Текст книги "Тарэадоры з Васюкоўкi (на белорусском языке)"

Автор книги: Всеволод Нестайко

сообщить о нарушении

Текущая страница: 8 (всего у книги 9 страниц)

I, на маю радасць, Кукуруза, якi так упарцiўся перад Iгарам, раптам адразу знiякавеў i пакорлiва паплёўся за дзяўчынай. I мне зноў чамусьцi ўспомнiлася Грабянючка...

Не ведаю, цi гэта, можа, я проста быў вельмi галодны, цi сапраўды юшка была смачная, але я такой зроду не еў. А я ж разбiраўся ў юшцы. У нашым сяле ўсе ўмелi яе варыць, ды i сам я колькi разоў варыў. Але гэтая проста аж дых забiвала – такая смачная. Усе прыцмоквалi i хвалiлi Сашку-"штурмана". А ён сядзеў каля сагана з чарпаком у руках i, насуплены, як заўсёды, уважлiва сачыў, каму даць дабаўкi.

Цяпер я добра зразумеў, чаму ўсе так узрадавалiся, калi гатаваць абед выпала Сашку. Ён быў для ўсiх прызнаным кухарам.

Неўзабаве ўсе панаядалiся i палеглi на траве вакол вогнiшча – адпачыць. Нехта замармытаў мелодыю, хтосьцi падцягнуў, i песня вырасла, памацнела i паляцела над плёсам, ажно папрыгiналiся чараты...

Як было прыемна вось так ляжаць на траве тварам уверх, пазiраючы ў блакiтнае бяздоннае неба, i хорам спяваць песню! Здавалася, уся зямля, увесь свет чуе яе.

Важаты цiхенька падняўся, пайшоў да чоўнаў i вярнуўся з акардэонам. Песня загучала яшчэ мацней i яшчэ больш зладжана.

Калi закончылi "Раве ды стогне Днепр шырокi", важаты сказаў:

– А цяпер нашу, пiянерскую, – "Вейце агнямi". Пачынай, Саша.

– Толькi так, – адгукнуўся Сашка, пракашляўся i, пачакаўшы, калi акардэон закончыць уступ, заспяваў. Я нiколi б не падумаў, што ў яго такi чысты, звонкi i высокi голас. Вось табе i дзiкаваты "штурман" Сашка: "Толькi так". Мала таго, што выдатны кухар, дык яшчэ i спявак!

Нават калi ўсе падхапiлi песню, i тады быў чутны яго голас, якi чайкай узлятаў над хваляй iншых галасоў у хоры.

Спявалi мы гадзiны паўтары, а то i болей. Якiя толькi песнi мы не спявалi! I народныя, i рэвалюцыйныя, i старыя камсамольскiя, i сучасныя, i песнi з кiнафiльмаў...

Потым Iгар сказаў:

– А цяпер, можа, няхай Валька патанцуе...

"Зараз будзе нос дзерцi, а яе ўгаворваць", – падумаў я.

Але яна адразу ж згадзiлася.

– Калi ласка, магу станцаваць.

Тут я заўважыў, што Кукуруза чамусьцi пачырванеў i неспакойна завалтузiўся на месцы. Дарэчы, я яшчэ i раней, калi спявалi, заўважыў, што мой сябрук Кукуруза ўвесь час паглядваў на Вальку, а калi яна выпадкова падымала на яго вочы i iхнiя позiркi сустракалiся, ён адразу ўтароплiваўся ў зямлю.

– Украiнскi танец казачок! – аб'явiў важаты i заiграў на акардэоне.

Валька пачала танцаваць. I адбылася дзiўная змена. Нязграбная цыбатая Валька ўмомант ператварылася ў лёгкую птушку, кожны рух якой злiваўся з музыкай.

I цыбатыя ногi яе, вось гэтыя цыбатыя ногi, на якiх, здавалася, нельга нават устаяць (вось-вось упадзеш), гэтыя ногi, ледзь дакранаючыся да зямлi, нiбыта ўвесь час былi ў паветры, у палёце – стройныя, моцныя i пругкiя.

Каля майго вуха часта-часта, як натомлены, нiбыта ён сам танцаваў, дыхаў Кукуруза. А калi Валька закончыла танец i ўсе пачалi апладзiраваць, ён не стаў апладзiраваць, а, сустрэўшыся са мною позiркам, чамусьцi нахмурыўся i адвярнуўся.

Потым Аксана чытала вершы Маякоўскага. Добра чытала, толькi вельмi крычала – пэўна, ажно ў вёсцы чутно было.

А потым пачалi купацца. Iгар плаваў кролем, Сашка-"штурман" брасам, ды i Валька нядрэнна плавала (праўда, па-дзявочаму, задраўшы галаву i фыркаючы, як кацяня). Але скакаць у ваду з вярбы нiхто не ўмеў. I вось тут мой сябар Кукуруза паказаў, што такое васюкоўскiя хлопцы. Уздзёрся на саменькую вершалiну, разгайдаўся, як малпа, на галiне i я-ак скокнуў – амаль хвiлiну ляцеў i амаль на сярэдзiну плёса заляцеў. Усе толькi ахнулi. А важаты сказаў:

– Малайчына! З цябе можа атрымацца добры спартсмен. Табе трэба ў секцыю па скачках з трамплiна. Малайчына!

Кукуруза ажно пачырванеў ад задавальнення.

