Текст книги "Δυνάμωσε την Ψυχή σου"
Автор книги: Андреас Архимандрит (Конанос)
сообщить о нарушении
Текущая страница: 1 (всего у книги 12 страниц)
Αρχιμανδρίτης Ανδρέας Κονάνος
Δυνάμωσε την Ψυχή σου
Δυο λόγια εισαγωγής
Σε σένα,
που ώρες ώρες
λυγίζεις…
Τίποτε ιδιαίτερο. Αίγες εκπομπές που κάναμε στο ραδιοφωνικό σταθμό «Πειραϊκή Εκκλησία», στους 91,2 Fm, γραμμένες τώρα σε κείμενο κάπως συμμαζεμένο, μαζί με τα αντίστοιχα ακουστικά cd, ώστε να μπορείς και να ακούς και να διαβάζεις.
Κάναμε παρέα αρκετές ώρες μαζί. Πολλές φορές μες στη βδομάδα. Αν ήταν να βάλω και σελιδοδείκτη σ' αυτή την έκδοση, ξέρεις τι θα 'βαζα; Ένα απ' τα χαρτομάντηλά σου. Αυτά, τα δακρυσμένα σου. Μου 'πες πολλές φορές ότι ακούγονταςτα φτωχά μου λόγια έκλαψες αρκετά. Ζήσαμε συντροφιά στιγμές αυτογνωσίας, ειλικρίνειας, προσευχής κι ελπίδας.
Το ζήτησαν πολλοί να γίνει αυτή η έκδοση. Σιγά το πράμα, δηλαδή. Λες και δεν τα ξέρεις όλα. Όλα τα ξέρεις, πίστεψέ με. Απλά, θες να τ' ακούς κάπως αλλιώς. Θες το φάρμακο, μα σε σιρόπι γλυκό. Δεν αντέχεις ενέσεις, χειρουργεία, πικρές γεύσεις.
Η αλήθεια είναι ότι εσύ είσαι που με πλουτίζεις. Μου δίνεις ακατέργαστα κομμάτια χρυσό κι ασήμι και πολύτιμους λίθους. Κι εγώ τα παίρνω και τα επεξεργάζομαι και στα δίνω λίγο πιο ποιητικά, λογοτεχνικά. Να 'ναι καλά κι ο μουσικοσυνθέτης και ιεροψάλτης Βασίλης Χατζηνικολάου, που με βοηθά με τη μουσική του, ισορροπεί και τον ήχο, ντύνει και τα λόγια μου με μελωδικό χαλί, για να πατά η ψυχή σου μαλακά, να μην πονά μ' αυτά που ακούει. Και γι' αυτό μετά σ' αρέσουν και σε παρηγορούν. Πάντως η πρώτη ύλη, δική σου είναι. Μόνο που δεν το ξέρεις. Δεν μπορείς να φανταστείς ότι το μήνυμα, το τηλέφωνο, ο αναστεναγμός και το δάκρυ σου, η αγωνία και η απορία σου, ο καημός κι η πίκρα σου, μπορούν να γίνουν εκπομπή. Μου μιλάς με θλιμμένη ψυχή, κι εγώ αυτό που μου 'πες το κάνω εκπομπή. Έτσι μου βγαίνει. Μαζεύω τα σκοτάδια και τις σκιές της ζωής μου και της ζωής σου και τα βάζω μπροστά στο Φως του Χριστού, κι ακριβώς επειδή είναι αληθινά αυτά που μου λες και δεν υποκρίνεσαι, βγαίνει μετά κάτι αληθινό. Βγαίνει ελπίδα μέσα απ' τον πανικό· ειρήνη μέσα απ' την αντάρα· ησυχία και εμπιστοσύνη, μέσα από κραυγές απελπισίας.
Σ' ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη, την αγάπη, τη συγχώρεση που μου δίνεις. Ο Θεός να σε ευλογεί πάντα, να σου πλαταίνει το μυαλό, να βλέπεις μακριά, καθαρά, ταπεινά.
Όλα θα πάνε καλά, όλα τα δύσκολα κι οι κρίσεις θα περάσουν. Η αγάπη κι ο Χριστός θα μείνουν για πάντα, κι εμείς μαζί τους.
Αυτά που λέγονται προφορικά στην εκπομπή, δύσκολα μεταφέρονται στο χαρτί. Ο τρόπος, ο τόνος της φωνής, τα κενά, η χροιά, δύσκολο να αποτυπωθούν στην μεταφορά που επιχειρούμε εδώ, σε γραπτό λόγο. Μα δεν πειράζει. Φτωχή μεταφορά, φτωχών λόγων. Στο τέλος πάλι μια φτώχια μένει, για να φανερώσει ότι τελικά αυτό που πλουτίζει τα πάντα στη ζωή είναι η αγάπη που περιβάλλουμε τα πράγματα. Με την αγάπη και τ' ασήμαντα, γίνονται σημαντικά. Και τ' αθέατα, θεατά.
Ευχαριστώ πολύ το σωματείο «Παναγία Γάλαξα, η Θαλασσοκρατούσα», που ανέλαβε την έκδοση των εκπομπών σε βιβλίο καθώς και όσους κι όσες βοήθησαν να αρχίσει η εκδοτική αυτή προσπάθεια. Ευχαριστώ όσους έγραψαν, διόρθωσαν, επιμελήθηκαν και καλλιτέχνησαν το βιβλίο αυτό.
Τα έσοδα απ' το βιβλίο αυτό κι όσα θα ακολουθήσουν, θα πάνε όλα για να τελειώσει ο ναός και οι γύρω χώροι στο ησυχαστήριο που ετοιμάζουμε, στο Γαλαξείδι Φωκίδας δίπλα στους Δελφούς και την Αράχωβα. Στο λέω για να ξέρεις. Εκεί, ελπίζω, οι εκπομπές που θα ετοιμάζονται να 'χουν περισσότερο φως, περισσότερη θέα στον Ουρανό και το γαλάζιο του. Καθότι στο Γαλαξείδι, στην Παναγία τη Θαλασσοκρατούσα, το μάτι βλέπει μόνο φως, ουρανό, θάλασσα και βουνά.
Αν θες να εύχεσαι κι εσύ για μένα κάτι, ας είναι αυτό: να κάνω κι εγώ διαρκώς το αθέατο πέρασμα απ' το φαί-νεσθαι, στο είναι. Η προσευχή σου αυτή ίσως με πονέσει αρκετά· μα αξίζει. Σ' ευχαριστώ.
