζωή τους. Έτσι (που) να μην γνωρίσεις κάποιον και μετά από λίγο φανεί ότι είναι πονηρός, ότι είναι ιδιοτελής, ότι κορόιδευε, ότι υποκρινόταν, ότι άλλα έλεγε και άλλα ήταν. Ότι άλλο έδειχνε. Έ, κάτσε, σου λέει· η διαφορά τότε ποια είναι η δική σου;
Ποια είναι η διαφορά; Ότι έχεις μια ταυτότητα; Ότι κάνεις μια νηστεία εξωτερικού τύπου; Ότι λιβανίζεις; Ποια είναι η διαφορά; Στην ποιότητα της ψυχής σου, μέσα σου! Όχι το προφίλ! Το προφίλ, εντάξει, φοβερό είναι. Εντυπωσιακό. Αφού σου λέω· εγώ σαν κληρικός έχω ένα προφίλ ιερατικό, φοβερό, κ.λπ. και ο άλλος με γνωρίζει και απογοητεύεται. Και μου λέει: «Αν απογοητεύτηκα από σένα που είσαι ένας ιερέας, ε, τότε πού θα βρω το βίωμα που λες; Ποιος το ζει αυτό;»
Γι' αυτό σου είπα στην αρχή. Ρωτούν μερικοί: «Ο Χριστιανισμός πού βιώνεται; Σε ποιον πλανήτη; Στη γη; Γιατί στη γη, δεν το βλέπω γύρω μου. Πού είναι»;
Καταλαβαίνεις πόση μετάνοια έχουμε ν' αγγίξουμε; Πρέπει να μετανοήσουμε πάρα πολύ. Πρέπει να μετανοήσουμε πάρα πολύ για όλα αυτά. Κι αν θέλω να πω ιστορίες θα πρέπει να ψάχνω ιστορίες, περιστατικά από δω και από κει, τι διάβασα στο Γεροντικό, τι είπε ο τάδε πριν πεντακόσια χρόνια, ή να βρούμε πέντε ανθρώπους. Εντάξει· ότι υπάρχουν, υπάρχουν!
Υπάρχουν, αλλά θα 'πρεπε να ήμασταν περισσότεροι. Έτσι να ζούμε όλοι!.. Αυτό είπε ο Κύριος τουλάχιστον. Ο Κύριος είπε, «Σας αφήνω να σας βλέπουν οι άνθρωποι και να καταλαβαίνουν ότι Εγώ είμαι μέσα σας. Σας αφήνω και θα καταλάβουν όλοι ότι είστε μαθητές Μου, αν έχετε αγάπη μεταξύ σας».
Ξεκάθαρα πράγματα. Είναι συμβολικό και αυτό;
Ξεκάθαρα, λέει, «Για να καταλάβουν οι άλλοι ότι είστε μαθητές Μου, θα βλέπουν ότι έχετε μεταξύ σας αγάπη».
Πού είναι αυτή; Πού είναι αυτή; Σου ξαναλέω. Δεν σε κρίνω! Τον εαυτό μου κρίνω, που βλέπω ότι δεν έχω αγάπη. Δεν αγαπώ. Δεν συγχωρώ. Δεν είμαι ανοιχτός στους άλλους. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι και ο άλλος είναι σπουδαίος, είναι ανοιχτός, είναι καλός, ότι είναι σημαντικός. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι και ο άλλος μπορεί να πει κάτι πολύ πιο σωστό από μένα. Να επαινέσω κάποιον άλλον, μια άλλη προσπάθεια, έναν άλλο σύλλογο, ένα άλλο κίνημα, μια άλλη αδελφότητα, ένα άλλο μοναστήρι.
Για δες λίγο. Γ ια δες λίγο, πώς είμαστε οι χριστιανοί μεταξύ μας. Εσύ λες: «Ποιος είσαι; Τίνος είσαι; Σε ποια παρέα ανήκεις; Με ποιους είσαι»; Και λες: «Δηλαδή, αγάπη δεν έχουμε εμείς μεταξύ μας; Τι μας ενώνει; Ποιος μας ενώνει; Ο Χριστός ή άλλα πράγματα;» Δεν χρειάζεται να τα λέμε μεταξύ μας. Τα βλέπει ο κόσμος. Και μας τα λένε οι άλλοι. Είπε ο Κύριος: «Θα καταλάβετε ότι είστε δικοί Μου, αν έχετε αγάπη».