Мяне распiрала, i я захацеў даказаць, што я таксама геройскi хлопец. Я папляваў на рукi i пашкробся на вярбу. Але мяне напаткала няўдача. Прыкрая, жахлiвая няўдача. Я зачапiўся за сучок i разарваў трусы, нават рызiнка лопнула. Пра тое, каб скакаць, i размовы не магло быць. Прытрымлiваючы сваё няшчасце адной рукою i ледзь не заплакаўшы ад сораму, я спусцiўся ўнiз. Але нiхто не стаў здзекавацца з мяне. "Нiчога, бывае. З кожным можа такое здарыцца", – супакойвалi мяне ўсе. Я толькi ўздыхаў i ад прыкрасцi махаў рукою. Дзяўчаткi прапанавалi мне зашыць трусы, але я катэгарычна адмовiўся. Сядзець галяком, пакуль дзяўчаты будуць зашываць парванае, – лепей утапiцца! Я ўзяў у iх толькi iголку з нiткаю i палез у будан – зашываць сваю ганьбу. Там, у цемры, доўга i няўмела я торкаў iголкаю, пакалоўшы сабе пальцы i каўтаючы слёзы сораму.

Неспадзявана мой позiрк упаў на кнiжку, што ляжала ў кутку будана, прыкрытая лiсцем. Я зацiкавiўся, пацягнуў яе. Гэта была "Граматыка". Я спачатку здзiвiўся, але потым успомнiў, што Кукуруза яе ўзяў, каб пусцiць пыл у дзедавы вочы.

У "Граматыку" быў закладзены сшытак. Я разгарнуў гэты сшытак (няхай прабачыць мне мой сябар такую цiкавасць!). На першай старонцы пачынаўся "Дзённiк Рабiнзона Кукурузы". Што там – вы ўжо ведаеце: "прыгоды" i "непрыемнасцi" першага дня. "А што далей?" – зацiкавiўся я. Перагарнуў старонку – i вылупiў вочы. Далей iшлi практыкаваннi. Амаль палавiна сшытка была спiсана практыкаваннямi з падручнiка – i на дзеясловы, i на назоўнiкi, i на прыметнiкi.

Практыкаваннi былi напiсаны алоўкам – таксама, як i дзённiк. Можна было не сумнявацца – усё гэта пiсалася ўжо тут, на востраве.

Дык вось яно што!

Рабiнзон Кукуруза, якi збiраўся пражыць на бязлюдным востраве дваццаць восем гадоў, два месяцы i дзевятнаццаць дзён, рыхтаваўся да дыктанту.

Ах ты ж хiтрун! Ах ты вужака! Твая гордасць, твая шалёная гордасць атамана не дазволiла прызнацца, што ты старанна рыхтуешся да дыктанту, i ты ўцёк ад людскiх вачэй на бязлюдны востраў i зубрыш граматыку. Ну, чакай! Я табе... А дарэчы, што "чакай"? Хiба я скажу яму што-небудзь?! Хiба я хачу, каб ён застаўся на другi год? Ды не! Вядома ж, не! I я нiчога яму не скажу, нi слова, нi паўслова. Няхай думае, што я нi аб чым не здагадваюся. Няхай думае!

Я хуценька паклаў сшытак i "Граматыку" на месца i прыцерушыў лiсцем, як i не чапаў.

Ад гэтага адкрыцця мне адразу зрабiлася лёгка i весела – нiбыта пасля дажджу сонейка засвяцiла. Пра свой сорам я i думаць перастаў. Зусiм iншым чалавекам выскачыў я з будана. Усе заўважылi перамену ў маiм настроi i цяпер смела пачалi насмiхацца. Неспадзявана з плёса данеслася:

– Го-го! Вось вы дзе!

Да вострава падплываў яшчэ адзiн човен. У чоўне сядзелi Рыгорка Бардадзiм i некалькi нашых хлопцаў-юннатаў.

– Амаль гадзiну вас шукаем, – сказаў важатаму Бардадзiм, вылезшы на бераг. – Нас Фарадзеевiч прыслаў. Запрашае вас да сябе. Хоча паказаць свае новыя гатункi гароднiны i садавiны. Пачаставаць хоча.

– Ой! Навошта ж я так наелася! – у роспачы ўскрыкнула Аксана.

Усе засмяялiся.

– Нiчога! Пакуль даедзем, утрусiцца, – супакоiў яе важаты. – Ну што ж, сябры, давайце збiрацца!

Пачалася мiтусня.

– О! А вы тут што робiце, басякi? – здзiўлена запытаў Бардадзiм, заўважыўшы нас.

– У iх справа. Сакрэтная! – таямнiча сказала Аксана.

– Што-о? – скрывiўся Бардадзiм. – Справа? Якая справа? У гэтых? У гэтых жэўжыкаў? Гэта ж вядомыя ў вёсцы басякi. Мабыць, нешта ўжо прыдумалi, нейкае глупства. Акрамя глупстваў, нiякiх справаў у iх не бывае...

Нiхто нават не засмяяўся. Мабыць, усiм было нiякавата, i ўсе маўчалi.

Мы стаялi чырвоныя, як два памiдоры.

Мы хацелi правалiцца скрозь зямлю.

Эх! Калi б мы былi такiя дужыя, як ты! Мы б табе паказалi! "Справаў! Справаў!" – гаварыць спачатку навучыся!

– I нiякiя яны не басякi, а харошыя хлопцы! – адрэзала раптам Валька.

– Правiльна! – падхапiў Iгар.

– Харошыя! Харошыя! Харошыя! – заверашчала Аксана.

– Толькi так! – крыкнуў Сашка-"штурман".