π. Ανδρέας Κονάνος
Άνοιξη 2011
Δυο λόγια για τον Αναγνώστη…
Το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου αποτελείται από μερικές από τις ομιλίες – εκπομπές «Αθέατα Περάσματα» του π. Ανδρέα Κονάνου στο ραδιόφωνο της Πειραϊκής Εκκλησίας. Αυτό το βιβλίο έχει κάποιες ιδιαιτερότητες… Ο π. Ανδρέας έχει τη δική του ιδιόλεκτο, το δικό του στυλ. Έχει «χάρισμα» στην ομιλία του. Συναρπάζει, συγκινεί. Μιλάει βιωματικά. Σαν ν' ακούς τον Οδυσσέα του Σεφέρη, που «μιλά ταπεινά και με γαλήνη, χωρίς προσπάθεια».
Ως γνωστόν, από μόνος του ο προφορικός λόγος έχει μεγάλη γοητεία και ζωντάνια. Και αν πετύχεις άνθρωπο που να ξέρει να τον χειρίζεται, δεν επιτρέπεται να «επέμβεις»!..
Το μέλημά μου, λοιπόν, ήταν να διατηρήσω την προ-φορικότητα του λόγου του. Παρέλαβα απομαγνητοφωνημένες τις εκπομπές του και διατήρησα το γλωσσικό του ιδίωμα. Άλλωστε το βιβλίο συνοδεύεται και από cd. Η προσπάθεια για αφαίρεση της προφορικότητας του λόγου, θα δυσκόλευε όποιον αναγνώστη θέλει να ακούει και να διαβάζει ταυτόχρονα!.. Εδώ, έχω να σας προτείνω να ακούσετε πρώτα το cd – αν είναι δυνατόν – για να πάρετε το πνεύμα, το ύφος τη ζεστασιά του προφορικού λόγου και μετά να διαβάσετε το κείμενο. Το άκουσμα, η μουσική, γλυκαίνουν την ψυχή… Η ανάγνωση, η μελέτη εμπεδώνει, σταθεροποιεί το αγαθό αποτέλεσμα.
Επίσης, μεγάλη δυσκολία θα υπήρχε, αν προσπαθούσα να αφαιρέσω την προφορικότητα, διότι ο λόγος του π. Ανδρέα δεν είναι ο κλασικός προσχεδιασμένος προφορικός λόγος! Είναι λόγος εμπνευσμένος, αυθόρμητος; καρδιακός, βιωματικός, συγκινητικός, λόγος «χάριτος»… Άρα, εύκολα δεν «καλουπώνεται», δεν παραγραφοποιείται, δεν δαμάζεται σε πλαίσιο κειμένου. Η κάθε λέξη του είναι μια έξοδος για μια συνάντηση… είναι μια λέξη αληθινή… Δεν την «πειράζεις», δεν την αλλοιώνεις… Με θρησκευτική ευλάβεια και κατάνυξη την κλείνεις στα κρύφια της ψυχής σου…, σκουπίζεις τον λυγμό σου…
Είναι μια καθοδήγηση αθέατη, πέρασμα αθέατο στα Μονοπάτια της Ψυχής στον Ανήφορο της Αλήθειας.
Ακόμη ο π. Ανδρέας χρησιμοποιεί άψογα την Νεοελληνική, μαζί με λόγιους εκκλησιαστικούς τύπους και αγιογραφικά χωρία, στα οποία δεν έβαλα παραπομπές, διότι τάχει άψογα ενσωματώσει στην ιδιόλεκτό του…
Χαρακτηριστικά του ύφους του είναι το α' πληθυντικό πρόσωπο, αλλά και το β' ενικό, αμεσότητα με τον αποδέκτη – ακροατή του, καθώς και ένθετες διηγήσεις και πολυηρισματική αφήγηση με μια ματιά αναστοχαστική, βαθιά, που διαπερνά τα μύχια της ψυχής!
Ήταν μια όχι εύκολη εργασία, ένα μικτό ιδιαίτερο, στυλιστικό είδος λόγου ανάμεσα σε προφορικό και γραπτό. Μέσα σε λίγο, ελάχιστο χρόνο…, μέσα από πειρασμούς και πάμπολλες τεχνικές δυσκολίες…
Τώρα, τελειώνοντας την επιμέλεια – παρουσίαση αυτού του πονήματος έχω τη βεβαιότητα ότι «Η Παναγία η Γάλαξα, η Θαλασσοκρατούσα» ήθελε, ναι, το ήθελε! να γίνει αυτή η προσπάθεια! Αυτό το έργο…
Δι' ευχών του αγαπητού, πνευματικού αδελφού, π. Ανδρέα και της Παναγίας της Γάλαξας.
Καλό διάβασμα
Σ.
Δυνάμωσε την ψυχή σου
«Πολλές φορές ακούω την εκπομπή και δακρύζω. Το θέμα όμως είναι να βρούμε δύναμη να εφαρμόσουμε ένα μέρος των ωραίων λόγων που ακούμε και να σταθούμε στα πόδια μας…»
Χ.Τ. Σικάγο (e-mail)
Σε χαιρετώ, αγαπητέ μου αδελφέ, αγαπητή μου αδελφή, αγαπητοί μου φίλοι, της Πειραϊκής Εκκλησίας, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, απ' όπου και αν μας ακούτε· σας χαιρετώ!..
Εύχομαι να είσαι καλά. Εύχομαι να είσαι ειρηνικός και αναπαυμένος. Εύχομαι να έχεις προσωπικότητα διαρκώς καλλιεργούμενη. Να επιμελείσαι, να φροντίζεις, δηλαδή, την ψυχή σου και να παρακαλάς το Θεό να σου χαρίσει αυτό το δώρο, που μου είπε κάποιος μια μέρα ότι εύχεται για τη δική του την ψυχή: «Να προοδεύω». «Αυτό», μου λέει, «παρακαλώ το Θεό. Να προοδεύω. Να περνούν οι μέρες και να κάνω βήματα μπροστά». Αυτό που κάπου λέει σε μια ευχή στη Θεία Λειτουργία, να μας χαρίσει ο Θεός «προκοπήν βίου καί πίστεως καί συνέσεως πνευματικῆς». Να προκόβουμε, να ωριμάζουμε, να καλλιεργούμε την ψυχή μας. Να είμαστε αναπαυμένοι και ευχαριστημένοι· ήσυχοι άνθρωποι· προσωπικότητες άρτιες, ολοκληρωμένες. Να φτάσουμε σ' αυτό που λέει στην Αγία Γραφή: «Εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ. Εἰς ἂνδρα τέλειον».