– Ну, няхай! Няхай! Няхай! – замахаў рукамi Бардадзiм. – Вы – нашы госцi, не будзем сварыцца. Паехалi хутчэй! Фарадзеевiч даўно чакае.

Нас абступiлi Iгар, Валька, Сашка-"штурман" i iншыя пiянеры:

– Да пабачэння!

– Бывайце!

– Бывайце здаровы!

Мы ўсiм па чарзе пацiскалi рукi. I тут Валька сказала:

– Шкада, што мы не даведаемся, як закончыцца ваша сакрэтная справа...

Яна так аб гэтым шчыра шкадавала, што Кукуруза зноў пачырванеў. I раптам у Вальчыных вачах успыхнулi агеньчыкi:

– А ведаеце што! А вы напiшыце нам! Я вам пакiну адрас, а вы напiшаце, добра?

– Напiшыце!

– Вядома!

– Няхай напiшуць абавязкова!

– Напiшыце! Напiшыце!

– Толькi так! – як адрэзаў Сашка-"штурман".

А Валька пiсала ўжо на нейкай паперчыне адрас.

– На, – сказала яна, працягваючы паперку Кукурузе. – Толькi глядзi, не згубi!

Кукуруза нiчога не сказаў – моўчкi засунуў паперку за пазуху.

Яны селi ў чоўны.

– Давайце заспяваем на развiтанне песню! – прапанавала Валька. – Заводзь, Сашка!

I яны заспявалi.

Мы доўга стаялi на беразе. Iх даўно ўжо не было вiдна, а песня яшчэ далятала з-за чаратоў i расплывалася па ўсiх плаўнях. Песня была пра дружбу.

Кукуруза доўга ляжаў у траве на палянцы i моўчкi глядзеў у неба. Я таксама ляжаў i глядзеў. Неба – яно такое, што на яго можна глядзець i глядзець. Гадзiнамi. Глядзець i думаць. Я не ведаю, пра што думаў Кукуруза, але я зусiм не здзiвiўся, калi ён раптам уздыхнуў i сказаў:

– Так, зараз тэхнiка, яна не тое што... а наогул... вядома... Кажуць, у такiм вось гузiку – прыёмнiк, у партсiгары – тэлевiзар. А фотаапарат – дык зусiм пад пазногаць схаваць можна...

– Што ж ты хочаш – на транзiстарах, на паўправаднiках, – сказаў я i пачырванеў.

Кукуруза ўздыхнуў i раптам мройлiва сказаў:

– А здорава было б зрабiць нешта такое... на транзiстарах. Цiкавае i незвычайнае. Напрыклад, кiраванне каровай на адлегласцi па радыё. Памiж рагамi нацягнута антэна. У вуха ўстаўлены маленькi прыёмнiк (на транзiстарах, вядома).

Пасвiць такую радыёкарову – адно задавальненне.

Сядзiш сабе дзесьцi за тры кiламетры ў гародзе дзеда Салiвона, аплятаеш кавун саладзенны (я лепш за ўсё тую сярэдзiну, таго самага чырвонага ваўка ў кавуне люблю. А ты? Ага... Так-так). Дык вось сядзiш, хрумаеш кавун. Потым глянуў у кiшэнькавы тэлевiзар, бачыш – твая Манька ў шкодзе, у калгасным просе. Нацiскаеш на кнопку i: "Манька-а! Ану, заварочвай, праклятая! А-ля-ля-ля!" I Манька – нiбыта яе хто пугаю свiснуў – назад. А ты зноў сядзiш i аплятаеш кавун. Любата! Скажы?

– Яшчэ б! Калi б такое зрабiць, дык наогул... – кажу я.

Але вось Кукуруза ўстрапянуўся – не ўмеў ён доўга сумаваць i раздумваць. Ён быў чалавекам дзеяння.

– Ну, добра, пра гэта потым... А цяпер давай падумаем, як мы будзем Кныша ноччу затрымлiваць.

– Што? Затрымлiваць?! Ды як жа яго затрымаеш? Ён жа нас патопiць, як кацянят.

– Патопiць? А ружжо навошта? Ты думаеш, для такой справы абавязкова патрэбны людзi з каламi? Ружжо – гэта, брат, не жартачкi. Гэта зброя. Бац – i будзь здароў!

– Ты што, думаеш у яго страляць? – са страхам запытаў я.

– Табе адразу страляць! Не страляць, але... калi што... Наогул, ружжа хто хочаш спалохаецца.

– Вядома, – згадзiўся я. – Толькi як жа я... ноччу... А дома? Табе добра, ты на бязлюдным востраве, табе няма ў каго пытацца. А я...

– Дык адпрасiся. Падумаеш! Прыдумай што.

– Што?

– Ну, што на рыбалку iдзеш цi яшчэ куды. Тут такая справа, можна сказаць, дзяржаўная, а ён...

– Ну, добра, нешта прыдумаю. Толькi цяпер мне трэба дахаты ехаць.

– Едзь, а я што...

Я сеў у човен.

Твар у Кукурузы быў сумны i хмуры. Вiдна, яму вельмi не хацелася заставацца аднаму на востраве. Ён хадзiў па калена ў вадзе вакол чоўна, абмацваў барты i бубнеў: "Вось тут трэба было б зашпакляваць, а тут падсмалiць, а гэтую дошку наогул замянiць". Яму хацелася яшчэ што-небудзь сказаць, ён пачухаў за вухам, шморгнуў носам i нарэшце насмелiўся:

– Ты знаеш. Ты прывёз бы мне хоць скрыплiка якога. Захацелася, як перад смерцю. А то ўсё рыба ды рыба.

Скрыплiкамi называлi ў нас тыя самыя цукровыя пернiкi, што прадавалiся ў сельмагу. Усохлыя i цвёрдыя, што дровы, яны скрыпяць, калi ўгрызаешся ў iх зубамi. Адзiн скрыплiк можна есцi цэлы дзень. Можа, за гэта мы i любiлi iх.

– Добра, прывязу, а як жа, – сказаў я i адапхнуўся ад берага.

РАЗДЗЕЛ XVIII

У сне i наяве

– Дзе ты цэлы дзень бегаеш не еўшы? Дзiва, ажно вочы паўпадалi, дакорлiвымi словамi сустрэла мяне мацi.

– Ды што вы, мама! Я юшкi во як наеўся. Ох i смачная! Там адзiн Сашка такi майстар выявiўся – лепшы за любога кухара, – тут я неспадзявана апамятаўся, ледзь паспеў сабе рот рукою затулiць.

– Пра якога гэта ты Сашку?

– Ды пра... пра... Юрчышынага, – пачаў я выблытвацца, як уюн з сеткi. Той, што каля млына жыве, дзядзькi Мiхайлы сын.

А ў самога ажно ўсярэдзiне млее. А што, калi яго мацi сёння на вёсцы бачыла? Тады прапаў. Не, пранесла! Мацi нiчога не сказала. Значыць, не бачыла.

– Дык што, добра клявала? – лагодна ўсмiхнуўшыся, запытала мацi.

– Паганенька! Ледзь-ледзь на юшку налавiлi, – не чырванеючы, хлусiў я. Мы сягоння на ноч збiраемся. На плёс. Пусцiце.

– Пабачым, пабачым. Iдзi вунь дроў насячы, бо ўсе ўжо кончылiся.

I я, рады, што ўсё так добра абышлося, пабег секчы дровы.

Да абеду я ўсё ваўчком-ваўчком каля мацi – то вады прынясу, то памыi выллю, то ў хаце падмяту. Такi добры, што хоць ты да раны прыкладвай. А што зробiш, калi трэба, каб на ноч пусцiлi. Кукуруза ж будзе чакаць.

Пасля абеду нечага мае вочы пачалi злiпацца – далiся ў знакi начныя прыгоды. Прылёг я пад грушай у халадку i адразу заснуў як пшанiцу прадаўшы.

I прыснiлася мне нешта дзiўнаватае. Не сон, а проста кiно.

Стаю я, значыць, на беразе вострава Пераэкзаменоўкi. Стаю i бачу: выплывае на плёс карабель, вялiзны акiянскi белы карабель (я такiя толькi ў кiно бачыў), трохпалубны, а труба большая за ўсю нашу хату. Я стаю i дзiўлюся: як гэта ён праз вузенькiя стругi ў чаратах прайшоў. Але не паспеў я добра здзiвiцца, як з карабля спускаюць трап i па трапе на бераг iдзе... Грабянючка. Падыходзiць да мяне i кажа:

– Добры дзень вам. Да вас на востраў прыехала нямецкая дэлегацыя пiянераў. Вы будзеце перакладчыкам.

Я здзiўлена гляджу на яе, i мне хочацца сказаць: "Чаго гэта ты, варона, мяне на "вы" завеш?" – але чамусьцi прыстойна адказваю:

– З вялiкай радасцю. Але хачу нагадаць вам, што ў школе я вывучаю, як вам вядома, англiйскую мову i па-нямецку размаўляю вельмi кепска. Па-нямецку я ведаю толькi тры словы: дэр Тыш, дэр Штуль i дэр Бляйштiфт.

– Нiчога, – кажа Грабянючка, – цалкам дастаткова. Прымайце гасцей. Вось яны, калi ласка.

Я гляджу i бачу, што па трапе спускаюцца Iгар, Сашка-"штурман" i Валька.

"Вось яно што! Дык яны, атрымлiваецца, нямецкiя пiянеры, а не нашы".

Мы iдзём па востраве i падыходзiм да будана. Каля будана стаiць Кукуруза i калупае ў носе.

– Знаёмцеся. Губернатар вострава Пераэкзаменоўкi Рабiнзон Васiльевiч Кукуруза, – кажу я, як мне здаецца, па-нямецку, а сам думаю: "Цьфу! Чаго гэта я яго губернатарам ахрысцiў? Што ён, капiталiст, цi што? Ён жа наш савецкi Рабiнзон. Трэба было, мабыць, сказаць – старшыня сельсавета. Але ж якi тут сельсавет, калi ён на востраве адзiн!"

Мiж тым Кукуруза кажа:

– Калi ласка.

I мы ўваходзiм у будан. Уваходзiм у будан i спыняемся ў вялiкiм светлым пакоi, дзе ўсё белае, як у бальнiцы. Пасярэдзiне на белым стале стаiць блiскучая нiкелiраваная каструля.

– Каструля, – паясняе Кукуруза. – На транзiстарах. Сама варыць. Без агню.

"Ты глянь. Вось чортаў Кукуруза! Так-такi навыдумляў усяго... на транзiстарах".

– Дер Штуль? – пытае раптам Валька.

– Дер Бляйштiфт, – адказваю я, i сам здзiўляюся, як складна атрымлiваецца. Яна ж запытала: "Слухайце, а як жа з вашай сакрэтнай справай?" – а я адказаў: "Усё ў парадку. Не хвалюйцеся".