Είναι δύσκολο αυτό. Να στο πω με ένα αρνητικό παράδειγμα. Τι θα πει, δηλαδή, να μην είσαι τέτοιος άνθρωπος, τέτοια προσωπικότητα καλλιεργημένη, συγκροτημένη. Πόσες φορές, ας πούμε, χαιρόμαστε να μας πει κάποιος μία καλή κουβέντα. Πόσες φορές δε θέλουμε να ακούσουμε έναν καλό λόγο από κάποιον άλλον. Πόσες φορές δε μας ευχαριστεί η παρέα των άλλων γιατί δεν αντέχουμε τη δική μας παρέα. Την παρέα, δηλαδή, με τον εαυτό μας. Δεν μπορούμε να κάτσουμε μόνοι μας, δεν μπορούμε να αναπαυτούμε με τον εαυτό μας και θέλουμε διαρκώς μια επιβεβαίωση απ' τους άλλους. Αυτή η μόνιμη ανασφάλεια που μας πιάνει. Αυτή η επιθυμία να μας δώσουν οι άλλοι αξία. Ότι αξίζω, αν μου χαμογελάσεις. Αξίζω, αν μου μιλήσεις. Αξίζω, αν με πάρεις στην παρέα σου. Αν δε μου απευθύνεις το λόγο, δεν αξίζω! Αυτό είναι που θέλει ο Χριστός μας να ξεπεράσουμε και να φτάσουμε να ζήσουμε την πληρότητα μιας προσωπικότητας ολοκληρωμένης.
Δεν ξέρω αν αυτό το είχες σκεφτεί ως στόχο ζωής μέσα στα πολλά που σκέφτεσαι. Να νιώθεις, δηλαδή, κάποια στιγμή μια τέτοια ανάπαυση με τον εαυτό σου και να κάτσεις στο σπίτι σου, να περπατήσεις στους δρόμους της πόλης σου, να πας μια βόλτα, να κοιτάξεις ας πούμε, τις βιτρίνες, να κοιτάς τα μαγαζιά, να δεις ένα βιβλιοπωλείο, να πας κάπου μόνος και να μη νοιώθεις μοναξιά! Να πας κάπου χωρίς κόσμο και να 'σαι ευτυχισμένος· και να νοιώθεις ότι έχεις μια παρέα, την παρέα του εαυτού σου. Όχι, όμως, ως ναρκισσισμό, όχι, όμως, ως μια ενασχόληση με τον εαυτό σου, (ότι εγώ είμαι πολύ σπουδαίος και εγώ δεν έχω ανάγκη κανένα). Όχι έτσι περιφρονητικά για τους άλλους· ούτε εγωιστικά για τους άλλους αλλά ως πληρότητα. Νοιώθω μέσα μου πληρότητα. Η αξία μου δεν αποκτάται από τους άλλους. Η αξία μου είναι πολύ μεγάλη, επειδή υπάρχει μέσα μου η σφραγίδα του Θεού. Επειδή υπάρχει μέσα μου η εικόνα Του, η χάρη Του, η ψυχή που μου χάρισε ο Θεός η πνοή Του. Αυτό μου δίνει αξία. Όχι το τι θα μου πουν οι άλλοι. Αν οι άλλοι, δηλαδή, με βρίσουν είμαι ένα τίποτα και αν οι άλλοι με ανεβάσουν στα ουράνια κάτι αξίζω.
Όχι. Αξίζεις! Αξίζεις επειδή είσαι πλάσμα του Θεού. Δημιούργημα του Θεού. Επειδή σε αγαπάει ο Θεός και όλος ο ουρανός ασχολείται μαζί σου και σ' αγαπά και σε φροντίζει και σου δίνει σημασία. Κανείς σήμερα να μη σε πάρει τηλέφωνο, μα κανείς να μη σου μιλήσει, έχεις μια φοβερή δυναμική μέσα σου. Έχεις μια αξία, μια προσωπικότητα. Είσαι ένα πλάσμα όμοιο του οποίου δεν υπάρχει σε όλη τη γη. Δεν υπάρχει κανένας, καμία, σα και εσένα. Με τα δικά σου γνωρίσματα, με τα δικά σου χαρίσματα, μετά δικά σου προβλήματα, με τις δικές σου ιδιορρυθμίες, ιδιοτροπίες με το δικό σου χαρακτήρα. Είσαι αυτός που είσαι!.. Είσαι αυτή που είσαι και αξίζεις!.. Κι αξίζεις! Και σ' αγαπάει ο Χριστός και σου δίνει σημασία ο Χριστός και θέλει να σε δυναμώσει!
Αυτή η λέξη, «να 'χεις δυνατή ψυχή». Να 'χεις μια προσωπική σχέση με το Χριστό. Επαναλαμβάνω: να βρεις τη χρυσή τομή. Προσωπική σχέση που δε σε απομονώνει από την κοινωνία των αδελφών σου. Από τους πιστούς της ενορίας σου, για παράδειγμα. Από μια ομιλία που πηγαίνεις, από τις σχολές γονέων, από μια συγκέντρωση που πηγαίνεις με άλλους πιστούς. Δεν θα απομονωθείς. Αλλά και, όταν πηγαίνεις εκεί, να μην πηγαίνεις εκεί για να αποκτήσεις αξία. Η αξία σου δεν αποκτάται από τέτοια πράγματα. Έχεις αξία! Και καθηλωμένος να είσαι σε ένα κρεβάτι και σ' ένα καρότσι να κάθεσαι επάνω, άρρωστη, και να μην μπορείς να κουνηθείς και να 'σαι γεμάτος με σωληνάκια, έχεις αξία! Και ας μη σου δώσει κανένας σημασία…
Αυτό είναι εύκολο να το λες και εύκολο να το ακούς. Το μεγαλείο είναι να αναβλύζει αυτό από μέσα σου και να το καταλαβαίνεις. Είναι δύσκολα πράγματα αυτά. Είναι μερικά πρόσωπα στο Ευαγγέλιο, που όταν διαβάζω, τα περιστατικά, το πώς φέρθηκαν, πώς κινήθηκαν, πώς μίλησαν στο Χριστό, πώς έζησαν, με πείθουν ότι είχαν μια τέτοια προσωπικότητα. Δυνατή ψυχή. Γενναία ψυχή. «Θα πάω να βρω το Θεό και να 'χω μια σχέση μαζί Του. Ασχέτως τι θα κάνουν οι άλλοι. Δε μ' ενδιαφέρει πώς θα με δει ο κόσμος. Τι θα πουν οι άλλοι για μένα. Έχω δυνατή ψυχή. Έχω πίστη στον εαυτό μου ότι μπορώ να πλησιάσω το Θεό μου». Με αυτήν την έννοια.