Якая цудоўная нямецкая мова! Адно слова скажаш, i ўсё зразумела. Трэба будзе на наступны год папрасiцца ў школе ў нямецкую групу. Абавязкова. Выдатнiкам там стаць – раз плюнуць. Цяпер я разумею, чаму ўсе яны: i Валька, i Iгар, i Сашка – выдатнiкi.

I тут раптам бачу: за спiной Валькi стаiць у капiтанскай форме... Кныш. А каля яго – голы, у масцы i ластах, Бурмiла.

"Вермахт... Падарунак ад немцаў... Дваццаць жалезных... Сягоння ноччу..." – успамiнаю я, i ўсё ў мяне ўсярэдзiне пайшло, паехала ўнiз.

А Кныш падыходзiць да мяне i грозна кажа:

– Даме заўсёды трэба даваць месца! – i з усяе сiлы штурхае мяне ў грудзi.

– Толькi так! – чуецца голас Бурмiлы.

I я лячу, лячу, лячу – некуды ў бяздонне. Гоп – i прачынаюся.

Чорт ведае што прыснiлася.

I адразу я ўспомнiў, што мне трэба ехаць ноччу ў плаўнi. Калi "сягоння ноччу" – дык сягоння ноччу... I так мне зрабiлася маркотна, што i перадаць не магу.

Мацi не было – пайшла ў поле. Бацька з ранiцы на рабоце. Нiдзе нiкога. А тут яшчэ гэты сон... Не мог я сядзець у самоце. Да людзей мяне пацягнула. На вулiцу. Як добра, што ёсць усё-такi на свеце людзi!

Вунь галапузая суседская дзятва ў брудным раўчуку караблiкi пускае, а ўсё роўна, глянеш на iх – i лягчэй.

Зазiрнуў я ў двор да Рэняў. Дзед Варава сядзiць на прызбе i мянташыць касу.

"Эх, нiчога вы, дзед, не ведаеце, дзе зараз ваш даражэнькi ўнук Ява, падумалася мне. – Калi б вы ведалi, не сядзелi б так спакойна. А сёння ноччу невядома што яго чакае! Сапраўдная ваенная аперацыя. Можа, i страляць давядзецца. Эх!"

Праскочыў я паўз адчыненую фортку, каб не заўважыў мяне дзед (а то яшчэ, чаго добрага, распытваць пачне!).

Iду вулiцай.

"А можа, не прыедзе Кныш? Захварэе цi яшчэ што-небудзь. Усякае ж бывае. Але – не, наўрад. Такiя не хварэюць".

Насустрач Галiна Сiдараўна.

– Добры дзень! – прывiтаўся я цiхенька, а ў душы: "Бывайце, Галiна Сiдараўна! Можа, i не пабачымся больш..."

Iду далей.

I раптам...

– Чаго гэта ты нос павесiў? Зноў нешта ўтварыў? – пачуў я неспадзявана. Каля калодзежа з вядром стаяла Грабянючка i пазiрала на мяне насмешлiва. – I чаго ты адзiн? А дзе ж твой двоечнiк? Можа, пасварылiся?

Мабыць, трэба было сказаць ёй штосьцi рэзкае i ўедлiвае: "Не твая парасячая справа", але мне не захацелася так вось гаварыць, i я проста адказаў:

– Ён у Пясках, у цёткi.

– А ты, бедненькi, ходзiш i плачаш.

I зноў я ўстрымаўся ад абавязковага ў такiх выпадках: "Сама ты плачаш. Вытры лепей пад носам", а шчыра прызнаўся:

– Не плачу, але сумую.

Мае нязвыклыя адказы, мабыць, здзiвiлi i расчулiлi Грабянючку. Яна глянула на мяне са шчырым спачуваннем i сказала:

– Дык чаму ж ты да школы не прыходзiш, на спортпляцоўку? Мы там заўсёды ў валейбол гуляем i ў iншае.

– Ды-ы... – невыразна працягнуў я. I мне раптам вельмi захацелася расказаць ёй i пра востраў, i пра Кныша з Бурмiлам, i нават пра сон, якi мне сягоння прыснiўся.

Я ледзь утрымаўся. Калi б гэта была толькi мая таямнiца, дык я, пэўна, расказаў бы. Але – Кукуруза! Ён бы нiколi мне не прабачыў. Як цяжка часам быць верным сябрам!

А яшчэ я неспадзявана падумаў: "А цi ўмее Грабянючка танцаваць казачок?" I хоць я не ведаў, але чамусьцi вырашыў, што, мабыць, умее.

Пакуль мы гаварылi, яна апусцiла вядро ў калодзеж i цяпер пачала выцягваць. Я спачатку назiраў, потым у душы махнуў рукой: "А! Кукуруза ж усё роўна не бачыць!" – i сказаў:

– Давай памагу.

Яна нiчога не адказала, я ўзяўся таксама за ручку, i мы пачалi круцiць удваiх. Мы круцiлi так заўзята, што вядро гайдалася там, у глыбiнi, стукалася аб бярвеннi i чулася хлюпанне. Як вадаспад. Калi мы выцягнулi, вады было паўвядра. Мы глянулi адзiн на аднаго i засмяялiся.

– Давай яшчэ.

Мне было вельмi весела вось так удваiх круцiць корбу. Нашы рукi дакраналiся, мы штурхалi адзiн аднаго, а адзiн раз нават стукнулiся лбамi. I ўвесь час рагаталi. I стала шкада, калi вёдры ўжо былi поўныя. Яна ўзяла iх i пайшла павольна. Недзе ўнутры ў мяне варухнулася думка: трэба было б дапамагчы ёй, паднесцi хоць да варот. Але на гэта ўжо ў мяне не хапiла пораху. I я толькi моўчкi глядзеў ёй услед. I думаў, што на бязлюдным востраве я нi за што на свеце не жыў бы. Нават за матацыкл з каляскаю.