Αν και πάλι, αυτό ο Θεός το χαρίζει· αλλά δεν είμαι ένας άνθρωπος διαλυμένος, άβουλος, χωρίς τη δική μου δυναμική. Δεν περιμένω τους άλλους συνέχεια να με σπρώχνουν.
Για παράδειγμα, θυμάμαι την αιμορροούσα γυναίκα. Αυτή τη γυναίκα που, όταν ο Χριστός πήγαινε να κάνει ένα θαύμα, μπήκε στη μέση στο δρόμο και έγινε και ένα δεύτερο θαύμα και έγιναν και άλλα θαύματα που δεν τα ξέρουμε και εμείς, αλλά μερικά τα γράφει το Ευαγγέλιο. Παράλληλα θαύματα. Μπαράζ θαυμάτων!.. Το ένα πάνω στο άλλο. Του λέει ο Ιάειρος: «Έλα να κάνεις καλά το κοριτσάκι μου σε παρακαλώ, γιατί πεθαίνει». Λέει, «Θα 'ρθω. Πάμε σπίτι σου». Πάνε στο σπίτι, στην πορεία κόσμος πολύς συνέπνιγαν τον Κύριο. Τον συνέθλιβαν. Πολύς κόσμος. Και μια γυναίκα, χωρίς να βάλει τους Αποστόλους να μεσολαβήσουν – αυτό εννοώ δυνατή ψυχή – (είπε καθ' εαυτήν): «Θα πάω να βρω το Θεό. Θα βρω το Θεό μου κατευθείαν». Δε θα βάλω ανθρώπους. Δε θα ζητιανέψω σε ανθρώπους, δε θα εξαρτηθώ από ανθρώπους με αυτήν την έννοια. Δε θα εξαρτηθώ. Δε θα κάνω είδωλα· γιατί ακριβώς ο σκοπός μου είναι να μην έχω είδωλο· να βρω το Θεό που δεν είναι είδωλο. Είναι πέρα από όλα τα είδωλα. Αν στο δρόμο μου (για) να βρω το Θεό, χρησιμοποιώ ανθρώπους σαν είδωλά μου, θεοποιώντάς τους, προσδοκώντας από αυτούς, δηλαδή, περισσότερα από αυτά που έχουν να μου δώσουν, τότε απέτυχα.
«Θα πάω», λέει, «μόνη μου». Αυτή η γυναίκα πρέπει να 'χε πολύ συγκροτημένη ψυχή. Μπορεί το σώμα της να έσταζε αίμα και να είχε αιμορραγία για πόσα χρόνια, λέει, και είχε ξοδέψει όλα της τα λεφτά στους γιατρούς και δεν είδε τίποτα· αλλά νομίζω ότι η ψυχή της είχε υγεία. Έτσι πιστεύω. Ήταν ωραία γυναίκα. Γενναία ψυχή.
Και πάει, λοιπόν, και αγγίζει τον Κύριο· όχι τον Ίδιο, στα πανάγια Πόδια Του, αλλά αγγίζει το Ιμάτιό Του και νιώθει να βγαίνει δύναμη απ' το Σώμα του Κυρίου· και γίνεται καλά αυτή η γυναίκα. Θεραπεύεται. Σταματάει η πληγή του αίματος. Ο Χριστός μας νοιώθει να βγαίνει από μέσα Του δύναμη, γυρίζει στον κόσμο και ρωτά, οι Απόστολοι ξαφνιάζονται, Του λένε: «Γιατί απορείς; Τόσος κόσμος είναι κοντά Σου. Τόσοι σε πιέζουμε. Εσύ τί ένοιωσες;». «Κι όμως» λέει «με πιέζουν τόσοι, αλλά ένας άνθρωπος, κάτι άλλο πήρε από Μένα, που δεν το πήρατε εσείς οι υπόλοιποι. Είστε όλοι κοντά Μου, αλλά δεν ελκύετε επάνω σας αυτό που έχω να σας δώσω. Με έχετε δίπλα σας, αλλά δεν παίρνετε όλοι σας αυτό που έχω».
Αυτή η γυναίκα, πήρε απ' το Χριστό. Οι άλλοι δεν πήραν. Και γιατί πήρε; Γιατί είχε αυτή τη γενναιότητα. Την όμορφη ψυχή. Την ψυχή που προόδευε. Την ψυχή που, ενώ το σώμα της έσκυβε και ακουμπούσε τα ιμάτια του Κυρίου, το χιτώνα που σερνόταν στο χώμα, στην άμμο, αυτή η ψυχή της ήταν όρθια. Και είδε τη θεραπεία.
Δεν ξέρω αν το παθαίνεις αυτό πολλές φορές. Το παθαίνουμε· δηλαδή, θέλουμε πάντα να μεσολαβούν πάντα κάποιοι άλλοι· πάντα να εξαρτώμαστε απ' το τι θα πουν οι άλλοι, να βάλουμε μέσον. Να βάλουμε μέσον. Και όταν πας να βάλεις μέσο έναν Άγιο, πρόσεξέ το κι αυτό· να καταλαβαίνεις πώς τον βάζεις· ως μέσον. Δεν τον θεοποιείς, δεν τον κάνεις ένα καινούργιο είδωλο, δεν τον λατρεύεις, δεν τον κάνεις να είναι πάνω απ' το Θεό· ζητάς να σε οδηγήσει στο Χριστό για να δυναμώσει η ψυχή σου στη συνέχεια. Και όχι να είσαι διαρκώς καθηλωμένος σε τέτοιου είδους εξαρτήσεις. Πρόσεξε ποιον θαυμάζεις. Πρόσεξε ποιους θαυμάζεις και ως ποιο σημείο τους θαυμάζεις. Μήπως αυτός ο θαυμασμός καταντήσει στο τέλος να γίνει μια μορφή ειδωλοποίησης και αυτό θα σε βασανίσει στο τέλος. Και αυτό θα σε απογοητεύσει. Και αυτό θα σε πληγώσει. Γιατί οι άνθρωποι πληγώνουμε ο ένας τον άλλον.