"Бывай, Ганька! Можа, мы i не пабачымся болей. I ты ўсё жыццё будзеш успамiнаць вось гэтую сустрэчу каля калодзежа... Ой! – успомнiў я раптам. Кукуруза ж скрыплiкаў прасiў прывезцi. А прадмаг вось-вось зачынiцца".

I тут нiбыта кiем стукнулi мне па галаве: "Ну-ну! У мяне ж грошай нi капейкi. А скрыплiкi дзевяць капеек сто грамаў. Што рабiць? Калi мама альбо тата прыедуць, дык прадмаг будзе зачынены".

Грабянючка ўжо ўваходзiла ў сваю фортку.

– Гр... Гр... Ганька! – паклiкаў я, мабыць, упершыню назваўшы яе па iменi.

Яна хiтнулася i ажно вылiла трохi вады ад нечаканасцi.

– Ганька, – падбег я да яе, – чакай! Ведаеш, пазыч мне дзевяць капеек. Мацi з работы прыйдзе, я адразу аддам.

– Навошта? – здзеклiва глянула яна на мяне. – На цыгарэты? Так? На цыгарэты?

– На якiя там цыгарэты! Вельмi трэба... Я на рыбалку на ноч iду. Кручкоў купiць, а то сельмаг зачынiцца.

– Толькi ў мяне дзевяцi няма, у мяне цэлых пяцьдзесят. Мацi на кнiжку дала. Ох, якая цудоўная кнiжка.

– Дык я здачу прынясу. Я хутка.

– Пачакай, я вынесу.

Карацей кажучы, скрыплiкаў я купiў, Грабянючцы здачу аддаў, а калi мацi прыйшла, i доўг вярнуў. Усё атрымалася добра. Нават не давялося доўга прасiць дзевяць капеек. Адразу дала. I на ноч адпусцiла. Вось што значыць быць добрым i выконваць усё, што мацi загадае!

Яшчэ i торбу прадуктамi напакаваў – нiбыта на месяц ў падарожжа iду.

I калi зайшло сонца, я рушыў. Па дарозе ў сенцах намацаў доўгую вяроўчыну, якой мацi бычка на выгане навязвае. "Хто ведае, можа, давядзецца звязваць, дык каб было чым", – падумаў я, адчуваючы пры гэтым халадок у жываце.

РАЗДЗЕЛ XIX

"Рукi ўгару!"

Кукуруза з вудачкай у руках тырчаў па пояс у вадзе каля берага. Тырчаў, мабыць, даўно, бо нават пасiнеў, як гусiны пуп, i ляскаў зубамi.

– Нечага сказаць, спяшаўся ты, як свёкар рукi мыць, – сярдзiта прамармытаў ён, але я заўважыў, што ён хавае радасную ўсмешку. Ён усё ж баяўся, што я не прыеду, i ўзрадаваўся, калi ўбачыў мяне.

Кукуруза выйшаў з вады i пачаў размахваць рукамi i прысядаць, каб сагрэцца. Потым запытаў:

– Ну як там? Што новага? Як мой дзед? Яшчэ ў мiлiцыю не заявiў?

– Ну што ты? Сядзiць сабе спакойненька i касу клепле. Пра цябе i не думае.

Кукуруза насупiўся. I я зразумеў, што яму непрыемна такое чуць. Яму, мабыць, здавалася, што ён ужо так даўно на гэтым востраве, а выяўляецца, што нiхто нават не заўважыў яго адсутнасцi.

– Ну i правiльна. I добра. Хутка наогул усе забудуць, што быў такi... I ўсё будзе ў парадку, – бадзёра гаварыў ён, ало ў голасе чуўся сум. Каму гэта хочацца, каб яго ўсе забылi!

Я выцягнуў кулёк са скрыплiкамi i працягнуў яму.

– О! Усё ж прывёз! Дзякуй! От засумаваў... – i ён адразу ўгрызся зубамi ў скрыплiк.

– Ну, а што ты рабiў? – запытаў я.

– Ды што, рыбу вось лавiў i проста так...

– Ну, а дзённiк свой ты хоць пiшаш?

– Не, не пiшу, – легкадумна сказаў ён, жуючы скрыплiк. – Кiнуў. Гэта ж тое самае, што ўрокi рыхтаваць. Цi для гэтага я на бязлюдны востраў запёрся?!

Я нiчога не адказаў: я ж ведаў, што там – у дзённiку.

– Слухай, давай у цуркi-палкi пагуляем. Я так даўно не гуляў! неспадзявана прапанаваў Кукуруза.

– А што, можна, – згадзiўся я.

I старыя стрэляныя качары, бяльматыя жабы, палахлiвыя чарацянкi i iншыя жыхары плаўняў упершыню, мабыць, у сваiм жыццi пачулi адчайнае i працяглае:

– Цуркi-палкi – накувалкi накую-ю-ю...

Да саменькага цямна гулялi мы з Кукурузай. Перасталi толькi тады, калi ўжо нi цуркi, нi нават палкi не вiдна было.

Яшчэ калi мы гулялi, чым цямней рабiлася, тым большы неспакой мяне ахоплiваў. Я, вядома, не хацеў прызнавацца Кукурузе, але з кожнай хвiлiнай нешта ўсё мацней муляла мне ўсярэдзiне. А калi зусiм сцямнела, я ўжо быў, як кажуць, гатовы: ледзь стрымлiваўся, каб не заляскаць ад страху зубамi.

– Ну, паехалi на Высокi, – сказаў Кукуруза. Ён выцягнуў з будана стрэльбу, зарадзiў.

Мы селi ў човен. Кукуруза на носе са стрэльбай. Я веславаў.

Ноч, як на тое, зноў была хмарная, без зорак, нiбыта нехта ахiнуў зямлю чорным радном.

– Значыць, план такi, – зашаптаў Кукуруза. – Я з ружжом, ты – з лiхтарыкам. Я кажу: "Рукi ўгору!", а ты ў гэты час свецiш лiхтарыкам i клiчаш: "Таварыш Вялiгура, заходзьце з правага боку! Мiкалай Iванавiч, заходзьце з левага!" Каб ён падумаў, што нас многа. Так нават сапраўдныя пагранiчнiкi робяць, калi затрымлiваюць шпiёна.

– А... што мы потым будзем рабiць? Калi затрымаем яго? – пацiкавiўся я.

– Як – што? Перададзiм у мiлiцыю таварышу Вялiгуру.

– Дык, значыць, ты свой востраў пакiнеш i не будзеш болей Рабiнзонам? Рассакрэцiмся ж усе.

Ох, i навошта я гэта казаў!

– Не, нi ў якiм выпадку! – катэгарычна зашаптаў Кукуруза. – Я застануся на востраве. А ты павязеш яго ў мiлiцыю.

Мне стала зусiм дрэнна. Я амаль не выпусцiў вясло з рук.

– Ды што... ды як... ды ну... -замармытаў я.

– Падумаеш! Павядзеш да мiлiцыянера, таварыша Вялiгуры, i ўсё.

– Ды Вялiгура ж будзе спаць, – амаль што плакаў я. – Што ж я ноччу адзiн з гэтым злодзеем рабiць буду? Ён жа мяне прыдушыць.

– Не бойся! Я табе дам стрэльбу. Потым прывязеш.

– Н-не трэба. Н-не давай! – цяпер ужо катэгарычна зашаптаў я. – Я стрэльбы баюся болей за Кныша. Неспадзявана стрэльне, заб'ю яго, i тады мяне расстраляюць.

Я ўжо канчаткова зразумеў, што ў Кукурузы нiякага плана не было. Ён усё прадумаў толькi да таго моманту, калi скажа: "Рукi ўгару!" – i Кныш стане, хiстаючыся, з паднятымi рукамi. А ўсё астатняе, атрымлiваецца, павiнен рабiць я. Чорта з два!

– Не! Так не будзе! Я адзiн Кныша не павязу, як сабе хочаш.

– Ну добра ўжо! Да вёскi разам павязём, а тады я вярнуся. Нюнi распусцiў! Не ведаў я, што ты такi баязлiвец.

Мне зрабiлася сорамна. Кукуруза ўсё ж быў значна смялейшым за мяне. Бач, як трымаецца ўпэўнена!

Мы прысталi да Высокага вострава. Хвiлiны дзве сядзелi ў чоўне цiшком, затаiўшы дыханне, – прыслухвалiся. Нiчога нiдзе нi гу-гу. Бурмiлы няма (не вiдна чоўна). Паслухаў усё ж Кныша, застаўся дома, каб не перашкаджаць...

Зашылi мы свой човен у чарот, замаскiравалi. Самi залезлi ў карчы на беразе – я па адзiн бок сцежкi, што да азярца вядзе, Кукуруза – па другi. Цяпер нам заставалася адно – чакаць, доўга чакаць, магчыма, нават усю ноч ажно да свiтання, пакуль Кныш не прыедзе.

– Спаць нельга. Нi хвiлiны. Бо як пачнём носам кляваць, размякнем, будзем, як мокрыя куры, i нiчога не атрымаецца, – цiха сказаў Кукуруза.

– Твая праўда, – уздыхнуў я. Мне ўжо цяпер хацелася спаць.

Я шырока раскрываў вочы, узiраўся ў цемру, у якой ледзь-ледзь можна было разгледзець абрысы чаратоў, але вочы самi па сабе закрывалiся i даводзiлася раз-пораз працiраць iх.

Мабыць, няма нiчога больш цяжкага, чым не спаць, калi хочацца спаць. I, мабыць, няма больш доўгiх хвiлiн за гэтыя хвiлiны соннага чакання ў цемры.

– Не спi, бо праваронiм, – шыпiць з карчоў нябачны Кукуруза.

Калi б ён ведаў, як хочацца мне праваронiць! Ды хiба з iм праваронiш, з такiм упартым! Няўжо ён i сапраўды не баiцца?

Маё ўяўленне малюе страшныя праявы. Кныш, выскалiўшы па-звярынаму зубы, б'е мяне вяслом па галаве, потым кiдае ў рэчку, я глытаю ваду, задыхаюся-задыхаюся, трава аблытвае мяне i... Мне нават i на самай справе стала цяжка дыхаць. I навошта мы ўблыталiся ў гэтую справу? Сапраўды, хто ведае, што можа здарыцца? А што, як здарыцца нешта падобнае да таго, што мне зараз уявiлася? Яшчэ добра, калi знойдуць нашы целы. Тады будзе гучнае пахаванне, з музыкаю, з прамовамi. Хаваць будзе ўся школа, усё сяло. Усе будуць плакаць! Грабянючка, размазваючы па шчоках слёзы, будзе гаварыць: "А я ж бачыла яго напярэдаднi. Ён быў такi добры, такi сцiплы – дапамагаў мне выцягваць вядро з калодзежа. I Ганькай называў. Я яшчэ яму дзевяць капеек пазычыла. Каб ведала – я яму i ўсе пяцьдзесят аддала б. Якi быў хлопец!"