Το παθαίνεις αυτό. Λες: «Φοβερός αυτός! Φοβερός ο άλλος!». Θαυμάζεις ομιλητές, θαυμάζεις ανθρώπους, θαυμάζεις ιερείς. Είναι κακό, θα πει κανείς, να θαυμάζει; Δεν είναι κακό να θαυμάζει κανείς, να εμπνέεται, να παίρνει δύναμη, να παίρνει κουράγιο. Ναι. Αλλά, ως ποιο σημείο;
Σου δείχνω με το δάχτυλό μου το δάσος του Παραδείσου. Σου δείχνω με το δάχτυλό μου το Θεό· και εσύ κοιτάς το δάχτυλο και εντυπωσιάζεσαι. Εντυπωσιάζεσαι με το στόμα κάποιου που μιλά, ενώ μιλάει για το Θεό. Και σκοπός σου είναι να πας εκεί· γιατί αυτό το στόμα είναι πηλός. Μπορεί ο πηλός να μιλάει για το Θεό, αλλά αν δεν πας στο Θεό και μείνεις στον πηλό, θα γίνεις και εσύ πηλός. Κάποια στιγμή θα απογοητευτείς, δε θα προκόψεις πνευματικά.
Δεν μας βοηθούν οι άνθρωποι. Δεν μας σώζουν οι άνθρωποι. Πάρτο απόφαση. Ξεκόλλα από ανθρώπους. Δυνάμωσε την ψυχή σου και απόκτησε μια προσωπική σχέση με το Θεό. Αστούς ανθρώπους να σου δώσουν αυτό που έχουν, αλλά μη ζητάς περισσότερα που δεν έχουν και ταυτόχρονα αγάπα τους όλους. Θα τους αγαπάς όμως με σωστό τρόπο πλέον. Θα τους αγαπάς θα τους συμπονάς θα 'σαι σε επαφή μαζί τους δε θα απομονώνεσαι, αλλά θα ξέρεις ότι δεν έχω να πάρω κάτι περισσότερο από σένα. Υπάρχει ο Θεός μου. Αυτόν ζητώ.
Και την ώρα, λέει, που πήγαινε, κάνει το πρώτο θαύμα σ' αυτή τη γυναίκα, η οποία ήρθε, λέει «τρέμουσα» και είπε όλη την αλήθεια ότι «πραγματικά εγώ ήμουν που Σ' άγγιξα και γι' αυτό αισθάνθηκες αυτή τη δύναμη να βγαίνει από μέσα Σου». Και την ώρα που γίνεται το θαύμα και εντυπωσιάζονται όλοι, έρχεται πάλι κάτι να κλονίσει την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο Θεό.
Διαρκώς στη ζωή μου και στη ζωή σου, νομίζω, γίνεται αυτό το σκαμπανέβασμα. Της πίστης, ως πληρότητα, ως δυναμική, ως αίσθηση εσωτερικής αυτά ρκειας, ταπεινής αυτά ρκειας, θεϊκής αυτάρκειας, και μετά έρχεται πάλι κάτι να σε κλονίσει και να σου πει: «Μα τι γίνεται εδώ πέρα πάλι; Πάλι πρόβλημα; Τελικά, Θεέ μου, με σώζεις ή δεν με σώζεις; Τελικά, υπάρχεις ή δεν υπάρχεις; Τελικά, μ' αγαπάς ή δεν μ' αγαπάς; Θες το καλό μου ή με πονάς;». Και πάνε και λένε στον Ιάειρο: «Μην ταλαιπωρείς τον διδάσκαλο το παιδάκι σου πέθανε. Άδικος ο κόπος. Δεν προλάβατε». Και γυρίζει αμέσως ο Χριστός – αμέσως! Αυτή η κίνηση ήταν ακαριαία και του λέει: «Μή φοβοῦ, μόνον πίστευε». Μη φοβάσαι. Μη φοβάσαι! Μην ακούς τί σου λένε οι άλλοι.
Είδες πάλι; Οι άλλοι. Γι' αυτό σου λέω· μη στηρίζεσαι σε ανθρώπους. Οι άνθρωποι οι οποίοι πριν από λίγο βλέπουν το θαύμα και υποτίθεται θα σε οδηγήσουν στο Χριστό και θα σου πουν: «Αυτός είναι φοβερός!», μετά αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι θα σε απογοητεύσουν και θα σε κλονίσουν.
Ακούμπα τους ανθρώπους. Άγγιζέ τους, αλλά μην γαντζώνεσαι επάνω τους. Μη κολλάς επάνω τους, γιατί θα πέσουν αυτοί, θα πέσεις και εσύ.
«Μή φοβοῦ, μόνον πίστευε». «Μα, μα,». «Όχι μα. Εσύ κοίτα Εμένα. Εσύ, Ιάειρε, κοίτα Εμένα. Εμένα δε ζητάς να κάνω καλά το παιδί σου; Εμένα δεν εμπιστεύεσαι; Εμένα δεν καλείς;» «Ναι, αλλά έχει τόσο κόσμο γύρω». «Ζήσε χωρίς να κοιτάς τον κόσμο. Δες τον κόσμο με τα μάτια προσηλωμένα σε Μένα».