Мне зрабiлася так шкада самога сябе, i я здаўся сабе такiм няшчасным, што ў горле ажно зашчымела.

Але Кукуруза нiчога гэтага не разумее. Ён зноў шыпiць з карчоў:

– Не спi!

I я трагiчна шапчу ў адказ:

– Ды не сплю я, не сплю, чаго ты!

Час iдзе. Цi гэта вочы да цемры прывыклi, цi святлее навокал, але ўжо лепей вiдаць чараты, i на вадзе водблiскi, i клубяцца ў небе хмары. А можа, гэта ўжо свiтае? Таму што ў мяне такое ўражанне, што сядзiм мы тут цэлую вечнасць.

I раптам – нiбыта нехта ўдарыў мяне ў грудзi нечым вострым. З цемры вынырнуў човен. Ён плыў проста да вострава. Блiжэй, блiжэй. У чоўне вяслуе грозная постаць.

Сэрца ў мяне звiсла на тоненькай нiтачцы – вось-вось парвецца. I тут у карчах клацнуў курком Кукуруза i адрывiста-басавiта крыкнуў:

– Р-рукi ўгарр-ру!

Я забыў пра лiхтарык, забыў, што менавiта мне трэба крычаць, i ў панiцы праверашчаў:

– Дзядзька мiлiцыянер, туды! Дзядзька мiлiцыянер, сюды!

I зацiх, бы спалохаўся ўласнага голасу. "Ой, што ж гэта мы робiм! Што мы робiм! Ён жа яшчэ нiчога шпiёнскага не зрабiў, а мы ўжо: "Рукi ўгару!" Ой, што ж гэта будзе!"

– Рукi ўгару! Рукi ўгару! – зноў, але ўжо не так басавiта, паўтарыў Кукуруза i таксама разгублена замаўчаў.

Нейкi момант панавала цiшыня, потым...

– Га? – нiбыта недачуўшы, запытала грозная постаць.

I... нешта глуха ўдарылася аб зямлю – гэта выпала з Кукурузавых рук стрэльба. А я шырока разявiў ад здзiўлення рот. I толькi цяпер успомнiўшы пра лiхтарык, сцiснуў яго рукою.

Перад намi стаяў... дзед Варава.

– Дзед, гэта вы? – плаксiвым, разгубленым голасам запытаў нарэшце Кукуруза.

– Ды я ж, я, – гаварыў дзед, вылазячы на бераг. – Не пазналi, жаўтаротыя?..

Мы маўчалi. Кукуруза, вiдаць, чакаў i баяўся дзедавых роспытаў – чаму падмануў, што iдзе да цёткi ў Пяскi, дзе быў, што рабiў, чаму гэтае – "рукi ўгару"... Але дзед моўчкi замаскiраваў свой човен у чаратах i нi аб чым не пытаўся, нiбыта ён усё чыста ведаў. У такiх выпадках найлепш самому пра што-небудзь пытацца.

I Кукуруза нарэшце насмелiўся:

– Дзед, а як вы тут апынулiся?

– Тапiцца ехаў. З гора. Што ў мяне вось такi ўнук шалапутны.

– Ды не жартуйце, дзед.

– От, цiкава мне з табою жартаваць.

– Ну, скажыце, дзед, – канючыў Кукуруза.

– Ты ж мне збрахаў, навошта ж мне праўду казаць.

– Ды я... – запнуўся Кукуруза. Бо што тут скажаш?!

– Эхе-хе, – сумна ўздыхнуў дзед. – Куды ж я мог ехаць! Цябе, дурнiка, шукаў... Гэта ж узяў я сваю стрэльбу чысцiць. У нядзелю адкрыццё палявання. Вырашыў i тваю пачысцiць. Думаю, хоць ты i двоечнiк, а шкада – усё роўна ж з цябе трэба паляўнiчага зрабiць. Кiнуўся, няма тваёй стрэльбы. Туды, сюды няма. Няўжо, думаю, хто ўкраў?! Потым глянуў – набояў амаль што палавiны няма (яны ж у мяне, дурнiк, палiчаныя). Пачаў здагадвацца. Тым больш, бачу я, i ватоўкi няма, у якой ты са мною на паляванне хадзiў. Але ўсё ж рашыў праверыць. I пайшоў ажно ў Пяскi да цёткi Ганны... Вось так ты мае старыя ногi шкадуеш! Туды сем кiламетраў, назад сем. Там цябе, ведама, не знайшоў. Ганне нiчога не стаў казаць, каб не хвалявалася. Ну, думаю, няйначай як у плаўнi збег хлопец, чортава душа. Я i сам туды яшчэ малым уцякаў, як бацька даў дыхту за разбiты глечык. Знаю... Прыйшоў я з Песак – ужо вечарэла. Лепей бы на ранiцу пошукi адкласцi, ды на душы неспакойна: "Ужо два днi той жаўтароцiк адзiн у плаўнях (бо ж дружка твайго я бачыў), а я, стары дурань, i вухам не вяду. Можа, ён галодны, можа, бог ведае што з iм. Усё-такi плаўнi – не жартачкi. Чым дома сядзець, думаю, дай лепей паеду пашукаю.