Και πήγαν στο σπίτι και, όπως το ξέρεις το περιστατικό, έγινε το θαύμα της ανάστασης (της κόρης) του Ιαείρου, εις πείσμα αυτής της απελπισίας που πήγε να πιάσει την ψυχή αυτού του ανθρώπου· με το δίκιο του, φυσικά. Τώρα τα λέμε φυσικά και κάνουμε εξηγήσεις και ερμηνείες αλλά άμα το ζεις και σου πει κανείς «το παιδί σου πέθανε», είναι πάρα πολύ δύσκολο να πεις «Εντάξει, δεν πειράζει που πέθανε· αφού είναι ο Χριστός δίπλα μου όλα θα αλλάξουν». Το λέμε στη θεωρία, αλλά στην πράξη είναι πολύ δύσκολη η ψυχή μας να αντέξει τις ώρες αυτές του πειρασμού. Τις ώρες που η πίστη μας περνάει μέσα από ένα φοβερό καμίνι. Τις ώρες που η αγάπη μας στον Κύριο, θα κριθεί από μεγάλες περιπέτειες και δοκιμασίες
Εκεί σε θέλω. Εκεί με θέλω. Τώρα νομίζεις είσαι έτοιμος για ένα μαρτύριο. Ακούς κάτι και λες: «Τώρα έχω δυνατή ψυχή». Μα τώρα δεν έχεις πρόβλημα. Στη δοκιμασία κλονίζεται η ψυχή. Εκεί λυγίζουν τα γόνατα. Εκεί νιώθεις σαν τα πουλάκια μες το χειμώνα που τρέμουν και δεν έχουν πού να σταθούν και σε πιάνει απίστευτη ανασφάλεια. Σε πιάνει πανικός. Νιώθεις να φεύγει το έδαφος κάτω απ' τα πόδια σου. Δεν ξέρεις πού να απευθυνθείς. Πού να πεις «βοήθεια». Στο Θεό; «Μα ποιο Θεό», λες, «αφού Αυτός μ' απογοητεύει αυτή τη στιγμή. Αυτός που πριν λίγο ήταν η ελπίδα μου, τώρα γίνεται πάλι η πίκρα μου. Γίνεται πάλι ο καημός μου. Γίνεται πάλι αυτός που, τελικά, δεν έχω καταλάβει τι θέλει. Να με σώσει ή να με ταλαιπωρήσει;».
Και έτσι η ψυχή σου μέσα από αυτά τα χτυπήματα, μέσα απ' αυτή τη δοκιμασία, ωριμάζει. Ωριμάζει. Πλουτίζει. Καλλιεργείται. Δυναμώνει. Βελτιώνεται. Αγιάζεται. Καταρτίζεται. Όλα αυτά τα πράγματα που αναφέρει η Αγία Γραφή· όλα αυτά τα πράγματα που ζειςστην ψυχή σου, όταν δέχεσαι να παραδοθείς με εμπιστοσύνη σε Αυτόν που θέλει να σε κάνει δυνατό και δυνατή.
Η άσκηση αυτή που σου βάζει ο Χριστός πολλές φορές είναι πολύ δύσκολη. Και η άσκηση που βάζει ο καθηγητής στο παιδί, είναι πολύ δύσκολη. Αλλά, αν βάλεις σε έναν μαθητή μία πολύ δύσκολη άσκηση, σημαίνει ότι ο καθηγητής εμπιστεύεται το μαθητή και τον θεωρεί άξιο να τη λύσει αυτή την άσκηση. Σε θεωρώ ικανό και γι' αυτή την άσκηση. Και αν δεν είσαι ικανός, θα γίνεις. Δεν μπορεί συνέχεια να λύνεις ένα και ένα κάνει δύο και δύο και δύο κάνει τέσσερα. Πρέπει να μάθεις να λύνεις και εξισώσεις δευτέρου και τρίτου βαθμού· πρέπει να λύνεις και πιο δύσκολα προβλήματα· και σε θεωρώ άξιο, ικανό. Δε σε υποτιμώ, όταν σε δυσκολεύω. Θέλω να σε δυναμώσω.
Αυτό είναι το μυστικό που, όταν το καταλάβουμε, θα παραδοθούμε. Παρόλο που μας πονά αυτή η διαδικασία. Παρόλο που μας κάνει και ιδρώνουμε, φέρνει ένα αποτέλεσμα πολύ λαμπρό. Όχι, ίσως αμέσως, αλλά μετά από λίγο καιρό θα το καταλάβεις αυτό και θα το βλέπουν και οι διπλανοί σου. Θα βλέπουν οι άνθρωποι πως έχεις προσωπικότητα. Πως μπορείς να βοηθήσεις πλέον. Ο λόγος σου πιάνει. Ο λόγος σου αγγίζει την ψυχή του άλλου, γιατί είναι λόγος ανθρώπου καλλιεργημένου. Δυνατής ψυχής.
Σκέψου, ας πούμε, να πει κανείς: «Έχω περάσει στη ζωή μου αρρώστιες, έχω περάσει διωγμό, έχω περάσει άδικες συκοφαντίες. Έχω περάσει ειρωνείες, έχω περάσει μεγάλες αδικίες». Ο άλλος: «Μου 'χουν κλέψει το σπίτι», «μου 'χουν κάνει διάφορα, πέρασα μια μεγάλη περιπέτεια. Μου 'χει πεθάνει ένας πολύ αγαπημένος συγγενής. Έχω αποχωριστεί αγαπημένα μου πρόσωπα».
Αυτός ο άνθρωπος μετά, έχει δυνατή ψυχή. Αυτός ο άνθρωπος μετά, δεν κολλάει εύκολα σε ανθρώπους γιατί έχει καταλάβει την σχετικότητα των ανθρώπινων πραγμάτων. Παρ' όλο που δεν κολλά στους ανθρώπους έτσι, τους αγαπά μετά πολύ περισσότερο, γιατί τους συμπονά όλους. Αποκτά αυτή τη λέξη ως βίωμα, ως ψυχική ποιότητα. Την άκουσεςτη λέξη αυτή; Συμπόνια. Οι πονεμένοι άνθρωποι είναι πιο συμπονετικοί μετά. Συμπονούν τους άλλους γιατί, επειδή έχουν πονέσει οι ίδιοι, καταλαβαίνουν τους άλλους. Ενώ, όμως τους καταλαβαίνουν και τους αγαπούν, δεν κολλούν. Δεν κολλούν επάνω τους. Δεν τους νοιάζουν οι γνώμες των ανθρώπων. Δεν τους νοιάζουν. Τα 'χουν ξεπεράσει αυτά. Μες στο καμίνι που πέρασαν της δοκιμασίας, όλα αυτά θεωρούνται δευτερεύοντα. Ασήμαντα. Ανοησίες. Χαζομάρες πες τα όπως θες.
Ήρθε μια μέρα να με βρει κάποιος ο οποίος είχε περάσει καρκίνο και έκανε χημειοθεραπείες και ξεπέρασε το πρόβλημά του και έγινε καλά. Και μου 'πε σαν παράπονο: «Δεν έχω όμως και πολύ χρόνο να διαβάζω», λέει, «τώρα πνευματικά βιβλία, έχω πολλές δουλειές». Και γυρίζω και του λέω: «Τί να διαβάσεις τώρα εσύ; Εσύ έχεις καταπιεί όλα τα άπαντα. Τα άπαντα του Αγίου Χρυσοστόμου, όλα, τα έχεις καταπιεί. Ό,τι γράφουν τα Πατερικά μέσα, τα περί πόνου, υπομονής, προσευχής, αντοχής κ.λπ., εσύ τα έζησες. Εσύ έκανες την Πατερική Θεολογία και τα βιώματα των Αγίων, τα 'κάνες πράξη. Τα 'κάνες πράξη στη ζωή σου. Γιατί δέχτηκες να συνεργαστείς με το Θεό. Δέχτηκες να συνεργαστείς με τα μαθήματα που σου έδωσε ο Θεός στη ζωή σου».
Γιατί αλλιώς, ο κάθε ένας που πονά, θα έπρεπε να πούμε ότι έχει γίνει και άγιος. Δεν γίνεσαι και άγιος, όμως. Δε γίνεται ο καθένας άγιος. Όλοι πονούν. Δεν αγιάζουν όμως όλοι όσοι πονούν. Γιατί μερικοί αντιδρούν. Μερικοί αγανακτούν. Μερικοί δεν θέλουν να πάρουν το μάθημα που τους δίνει ο Θεός μέσα απ' αυτήν τη δοκιμασία, την περιπέτεια κ.λπ. Και ζουν στον κόσμο τους. Επιμένουν στο δικό τους. Δεν θέλουν να ωριμάζουν. Αλλά, αν κανείς συνεργαστεί, γίνεται πολύ φοβερή προσωπικότητα. Καλλιεργημένος άνθρωπος.
Ξέρεις τι μου 'λεγε ένας: «Θα πρέπει, όταν σκέφτεσαι τον εαυτό σου, στο παρελθόν πώς ήσουν, να μη σου αρέσει και πολύ. Θα πρέπει να νιώθεις ότι διαρκώς αλλάζεις. Ότι διαρκώς κάτι μέσα σου παλιό πεθαίνει και κάτι καινούργιο γίνεται». Να γίνεσαι διαφορετικός άνθρωπος. Να αποκτάς καινούργια μυαλά. Καινούργια μάτια. Καινούργια αντίληψη της ζωής. Κάτι παλιό να πεθαίνει μέσα σου και κάτι νέο να ανασταίνεται.
Δηλαδή, αν έχουν περάσει μερικά χρόνια – να στο πω έτσι– που 'σαι κοντά στο Θεό και Τον αγαπάς και προσεύχεσαι και αγωνίζεσαι και προσπαθείς, λογικά θα 'πρεπε, αν σε άκουγε κανείς να μιλάς, πριν από μερικά χρόνια και σε δει και τώρα, να 'σαι αλλιώς. Να 'σαι αλλιώς. Να βλέπει καινούργια στοιχεία. Τι καινούργια; Μέσα απ' αυτόν τον πόνο, την ωριμότητα, τον αγώνα, την αλλοίωση που φέρνει ο Χριστός στη ζωή σου. Δε λέει: «Αὕτη ή άλλοίωσιε τής δεξιάς τοῦ Ύψίστου»; Αλλοιώθηκες; Άλλαξες; Αυτή η Δεξιά του Υψίστου, δηλαδή το δεξί χέρι, το καλό χέρι, το πιο βολικό, το πιο έμπειρο χέρι του Υψίστου Θεού, το άφησες να σε φτιάξει; Να σε φτιάξει ωραία προσωπικότητα!..
Ή το άλλο περιστατικό, που μ' αρέσει πολύ, που λέει εκεί μετά την Ανάσταση του Κυρίου που ήταν στην παραλία και είπε στον Απόστολο Πέτρο να Τον ακολουθήσει. Του λέει: «Άκολούθει μοι» και του λέει ο Απόστολος Πέτρος – κοιτάει τον Άγιο Ιωάννη δίπλα – και λέει: «Οὗτος δέ τί;». Ναι, να 'ρθω, αλλά αυτός; Ο άγιος Ιωάννης; Και του απαντάει ο Χριστός: «Τί σε νοιάζει; Τί σε νοιάζει γι' αυτόν; Τί πρός σε;» Ακόμα του λέει: «και αν αυτός θέλω να μείνει μέχρι να ξανάρθω. Πες, εγώ (ο Χριστός)», του λέει ότι, «θέλω τον Ιωάννη να τον αφήσω να ζει μέχρι να… τι σε ενδιαφέρει η ζωή η δική του;».
Κοίταξε! Εδώ μιλάει ο ίδιος ο Θεός για μια περιφρόνηση· που δεν είναι όμως περιφρόνηση κακίας. Δεν είναι περιφρόνηση αδιαφορίας. Είναι, όμως κάτι που πάει να μπει στη ζωή σου, να σου χαλάσει τη σχέση με το Θεό. Τι σε ενδιαφέρει τώρα εσένα για τον άλλον; Ζήσε τη σχέση σου με το Θεό εσύ, και άσε τους άλλους. Τι κάνουν οι άλλοι. Τι λένε οι άλλοι γι' αυτό το θέμα. Εσύ Μ' αγαπάς; Ακολούθησέ Με. Εσύ Μ' αγαπάς; Βόσκε τα αρνία Μου. Τι σε ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι; Γιατί ασχολείσαι με τους άλλους; Έχεις καταλάβει ότι κουβαλάς μέσα σου έναν δικό σου θησαυρό; Μια δίκιά σου ομορφιά; Μια δίκιά σου πολύ καλή παρέα, που είναι η δική σου προσευχή. Έχεις καταλάβει, ότι, αν δεν πιά-σεις επαφή προσωπική με το Θεό, θα 'ρθει μια στιγμή που πάρα πολύ θα πονέσεις και θα δοκιμαστείς και θα ταλαιπωρηθείς; Νιώσε το Θεό. Εσύ και ο Θεός σου· και άσε τους άλλους. «Ακολούθησέ με». Εγώ αγαπάω εσένα. Θέλω να σε κάνω δυνατό.
Μου κάνει εντύπωση, κάτι ασκητές στο Άγιο Όρος, πώς κάθονται μόνοι τους. Δεν τους νοιάζει τι θα τους πουν οι άνθρωποι, δεν υπάρχει κάποιος κατ' αρχήν δίπλα τους να τους πει: «Πάτερ, μπράβο. Σήμερα έκανες καλό αυτό που έκανες» ή μια παρατήρηση άλλου τύπου. Δεν τους νοιάζουν οι γνώμες των ανθρώπων. Τους νοιάζει η γνώμη του Θεού.
Είδες τι θέλει να κάνει ο Θεός; Να σε ωριμάσει και να με ωριμάσει. Και μη νομίζεις ότι αυτά που λέω, Βασίλη Χατζηνικολάου, που σε ευχαριστούμε και σήμερα (που) είσαι μαζί μας και μας εμπλουτίζεις με την όμορφη μουσική σου και πάλι, μη νομίζεις ότι αυτά που λέω και εγώ έτσι τα ζω. Αλλά τα ζηλεύω! Τα ζηλεύω. Αυτό το λέω. Δηλαδή, κάθε φορά που διαβάζω αυτά τα σημεία στο Ευαγγέλιο, μ' αρέσουν αυτά τα… αυτές οι προεκτάσεις που κάνω μέσα μου και λέω: «Ωραία αυτή η σχέση των ανθρώπων με το Θεό. Που θέλει να τους ωριμάζει, να τους ανεβάζει, να τους ανεβάζει. „Μη, μη μένεις εκεί. Έλα, έλα ανέβαινε, ανέβαινε. Γίνε πιο ωραία ψυχή. Γίνε πιο άγιος. Γίνε, βγάλε και αυτό το κομμάτι της ψυχής σου που το 'χεις μέσα σου θαμμένο. Βγάλε λίγη υπομονή ακόμα που είναι μέσα και είναι σκονισμένο αυτό το κομμάτι σου. Φανέρωσέ το“».
Πώς θα γίνει αυτό; Όλα αυτά που είπαμε. Με τα σκαμπανεβάσματα. Έχεις το Χριστό, χάνεις το Χριστό. Έρχεται ο Χριστός φεύγει ο Χριστός. Βλέπουν τον Κύριο μετά την Ανάσταση οι μαθητές Του, περπατάνε μαζί Του προς Εμμαούς – εσύ μπορεί να έχεις και την εικόνα στο σπίτι σου ε; Στο σαλόνι, την κλασική παλιά, καθολικού τύπου· αλλά είναι όμορφη σαν ατμόσφαιρα που βλέπεις τον Κύριο να περπατάει με τους μαθητές Του, το Λουκά και τον Κλεόπα και συζητούσαν – και ξαφνικά, όταν άρχισαν να καταλαβαίνουν, να καίγεται η καρδιά τους λέει, και να θερμαίνεται και να τους μοιράζει ο Χριστός τον άρτο και τους δίνει (άρτο), την ώρα εκείνη που άρχισαν να καταλαβαίνουν το Χριστό, φεύγει πάλι ο Χριστός! Γιατί φεύγει; Για τον ίδιο λόγο. Για να τους κάνει πιο δυνατούς. Φανερώνεται και εξαφανίζεται. Τους αφήνει τη γλυκιά γεύση στη ψυχή τους. Τη θερμότητα. Την πίστη. Τη δύναμη. Να πιστεύουν και να αγγίζουν και να νιώθουν Παρόντα τον Αόρατο. Να νιώθουν ότι κρατούν Αυτόν που όλο τους φεύγει. Και ενώ τους φεύγει, αφήνει πίσω την ευωδία Του, τη γλυκύτητά Του, το ζήλο, τον πόθο. Και πήγαν μετά και είπανε: «Είδαμε τον αναστημένο Κύριο» και απορούσαν και λέγανε «Ναι, αλλά θυμάσαι πώς η καρδιά μας εκείνη την ώρα ένοιωθε κάτι σαν να καιγότανε μέσα μας. Μια φλόγα μες την ψυχή μας. Κάτι, κάτι έκαιγε μέσα μας. Και, όταν η καρδιά μας ένιωθε αυτό, εξαφανίστηκε ο Χριστός».
Ο Χριστός θέλει να Τον αγαπούμε, χωρίς αυτή τη βεβαιότητα ότι Τον κρατούμε. Χωρίς σιγουριές. Θέλει να σ' αφήνει έτσι. Σ' αυτό το κενό· που σ' αυτό το κενό μπορείς να κάνεις τις ωραιότερες πτήσεις, τα ωραιότερα σχέδια στον ουρανό της αγάπης Του, στο πέλαγος της ζωής, στους κυματισμούς. Νομίζεις ότι δεν ξέρεις πού πας μες στο πέλαγος και σου λέει: «Άσε τον άνεμο, θα σε πάει αυτός». «Μα δεν έχω πυξίδα. Νοιώθω ότι δεν ξέρω τίποτα». «Αφέσου και θα βγει κάτι καλό».
Όλα αυτά, αν τα καταλάβεις, θα καταλάβεις πόσο παρών είναι ο Θεός, όταν αισθάνεσαι ότι είναι απών. Να ξέρεις ότι αυτές τις στιγμές που είναι απών, που δε νιώθεις που δε βλέπεις που καταλαβαίνεις ότι απουσιάζει, είναι αυτή μάλλον η στιγμή που πριν λίγο σου έδωσε τον άρτο Του και μόλις πήγες να καταλάβεις, εξαφανίστηκε. Σου λέει: «Θέλω να αποκτήσεις μια άλλου είδους σχέση μαζί Μου. Πέρα από σχήματα, από χρώματα, από οράματα, από θεάματα, από αγγίγματα, από σιγουριές και βεβαιότητες· θέλω να νοιώθεις στην καρδιά σου ότι Με κρατάς εκεί». Αυτόν που όλο έρχεται και όλο φεύγει. Αυτόν που αφήνει το αποτύπωμά Του μέσα μας και δεν ξέρουμε πού ακριβώς είναι. Και δεν μπορούμε να Τον περιγράφουμε στους άλλους μετά, αλλά οι άλλοι βλέπουν στα μάτια μας κάτι και καταλαβαίνουν ότι ο Κύριος πέρασε απ' την ψυχή μας και κάτι άφησε. Και αυτό αφήνει περιθώρια για καινούργια πρόοδο. Για νέα βήματα.
Αυτό θα γίνεται, λέει, στην αιώνια κατάσταση, στη Βασιλεία του Θεού· εκεί που ο Θεός θα 'ναι πάντοτε αυτό που θα απολαμβάνουμε και αυτό που όλο και περισσότερο θα ζητάμε. Θα το ζητάμε όχι ως κάτι άγνωστο, που δε γνωρίζουμε, αλλά ως κάτι γνωστό που δε χορταίνουμε. Κάτι που κρατάμε και μας φεύγει. Κάτι που δε θέλει να μας βολέψει. Να πούμε ότι κάπου αράξαμε. Ότι κάπου σιγουρευτήκαμε. Ότι εμείς το ξέρουμε.
